Als ratten in de kerk. Een dorpsgeschiedenis uit een nog jong verleden

[p. 19]

3

Het gezelschap ‘vooraanstaanden’ zat in de kamer van de zeereerwaarde heer pastoor Klabbers. Het waren de vier kerkmeesters: Verstegen en Verwijmeren, vertegenwoordigers van de boerengelovigheid, slager Peters, namens de neringdoende middenstand en Stevens, voorzitter van de K.A.B.

Verstegen was zwaar en bonkig als een ploegpaard. Verwijmeren nietig als een vetkaarsje. Tijdens een zenuwcrisis had hij al zijn haren verloren. Zijn schedel was daardoor gelijk aan een in de zon gedroogde varkensblaas. Verwijmeren droeg alzeleve een pet. Hij bezat drie exemplaren; een voor in huis, een voor tijdens het werk en een zwart glimmend lakense voor op zon- en feestdagen. Deze laatste mocht hij ook in de kerk dragen. Dit was hem door de vorige pastoor toegestaan, die hem hierdoor van een minderwaardigheidskomplex had afgeholpen. Ook nu zat hij met zijn lakense pet op, te midden van het gezelschap notabelen, naast de K.A.B.-voorzitter, die, behalve beoefenaar van het kerkmeesterschap, raadslid was en een toegewijd propagandist van de K.V.P. Stevens zijn vrouw nam het sekretariaat van het Groene Kruis waar en fungeerde als leidster van het maagdenkoor. Ze waren in het bezit van negen kinderen, wier opvoeding hun vrije tijd vulde.

Daar zat de dokter, met een goudomrande bril op zijn neus, door wiens glazen men twee goedige ogen ontwaarde.

Behalve deze waren er de burgemeester en nog twee wethouders, de president van de fanfare, de direkteur van de boerenleenbank, de dirigent van het kerkelijk zangkoor, twee reeds gejubileerd hebbende leden van de Sakramentserewacht, de prefekt van de Heilige Familie, wiens funk-

[p. 20]

tionele bemoeiingen zich beperkten tot het voorbidden van vijf Onze Vaders en vijf Weesgegroeten en het Ere zij de Vader, tijdens de wekelijkse oefeningen, en Winandus met zijn dromerige ogen en de ononderbroken prevelbewegingen van zijn smalle lippen. Winandus had bijzondere gaven van de hemel ontvangen. Hij kon krampende beesten overlezen, de koorts doen zakken en allerlei ongemakken des levens wegbidden.

Het gezelschap zat opeengepakt in de zitkamer van mijnheer pastoor. Alleen het hoofd van de bijzondere lagere school was afwezig. Deze op en top idealist was ernstig over zijn toeren geraakt en verbleef in een abdij, om weer tot een normale levenswandel terug te keren.

Pastoor Klabbers keek voldaan naar de kamerbezetting.

‘En,’ begon hij, ‘wat zullen de heren drinken? Een glas wijn, een elsje, of een oude klare?’

De elite prefereerde een glas wijn en de anderen verdeelden hun interessen voor spiritualiën tussen els en oude klare. De koster bediende met bevende handen, terwijl de pastoor zelf sigaren uitdeelde. Hij liet zich ook een klein elsje inbibberen en stak een sigarillos op. Hij dronk en rookte anders nooit, maar wilde man tussen de mannen zijn en hief zijn glaasje omhoog.

‘Gezondheid heren, op geluk en voorspoed.’

Het gezelschap zei ook zo iets. De een wenste ‘een lang leven’, de ander ‘op een vruchtbaar pastoraat’. De burgemeester zei ‘cheerio’ en verslikte zich bij de eerste slok. De dokter slurpte aan zijn glas en liet het rode vocht behoedzaam zijn keel inglijden.

‘Een goed wijntje,’ prees hij.

‘Haha,’ lachte kerkmeester-wethouder-slager Peters, ‘ik vind wijn net kattepis.’

‘Smaken verschillen,’ repliceerde de dokter.

De burgervader wreef de tranen uit zijn ogen en verkondig-

[p. 21]

de dat wijn de edelste der dranken was, het sap van de zondoortintelde druiven, die in het roemrijke Frankrijk...’

‘Roemrijke Frankrijk,’ smaalde Peters, ‘lees de krant maar eens. Een heksenketel is het.’

De edelachtbare zijn adamsappel danste.

‘Frankrijk,’ riep hij uit, ‘verkeert momenteel in een impasse, maar de oude kultuur, de kathedralen, monumenten van een groots verleden, Chartres, Notre Dame...’

‘Montmartre,’ vulde de prefekt van de Heilige Familie aan.

‘Moulin Rouge,’ piepte Verwijmeren.

De burgemeester had geen woorden meer. Zuchtend keek hij naar de pastoor, die lachte: ‘Je kunt een paard van meerdere kanten bekijken,’ zei zijneerwaarde. ‘Voor mij heeft Frankrijk ook iets fascinerends. Niet op de eerste plaats om de wijn of de champagne. Frankrijk is de oudste dochter der Moederkerk. Het heeft kultuurmonumenten die weergaloos zijn. De franse esprit is niet te evenaren...’

‘Ge kunt me nog meer wijsmaken,’ begon Peters weer. ‘Frankrijk is rot. Je kunt niet op straat lopen of je wordt door... u weet wel... overvallen. En in de theaters dansen de meiden in hun blote dit en hun blote dat. Ze leven daar alleen maar voor de klets-klats. Dat is Frankrijk. Schenk me nog eens in Sanders.’

Het was stil in de kamer. De ‘blote dit en dat’ en de ‘klets-klats’ hadden blijkbaar indruk gemaakt. Alleen Verwijmeren piepte nog: ‘Ja, het schijnt erg te zijn. Ik heb het me ook laten vertellen.’

