Dapes inemptae of De Moufe-schans, dat is de soeticheyt des buyten-levens vergheselschapt met de boucken
(1621)–Petrus Hondius–
Auteursrechtvrij
[pagina 83]
| |
Aen den Heer,
| |
[pagina 84]
| |
Wanneer men zijnen nieuwen gront
En eerst sijn pade leyde,
Daer onsen Cluyt ter selver stont
Sijn sinnen in vermeyde;
V open en nedrigh hert,
V soet gelaet en trouwen handel,
Die selden nu gevonden wert
In 'swerels boosen wandel;
De vrienschap eens met u gemaect,
En sedert onder houwen
Van weder sijen, soo ongelaeckt
Als onder broers op trouwen;
Bedwingen my mijn Bloemen-hof
Te stellen in u handen:
Daer toe ghy dickwils selve stof
My gheeft met volle manden.
Ontfanckt het uwe, en oock met een
Het mijne bey te samen.
Wel reden isset, dat gemeen
Sy onder vrienden namen,
Sodanich als wy beyde zijn,
Het gene wy besitten.
Men heeft ons langh voor dit termijn
Sien elck sijn hofken spitten,
En senden elck een over weer,
Het geen wy connen senden,
Met pack en brieven op en neer,
In vele en groote benden;
Nu bouwen wy een Hof gemeen,
En bey de sleutel dragen
Van desen Tuyn; dien ongescheen
Ons dient naer ons behagen.
Die eerstmael is van my gegaen,
En is by my gebleven,
En hout hem altijts voor u staen
Als eygen u gegeven.
| |
[pagina 85]
| |
Neemt, spit hem om naer uwen sin,
Ick stelle hem in u handen,
En isser eenigh oncruyt in
En laet hem niet ter schanden;
Ghy moeght hem vry met mijn verlof
Wel trouwelicken wijen:
Hy is een sot, die sijnen Hof
Niet magh gereynicht sijen.
En ondertusschen sal hy zijn,
Misschien oock naer ons leven,
Getuyge, die niet inder schijn,
Maer inder daet sal geven
Van onse vrienschap goet bescheet;
Die met ons bey begraven,
Noch leven sal soo langh men weet
Van desen Hof de gaven.
Noyt hebbe ick u voor desen yet
Vyt mijnen hof gesonden,
Dat niet van herten is geschiet,
En by u goet bevonden;
De wijle ick u nu eens voor al
Mijne heele hof op drage;
Voorseker ben ick, dat hy sal
V even seer behagen.
V ouwe jaren, meer en meer
Verbieden u te treden
Twee drijemael daechs soo op en neer,
Naer u hof buyten Steden;
Mijn hof die comt u selver t'huys,
Om stil u te vermaecken,
En vry te stellen van het cruys
Van door t'slick te geraecken:
Hy blijft by u op u cantoor,
Voor t'vyer naer u begeeren,
Soo fris in huys als buyten door.
Geen drooghte can hem deeren.
| |
[pagina 86]
| |
Sijn bloemen setten haer ten thoon,
Soo wel in Winter dagen
Als in den Somer, even schoon,
En even seer behagen.
Sijn cruyden staen u even groen
Door t'heel jaer. eens te degen
Gewijet, blijft altijs in een doen
In bedden en in wegen.
Oock sulck een Hof die dient u best,
Daer uwe stramme jaeren
Sijn met vermaecken wel getest;
Voor t'bucken niet vervaeren.
Een wete wil ick u alleen
Hier doen voor mijn besluyten:
Dit Hoofken is vry al te cleen,
Om heel den Hof van buyten
Te stellen in soodanigh pleyn,
Dat hem schier laet bedecken
Van een hant; ende soo ick meyn
Waer weerdigh te begecken,
Te willen in soo cort begrijp
Vervatten, tegen t'vragen,
De vruchten al, soo groen als rijp
Van boomen en van hagen,
De bloemen en de cruyden al,
Van langer hant vercregen
Vyt weyen, bosschen, bergh en dal,
By allerande wegen;
Die eenmael inde Moufe-schans,
Of hier ter Neusen binnen
Geweest zijn, als men gaer en gans
My sagh den Hof beminnen.
My is genouch, een staelken cleen
Te stellen ongelogen,
In plaetse van den Hof gemeen,
Geplant hier voor u oogen:
| |
[pagina 87]
| |
Ghy die den aert van Hoven weet,
Sult lichte connen schicken
Wat in mijn Hofken was besteet,
Als lacht hier in de blicken;
Vyt t'gene dat ick u ter hant
Hier in dit pleyntken stelle
Al om soo dicht by een geplant
Dat schaers men t'can vertellen.
Een sake goede vrient Porret
Int Hof dat ick u geve
Ontbreeckt, hoe seer daer is gelet
Te stellen al naer t'leven.
De smaecke en reucke bey te gaer
Alom verborgen blijven;
Soo niet door een soo minlick paer
De smaecke en reuck beclijven:
Ons herte geeft ons over weer,
Om bey voor bey te loven,
Meer reucke en smaeck dan t'beste weer
Can geven aen de Hoven.
Ontfanckt mijn hert met desen Hof;
Ick hebbe al over lange
Het uwe t'onser beyder lof,
Met uwen Hof ontfangen.
| |
[pagina 88]
| |
Den derden ganck.
| |
[pagina 89]
| |
Tot vermaecken vanden mensch,
Die in alles sijnen wensch
Dienstelicken sal aenschouwen,
Can hy op sijn Godt vertrouwen.
Yder bloemken heeft sijn wesen
Vyt den Hemel, ende moet
God daer over sijn gepresen,
Die den Hemel open doet;
Die den regen ende douw
Geeft alleen tot elcx behouw,
En de drooge en heete dagen
Stiert naer sijn goet welbehagen.
Laet maer eens u blijde oogen
Op mijn Hof zijn uyt gespreyt,
T'sal u veel al meer vertoogen
Dan u inckt of penne seyt.
Ga naar voetnoot*Lelien van alle soort,
Doen haer schoon alomme voort,
Die van Oosten en van Westen
In mijn Hof voorspoedich vesten;
Wit, en root en vermilloene,
Reyn van reuck en van gesicht:
Blauw, gesprickelt, peersch en groene
Staen mijn bloemkens evendicht.
Clocken, hoogh Orangie, of geel
Ront gehangen om den steel,
Die van binnen in de blaren
Hare peerelkens bewaren.
Aen een ront verheven stele,
Met schoon bladeren beset,
Vaele clocxkens, cleyn en vele
Noyt heel open uyt geset.
Ga naar voetnoot*Tulipen van schoon coleur,
Vinde ick hier in hare fleur,
Die mijn Hof in hare tijden
Doorgaens vrouch en laet verblijden:
| |
[pagina 90]
| |
De Naerbonnen in t'beginne,
Heeft gevonden in het lant,
Eermen verder ginck versinnen
Waer de schoonste zijn geplant:
Naer dat oock den Italiaen
Hier sijn besten heeft gedaen,
Om te senden t'onser hulpen
Van Bouloignen sijne Tulpen.
D'alderbeste Tulpe bloemen,
Sijn ons eerst, en al gelijck,
Vanden Oosten overcomen,
Vyt het Griecksche en Turcksche rijc:
Ende blijven thaerder eer
Dragen nu, en emmermeer
Zijne namen hooch verheven,
Vande Turcken haer gegeven:
Naerder hant heeft van s'gelijcken,
Oock den rijcken Persiaen,
Hare Tulpen laten blijcken,
En doen in ons Hoven staen;
Met het aldergrootste lant,
In de middel zee geplant,
Dat haer Tulpen daerenboven,
Overstelt in onse Hoven.
Soo ick mijn geheele leven,
Anders niet en had gedaen,
Dan tot schildren my begeven,
Sonder boucken gae te slaen;
En om verwen onder een
Costelicken t'onderscheen,
En op trouwe haer al te samen
Vyt te drucken met haer namen;
Al mijn conste, en al mijn weten,
Ware noch al veel te cleen,
De coleuren af te meten,
Van de Tulipans alleen.
| |
[pagina 91]
| |
Laet de Schilders al te mael,
Vry haer best doen in haer tael,
Om alleen maer dese bloemen
Met haer verwen te benoemen:
Al haer conste licht in d'assen;
Want in mijnen Hof alleen,
Aen dees bloem meer verwen wassen,
Dan sy connen onderscheen.
Oock verheft haer dese bloem,
Met een hoogh verheven roem,
Van de Keyser bloem gepresen
Boven alle bloem te wesen:
Die in haeren tijt bekeken,
Rijck en schoon gesichte geeft,
Drie of vier of vijf ses weken.
Oock den loop van allen heeft;
En bewaert de eer en lof,
Van de bloemen, en den Hof,
Langen tijt, om metter gangen
Min naer d'andre te verlangen.
Haren naem draecht noch een vlecke
Vergeselschapt met de schae,
Daer ick altijts mede gecke,
Als ick in de Tulpen stae:
Datmen hier in Nederlant,
Soo veel sotten by der hant
Vinden can, die in haer Hoven
Dese bloem alleene loven;
Die het heel jaer uyt verbeyden,
Sonder yet in t'Hof te sien,
Weerdich om my in te leyden,
Of mijn ooge te verblien;
Om een weke, drije, of vier,
In haer Hof gheen enckel sier,
(Min of meer, naer hitte of regen
Haest de bloemen heeft verslegen,)
| |
[pagina 92]
| |
Dan de Tulpen aen te schouwen,
Om de Tulpen maer alleen;
Sotten die haer Hoven bouwen,
Voor een bloeme en anders geen:
Daer mijn Hof het heele jaer,
Neemt verscheyden verwen waer,
En haer bloemen gaet verthoonen,
Om mijn aerbeyt te beloonen;
Maent voor maent, en weeck voor weke,
Geeft mijn Hof een nieu gesicht;
Die ick vol van bloemen queke,
Tot de snee te dicke licht:
Oock soo vinde ick in de snee,
Hier mijn bloemkens selfs geree;
Die my door haer soet vermaecken,
Doen het vyer al dickwils staecken.
Noch bevinde ick grooter sotten;
Die ick noch niet seggen can,
Ofse selfs zijn te bespotten
Opentlick voor yder man;
Of haer sotten dommen gheest,
Niet geeft reden aldermeest,
Luyder kele te beclagen,
Haer cost en verloren dagen;
Die by dage, en die by nachte,
Nergens over in t'gemeen,
Slaen met vlijt en yver achte,
Als op haren Hof alleen:
Worden gelt en ruste quijt,
En verliesen haren tijt,
Met in d'aerde alleen te schrapen,
En haer bollen uyt te rapen;
Sonder voor t'gemeene besten
In de werelt yet te doen,
Dan haer lichaem hier te mesten
En als verckens op te voen.
| |
[pagina 93]
| |
Ondertusschen dat den Hof,
Haer can geven volle stof,
Om den grooten naem des Heeren,
In sijn wercken te vereeren;
Als hy vlijtich in de cruyden
Gaet sijn wonderlicken cracht
Ondersoucken, en beduyden;
Daer den Babuck mede lacht:
Om de planten al gelijck,
Dan te stellen op haer wijck,
En haer crachten uyt der houcken,
Vlijtelicken t'ondersoucken,
Naer mijn wijse, en die met eenen
Dienstelicken te besteen,
Onder grooten ende cleenen,
Op t'versouck van yders be'en;
Die de cruyden droogh of groen
Vyt mijn Hofken heeft van doen,
Die in alle tijt van jaere
Voor een yder ick bespare.
Hierom hebbe ick mijn behagen
Min in bloemen als in cruyt.
En mijn Hofken tegen t'vragen,
Sluyt niet geerne een plantken uyt.
T'geene dickwils wert veracht;
In den noot heeft meerder cracht,
Dan het geen men op der trouwe,
In de hoven heeft behouwen.
Wert den Tulpen niet gegeven
Al de plaetse groot en grof.
Vijf ses bedden zijn verheven
Voor den Tulpen in mijn Hof.
Al de reste die ick weet,
Van s'gelijcx daer is besteet,
Om met alderande bloemen
Heel het jaer door te beroemen:
| |
[pagina 94]
| |
Die haer reucke, en haer gesichte,
By den andren reyn geplant,
Even goet en even dichte,
Geven over al het lant.
Ga naar voetnoot*Hyacinten alle gaer,
Reyn van reuck, van verwe claer,
Veelderande, aen alle wijcken,
Comen mijnen Hof verrijcken:
Die haer bloemen als de sterren
In het ronde, aen haren steel
Open setten, sonder werren,
Comen in de lente veel;
Van fatsoene groot en cleyn;
Daer de blauwe meest gemeyn,
Weynich tijts de witte wachten,
Wat meer als de blauwe t'achten.
Engelant die geeft de hare,
Met ons eygen Nederlant;
En de landen alle gare,
Aen den Westerijcken kant:
Die aen haren gladden steel,
Boven hangen alsoo veel,
Dat de steel is overwoghen,
En van boven neer geboghen.
De gemeenste van haer allen,
Nergens ick des blauwe mis.
In de witte meer bevallen,
En in d'appel bloeysem is.
Maer de schoonste diemen heeft,
Sijn die Orienten gheeft,
Wit en blauw, die veelderande
Sijn gecomen hier te lande.
Doch van waer sy henen comen;
Ick bevinde boven al,
Soeten reuck in dese blomen,
Die ick niet verstooten sal:
| |
[pagina 95]
| |
En de raerste die ick weet,
Die mijn hoofken niet vergeet,
Sijn de geen die teerder groeyen
En schier in de winter bloeyen.
Die als Druyven hare bloemen
Geven, houde ick te gemeen,
Om daer over veel te roemen,
Blauw, wit, bleeck root onder een.
Vreemder sijnse die haer steel
Sijn becleet met blaren veel:
Alder vreemst, die in de blaren Van de bloem een bloem vergaren:
En haer dobbel selsaem wesen,
Schoon voor d'oogen stellen voort,
Boven allen seer gepresen;
Meer vry dan de ander soort,
Die alleynskens haren top
Gaet naer boven steken op,
Om te bloeyen heel om hooge,
En beneden te verdrooge:
Maer de gene die van boven,
Als met ranckxkens sijn becleet
Tot beneden, in de Hoven
Over al vrij niet gereet;
Daer de bloeme jeuchdich leeft,
Ofse schoon gheen blaren heeft,
Drije vier weken af getrocken
Van den struyck, om aen te locken
(In mijn cabinet gehangen)
Sonder eensins haer gelaet
Te verliesen met verlangen,
D'ooge die haer gade slaet;
Om haer voor een blauw corael,
Aen te schouwen glat en cael,
Is een Hyacinthe bloeme
Daer ick over langh van roeme
| |
[pagina 96]
| |
Dese bloemen al te samen,
Cleyne en groote, soose zijn,
Hebben geen verscheyden namen,
Dan van tijt en van termijn
Datse bloeyen, vrouch of laet,
Of van t'rijcke, datse laet
Herwaerts comen, met de reste
Van de bloeyende conqueste.
Seght my, ofmen in haer blaren
Soucken mach den grooten rouw,
Die Apollo ginck verclaren,
Als hy van sijn liefden trouw,
De twee letters reyn gespelt,
By den and'ren heeft gestelt,
Ay, Ay, om sijn trouwe clachten,
Oock hier namaels te doen achten?
Ga naar voetnoot*Of hy niet de Ridder spooren,
Tot getuych van sijn geschrey,
Voor een claechtbloem heeft vercooren;
Daer dees letters allebey
Ick veel beter vinden can,
Die haer naeckt voor alle man,
Alsmen nauw daer op gaet letten,
Inde middelblaeren setten?
Dese bloemen, seer verscheyden
Van gedaente en van coleur,
Zijn in mijnen Hof bescheyden,
Naer een yders eygen keur;
Schaillie-verwich, wit, en blouw,
Lijf-coleurich, purper-grouw,
Som gemeyn met enckel blaeren,
Som die enen tros vergaren.
Ga naar voetnoot*Alderande schoon Narcisse,
Die hem selfs te seer behaecht,
Nergens in mijn Hof ick misse,
En sijn schoonheyt noch beclaecht;
| |
[pagina 97]
| |
Die haer selve lichte voen;
Veelderande van fatsoen,
Met ses blaerkens in t'gemeene,
D'een heel groot, en d'ander cleene:
Som met blaren in getale
Overgoten, ende net
Als een roosken altemale
Bladt voor bladt op een geset;
Som met groote vingeroen
In het ronde haer open doen,
En als kelcken, in de nieren,
Van de bloem, de bloem vercieren:
Som in plaetse van de kelcken,
Hebben eenen geelen rant;
Bleeck-wit som, en uyt den melcken,
Som geheel wit, rant en kant;
Som en heeft maer veeltijts een
Cransken, enckel, ende cleen;
Som om beter te behagen,
Dicke en dobbel cransen dragen.
D'een is wit van kelck en blaren,
D'ander van de kelck alleen,
Om haer schoonheyt t'openbaren.
D'een comt vrouger in t'gemeen,
Eer de couw noch heeft gedaen;
D'ander bringt de somer aen;
D'eene is leege, en d'ander hooge,
Non pareille schoon in d'ooge.
D'eene heeft blaren als de biesen,
Ront van boven tot beneen,
Die alleynskens gaen verliesen
Meer en meer haer lijf en leen,
En om hooge in haren top,
Als een naelde clemmen op;
Maer de reste gaet beneden,
Platter af, en is te vreden
| |
[pagina 98]
| |
Met haer tween een bies te maken;
Een voor een lijckt alderbest
Onse goten, voor de daken
Aen de meuren vast gevest.
Ga naar voetnoot*Alderande wilt soffraen
Vinde ick by den ander staen,
Dat van verwe seer verscheyden
In mijn Hof sich gaet verbreyden.
Heele wit met corte blaeren,
Met een claren middelboort
Door geregen lanckst de haren,
Die de bol brenght traechsaem voort;
Met de bloemen cleyn en groot,
Die gemeynlick schaers haer hoot
Buyten hare blaerkens steken,
Nergens in mijn Hof ontbreken.
Oock soo zijn de silverlaken,
Wit gestreept, en argentijn,
En die uyt den gouden blaken,
T'samen hier in t'vrouch termijn:
Met de gele seer gemeen,
De de bedden heel becleen;
D'eene bleecker dan de ander,
Die met beurten al malcander
Vyt de ronde wortel leyen;
En de heele lente tijt,
Mijnen vrient en my vermeyen,
Eer ick ben de leste quijt.
Oock soo vinde ick haer gereet,
Met schoon purper overcleet,
En met strepen door getoogen,
Seer vermaecklick voor de oogen.
Eer de Somer can beginnen
Noch in't drouve Winter weer
Sal dit bloemken t'velt gewinnen;
Met geselschap over weer,
| |
[pagina 99]
| |
Van het heel geel Aconijt;
Dat de snee tot enckel spijt
Door de vorst gaet openbreken,
Om sijn hooft dweers door te steken;
En de witte Tielooskens,
Die als clocxkens hangen los,
En den reuck van wilde rooskens,
Conterfeyten in het bos.
Gaet de Somer metter tijt
Ons de lente maecken quijt,
En de leuyaert van de nachten
Vlus beginnen hare clachten;
Mijnen Hof sal niet verbergen
Het soffraen van dit zaisoen,
Dat gesonden van de Bergen
Met de blaerkens ront en groen,
Is het cleynste soo ick acht,
Schier van haer by een gebracht;
Datmen siet haer bloemkens geven,
Op haer steelkens wat verheven,
Niet gelijck de reste plegen
Van soffraen, dat voor en naer
Al de hoven t'aller wegen
Sonder moeyten nemen waer;
Dat maer een op yder steel
Bloemken draecht, tzy wit of geel,
Blouw of purper, of de reste
Diemen hout voor d'alderbeste;
Maer dit harich cleyn soffraenken,
Met haer bloemkens blouw of wit,
Is van al t'soffraen het haenken,
En het steelken hart besit
Met veel bloemkens, die te gaer
Maer een steelken voor haer vaer
Vijf of ses te saem gewennen
In den Somer te bekennen.
| |
[pagina 100]
| |
En wanneer de heetste dagen
Van den jare zijn vergaen,
Plucken naer ons wel behagen,
Soo veel eetbaer goet soffraen,
Sterck van reuck, hooch van coleur;
Als de heele jaerschaer deur,
Is genouch voor ons begeeren,
En doet Englant wel ontbeeren.
Op gelijck saesoen van jaeren
Gaet hen t'purper wilt soffraen
Van den herst, oock openbaeren;
Daer de bergen me belaen
Sijn gevonden, die gemeen
Liggen, midden in het scheen
Van de Fransche en Spaensch custen,
Die ontrent Navarre rusten:
Met meer bloemen te vertellen,
Die ick queecke in mijnen Hof,
Wil ick mijnen geest niet quellen,
Die my al te ruymen stof
Gheeft, om alles door vermaen
Van de penne gae te slaen;
Oock soo moest mijn cataloge
Yemant houden voor mijn ooge;
Die soo lange soude deuren,
Dat ick beter mijnen tijt
Weet besteet, dan twee drie uyren
In't verhael te worden quijt.
Noch soo can ick even wel
Niet wel staken t'eerste spel,
Van t'vertoogh van onse bloemen;
Of mijn Hof moet haer beroemen,
Ga naar voetnoot*Van al over langen tijde,
Eerst te hebben af gebracht,
Vyt Canada onse zijde,
Alsoo wit, en alsoo sacht,
| |
[pagina 101]
| |
Als de witste diemen vint,
En de sachtste diemen spint;
Die haer vruchten sonder falen
Jaerlickx sal te voorschijn halen,
Als haer vaele bloemen rijsen;
Die in eenen grooten tros,
Doen haer soete reucke prijsen,
Eerse van haer stelen los
Vallen, om van stonden aen
Hare vruchten aen te slaen,
En te hangen vlus haer velen
Als concommers aen haer stelen.
Soo my run en kalck ontbraken,
Om de huyden van haer haer
Suyver, glat, en reyn te maken,
Naer den heesch, en gaef, en gaer;
Dese plante maer alleen,
Soude my om toe te reen,
Álderande vacht en vellen,
Wel gerust te vreden stellen,
Met de melck, die uyt haer blaren
En de stelen, versch en groen
Dagelicx ick sou vergaren,
Alsoo d'Indianen doen:
Nu en dient sy maer alleen,
Om mijn canten te becleen,
Die haer wortels daer beletten
Heel mijn Hof door voort te setten.
Ga naar voetnoot*En soo moe als ick mach wesen,
Van te blijven in den Hof
By de bloemen ongepresen
Sal niet blijven uwen lof,
Winde van Virginea:
Die ick geerne gade slae,
Om haer dagelicksche bloemen
Niet met een coleur te noemen;
| |
[pagina 102]
| |
Die hoe seerse oock over bloeyen,
Nimmermeer ick werde beu,
Want alsoose staen en groeyen
Sijn Orange Blanck en Bleu.
Drie coleuren onderscheen,
Tonen sy, en anders geen,
Die wy geusen met behagen
Altijts voor livraye dragen.
T'eerste, wijst de Capiteynen,
Die ons voeren aen den man:
T'tweede, maent ons t'lant te reynen,
Van den swarten bloet-moran.
En het derde wijst den wegh,
Die ons sonder tegensegh,
Openstaet, om ons vyanden
Vyt te voeren uyt de landen.
Dese winde draecht de naeme,
Van de winde naer de bloem;
Want de stele is onbequaeme,
Haer te winden om en om;
Daerom is haer naem versint,
Winde die haer niet en wint:
Men sal lichte my vergeven,
Haer een sulcken naem te geven;
Velen ist met dese planten,
Heel de werelt op en neer
Seer gemeen, aen alle canten,
Onder knecht en onder Heer;
Dat hy sijnen naeme draecht,
Die hem aldermeest behaecht,
Om een yder aen te wijsen
Sotten die haer selven prijsen;
Als hy anders is geheten,
Dan hy is of wesen can;
En sijn eygen naem vergeten
Stelt een ander voor den man.
| |
[pagina 103]
| |
Mijnen Hof oock wel bemint,
Schoone winde, die haer wint;
Veelderley, maer boven allen
Heeft by my een goet bevallen,
Winde met de grooste clocken,
Ende bloemen die ick weet,
Om den kijcker aen te locken,
Met haer schoon asuren cleet;
Winde daermen over claecht,
Met al dat haer name draecht,
Dat sy maer soo weynich uren
Hare schoonheyt can doen duren;
En haer aensicht gaet verbergen,
Als de sonne haer aensicht thoont;
Om haer meester soo te tergen
Alse snachts sijn aerbeyt loont.
Ga naar voetnoot*Neffens aen de winden, staet
Veelderande peulen saet,
Dat met haer schoone eerte-bloemen,
Vele-verwigh, weert om noemen,
Lustich schoon is in t'gesichte;
En bewaert den Hof in eer,
Als de winden t'seylken swichten,
En in een vlus cruypen neer.
Bijlkens cruyt, en Galegaen,
Langen tijt in bloemen staen,
Met de groote en cleyne eerten,
Plat van stele, en lanck van steerten:
En lupijnen om te laven,
By de ouders veel geplant,
Boon en knechten ende slaven,
In het Roomsche en Griecksche lant;
Die haer vruchten veelderley,
Wit, of als een kiewit ey,
In haer swarte peulen dragen,
Om des winters te behagen;
| |
[pagina 104]
| |
En behagen van s'gelijcken
Veeltijts inden Somer-stont,
Als sy laten wel bekijcken,
In haer croonkens net en ront
Haer schoon bloemkens, seer verscheen
Van coleur: wit meest gemeen,
Geel en blouw van tween geslachten,
Cleyn en groot, van eender crachten.
Ga naar voetnoot*Soo my dan hier noch by tijden,
Comt een Jonck-vrouw die ick acht,
Haer in mijnen Hof verblijden,
En mijn wetten niet veracht;
(Die voor niemant sijn gestelt,
Dan die my met kinders quelt,
Met rapier en lange cleeren,
Of met plocken souckt te deeren,
Of met cleyne of groote honden,
Die den Hof meest schade doen,
Of met dronckaerts ongebonden,
Die niet vast staen in haer schoen;
Of met Vrouckens, dien den lust
Met mijn schae wert uyt geblust,
Als sy groot en swaer van kinde
Haer hier in mijn hofken vinde;
Of met tuysschers my gaen quellen,
Of verboden dobbelaers;
Of met leuyaerts, om te vellen
Bloem of cruyt met haren aers;
Of met kijvers, of de gheen
Die tot vloucken haer besteen;
Ofte, die ick eerst moest noemen,
Die van stelen haer beroemen;)
Voetstaens sal ick haer ter hande
Stellen eenen pluymen-tros;
Alsoo schoon als hier te lande
Van de Reygers uyt het bos
| |
[pagina 105]
| |
Met veel moeyte wert vergaert;
Daermen pluym by pluym verspaert,
Om by lanckheyt van de tijden
Met een bosken hem te lijden;
Daer veel vogels daer beneven,
Hebben tegen haren danck
Wat sy hadden, toe gegeven,
Onderbleven in den vanck;
Mijnen Hof speelt milde en ruym,
Met de schoonste Reygers pluym,
Die het gras van Oostenrijcke,
Cleyn en scherp, noyt sijns gelijcke,
Queeckt en teelt om vele jaeren
D'edel Jonck-vrouw, aen haer hoet,
Of haer cappe te bewaeren,
Mijnen pluym-bos net en soet.
Wat ontbreeckt in mijnen Hof,
Daer my gras geeft selver stof,
Om mijn vrienden en vriendinnen
Mijnen Hof te doen beminnen?
Elck een uyre sal my geven,
Van dit pleyn, een nieu gelaet,
En sal op een-nieuw doen leven
Alle bedden op haer maet.
Al de delen van het jaer,
Nemen haere bloemen waer;
Ende sullen my by tijden
Elck op haer gebeurt verblijden.
Ga naar voetnoot*Alderande stoffelieren,
Reyn van reuck, van verwe schoon,
Willen hier seer aerdigh tieren,
Ende spannen vry de croon:
Wit, en purper, ende root,
Cleyne gele, en gele groot;
Of met vier gecruyste blaeren,
Die wy voor het saet bewaeren;
| |
[pagina 106]
| |
Of met blaerkens menichvuldich
Die ick in de winter tijt,
Ben de stove of kelders schuldich,
Of ben haest mijn plante quijt.
Veeltijts sietment soo geschien,
In de werelt, aen de lien,
Overgoten met de deuchden,
Datse minst gerust in vreuchden
Mogen wassen ende groeyen;
Daer de reste diemen siet,
Sonder deucht voorspoedigh bloeyen:
Even als t'onnutte wiet
Inde Hoven menichfout,
Veel de beste plaetsen trout,
En het cruyt van meeser weerde,
Haest vergaen sal metter veerde,
Soomen altijts by der wercken
Niet en is, om toe te sien,
En met yver aen te mercken
Waer het best door can gedien;
Of met in de son te staen,
Of met schaduwe overslaen,
Of begoten wel ter degen,
Of bevrijt van stercke regen.
Ga naar voetnoot*By de bloemen, in t'gesichte
En bevallich voor de neus,
Plant by een mijn hofken dichte,
Van de bloemkens al de keus,
Die van reuck seer aengenaem,
Wel met reden haren naem
Voeren, schier in alle talen,
Naer de nagels, die ons halen
Vyt Ambonia onse kraken,
Of Ternati, die gelijen
Dat ons landen hier geraken
Vol van hare specerijen:
| |
[pagina 107]
| |
Van coleuren onderscheen,
Veel of weynich onder een;
Die gesparich hare blaren,
Of oock mildelick vergaren.
Dese bloemen, seer verscheyden
In haer soorten allegaer,
Naer den winter my geleyden,
En het vallen van het jaer:
Daerse deuren alsoo lanck,
Tot de vorst haer in bedwanck
Eenmael heeft, om onder bleven
Door de couwe te begeven.
Naer veel backen en veel potten,
Diemen altijts uyt en in
Dragen moet, als mencke sotten
Hier in quellen haren sin,
Om de soorten al te saem,
Van dees bloem, (die haeren naem
Selve van de potten dragen)
Haer getes, geheele dagen
Door te geven, en by tijde
Haer te schencken haren dranck,
En met water te verblijden,
En dus gaen den sotten ganck;
Om by naer het heele jaer
Anders niet te nemen waer,
Dan dees bloeme, om voor de couwen
Haer sorchvuldich te behouwen:
Naer dees potten ende backen,
Als veel groote sotten doen,
Salmen my soo niet sien snacken,
Om haer jaer voor jaer te voen;
En aen haer een goeden tijt
Dach voor dach te maken quijt,
Die de sotten en de vrouwen
Voor haer eygen bloemen houwen:
| |
[pagina 108]
| |
T'gene sy niet connen queecken,
Nochte met haer dom verstant
Ondersoucken en bereecken,
Staet in mijnen Hof geplant.
Ondertusschen sal ick haer
Stellen by de groote schaer
Van de dwaese Tulipisten,
Die haer gelt en tijt verquisten,
Om een bloeme t'onderhouwen,
Die soo lichtelick vergaet,
Alse haer meester doet berouwen,
Dat hem niet soo diere staet;
Als hy is geworden quijt,
Al sijn hoope van profijt,
En sijn sotheyt doet beclagen,
Alsmen naer sijn bloem comt vragen:
Die de hitte, en die de couwe,
Die de regen onbequaem,
Doen vergaen heeft, en verflouwen
Plante en meester bey te saem.
Thijm, lavendel, roosmarijn,
Mogen niet vergeten sijn,
Ga naar voetnoot*Violetten overvloedich, Met haer dobbel bloem voorspoedich:
Die veel aengename seven
Het geheele ronde jaer,
Ons aen onsen tafel geven,
Op haer tijt genomen waer.
Ga naar voetnoot*Anemonen oock met een,
Van gedaente seer verscheen,
Staen in seer bevallich wesen,
Om van d'oogh te zijn gepresen:
Som met blaren seer doorsneden,
Som met blaren meer geheel;
D'een is met een bloem te vreden,
Die niet anders voor haer deel,
| |
[pagina 109]
| |
Dan alleen een ronden rant
Heeft van blaerkens aen de kant;
D'ander sietmen vele blaeren
In de cruyn daer by vergaeren:
D'eene bloem die staet van verre
Met sijn blaren uyt geset,
Opgespleten als een sterre,
Alsmen nouwe daer op let;
D'ander heeft de blaren breet
Van de bloem ront uyt gespreet;
Soo verscheyden in coleuren
Alsmen siet in bloem gebeuren:
Blouw, of peersch, of violette,
Wit, of root, of groen, of geel,
Op wat verwe dat ick lette,
Elcke verwe heeft hier haer deel:
En van dese bloem alleen,
Sijn mijn bedden groot en cleen
Gebordeurt aen alle houcken
Om de schoonste te gaen soucken,
Als sy t'eender stonde bloeyen
Al te samen wijt en breet:
En als eenen vlam-bergh gloeyen Lanckst der aerden uyt gespreet:
Daer niet anders in t'geheel,
Dan satijn, en dan fluweel,
Schijnt gespannen met de oogen
Van de Pauwen overtoogen.
Die met goet bescheet wil weten,
Al't verscheyden aengesicht
Van dees bloem, ick vergeten
Hebbe, leene sijn gesicht
Als sy bloeyt, om al te saem
Haer te noemen met den naem:
Yemant mochtet my verwijten,
Mijnen tijt hier te verslijten,
| |
[pagina 110]
| |
Als ick boven mijn vermeugen,
d'Anemonen al te gaer,
Soude willen, sonder leugen,
In coleure nemen waer:
Oock soo heeft mijn penne en int
Ander werck dat sy versint,
Can ick daer toe eens geraecken
Om mijn hoofken oock te staecken;
Ga naar voetnoot*Even soo ick al voor desen
Heb de Moufe-schans gestaeckt,
Die nu vry niet in het wesen
Is, alsoose was gemaeckt,
Als ick over thien twaelf jaer
Haer nam eerst met yver waer,
Eer de boomen en de rancken
Gingen mijnen lust af dancken;
Om de bloemen, en de cruyden,
Of te laten heel vergaen,
Of die waren van beduyden
Hier ter Neusen gae te slaen;
En te stellen my te vreen,
Met mijn aerbeyt te besteen
Aen mijn hoofken, dat hier binnen
Ick met moeyte ginck versinnen;
Daer een bergh stont over ende,
Met een bocht daer neffens aen,
Daermen nacht tijts in gewende
Onse schapen in te gaen,
Alsoo langh de lantsman vloot
Binnen Stadt, door oorloghs noot;
Desen misput t'mijner keusen
Is mijn hoofken hier ter Neusen:
Dat sijn tijt sal mede crijgen,
Alsoo wel alst buyten Hof,
Om een ander te doen hijgen
Naer sijn sweet en naer haer stof.
| |
[pagina 111]
| |
Mijn geachte Moufe-schans
Heeft verlooren haren glans;
Soo sal mede eens van s'gelijcken,
T'binnen hoofken my beswijcken.
Ga naar voetnoot*Niet en isser op der eerden,
Dat des menschen hert versint,
Bout, en hout in grooter weerden
Dat sijn eynde niet en vint.
Souckt de boomgaers, die geplant
Cyrus heeft met sijner hant,
En hem dagelickx in bemoeyen
Ginck, met inten en met snoeyen.
Souckt de hoven onder bleven,
Die ons Masanissa heeft
Reyn ghebouwet in sijn leven;
Daer sijn lof noch over leeft
In de schriften van bedien;
Die Afriken heeft gesien,
Wel verwondert in haer tijden.
Sulck bordeursel daer te lijden.
En waer zijn de schoone hoven,
Diemen in Egypten lant
Eeuwen lanck heeft weten loven,
Van Semiranus geplant,
Boven d'aerde om hoogh gebrocht,
En gehangen in de locht?
Niet en isser in het leven,
Dan haer naemen over bleven.
En Adonis Paradijsen
Hebben oock haer beurt gehadt.
Oock en weetmen niet te wijsen,
Enckel hage wegh of pat
Vanden wijt beroemden Hof
Tantali. Waer is den lof
Van Alcinous gebleven,
Daer soo vele is van geschreven?
| |
[pagina 112]
| |
En de hooch vermaerde bloemen
Van de schoone Hesperides,
Mogen haer nu niet beroemen
Van haer vrouwen groot getes.
En ghy Roomen hooch geacht,
Hebt u fleure door gebracht
Van u Hoven, met vermaken,
Die den tijt u heeft doen staken.
In u Conincklicke stonden
Was u wreen Tarquinius,
Met de spae in thof bevonden.
Souckt hem nu. Soo salmen vlus
Oock vergeten gaer en gans,
Mijn vermaerde Moufe-schans,
Die nu selfs noch in mijn leven
Meestendeel is onderbleven.
En den rijcksten der Romeynen,
Die geen cost een heeft gespaert,
Om te cuysschen en te reynen
Sijnen Hof by een vergaert
Van de vruchten wijt en breet,
Daer sijn tijt af creech bescheet,
Soude ons uyt het graf verleven,
Selfs sijn Hof niet connen geven.
En waer is nu de plantagie,
By den stemmigen Romeyn,
Onverdrietich op sijn gagie
Heel de stadt gemaeckt gemeyn,
En tot op den dach van heen
In geschrift van hem verleen,
Om te weten hoe op trouwen
Cato heeft sijn Hof gebouwen?
Sylla die sijn dictature
Heeft versaeckt om sijnen Hof,
Souckt nu selfs op deser uyre
Al sijn cruyden onder t'stof.
| |
[pagina 113]
| |
En ghy Diocletiaen,
Vyt u eygen throon gegaen,
Om u outheyt naer u lusten
In u hoven te berusten;
Moet geduldelick verdragen,
Datmen nu met alle man
Siet nae uwen lust-hof vragen,
Die geen mensche vinden can.
En ghy Griecken al te saem,
Hooch van eer en groot van naem;
En ghy Macedoensche slaven,
Met u hoven licht begraven.
Souckt my nu d'Arabiaensche
Cruyde-hoven daer ghy wilt;
Die met al de Persiaensche
Tuynen, liggen heel vetwilt.
Soo nu Anicennas eens,
En Averroes naer tweens,
Vyt den grave op aerden quamen,
En naer haren thuyn vernamen;
Souden sy wel selver weten
Waer de plaetse voormaels was,
Eer de doot haer had verbeten,
Overdeckt met dorre gras?
En ghy Dioscorides,
Die met vlijt op u getes,
Eerst de cruyden in het leven
Hebt gebout, en dan beschreven;
Wilt ghy vry van sorghe wesen,
Laet u ouwen Hof bedien;
Sijt te vreen dat hy gelesen
Wert, en niet en wert gesien.
Soo de hoven over al
Van de Princen, haren val
Hebben, en van al de wijse
Daer men gheen van al can wijsen;
| |
[pagina 114]
| |
Daermen nu niet wel ter degen,
Selfs de plaetse diese dan
In haer bedden ende wegen
Hadden, onder vinden can;
Soo van t'aertsche Paradijs,
Van de hoven al den prijs,
Selver by den hant des Heeren
Heel beplant; om te geneeren
Onse ouders in beginne
Van haer schadelicken val,
Niemant wel en can versinnen
Of de plaetse vinden sal;
Daermen lange en velen tijt
Is in woorden en in strijt
By de wijse, om in haer boucken
Oock den gront selfs t'ondersoucken;
Die nu, naermen can gegissen,
Is een drouven heyen-cant,
En met enckel wildernissen
Over t'over deur beplant;
Dat geen vrouwen ofte mans
Voortaen van de Moufe-schans
Sijn verwondert, alse hooren
Dat sijn schoonheyt is verlooren.
En wanneermen oock naer desen,
Hooren sal in corten tijt,
Dat mijn hoofken nu gepresen
Al sijn eer sal wesen quijt:
Niemant dencke dat my yet Nieuws alleene nu geschiet:
Niet en hout hem nu verheven,
Dat niet eenmael sal begeven.
Selfs de catten en de mollen,
Selfs de duyven by der hant,
Met mijn Hof alreede sollen,
En benijden sijnen stant.
| |
[pagina 115]
| |
Ga naar voetnoot*Ondertusschen sal ick doch
Gade slaen met moete noch
Alsoo veel den tijt can lijden,
Dit mijn hoofken, dat by tijden
Int cantoor, en by de boucken,
Die my meest ter herte gaen,
Gaet sijn meester moede soucken,
Om een wijl haer gae te slaen;
Daer ick een cleyn uyerken dan
Alles doe al wat ick can,
Om met lusten wat ons beyen
Hof en meester te vermeyen:
Daer besie ick al te samen
Cruyt en planten t'elcker stont,
Daer ick u vlus af de namen
Heb gegeven in den mont.
Ga naar voetnoot*Colchicum dat moedernaeckt
Naer de locht en sonne snaeckt,
Enckel, of met vele blaren,
Sietmen oock sijn plaets bewaren:
Dat dan purper van coleure
En is over al gemeen,
Staet in t'houcxken achter deure,
Elders weynich ofte gheen;
Om te maecken ruyme plaets
Voor sijn aengenamer maets;
Die met witte, of bonte cleeren,
Of genlamt mijn Hof vereeren.
Ga naar voetnoot*Die de bloemen al te samen
Met haer verwen trecken wil,
En wil noemen met haer namen,
En haer eygen onderschil,
Die gestreept zijn naer den boogh,
Diemen in de lucht om hoogh,
Alse vochtich en genegen,
Is tot wolcken ende regen,
| |
[pagina 116]
| |
En haer uyt gestreckte verwen
Ons verthoonen in het ront,
Daer dees bloemen af beerven
Haren naem van onder stont;
Die dees bloemen allegaer,
Met haer namen even claer,
Hier by beurte wil gaen stellen,
En wil in mijn hoofken tellen;
Mach het doen met lust en moete,
Gaen en kijcken over al:
Doch belove ick hem de boete
Soo hy geen vergeten sal;
Aen de wortels seer verscheen,
Ofse schoon staen onder een;
Seer verscheen aen loof en blaren,
Om haer alle te verclaren;
Insghelijcx in tijt van bloeyen
D'een van d'ander seer verscheen;
Seer verscheen in aert van groeyen,
D'eene groot, en d'ander cleen
Maer verscheen ter meester keur
In de bloem, en in t'coleur,
Soo coleuren t'eender stonden
In een bloem zijn veel bevonden.
Tis my al genoch vermaecken,
Die in t'hoofken allegaer,
Sonder hare lijst te maecken,
Aen te schouwen jaer voor jaer;
Noode slijte ick mijnen tijt,
Die maer eens voor by en lijt,
Sonder wederom te comen,
In de naemen van de blomen.
Ga naar voetnoot*Alderande Fritillaren,
Niet dan in haer maecksel eel,
Van verscheyden bloem en blaren,
Voet mijn Hof en schoon en veel;
| |
[pagina 117]
| |
Daer haer bonte ruyten kleen
Met het dambert zijn gemeen;
D'een comt uyt den purper vooren,
D'ander uyt den bruyn gebooren,
Of als met bestoven assen
Overgoten en becleet
Onder alle dees gewassen
Voor mijn oogen staet gereet
Schoon van leelckheyt, en alleen
Schoon om datse is ongemeen,
Naer de menschelicke sinnen
Vremde dingen meest beminnen
Ander sijnder uyt den gelen,
Of wel somtijts uyt den groen;
Oock soo teelt mijn Hof met velen
Witte, die meest voortganck doen:
Die door mijn Hof alleen,
Sijn geworden eerst gemeen,
Naer ick eerstmael hier te lande,
T'seffens veertich creech ter hande;
Die my lange zijn gegeven
Al voor Clusius overlien,
Die gescheen is uyt het leven,
Eer hyse oyt vele heeft gesien.
Boven allen spant de croon,
En haer selven set ten thoon,
Die om hooge steeckt haer wangen,
Sonder t'hooft te laten hangen,
Om te beter te verclaren
Haer verborgen schoon gelaet,
Dat veelvoudich is in blaren,
En beschaemt sijn medemaet;
Daer ick wel van seggen mach,
Dat sy eerst is voor den dach,
Vyt mijn Hof alleen gecomen,
Met veel cruyden ende bloemen,
| |
[pagina 118]
| |
Ga naar voetnoot*Die ick hier niet sal vertellen
Al te samen op een ranck,
Om niet al te seer te quellen
Hooft en penne sonder danck;
Of van my, die langh vermoeyt
Ben, alsoo mijn lijste groeyt
Langer dan ick van beginne
Op te lesen was van sinne;
Of van u, dien reets te vele
Cruyden zijn by een gebrocht,
Daer t'verhael u af vervele
Eer ick t'eynde ben gerocht:
My genoucht, dat veel van die
Sijn getrouwlick op haer rie
Heel d'Herbaris door beschreven,
By Plantijn laetst uyt gegeven:
Sedert hebbe ick noch vercregen,
Meer dan hondert nieuwe cruyen;
Die ick eenmael wel ter degen
Sal de werelt oock beduyen:
Soo der cruyden ondersouck,
Is te groot voor eenen bouck,
Voor een mensch, en voor een leven,
Om al in t'geschrift te geven:
Elcken dagh die gaet ons wijsen
Nieuwe cruyt, en nieuwe cracht,
Altijts veerdich om te prijsen,
En by ons te zijn geacht.
Ga naar voetnoot*Maer een saecke my verdriet,
Die elck voor sijn oogen siet,
Dat soo weynich in ons dagen
Men siet naer de cruyden vragen;
Daer de conste af licht in d'assen,
En op t'hoogste eens is geweest,
Daer niet vele nu op passen,
Of me quellen haren geest.
| |
[pagina 119]
| |
Velen isset al genouch,
Altijts op den selfden bouch,
Sonder diepte of stroom te peylen,
In de ruyme zee te seylen;
Tot hy eenmael aen de clippen,
Onverwacht de kiele stoot,
Ende vlus het roer laet slippen,
En gaet drijven sonder boot.
Een piloot, die met verstant
Eens het roer neemt in sijn hant,
Laet op t'seggen, ende t'schrijven,
T'schip niet altijts henen drijven;
Sal sijn eygen booge bruycken,
Ende meten sijne locht;
Sal sijn eygen diep-loot duycken,
Ende niet doen onbedocht,
Om te weten waer het schip
Neemt den cours, en waer de clip
Onder water is verborgen,
Om den stierman te doen sorgen.
Ach! hoe vele nieuw Doctoren
Hebben, eer sij't gade slaen,
Haren patient verloren,
Voor wien sy te roere staen!
Daerse sonder tegensegh
Volgen den gewoonen wegh;
Soo haer leytsman comt te missen
Haer met eenen oock vergissen;
Sonder eenmael de nature
Van de cruyden wijt beraemt,
Van de sieckten, en de cure
T'ondersoucken, soot betaemt;
En te stellen het compas
Naer den aert van elck gewas,
Van de sieckten ende qualen,
Om min in den wech te falen;
| |
[pagina 120]
| |
In den wegh die veel betreden
En niet veel gevonden wert;
Meest den Doctor stelt te vreden,
En beswaert der siecken hert.
D'een sijn gaefken daeghlickx geeft.
D'ander by de gifte leeft:
En met naer den puls te tasten
Helpt hem selven uyt de lasten.
Doet niet anders, dan naer raden
Als den blinden naer het ey:
Alst geluckt; helpt uyt den quaden
Sieckte en meester allebey.
Die het kerck-hof alderbest,
In sijn leven heeft gemest,
Wert alsdan by my gehouwen
Voor een Doctor op der trouwen.
Die sijn raet, en grijse haeren
Tsamen op de tafel leyt,
Sal my noyt soo seer vervaeren,
Als die eerst uyt schoole scheyt.
|
|