|
| |
| |
| |
De man en de dea
De siele fan de feint wie âld wurden yn syn jong lichem. Hy seach yn syn bestean op ierde gjin ljacht mear en gjin skaad. Alles yn syn libben wie flak en feal. It ferline like hommels efter him ôfbrutsen, weiwurden yn in swarte ôfgrun tusken steile klippen. Hy fielde him, oft er rûndoarme yn grize wolkens dy't yn lange, dynjende weagens om him hinne streamden, en foar him út, tsjok waarden as muorren, dy't de takomst foar him ôfsletten. Hy stelde nearne mear belang yn, omdat hy de hûgenis oan 't ferline en de hoop op de takomst ferlern hie. Under de minsken fielde hy him ienlik, as in frjemde geast ûnder skynsels út in oare wrâld, dy't him foarby glieden, dy't neat tsjin him seinen, en net ferstienen wat hy te sizzen hie. De wittenskip, dy't hy tefoaren trou tsjinne hie, learde him neat oars as dat de minske neat wit en neat witte kin. De keunst, dy't him alear it heechste geniet jûn hie, beskôge hy no as in boartersding yn de hân fan grutte minsken, mei net mear wearde as de poppe, dêr't in bern him mei fermakket. De godstsjinst, yn pleats fan him op te fieren ta de earetsjinst fan it libben, brocht him net oars as it evangeelje fan de iennichste ferlossing: de Dea.
Dêrom socht de feint, dy't it libben net mear drage koe, de Dea. En omdat hy earnstich en mei ynmoed socht, fûn hy, nei lang swalkjen yn tsjustere nachten, it paleis fan de Grutmachtige. Mar it like mear op in berch as op in paleis, -it wie swart, ynoarmlik, fjouwerkant bekapt as in ûnbidich grutte grêftombe. Op de glêde muorren krielden as grienljachtsjende, lytse njirren miljoenen fjoerfonkjes, útrutsen troch har rêd, triljend gewrimel. Eltse tel makke him ien fan de ljachtstreekjes los út it baarnende gewoel, en skeat as in fjoerpylkje fuort yn de fierte, mar it griene, gleone tek oer it swarte stiente bleau altyd like ticht. Eltse fonk, dy't fuort flitste, betekene de dea fan in minske, mar de deiende strielen skeaten de delbûke feint foarby.
Hy kloppe oan de poarte, dy't fan glêd, ynswart moarmer
| |
| |
wie. Dêrefter hearde hy it lûd fan metaal rinkeljen op stien. Doe gyng der in lûkje iepen oan de side fan de poarte. Yn it tsjuster lôgen in pear grutte each-holten yn in bonkich antlit mei in giele, fosforeftige gloed, en as út in grêf frege in heaske stim:
‘Wa bistû?’
De feint makke him bekend en de nachtgrimige Dea ferdwûn yn syn ferhoalen wente. Dêr begûn er te blêdzjen yn it ûnwitend grutte boek fan alle libben, wêrfan de siden by it omslaan op elkoar klapten as houten buorden. Hjirop ferskynde hy op 'e nij foar it lûkje en frege:
‘Wat wolstû?’
‘Goedgeunstige Dea, ik sykje dy. Ik bin siik fan it libben en longerje nei de dea om betterskip. Lit my binnengean yn dit ferbliuw fan heil.’
‘Nee, ik kin dy hjir net ynlitte. Dyn libbensfonk, stiet yn myn boek beskreaun, sit jit fêst oan de muorren fan myn wente. It heart ek net sa, dat de minsken by my komme. Ik stjoer har myn boadskip, as it tiid is.’
De feint lykwols hold net op mei syn smeken om ferlossing. En de grymtosk Dea, sa faak misledige troch ferflokking en mislaat troch hûcheljend priizgjen, liet him troaie troch de oprjuchte wurdearring fan dizze jonge man, en sei:
‘Dû wiest doemd, jit in lange tiid mei 't libben om te tôgjen, mar omdatst yn my leaust, sil ik dyn pine bekoartsje. Hjoed oer twa jier sil ik komme om dy frij te meitsjen. Mear kin ik net dwaan.’
Mei sleauwe trêden stoarre de feint twa lange jierren fan libben - fan lijen, nei't hy miende - temjitte. Mar koarte tiid dêrnei seach hy in faam, dy't him leafde en dêrtroch nije libbenswille joech. Tsjin it sin fan syn heit, dy't mei hert en siel keapman wie, hie hy studearje wollen. No, omdat ek de heit fan syn leafste it woe, seach hy, om mei har boaskje te kinnen, ôf fan de stúdzje, en wijde him alhiel oan it bestjoer fan de âile famyljesaak, dêr't syn heit ryk mei wurden wie.
Lokkich troch leafde en wolbedijend wurk fergeat de jonge
| |
| |
man de Dea. Mar dizze, dy't nimmen ferjit, fergeat ek him net. Twa jier nei it besyk oan de berchwente mei de wrimeljende libbensfonken, siet de lokkige heit by de widze fan syn lyts famke. Syn eagen strielen fan nocht by it skôgjen fan dit nije libben, dat in diel wie fan himsels. Dêr fielde hy ûnferhoeds, hoe immen him mei hurde knokkels op it skouder tikke. Hy seach om en stoareage op de Dea, dy yn dit bysûndere gefal sels komd wie om syn boadskip te dwaan.
‘Kom mei, no kin ik dy losmeitsje fan it pinigjende libben,’ sei de geweldige sa freonlik as er koe.
De jonge man kromp yn elkoar fan eangstme en stammere: ‘Dea, ik hie dy fergetten, want it Libben is my leaf wurden troch de leafde. Wês genedich en jou my útstel. Myn heit wurdt âld en gammel. Hy soe stjerre, as hy my foar syn saak ferlieze moast. Myn jong wyfke hat my leaf. Sûnder my soe hja net mear libje kinne. Myn famke is jit sa lyts. Hoe soe it grut wurde kinne, as ik der net mear wie om foar har te soargjen? Myn skuld soe betelle wurde mei fjouwer libbens yn pleats fan ien. Gun my noch wat tiid.’
De Dea swei en liet de toarre fingers ratteljend oer de bleate ribben glide. Hy, de ûnfersetlike, dy noait belies joech, wist no net, wat er dwaan moast. De oermachtige fielde him machteleas, omdat hy ienkear, al wie 't mar efkes, ôfwykt wie fan it foarskreaune paad troch te harkjen nei de bea fan in minske.
‘Goed,’ sei hy einlings, ‘ik jou dy jit twa jier.’
‘Twa jier!’ rôp de jonge man, ‘Och, leave Dea, wat jout my twa jier. Alle beswier fan no soe dan noch krekt sa goed bestean. Jou my tweintich jier.’
De beskamme Dea sei neat mear, mar liet syn holle foaroer knikke. Dit moast betekenje, dat er syn tastimming joech. Dêrnei waard er ûnbemurken wei.
Yn de folgjende tweintich jier ûnderfûn de man folle. Swier woech it libben op syn skouders, mar it hie sa lichter te dragen west as foarhinne, doe't er ûnferskillich en sûnder
| |
| |
fieling wie foar alles wat der barde. Syn heit wie fertige, mar hy wie âld en te'n-ein. Syn hinnegean betekene foar de jonge man allinnich wat mear wurk, mar dit makke syn krêft folsleiner. Hy fierde syn saak, wêryn hy no hear en master wie, op nije paden, en mei eltse ûndernimming dijde syn rykdom út.
