Als ratten in de kerk. Een dorpsgeschiedenis uit een nog jong verleden

2

Een kleurengamma van piepende orgeltonen stroomde vanaf het oksaal langs de gewelven van de rijkelijk versierde kerk, toen pastoor Klabbers er zijn plechtige installatieintrede deed. Voorafgegaan door een rij bruidjes, onder het leidend toezicht van mejuffrouw Prospera van der Kuil, onderwijzeres met akte nuttige handwerken, en het voltallig kerkbestuur, schreed de herder, met een blinkend schopje in zijn hand, door het middenschip. Hij werd begeleid door de hoogeerwaarde heer Deken en een zeereerwaarde pater Franciscaan. Achter hen volgde de burgemeester aan het hoofd van de gemeenteraad, terwijl de staart werd gevormd door de besturen van ‘geestelijke’ en ‘stoffelijke’ verenigingen. Achter deze stoet stroomden de gelovigen het kerkgebouw binnen, om via de zijbeuken een plaatsje in de banken of op de stoeltjes te bemachtigen. De leden van de fanfare ‘Kunst naar krachten’ lieten in het portaal het speeksel uit de warmgeblazen instrumenten lopen... Ze hadden het werkelijk te erg gemaakt. Toen de zeereerwaarde aan de parochiegrens arriveerde, stonden daar het kerk-

[p. 14]

bestuur, de gemeenteraad, de jonkheid, de schutterij, de fanfare, de ruiterklub op trappelende paarden, met gekleurde linten in gevlochten staarten, een stel godsdienstige verenigingen, waarvan de leden medaljes op hun borsten droegen, verder de gewone huis-of-tuingelovigen in alle leeftijden en een aantal bruidjes. Ze stonden in een wijde kring geschaard om een ereboog, waarop met goudgele letters ‘Welkom o priester’ was geschilderd. Dit welkom werd in eerste instantie in een toespraak onderstreept door de kapitein der jonkheid en daarna door de kerkmeester-slager, die aan een kronische bronchitis leed en een mengsel van kuchen, gehakkel van woorden en slijmslikken voortbracht. Na hem kwam de burgemeester aan het woord. Op het moment dat de edelachtbare zijn borstkas liet zwellen om zijn rede uit te spreken, steigerde een der paarden. De ruiter kon de grijsgespikkelde stamboekhengst niet direkt meester. De achtersteven van het schichtige dier bonkte tegen een paal van de triomfboog, waardoor het schild met ‘Welkom o priester’ naar beneden viel, pal langs het hoofd van de burgervader. Instinktief gebruikte deze zijn hoge hoed als afweermiddel en had, na de val van het schild, nog slechts de rand van het hoofddeksel in zijn hand. De stamboekhengst krampte onder de spoorpijnen, die zijn berijder hem in de flanken dreef. Briesend stoof hij vooruit, midden door het genootschap voor een zalige dood. Toen greep een jonge kerel het beest bij de halster en dwong het zich fatsoenlijk te gedragen. De voorzitter van de katholieke arbeidersbeweging redde de situatie, door zijn dochtertje, dat met een boeketje bloemen terzijde stond, naar voren te duwen. Het kind ratelde een haar door mejuffrouw Prospera van der Kuil geleerd versje af, waarin de trouw van de priester werd vastgesteld en eindigde met: ‘Wij weten het, gij zijt bereid. Want gij zijt priester in eeuwigheid.’ Met een buiging bood het kind de bloemen aan. De pater Franciscaan

[p. 15]

zwaaide met de armen, waarna de stoet zich in beweging zette, langs de kerkweg, versierd met vaantjes en groene guirlandes, waarin witte, gele en rode papieren bloemen staken.

De zon had het op de heupen. Haar gouden stralen blonken op de weg en op de koppen der mensen. Straaltjes transpiratie doorweekten pastoor Klabbers zijn gesteven boord. De hoogeerwaarde heer Deken keek geamuseerd naar de burgemeester en zei: ‘Ik heb nog nooit een installatie meegemaakt, die zonder ongelukken verliep,’ waarop pastoor Klabbers antwoordde, dat hij het hopelijk maar één keer hoefde te doorstaan. Toen verging alle horen en zien. De fanfare zette een door de dirigent zelf gekomponeerde processiemars in.

Aan de kerk dromde de gemeenschap der gelovigen samen en sprak de pater, als deservitor, gevoelvolle woorden. Een tweede lievelingetje van mejuffrouw Prospera van der Kuil gaf het herderschopje aan zijn eerwaarde. Toen begon de triomfantelijke intocht onder piepende orgeltonen.

Het orgel was versleten en kraakte hartstochtelijk om vernieuwd te worden. Men moest er zich voorlopig echter mee behelpen. Een nieuw orgel betekende een kapitaaluitgave, die uit de gewone kerkmiddelen niet te bestrijden viel.

Het was pastoor Klabbers aan te zien dat de ontroering hem te pakken had. Tegen zijn gewoonte in deed hij zenuwachtig. Nadat de deken de benoemingsbrief had voorgelezen en de ambtseed afgenomen, nam de pastoor de sleutels van de kerk en die van het tabernakel in ontvangst, alsmede de biechtstoel, de kelk, het missaal, de priesterlijke gewaden, het doopvont, de kerkklokken en de preekstoel. Het volk volgde aandachtig de ceremonies. Toen de hoogeerwaarde heer Deken niets meer had om over te dragen, klom pastoor Klabbers, bezweet en wel, op de preekstoel. Op dit moment stagneerde de plechtigheid. De voorkant van de

[p. 16]

stoel was te hoog voor mijnheer pastoor. Hij kwam er nauwelijks met zijn schouders bovenuit. De koster zou echter geen koster zijn geweest, als hij geen oplossing had geweten. Met drie rukbewegingen rukte hij de kussens van de onderste altaartreden en spoedde zich naar de preekstoel, waar hij de zachte verhoging onder de opgetrokken voeten van zijn nieuwe werkgever duwde. Het hielp. De in letterlijke zin op kussens staande pastoor werd voldoende zichtbaar. Vanwege zijn wankele toestand klemde hij zich vast aan het lessenaartje en begon met het voorlezen van het evangelie van de Goede Herder. Daarna klonk onvervaard zijn stem door het neo-gotische kerkgebouw:

‘Beminde parochianen. Het is een voorschrift van de Moederkerk, dat een pastoor bij zijn installatie het evangelie van de Goede Herder voorleest. De kerk stelt de parochie voor als een schaapstal, waarvan ik de herder zou zijn en gij de schapen. Ge begrijpt, dat dit vergelijkenderwijs is bedoeld. Ik ben geen herder en gij zijt geen schapen. Ik ben een gewoon mens, die uit zichzelf niets vermag. Wat ik ben, ben ik door de genade. Over mij is de genade van het priesterschap gekomen. Dit betekent dat ik middelaar mag zijn, tussenpersoon tussen God en de mensen. De goede herder is de grote Baas zelf, die onder ons is met zijn liefde. Hij is IN ons, in u en mij.’

De nieuwbakken ‘herder’ zat op zijn stokpaardje. Vurig was zijn betoog. De liefde is het voornaamste. Zij kan bergen verzetten. Zij geeft, zonder terug te vragen. De liefde is het fundament, de hoeksteen.

De gelovigen luisterden met stille aandacht. Zelfs toen de pastoor met een machtig ‘Amen’ zijn predikatie besloot, bleef het opmerkelijk rustig. Zijn talent lag boven de verwachtingen.

Na de inzet van het piepende orgel, werd tot slot een uitbundig ‘Te Deum’ gezongen. Algemeen was men diep

[p. 17]

onder de indruk...

De stoet formeerde zich wederom voor de kerk en bracht de pastoor naar het patronaat, waar papieren slingers van lamp tot lamp hingen en een zetel op het toneel was geplaatst, waarin de zeereerwaarde plaats moest nemen. De hoogeerwaarde heer Deken nam afscheid. De zondagskrans wachtte hem. Ook de pater Franciscaan verontschuldigde zich. In het klooster werd een pingpong-kompetitie gehouden en hij maakte een goede kans op het kampioenschap.

Pastoor Klabbers zat in de zetel op het toneel van het patronaat. De eerste die hem bestormde was de burgemeester. Hij sprong als een klipgeit op de verhoging, om zijn speech die door de opstand van de hengst bij de ingangspoort van het dorp niet aan bod had kunnen komen, ten beste te geven.

‘Ehum,’ begon hij, haalde diep op en slikte. ‘Zeereerwaarde heer pastoor Klabbers, gezondene des hemels. Hier, bij de grens van de gemeente eh... ehum... die tevens de grens van de parochie is...’

Het rumoerde in het zaaltje. Meisjes giechelden. Anderen riepen ‘ssst’. De burgemeester keek verontschuldigend naar de menigte.

‘Ik had mijn toespraak voor aan de grens, ehum...’

‘Gaat u rustig verder,’ moedigde de pastoor hem aan.

De edelachtbaarheid vermande zich en begon opnieuw: ‘Er zijn méér grenzen. In uw beroep... eh... roeping... in uw roeping is de grens tussen het tijdelijke en het eeuwige van grote betekenis. Wij, de burgerlijke overheid, door Hare geëerbiedigde vorstin aangesteld, om de belangen van gemeente en volk te behartigen... gij... eh... deze belangen liggen in het tijdelijk vlak. Op dit vlak, het vlak van ons beleid, moet gij de hemel voorbereiden. Wij zijn immers stervelingen, pelgrims op weg naar het vaderhuis.’

De zaal kalmeerde. ‘Pelgrims op weg naar het vaderhuis’

[p. 18]

dééd het. De burgervader had het eens gelezen en was er zelf ook van onder de indruk gekomen. Enthousiast herhaalde hij: ‘Pelgrims zijn wij, ja pelgrims, die door u geleid worden naar het Walhalla.’

Hij haalde wederom diep adem. Hij voelde het. Hij kreeg de mensen in de ban van zijn woorden. Overmoedig deed hij een stap vooruit, terwijl hij zijn armen theatraal uitspreidde. Hij had de bloemenvaas echter niet gezien, die voor hem op de grond stond. Zijn voet stootte er tegen. De vaas viel om. Een straal water liep in het voetlicht van het toneel. Mejuffrouw Prospera van der Kuil wilde te hulp snellen, maar haar wapperende klokrok streelde een ander boeket, dat eveneens tegen de grond sloeg. Algemene hilariteit. De pastoor schudde het hoofd. Toen stevende het burgerlijk hoofd resoluut op zijn eerwaarde af, greep zijn hand en: ‘Mijnheer pastoor, gij weet wat ik zeggen wil. Wij zullen prachtig samenwerken. Ge kunt op mij rekenen.’

‘Hartelijk dank, burgemeester,’ zei pastoor Klabbers en hij dacht: ‘Als ge dat alleen had gezegd, was het voldoende geweest.’

Daarna kwam de parochieprocessie van rijk en arm, groot en klein, mannelijk en vrouwelijk geslacht, in beweging, om mét en zonder woorden, de pastoor ernstig, lachend, verlegen of devotelijk, de hand te drukken. Het karwei duurde voor de zeereerwaarde heer Klabbers precies drieentwintig minuten en zevenendertig sekonden. Daarna werd hij door ‘vooraanstaanden’ naar de pastorie vergezeld...