|
| |
| |
| |
Wat de froulju it leafste wolle
(Fan âlde tiden)
In jonge, treflike ridder - Robert wie syn namme - hie yn 't Hillige lân dapper meiholpen om it Mohammedaanske skaai der út te reagjen, en dêrby hie er folle ear en rom behelle. Ek mannich wûne hie er opdien, mar oars kaam er like earm werom, as er hinne tein wie. Syn swurd, syn hynsder en trije goudstikken yn in taske, dat oan 't seal hong, dat wie syn hiele rykdom, doe hy nei lange jierren Frankryk, syn heitelân, wer binnenteach. Mar hy wie fleurich fan sin, want hy fielde him jong en sterk, en jinsen lei Parys, de loftige stêd, wêr hy yn tsjinst fan kening Dagobert hope mei gauwens der hielendal wer boppe op te kommen. It hoefde gjin oere mear te duorjen, of hy soe der wêze. Hy song syn heechste liet en seach blier om him hinne yn 't moaie waar. Dêr foel syn each op in allerleafste jongfaam, dy 't kleare wetter fan in beekje as spegel brûkte, en dwaande wie harsels wat op te kwikken foardat se Parys binnengong. Nêst har stie in grutte koer mei aaien, dy se wis yn 'e stêd ferkeapje woe. It moaie famke glimke ús fleurige ridder ris oan, en dizze wie yn in wip fan 't hynsder ôf en begong in praatsje mei 't sêftsedige boerintsje. 't Petear wie tige noflik en flotte al hiel gau ek wol sonder wurden. De ridder stiel in patsje, jitteris ien, noch mear, en krige syn diel ek terêch. Mar hy wie wat al te derten, en dêr stroffele 't fanke yniens oer in beamwoartel, hja foel, en in amerij letter siet se mei de ridder op 'e skerte krekt midden yn 'e koer mei aaien. De measte rekken stikken en de djerre rûn oan alle kanten de koer út, wylst de moaie sneinske klean fan de faam hielendal bedoarn wiene. Wat wie se feroare, doe se wer stie. Earst like it in sêft lamke, no waard it in boaze fekke, dy poerrazend ús ridder útmakke foar alles wat mar mâl wie. Robert lake, dat er skodde, en beloofde de skea te fergoedzjen. Hy hie ommers noch trije goudstikken! Mar doe er opseach bemurk er, dat syn hynder kjel wurden wie fan 't
| |
| |
leven en op 'e loop gongen wie.
Yn de fierte seach er noch krekt, dat ien fan dy skarlunen, dy doetiids folle omswalken, it bist opfong en der mei fan troch gong.
De faam hie har stilhâlden, doe se fan jild hearde, mar no de ridder mei in bedêsd gesicht har fertelde, dat it hynder fuort wie mei alles, wat er besiet, wie der gjin hâlden en kearen mear oan. Hja soe en woe dalik nei Parys om him te ferkleien by kening Dagobert. Want sa wie men 't doe wend, dat men net nei de polysje gong mei syn klachten, mar dalik nei de kening.
Doe Dagobert fan 'e moard hearde, sei er: ‘Ja faam, ik hear wol, dat is in leafdessaak en dêr bemuoi ik my net mei. Yn sokke dingen sprekt myn keninginne Bertha rjucht mei har dames, se hawwe hjoed krekt sitdei, gean dêr dus mar hinne.’
Keningin Bertha wie oars net sa'n slim âld wiif, mar as it oer 'e goeie seden gong, wie se freeslik strang. Doe se it ferhaal fan de faam dan ek heard hie - en yn har lilkens hie dizze de saak frijwat slimmer makke as 't einliks wol wie - joech se dalik oarders Robert op te sykjen en foar har leafderjuchtbank te fieren. Alle wiken hie dy rjuchtbank in sitdei, en alle dingen, wêr leafde mank wie, waarden der troch har en har dames berjuchte folgens in apart wetboek fan wol tûzen kêsten.
De ridder wie rinnende ek op Parys taset en, omdat dy stêd doe sa grut net wie, hiene de tsjinders him al gau te pakken.
Mei de bleate holle, op hoasfuotlingen en sonder wapens moast er foar de strange froulju ferskine, en hy, dy foar gjin hûndert Turken bang west hie, fielde him no wee om 't herte wurden. Hy waard onderfrege en omdat it syn ridderear te nei kaam om de faam ek in diel fan 'e skuld te jaan, bekende hy alles, wat men mar woe. Hy tocht, dat it net sa slim rinne soe. Mar dat pakte oars út. De keningin seach frijwat brimstich en blêde lang yn har tsjok wetboek om. Doe sei se op 't lêst:
| |
| |
‘Susters fan 't leafderjucht! 't Is slim tsjinwurdich mei dy oerdwealske ridders. Sy kinne langer gjin moai jongfaam mei rêst litte. Der moat no mar ris in foarbyld steld wurde. Us boek sprekt ek dúdlik genôch: Wa op 'e iepenbiere wei in faam mei geweld oantaast, wurdt straft mei de dea. En dêrom, ridder Robert, meitsje jo mar klear, want moarn mei de dei wurde jy ophongen. Dit is myn fonnis en der giet neat fan ôf!’
It wie de ridder, oft er troch 'e grûn sonk. Hy seach om him hinne, oft der dan nearne gjin help foar him wie, mar alle âlde dames seagen him grimmitich oan, oft se sizze woene: gjin genade! Allinne de allerjongste skynde meilijen mei dit jonge, frisse libben te hawwen. Hja waard read en sei ferlegen:
‘Keninginne, soe kêst njoggenhûndert hjir net tapast wurde moatte?’
De keninginne sloech it wetboek op, lies, en andere doe:
‘Rjucht is rjucht, myn suster hat gelyk. Ridder, jy hawwe noch ien kâns jins libben te behâlden, mar 't is in lytse. Nei dit boek seit, kinne wy jo in wike útstel jaan, as jy op jo ridderear belove dan werom te kommen. Wannear jy ús nei dy wike sizze kinne wat de froulju it leafste wolle, binne jy frij. Mar tink der om, jy moatte ús fertelle wat alle froulju it leafste wolle, jong of âld, ryk of earm, troud of net troud. En dan komt dit der noch by. Is jins antwurd stikelich foar de froulju, dan litte wy jo giselje en te pronk sette foar it ophingjen. No moatte jy it sels mar witte, oft jy fan dizze geunst brûkme meitsje wolle.’
Robert betocht him net lang, joech syn ridderwurd en koe doe foar in wike frijút gean. Hy wie fol moed, want om út te finen, wat de froulju it leafste wolle, soe sa slim net wêze, tocht him. Mar doe er oan 't betinken gong, foel 't him danich ôf. Ja, de iene soart froulju soe dit it leafst wolle, de oare soart dat wer, in tredde wer wat oars, mar wat se no allegear it leafste woene? Hy rekke yn syn eigen tinzen fertiisd en woe op 't lêst mar, dat er goed en wol ophongen wie. Doe gong er rûn om de froulju sels te freegjen,
| |
| |
sommigen laken him út, oaren joegen antwurd, mar hy fielde wol, dat it it rjuchte net wie.
Sa kaam de jûn fan 'e sechste dei. Yn 'e grûn ferslein, omdat er de oare deis syn jong libben sa skandelik ferlieze moast, pandere Robert wer op Parys ta.
Dêr seach er op itselde plak, wêr hy de faam met hie, yn 't skimerljocht in hiele rigele fammen yn wite klean oan 't dûnsjen. Dat dit gjin natuerlik spul wie, fette hy wol, mar hie dochs noch in lytse hope, hjir andert op syn fraach te finen. Doe er lykwols tichterby kaam, wiene de fammen yniens fuort en op it plak fûn hy nimmen oars as in krom, âld wyfke, in takkebosk op 'e rêch en in krukstokje yn 'e hân. Onder de blauwe holdoek wei kamen inkele grize hierren, har giel gesicht siet fol tearen, har eagen hiene reade rânen, de lange noas skynde yn 'e spitse kin pikke te wollen.
‘Wat skeelt der oan, eabele ridder?’ frege se. ‘Jy hawwe fertriet. Sis it my! Ik haw folle belibbe en kin jo mûlk helpe.’
De ridder woe de mâle sjamme leafst fuort de rêch takeare, mar hy betocht him en fertelde de âld-tsjoenster hoe 't er mei him foarstie.
‘As 't oars net is, dan kin 'k jo helpe myn soan,’ sei se.
‘Mar foar wat, heart wat. En dêrom, beloof my op jo ridderear dat jy my alles jaan sille, wat jy op dat egenblik kinne, as jy troch myn wurden frij reitsje.’
‘Dat sil net folle wêze,’ tocht de ridder, mar fersprekke die er 't graach. Hy lei der in eed foar ôf op syn wurd.
Hjirnei lústere it âldwyfke him wat yn 't ear.
‘Dat is 't geheim fan 'e froulju,’ sei se. En mei in swietlûdige stim, dy klonk as fan in jongfaam, prate se him noch mannich ding tefoaren, dat hy de keningin te sizzen hie.
Fol moed, de holle omheech, it each fol gloed, stie ridder Robert de oare deis foar de frouljusrjuchtbank. De grutte seal wie fol, mar hy wie der de iennichste man.
‘Ridder,’ frege de keningin earnstich, ‘doare jy anderje op ús frage?’
‘Keninginne,’ sei Robert, ‘ik doar it, want de wierheid sil oan myn side stean. Wat alle froulju it leafste wolle?....’
| |
| |
It waard deastil yn 'e seal, alhoewol der no mear as fiifhûndert jonge en âlde froulju by elkoar wiene.
‘Jitteris warskôgje ik jo,’ sei de keninginne, ‘as jy ien fan ús beledigje, dan stiet de boal dêr bûten mei syn ryskes klear. Bin jy net wis, swij dan en lit je ophingje. Dat is gau dien.’
Mar Robert begong te praten. It wie him, oft de âld tsjoenster efter him stie en him mei har wûndere stim de wurden yn lústere. Hy fertelde, hoe de froulju te wurk gongen. De onferstandigen soms mei geweld, de swakken troch gebrûk te meitsjen fan har swakkens, de fernimstigen mei ferstân, de measten mei sêfte lieding, troch te jaan en te nimmen, mar allegear, oft se der dan gelegenheid foar hienen of net, woene se leafst: de baas te spyljen oer in man!
‘Froulju,’ sei Robert fierder, ‘wês earlik, tink ris goed nei en sis dan oft dat net sa is, wat jimme it leafst wolle. Mar,’ foege hy der tige lûd by, ‘jimme wolle dat allinne, om de man lokkich te meitsjen!’
Inkele gesichten, dy donker stiene, klearren nei de lêste wurden op. Robert moast salang yn de gong stean om syn fonnis ôf te wachtsjen. Wat der doe yn 'e seal besprutsen is, wit nimmen net, mar doe de ridder wer binnen kaam, laken se him allegear like blier oan en fan de keningin fernaam er, dat er frijút gean koe, mits er swarde, nimmer it frouljusgeheim te ferklappen.
Oerlokkich tanke hy syn rjuchters, mar doe er al fuort soe, strampele syn âld tsjoenster de doar binnen.
‘Keninginne,’ rôp se lûd, ‘ik freegje rjucht tsjin dizze ridder. It wurd dat syn libben rêde, hat er fan my en hy hat my beloofd my alles te jaan, wat er koe.’
‘Is dat sa?’ frege de keningin.
‘'t Is wier,’ andere Robert, ‘mar ik haw neat wei te jaan. As se wol, kin 't âldminske myn helm wol opsette en myn swurd oan 'e side hingje, mar mear ha 'k net.’
‘Hy doar noch mâljeie,’ rôp it wyfke. ‘Wit hy dan net, dat er wat tige kostbers besit? Hat er himsels net, de moaie ridder? En himsels wol ik hawwe. Ik wol mei him trouwe!’
| |
| |
Robert wist net, oft er laitsje of skrieme moast, mar de keningin liet har noch ris foarsizze wat hy beloofd hie, seach har boek yn, tocht nei en spriek doe:
‘De saak is dúdlik. Helje in priester, de trouwerij moat dalik fuortgong hawwe. Doe de ridder begriep, wat him te wachtsjen stie, foel er op 'e knibbels en rôp fol eangstme:
‘Keninginne, wês genadich! Helje de boal en lit my ophingje!’
‘Jy neame jo in ridder,’ sei de keningin, ‘en woene jy jo wurd brekke? As jy ophongen wurde, ontstelle jy dit earme minske wat jy har op jo ear fersprutsen hawwe, betink dat wol.’
Sa sterk wie doe it eargefoel, dat Robert tajaan moast, en binnen in healoere wie er troud man. Hy skamme him ta de teannen út en tûzen kear ferflokte hy it needlot, dat him yn 'e striid sparre hie en dat him no oan sa'n skrikkelik skepsel bûn.
As presintsje krych it pearke fan 'e keningin in âld hynder, en mei syn wyfke efter him makke ús ridder sa gau as er koe bûten Parys te kommen wêr elts him útlake.
‘Kom leave man,’ sei syn oare helt, ‘no gean wy nei 't bosk. Ik haw al in eigen hûs en hûsrie, dêr sille wy lokkich mei ús beiden libje, no?’
It leafst hie er har de nekke brutsen, mar syn ridderear ferbea dit, en ûnderweis wist it wyfke ek sa swiet te praten en te ferteilen, dat syn wjeraksel tsjin har minder sterk waard, salang hy mar net nei har seach.
It hûs wie in houten hutsje, dat op 't omfallen stie, it húsrie bestie út in fjoerpot, wat blokken hout om op te sitten, in fermôgle tafel en in healferrotte striesek. De ridder woe der earst net yn, mar wêr soe er hinne? En syn frou wiisde him wer op syn eare en wist sa moai te praten, dat hy tajoech. Iderkear skynde se him mei har stim te betsj oenen. As er har mar net rûkte of seach, dan like alles noch net sa slim. It onhuere iten, dat se him foarsette, woe er earst net oanroere, mar doe se him der ta krigen hie, it ris te probearjen, foel de smaak danich mei. Mar 't slimste soe noch komme.
| |
| |
Nei 't miel skikte it âld minske har jonge man ticht op side, en sei flaaiend:
‘Myn alderleafste man, wat binne jy dochs stiif en kâld. O, ik skamje my sa, dat ik 't sizze moat, mar ik kin my net mear ynhâlde. Nea noch hat in man my oanrekke, mar no bin 'k fol fjoer. Toe, nim my ris yn jo earmen en patsje my, ien kear, tsien kear, tûzen kear. Wy binne no ommers man en wiif.’
‘Mefrou,’ sei de ridder, ‘folle kinne jy fan my gedaan krije, mar freegje dat net. Dat kin 'k net dwaan.’
‘Toe leafste, doch de eagen mar ticht en besykje it ris. Licht falt it mei. 't Is dochs ek in diel fan jo plicht.’
En hja krych him safier, dat hy har mei de eagen ticht efkes nei him talûkte.
Op dat eagenblik krige hy in gefoel, oft alles om him hinne mei ien slach feroare. Hy sloech de eagen op en miende, dat er dreamde. Nêst him siet ien fan dy moaie jonge froulju yn 't wyt, dy er lêsten dûnsjen sjoen hie. En hy wie net yn in hut, mar yn in grutte ridderseal, wêr yn 't rûn de portretten fan syn âffears hongen.
De faam lake lûd op om syn ferheard gesicht, mar sei:
‘Dappere ridder, ik sil jo dalik út 'e dream helpe. Ik bin de goede alf Uginda, dy der altyd op út is nommele lju, dy stride foar in goede saak, mar ongelokkich binne, te helpen en te stypjen. Fan dizze oere ôf sil 't jo goed gean, as jy bliuwe dy jy binne.’
‘Mar wêrom...’ stammere Robert.
‘Wêrom ik my foardie as in âld wyfke. Gjin dommer guod as manlju. Begripe jy it net? Nee? As onsjuch âld minske ha 'k jo libben rêden, 'k ha jo twongen my te trouwen, jy woene my fergrieme, mar dienen it net, jy binne my folge yn in earmoedige hut, myn iten, dat jo wearzge, ha jy preaun, einliks krige ik jo ta 't uterste. Begryp jy 't noch net, domme man? No dan! Ik hie 't jo earst sein, no woe 'k 't jo ek bewize mei de died, dat it leafste, wat de froulju wolle, is: de baas spylje oer in man! Mar 't is ta syn gelok!’ foege Uginda der by, en laitsjend fleach se fuort.
De ridder bleau en wist no, wat er wist.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd