Als ratten in de kerk. Een dorpsgeschiedenis uit een nog jong verleden

[p. 7]

I

‘Mensen kunnen als ratten zijn. Ze knagen aan de eer en de goede naam van de evenmensen...’

Dit zei pastoor Klabbers met stemverheffing op een trieste zondagmorgen, toen de najaarswind om het dorpskerkje gierde en natte blâren tegen de ramen kletsten.

Het was zijn gewoonte niet om ratten of ander gedierte vergelijkenderwijs in de gewijde rede te gebruiken. Ratten horen niet in de kerk. Hoe ze er waren gekomen, was een raadsel. Ze zaten in de grafelijke bank, waarin de burgervader met zijn wederhelft zich hadden geïnstalleerd. Het echtpaar was ervan ondersteboven. Mevrouw speelde zenuwachtig met haar vingers op haar mollige dijen, terwijl de adamsappel van haar echtgenoot in zijn langgerekte keel op en neer schoot.

Pastoor Klabbers zijn schrandere oogjes schouwden langs de rijen gelovigen. De wind gierde. De natte blâren kletsten. Honderd en meer hoofden waren naar hem gericht. De mensen verwachtten dat hij onthullingen zou gaan doen. Maar in plaats van zijn toorn de vrije loop te laten, zei pastoor Klabbers: ‘Wij zullen het voor vandaag hierbij laten. In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest, Amen.’

Hij stapte van het bankje dat in de preekstoel stond en ging naar het altaar. Achter hem hoorde hij een oneerbiedig gemompel.

‘Credo in unum Deum,’ bad pastoor Klabbers...

Het is een hele geschiedenis, die aan dit gebeuren op deze natte herfstzondagmorgen voorafgaat. En er is nog een nageschiedenis ook.

[p. 8]

Allereerst zal ik u pastoor Klabbers voorstellen. Een zesenveertiger, klein en breed van omvang, van boerenafkomst. Reeds van jongsaf wilde hij priester worden. Hoewel de prefekt van het klein seminarie bij zijn aanmelding ietwat beteuterd naar de kleine dikkerd had gekeken, voorzagen de kerkelijke voorschriften alleen in lichamelijke afwijkingen, die het priesterlijk ambt belemmeren of onmogelijk maken. Dit was op Jozef niet van toepassing. Achteraf bleek hij bovendien een begaafd student te zijn, die zonder doublures de beide seminaries doorliep.

Na zijn priesterwijding sloofde hij zich, als kapelaan, achtereenvolgens in drie stadsparochies uit. Hij was een echte sjouwer in de wijngaard van den Heer...

Met de jaren werd hij omvangrijker. Toch leefde hij sober, 's Morgens at hij een sneetje roggebrood met gerookt vlees, 's middags één aardappel met een mager varkenslapje en een berg groenten en 's avonds de dubbele portie van zijn ontbijt. Met minder kan een mens moeilijk in leven blijven. Op vijfenveertigjarige leeftijd volgde zijn benoeming tot pastoor in de parochie van de heilige Sint Cornelius, patroon tegen kinderstuipjes en andere zenuwachtigheden...

De avond van de dag waarop in de krant de benoeming van de zeereerwaarde heer Jozef Klabbers tot pastoor van de Sint Corneliusparochie wereldkundig werd gemaakt, hobbelde een vehikel tot voor het huis van de nieuwbakken herder. Remmen knarsten. Een of andere buisleiding pruttelde de laatste adem uit. Een deur gaapte open en uit de muil schoof iemand naar buiten. Een bepááld iemand. Hij schoof uit de muil en stond, op twee stelten staande, er naast. Recht stond hij, om en om de twee meter lang, met een pandjesjas behangen.

Uit de binnenkant van het Citroën-overblijfsel gebood een vrouwspersoon: ‘Bel!’

[p. 9]

De pandjesjasverschijning heipaalde naar de deur en drukte met een vinger op het blank-koperen belleknopje.

Lena, de oudste zuster van de pastoor, die de maagdelijke staat omwille van de huishouding van haar heer-broer had omhelsd, deed open en keek verwonderd naar de langdradige verschijning. Deze onthoedde zich, boog en zong met een niet onverdienstelijke baritonstem: ‘Ik groet u vrouwe. Is bijgeval de zeereerwaarde heer Klabbers ten huize?’

Lena wist niet wat te denken. In haar loopbaan had ze alle mogelijke bezoekers en bezoeksters bij dag en bij nacht aan de deur gehad, waardoor zij een feilloos gevoel voor de intentie van de diverse lieden had gekregen. Met deze mens wist ze geen raad.

De lange lachte. ‘Hahahi,’ lachte hij en zong wederom: ‘Wees niet uit het lood geslagen, vrouwe. Ik vertegenwoordig het wereldlijk gezag in de gemeente waar de zeereerwaarde de geestelijke belangen zal komen behartigen.’ Zonder verdere bedenkingen trad Lena terug en nodigde hem uit om binnen te komen. Ze liet hem in de wachtkamer en spoedde zich naar haar heer-broer.

De ontmoeting van de edelachtbare heer burgemeester en de pastoor was waard geweest om op een kiek te worden vereeuwigd. ‘Don Quichotte,’ dacht pastoor Klabbers bij de eerste aanblik. De ‘figuur’ die de burgemeester bij de aanschouwing van het ronde pastoorke in de gedachten schoot, trachtte hij gedecideerd weg te slikken. Zijn adamsappel danste op en neer. Zoals gezegd, het was een kiek waard geweest.

Beide mannen reikten elkaar de hand.

‘Aangenaam,’ zei pastoor Klabbers.

‘Ehum,’ zei de burgemeester. ‘Ehum, ik ben... gefeliciteerd met uw uitverkiezing.’

‘Gaat u zitten,’ nodigde pastoor Klabbers hem uit, ‘of beter,

[p. 10]

komt u mee naar mijn kamer, dan kunnen wij wat praten.’ ‘Graag,’ antwoordde de burgemeester, ‘maar buiten... in de wagen... eh... mijn vrouw, ziet u...’

‘Uw vrouw? Waarom heeft u haar niet mee naar binnen gebracht?’

‘Zal ik haar halen?’

‘Maar natuurlijk.’

Bij het naar buiten gaan wist zijn edelachtbare dat zijn woordenschat hem in de steek had gelaten. Maar wie had kunnen denken...

‘Je mag binnenkomen,’ zei hij tegen zijn echtgenote in het vehikel.

‘Mag ik,’ beet ze vinnig terug...

Ze zaten in de kamer. Lena had thee geserveerd en de burgemeester had een havanna gekregen. Pastoor Klabbers rookte niet.

Mevrouw van de edelachtbare deed ijverig mee aan het op gang komende gesprek. Ze was een welgedane dame, die met verstand van zaken haar hebben en houwen tot volslanke proportie had ingeregen. Ze keek welgevallig naar mijnheer pastoor, die met zijn voeten op een voetenbankje in een gebeeldhouwde leunstoel zat.

‘Dan is er nog het kasteel,’ zei ze.

‘Sssssst,’ deed de edelachtbare.

‘Waarom sssst?’ vroeg mevrouw.

‘Och,’ baritonde de gezagsdrager, ‘dat is iets voor later.’

‘Nu of later. Het stáát er,’ zei ze koppig.

‘Staat er een kasteel in mijn parochie?’ informeerde de pastoor.

‘Het staat er sinds eeuwen,’ deklameerde het burgerlijk hoofd. ‘Volgens deskundigen dateert het uit plusminus twaalfhonderd. Het verkeert momenteel in een vervallen staat. De gracht, die het omspoelt, heeft zelfs de fundamenten uitgehold. De laatste bewoonster, freule Geertruida

[p. 11]

Charleroi tot Hasselevinck, heeft het tot in de nerven laten onderkomen. Zij was geestesziek. Het trieste gevolg van haar dolzinnigheden resulteert thans in de desolate toestand van het kultuurpand, dat de oudheid aan onze gemeenschap heeft nagelaten.

‘Door wie wordt het nu bewoond?’

‘Door niemand.’

‘Niemand?’

‘Nee, door niemand,’ mengde mevrouw zich wederom in het gesprek. ‘Freule Geertruida Charleroi van Hasselevinck heeft het bij testamentaire beschikking aan de kerk vermaakt.’

‘Aan de kerk?’

‘Aan de kerk,’ beaamde de burgemeester.

‘Het is dus eigendom van de parochie?’

‘Met het bijbehorend park en negen hektaren landerijen.’

‘Niet zo weinig.’

‘Het is een rijkdom en een last,’ citeerde het hoofd van de gemeente een rijksexpert, die de restauratie verantwoord had geacht.

Het rijksbureau voor monumentenzorg was bereid er een niet onbelangrijke subsidie voor te verlenen, mits de provincie, de gemeente en de eigenaar of eigenares het resterend kapitaal voteerde en het gebouw een doelmatige bestemming zou krijgen. Deze ‘bestemming’ was de essentie, waarom het echtpaar een ongebreidelde belangstelling voor het kasteel had.

‘Het zit zo,’ legde de burgemeester uit. ‘De kerk heeft aan een dergelijk bezit hoegenaamd geen behoefte. Het is te groot voor het een en te klein voor het ander. Het zou hoogstens als pastorie dienst kunnen doen.’

‘Nooit!’

‘Nooit nietwaar,’ juichte mevrouw.

‘Ik in een kasteel,’ lachte pastoor Klabbers.

‘Hetgeen wij verwachtten,’ baritonde het gemeentebestuur.

[p. 12]

‘Daarom zal u, na uw intrede, een voorstel geworden, om deze last, tegen een betamelijke prijs, aan de burgerschap over te dragen. De landerijen blijven vanzelfsprekend eigendom van de kerk. De koopsom betreft alleen het gebouw met het omliggend park. Wat dunkt u?’

De pastoor dunkte vooralsnog niets. Hij wilde de erfenis eerst met eigen ogen aanschouwen. Trouwens, zijn voorganger... hoe zat dat?

‘Hoe dacht mijn voorganger over deze kwestie?’

‘Och,’ hangschouderde de burgemeester en mevrouw lachte zuurtjes, ‘een bovenste beste man, maar zonder daadkracht. Wat er tot op heden met betrekking tot de restauratieplannen is gebeurd, geschiedde uitsluitend in mijn opdracht. Mijn liefde voor de historie, ziet u.’

Pastoor Klabbers keek met zijn slimme oogjes naar het edelachtbaar echtpaar.

‘En welke bestemming denkt het gemeentebestuur aan het kasteel te geven?’

De burgervader kuchte en slikte.

‘Kasteel,’ hakkelde hij. ‘Het is... eh... meer... eh... meer een herenhuis. Acht kamers en nog zo wat. Dat is alles.’

‘Hoogstens voldoende voor een gezin,’ beaamde zijn eega.

‘Hoeveel kinderen heeft u?’

Een striemende karwatsslag sloeg op de zielen van twee machteloze mensen. Ontsteld merkte pastoor Klabbers, dat hij zijn eerste parochianen een bittere pil had te slikken gegeven.

‘Neemt u mij niet kwalijk,’ smeekte hij bijna. ‘Ik ben nog een vreemdeling in Jeruzalem...’

Hiermee eindigde het bezoek. Het is de proloog, ofwel de inleiding op het verhaal.

U kent nu enkele hoofdpersonen. Er zijn er nog meer.

[p. 13]

Mieke bijvoorbeeld. Een meisje zo mooi als een blinkende dauwdruppel op een met zon overgoten lentebloem. De anderen verschijnen, ieder op zijn of haar beurt, ten tonele. Het zijn meest gewone mensen, die er niet op staan om in deze aanhef vermeld te worden. Pastoor Klabbers is dat ook niet, maar hij is nu eenmaal de hoofdpersoon waar het verhaal om draait en een priester moet zich dikwijls meer laten welgevallen dan hem lief is...