De wylde boerinne en oar wurk

[p. 112]

It wunder fan frjentsjer

Neidat de Angelsaksen en Friezen sawat seishûndert jier de baas spile hienen op it eilân fan de Britten, kamen sy oan 'e bar, om yn de ferdrukking te kommen. De fûleindige kriichsman Willem fan Normandië (‘De Veroveraar’) kaam mei in grut leger út Frankryk nei Ingelân, en it die al gau bliken, dat de Saksen tsjin syn ridders net opwoeksen wienen. Nei in freeslike striid waarden se by Hastings hielendal ferslein (1066). Neist hûnderten fan syn folk sneuvele yn dizze slach ek de dapperste bestrider fan de Normandiërs, kening Harald. De oerwinner joech lykwols oan de abt fan it kleaster Waltham ferlof, it lyk fan de kening op te siikjen en mei al de eare, dy't oan syn steat en dapperheid takaam, te beïerdigjen. Twa Saksyske mûntsen, Asgod en Ailrik, teagen der op út, mar sy koenen temidden fan de heapen deaden op it slachfjild har kening net fine. De hollen fan de measte liken wienen fan de swurden sa tamtearre, dat se net mear te kennen wienen. Mismoedich en ferbûke kamen de mûntsen by de abt werom. Dizze tocht nei en spriek doe:

‘Yn syn jonge jierren hat kening Harald ferkearing hân mei in faam, dy't men om har blankens Edith Swanehals neamde. Hja wienen ien fan sin, ien fan hert en ien yn leafde. Mar lyk as it folle giet, krych de kening genôch fan har en liet har sitte foar in oaren. Sont libbet Edith ienlik, en nei't mannichien seit, sinneleas, yn in lytse klinte hjir tichtby op 'e heide. Hja is âld wurden en fan al har moais is neat mear oer, mar it byld fan de kening libbet jit yn har herte. Fier har nei de deaden. Troch har leafde sil hja ûnder tûzenen de kening fine.’

Doe't de mûntsen mei Edith op it slachfjild kamen, skynde dizze fan al it ôfgryslike om har hinne neat te merkbiten, hoewol hja útglied yn de puollen bloed en stroffele oer de liken. Rjuchtút en rjuchtoan rûn hja nei in heap deaden, wêrby folle Normandiërs wienen, skode

[p. 113]

inkelen op side, wiisde mei har toarre finger op ien fan de liken en sei: ‘Dat is kening Harald!’ Doe sonk hja dea op ierde.

De leaf de hie har laat. Neier ûndersyk brocht oan it ljocht, dat hja nei wierheid de kening oanwiisd hie.

Dit foarfal, wêr't Heinrich Heine in moai gedicht oer makke hat, dat fan De Génestet yn 't Hollânsk lilk bedoarn is, komt jin fansels yn 't sin, as men lêst oer it wûnder, dat yn 1546 te Frjentsjer bard is.

De âlde deagraver op it hôf by de St. Martenstsjerke, Bokke Piers, hie oansizzing krigen, dat er de oare deis in grêf dolle moast foar in manspersoan. Bokke, dy't al mear as fyftich jier syn baantsje waarnommen hie, ûntfong sokke boadskippen sa faak, dat hy him der hast net mear om feroare. Hy die, wat er altyd die, skodde syn âld holstik efkes en bromde syn gewoane wurden: ‘Al wer ien.’ De jûns naam er syn boek, dat er syn register neamde, en wêr't hast gjinien behalve hysels wiis út wurde koe, om nei te sjen, wêr't it grêf komme moast. Al gau fûn er it geskikte plak. ‘Hjirre,’ sei er, ‘hjir hat Gysbert Ens no twa en tritich jier rêst. Hy mei no wol ris plak meitsje foar in oaren.’

De oare moarns begûn de âlde man al bytiids te dollen. It begjin meitsje koe er noch mei syn krom lichem dat ek al tige nei de lodde begûn te rûken, mar as de kûle safier kaam, dat de modder omheech smiten wurde moast, dan dienen de feint, dy't men him al foar jierren ta help jûn hie, en syn soan it wurk. De âlde bleau boppe en samle de bonken op, om dy nei de bientsjekou te bringen. Sa stie er no ek wer by de râne fan it grêf, alhoewol hy net ferwachte, dat der folle fan Gysbert Ens oerbleaun wêze soe. Yniens waard er lykwols tige kjel, want der waard út 'e kûle mei in ferheard lûd skreaud:

‘Heit, - baas, sjoch hjir ris.’

Hy bûgde him foaroer, en dêr seach er yn 'e kiste, wêrfan it heal ferrotte lid ôfrekke wie, in lyk lizzen, net inkele bonken, mar in lyk yn syn folle hear en fear. De jonge mannen wienen dêr sa fan út 'e skroeven, dat se sa hurd as se koenen nei

[p. 114]

boppen kladdere wienen. De âlde deagraver liet him lykwols net sa gau fan 't stik bringe.

‘Dat liket hjir mâl,’ sei er, ‘mar ik ha my dochs net fersind. De man yn dit grêf hat twa en tritieh jier tiid hân om ta stof te fergean. Dizze saak moat neier ûndersocht wurde.’ Syn helpers, dy't har skammen om har bangens, hienen wer moed krigen en wisten in pear touwen ûnder de kiste troch te krijen, wêrmei it lyk nei boppen hyst waard. It wie Bokke Piers, dy't in hieleboel âlde teltsjes oer deaden en spoeken wist, mar foar gjinien fan beiden mear bang wie, bekend dat der yn 1489 te Snits ek in lyk fûn wie, dat al jierren en jierren yn 'e grûn lein hie en dochs net fergongen wie. Dat hie lykwols hielendal grien bewoeksen west, en de learden hienen ferklearre, dat it balseme en mei djoere krûden behandele wurden wie. Fan it lyk, dat de âlde deagraver no foar him hie, soe men lykwols tinke kinne, dat it de deis tefoaren yn 'e kiste lein wie, as de kiste sels net heal ferrotte west hie. De âldman seach lang nei it antlit fan de deade. ‘It is de man sels,’ sei er einlings. ‘Gysbert Ens wie yn syn tiid tige bekend, en ik haw him wol tûzen kear sjoen, as er myn finster foarby gong nei tsjerke, wêr't er trou kaam. My tinkt, dat wy no earst de boargemaster en de pastoar warskôgje moatte.’

It duorre net lang, of de haadmannen fan stêd en tsjerke ferskynden op it tsjerkhôf. Sy stienen flak by it lyk en om har hinne hie him in grutte kliber folk fersamle, want it nijs fan it wûnder, dat der bard wie, wie as diggelfjoer troch alle strjitten en stegen fan Frjentsjer rûn. De earste boargemaster wie in âld man, hast like âld as de deagraver, mar hy wie grut en steatlik fan wêzen en syn holle stie rjucht op de brede skouders. No lykwols hie er de eagen foardel slein en mimerjend liet er de hân oer syn lang, wyt burd glide. De pryster, dy't neist him stie, wie jong en rimpen. Hy hie noch mar pas it sa wûnderlik bewarre lyk sjoen, of hy hie syn oardiel al klear.

‘Dizze deade,’ rôp er, ‘is troch de bysûndere genede fan de Heare oan de algemiene flok fan de minsken ontkomd. Hy

[p. 115]

wie stôf, mar is net werkeard ta it stôf. Hy sil in segen wêze foar ús stêd en foar allegearre, dy't hjir komme om by syn grêf, wêr't hy yn in nije kiste wer delbêde wurde moat, te bidden.’

De âlde boargemaster lei him de hân op it skouder en sei earnstich: ‘Wês net te hastich, earwurdige hear. Ik leau earder, dat dizze man fan Gods hân op in freeslike wize straft is, wêrtroch syn lichem net fergean mocht en syn siele him net losmeitsje koe fan it stôf. As jo bidden krêft hat, bid dan, dat it Gysbert Ens gean mei as alle minsken, wannear se ferstoarn binne.’

It wie wol te sjen, dat de pastoar ek nei dizze wurden gjin belies jaan soe. Dêrom ferfolge de boargemaster:

‘It past my net fan de deade kwea te sprekken, mar no it mooglik giet om it heil fan syn siele, wol ik jo wat fertelle, dat hast nimmen bûten my wit. Gysbert Ens gong by syn libben troch foar in ryk man, in from man, dy't fan eltsenien achtenearre waard. En dochs skûle ûnder syn rykdom mannich peinje fan widdowen en wezen, en syn frommichheid wie mar skyn. Doe't er jit net troud wie, wenne der in faam by him. As ik sis, dat men har oars net neamde as “moaie Styn”, kinne jy begripe, dat hja tige oannimlik fan wêzen wie. Mar hja wie fan earme komôf. Gysbert Ens wie grut mei dy faam. Hy ferliede har en hat har jeugd bedoarn troch har altyd foar te spegeljen, dat er mei har trouwe soe. Tafallich koe ik har, trochdat har mem by ús wenne hie, en hja fertroude my alles ta, alhoewol hja oars mei gjin minske oer de saak spriek. Want hja hie har mei hert en siel oan har master oerjûn. Hja woe gjin kwea fan him hearre en hâlde safolle fan him, dat se har net iens beklage, doe't er har letter ferstjitte. Want dat die er, doe't er kâns seach, in ryk wiif te boaskjen.

Noait hat er in hân útstutsen om de faam te helpen. Hja hat sont in heukerich libben hân en de minsken seinen, dat hja har ferstân net hie. Yn pleats, dat men har moaie Styn neamde, skolden de jonges har no út foar âlde hekse.’

It skynde, oft it lêste wurd fan de boargemaster wjerklank

[p. 116]

fûn by it folk, want der waard op dat eagenblik fan alle kanten roppen: ‘De hekse! De hekse!’ En de minsken makken romte foar in âld wyfke, dat hastich nei foaren krong. It grize hier fladdere har om de skouders, har eagen seagen wyld yn 't rûn, wylst hja kriet:

‘Wêr is hy? Wêr is myn man?’

Doe't hja de deade yn 't each krych, foel hja op 'e knibbels by de kiste del, mei de hannen gear. De pastoar die in stap foarút, oft er har dêr wei hûke woe, mar de boargemaster hâlde him tebek. It wie deastil op it hôf, sadat elts de skrille stim fan Styn fernaam, doe't hja kleiende rôp:

‘O, myn Gysbert, myn leafste, hoe koeste my ferlitte, sûnder ôfskie te nimmen?’

Yniens skynde it har lykwols dúdlik te wurden, wat der bard wie. Hja sloech de eagen omheech en begûn lûd te bidden, en altyd kaam har gebed hjirop del: ‘O, myn God, jou dizze man rêst, want ik wit, dat syn siele omdoarmje moat, salang syn lichem net fan steat feroare is. Heare, hawwe Jy him straft, om wat hy oan my misdien hat, ferjou him dan tewille fan my, want ik haw him altyd leaf hân.’

Doe seach men, wylst har bidden weiwaard yn in sêft lústerjen, dat it lichem fan de deade allinken ferskromfele, ont der einlings neat mear fan oer wie as in heapke stôf. En de geastelike bûgde de holle, omdat er wist, dat no earst it eigenlike wûnder bard wie: it wûnder fan de Leafde. Alde Styn wie stil lizzen bleaun, mei de grize holle foaroer op 'e râne fan de kiste. De boargemaster lei har sêft de hân op it skouder en sei, dat hja no opstean moast, en dat der yn 't ferfolch goed foar har soarge wurde soe.

Har lichem sakke wat op side en doe seagen allegear, dat hja dea wie. Hja waard yn itselde grêf beïerdige as it hânfol stôf, dat der oerbleaun wie fan de man, waans siele hja ferlost hie troch har leafde.