Pastoor Klabbers gooide de boeg om.

‘Het is voor mij vandaag een grote gebeurtenis geweest,’ zei hij. ‘De parochie heeft zich letterlijk uitgesloofd.’

Nu kwam de voorzitter van de K.A.B. los.

‘Als we iets doen, doen we het goed,’ betoogde hij. ‘Wij zijn een diepgelovig volk, dat er een eer in stelt zijn priester te eren.’

[p. 22]

‘Ja, ja,’ beaamde de pastoor, ‘het zijn allemaal goede mensen.’

‘Als ze goed gehouden worden,’ zei de dokter.

‘Goed gehouden...?’

De zware boerenkerkmeester Verstegen trok diepe groeven in zijn voorhoofd.

‘U bedoelt?’ vroeg hij.

‘Wat ik zeg,’ antwoordde de dokter.

‘U zegt dat we goed gehouden moeten worden.’

‘Dat zei ik, ja.’

‘Meent u misschien dat we een soort Frankrijk aan het worden zijn?’

‘Ik beweer niets. Maar als ik naar onze jeugd kijk... de veranderde tijdsomstandigheden... danzou het wel kunnen.’

‘Wat?... Zou het wel kunnen...?’

‘Heren,’ vermaande de pastoor.

‘Dat laat ik me niet zeggen,’ donderde Verstegen, zonder op de pastoor acht te slaan. ‘Ge kunt zo geleerd zijn als ge wilt, maar onze jeugd treft geen blaam. Ik heb zeven dochters. Ze zijn zo rein als zuiver water. Ik kan ze een voor een hier laten komen.’

‘Doe dat,’ piepte Verwijmeren.

‘Dan kunnen we een dansje maken,’ stelde de wethouder van sociale aangelegenheden voor en sloeg zich van plezier op de knieën.

‘Jullie kunnen me allemaal de dakgoot in,’ schreeuwde Verstegen, ‘dubbelzinnige stommelingen.’

Met een bars gezicht riep hij tegen de dokter: ‘Ik heb u nooit kunnen pruimen. Gelukkig heb ik u ook nooit nodig gehad. Maar als het zou zijn, ga ik nog liever naar de veearts in het volgende dorp.’

De dokter gaf geen antwoord.

‘Het leek me,’ zei de pastoor nuchter, ‘dat het orgel zijn beste tijd heeft gehad.’

[p. 23]

Allen keken naar de herder.

‘U is een pracht diplomaat,’ meende de burgemeester te moeten opmerken.

De pastoor had goed geschoten. Aller aandacht richtte zich op het orgel.

‘Het is een oude kwestie,’ lichtte de dirigent van het kerkkoor de pastoor in. ‘Iedereen is ervan overtuigd dat er een nieuw moet komen, maar het geld voor de aankoop ontbreekt ten enenmale.’

‘Dan moet het er komen.’

‘Waar vandaan?’ vroeg Peters.

‘Het is een probleem,’ zei Verwijmeren.

‘Problemen zijn er om opgelost te worden,’ meende mijnheer pastoor.

‘Natuurlijk. Maar hoe?’

De burgemeester was zo onverstandig op dit moment zijn kans waar te nemen.

‘Er is een oplossing,’ baritonde hij.

‘Een oplossing?’

‘Ja zeker. Het kasteel...’

Wederom viel er een stilte.

‘Wanneer onder het nieuwe pastoraat spijkers met koppen worden geslagen en het kasteel aan de gemeente wordt verkocht, zal deze transaktie voldoende geld in het laatje brengen, om voor het huis Gods een orgel aan te schaffen.’

‘Nooit in der eeuwigheid niet,’ barstte Verstegen los. ‘Het kasteel is van de kerk en het blijft van de kerk. Daar kunnen jullie naar fluiten.’

‘Hohoho,’ suste de wethouder van kultuur en onderwijs. ‘Een onderzoek is in deze alleszins gewettigd. Wanneer de hiervoor bestemde lichamen en instanties gunstig beslissen, komt het voorstel van de burgemeester kategorisch aan de orde.’

‘Kategorisch of wat dan ook, het kasteel is van de kerk en

[p. 24]

slechts over mijn lijk wordt het verkocht,’ repliceerde Verstegen. ‘Ik weet wel wat er achter steekt. Ik weet het...’

‘Maak u niet kwaad,’ zei pastoor Klabbers. ‘Het kasteel is vooralsnog van de kerk. Wat komt moeten we afwachten.’

‘Het is van de kerk en het blijft van de kerk,’ herhaalde de boer hijgend en liet zijn vuist op de tafel daveren. ‘Potver...’ De rest slikte hij in.

De dokter stond op.

‘Ik ga opstappen,’ zei hij en gaf mijnheer pastoor een hand. Ook de burgemeester rees overeind. Het hele gezelschap volgde zijn voorbeeld.

‘Rustig blijven, dan bereikt men doorgaans het meest,’ bezwoer de pastoor zijn verbolgen kerkmeester, die er nog altijd rood-aangelopen uitzag.

‘Laat ze maar eens opkomen,’ verzekerde de man. ‘Als het op knokken aankomt, hebben ze aan mij een goeie...’

Het zou niet eenvoudig zijn, om het beleid van de parochie in het spoor der objektiviteit te houden. Dat begreep pastoor Klabbers reeds op de eerste dag dat hij bij zijn kudde vertoefde.

‘Het zijn allemaal goeie mensen,’ zei hij tot zichzelf, toen hij, alleen achtergebleven, het restant van zijn sigaartje in de asbak legde en achterover in zijn stoel leunde, vanwege een opkomende misselijkheid...