De fûlste slach, dy't him treffe koe, wie dat er ek syn ynleaf wyfke misse moast. Mei har soe licht ek al syn leafde foar it libben weikwynd wêze, as er syn dochter net hân hie, en syn wurk, wêroan hy him wijde, allinnich foar har. Hy sels wie yn de libbensstriid hurd wurden, foar de minsken, dy't inkel it útwindige seagen, neat as in kâlde, berekkenjende man, mar yn 'e hûs in soarchsume heit mei in hert fol waarme leafde. Hy wie strang foar himsels en easke folle fan oaren, mar syn dochter joech er yn alles ta. Hy hie graach tige ienfâldich libbe, mar bestege hopen jild om de oerdiedige weelde-sin fan syn leafling te befredigjen. Hy foar syn persoan wie foldien as er in romme keamer hie, wêr't er rêstich oan syn wurk bliuwe koe, mar om syn dochter wenne hy yn ien fan de grutste en prachtichste gebouwen fan de stêd, in keapmanspaleis, dêr't hja hearske as keninginne, soargeleas genietsjend fan al de weelde, dy't syn rykdom har jaan koe. Foar him wienen de minsken der inkel, om der saken mei te dwaan, en dochs ûntfong hy yn syn pronksealen de foarnaamsten út 'e stêd, neat-nutters yn syn eagen, allinnich om syn dochter gelegenheid te jaan yn de saneamde grutte wrâld út te blinken.
By dit alles wist de heit net, dat hy foar de moaie mar idele faam neat wie as de man, dy foar it jild riede moast, waans leafde hja net nedich hie. Dit waard hy net earder gewaar, as doe er tsjinstuiten yn syn saken krige.
Want in geweldige krisis skodde de wrâld troch elkoar, en de grutte keapman, licht dûzlich wurden troch te hurd opkladzjen, foel, as immen dy't mei rêde, krêftige stappen in berch beklommen hat, en op it heechste punt stroffelt. Sa ûnferhoeds en mei sa'n feart waard hy nei ûnderen lutsen, dat it him faak foarkaam, oft hy ek lichaamlik yn 'e bedelte
| |
| |
truzele. Hy besocht him fêst te hâlden en him op skerp te setten, mar iderkear kamen der nije tsjinrampen, dy't him meisleepten. Hy socht in stipe, griep alles oan, mar fûn nearne hâldfêst. Wat altyd sa muorrefêst stien hie, brokkele no ûnder syn hannen ôf. Einlings moast hy de striid opjaan. Hast alles, wat hy besitten hie, wie ferlern gien. Hy seach syn djippe fal, mar wie jit net krêft- en moedeleas. Dit waard er earst, doe't syn dochter, it weeldebern, har húnjend fan him en syn earmoede ôfkearde. Sûnder ôfskie te nimmen reizge hja fuort yn it selskip fan in man, dy't miskien mei har trouwe wollen hie, as hja ryk bleaun wie.
Nei lichem en siel brutsen ferskûle de man him yn in iensume, lytse went. Hy hie, ek by it grutste ûnk, noait wer oan de Dea tocht. Wienen doedestiids de tweintich jier ferrûn, dan hie er him mûlk wolkom hjitten as in ferlosser. Mar de Dea paste op syn tiid, en noch foardat hy kaam, krige de man tynge fan syn dochter. Nei in ryk mar koart skandelibben wie hja yn in sikehûs stoarn. Har iennichste erfenis wie in jonkje, dat pake nei him naam. In nije takomst riisde noch ienkear foar de âlde man op. Hy socht wer wurk en mei in glimke fan lok om 'e ynfallene mûle seach er jûns nei it boartsjen fan syn lytse pakesizzer. Doe fielde er op 'e nij in hurde tik op it skouder. De Dea wie komd.
‘Kom no mar ringen mei,’ sei er. ‘Ik bin bliid, dat ik dy einlings befrije kin fan al it ûnk, dat it libben dy tapart hat.’
Alhiel ferbûke wiisde de man op it boartsjende boike, dat neat murk fan de oanwêzigens fan de skrikbere Dea.
‘Genedige Dea,’ rôp de grize man, ‘sjoch dit jonge libben. Easket myn plicht net, it te fersoargjen, te lieden, te behâlden? Jou my noch ien kear in bytsje tiid om myn lêste wurk op ierde ôf te dwaan. Gun my noch tweintich jier.’
De Dea, foargoed paadbjuster troch syn earste ôfwiking fan de ivige wetten, dy syn wei ôfbeakenje, koe ek dizkear it rjuchte spoar net werfine. Efkes knikte hy mei de holle, skynde doe yn te krimpen en ferdwûn.
Noait bliid, mar ek noait mismoedich arbeide de âlde man, earst foar de jonge, doe foar de jongfeint. Dizze lykwols
| |
| |
skynde behearske te wurden troch de flok fan syn berte. Hy koe of woe it wisse paad noch folgje, dat pake foar him opsocht hie en dat liede moast ta in feilige takomst. De feint woe wat gruts wêze yn 'e wrâld en om gau dêrta te kommen, naam er wei, wat sines net wie. Hy bestiel de saak, dêr't hy in plak as boekhâlder fûn hie. Hoewol de âlde man graach alles jaan woe om it stellen jild te fergoedzjen, koe er net ferhinderje, dat der skande kaam oer syn namme, dy hysels by alle tsjinspoed heech hâlden hie, - in skande, wêrfoar de skuldige de flecht nomd hie nei in fier lân, wêrfandinne hy noait terêchkaam. Noait hat syn pake ek wat fan syn lot fernomd.
Doe wie de man tige âld wurden.
En de tweintich jierren wiene al wer ferrûn. Yn in lyts, earmoedich keammerke siet de man by in kacheltsje. Krombûgd en ferskromfele dûkte er as in foarmleas heapke minske del yn in romme, sloppe pakestoel. Hy stiek de rideljende, giele hannen, wêrop de ferkalke, blauwe ieren leinen as koarden, út nei de waarmte. Syn eagen wienen ferblikt, de apels hast teraand en ûtfage yn it gruzige, trienjende wyt. Hy koe mar in bytsje mear hearre en allinnich mei behelp fan in krukstokje troch syn fertrekje strampelje.
Freonlik en guodlik kaam no de Dea nei him ta en lústere, wylst meilijen klonk yn syn stim: ‘Alde man, wês bliid. Ik bin komd om dy it swiere libben fan de swakke skouders te nimmen.’
De man lykwols skrille skruten tebek, doe't de finger fan de Dea him benei kaam.
‘O, nee,’ mompele hy mei syn ynfallene mûle, wêryn gjin tosk mear oerbleaun wie. ‘Leave Dea, jou my noch wat útstel... net mear as twa jier. Strak komt it foarjier en dan de waarme simmer.’
De Dea skodholle, mar de ûngelokkige bea: ‘Ien jier dan. Ik woe noch sa graach ienkear it jonge grien sjen, en de blommen, dy't har ûntjouwe, en hearre, hoe de fûgels sjonge
| |
| |
yn 'e maitiid. Hoe hearlik sil it dan wêze yn 't sintsje op it bankje yn myn túntsje te sitten.’
‘Nee,’ sei de Dea mei in krêftich lûd. ‘No is 't genôch.’
Mar de âlde man, dy foar rom fjirtich jier as jongfeint it tsjustere paleis fan de grutte Ferlosser socht en fûn hie, hold net op fan smeken. ‘Jou my dan jit in moanne. Ik haw noch brânje en iten yn 'e hûs.’
Al wer skodde de Dea fan nee, mar ynfierener bea de man mei de skodzjende lea:
‘In dei dan,... in oere ... ik begjin no krekt de waarmte fan myn kachel te fielen...’
Oandien mei grutte barmhertichheid lei de Dea syn kâlde hân op de holle fan de man.
De oare deis fûn men it lyk, weisakke yn de âlde pakestoel by de kachel, dêr't it fjoer al lang yn dwêst wie.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd