De spelen van Gijsbrecht van Hogendorp

De derde acte

[1] Den Prins van Orangie, Hofmeester

Prins

935

Hoe selsaem 'twonder is van Gods vermoghen wercken/

 

En can helaes (te swack) geen 's menschen ziel bemercken.

 

Wy wanen al verdwaest te hebben zekerheyt/

 

Hoe Godts beschicking vast der saecken beurten leyt/

 

En hoe hy't al beweecht/ en stiert naer wijsheyts oorden: ⁹³⁹

940

't Is enckel raserny/ daer weet-lust met becoorden

 

d'Eergiere sinnen/ die met aertsche reden cloeck

 

Ontsluyten 'sHemels troon/ en Godts verborghen boeck.

 

d'Almachtich heerst/ beweecht/ en stiert also zijn saken

 

Dat wy/ o menschen dom/ gheen wisheyt connen raken

945

Van zijn verholen wil. Aensiet het blauwe velt/

 

Daer so veel toortsen licht verwerdelijck ghestelt

 

Door wel gheschickten loop d'een d'ander niet doen dwalen:

 

Wat d'alderswaersten last des aertrijcx niet doet dalen/ ⁹⁴⁸

 

Twelck steets blijft onbeweecht/ waer rontom henen woelt

950

Des Hemels snelle vlucht/ de logghe aerdt bespoelt

 

Vant vlottich Element/ 'twelck door onsichbaer toomen

 

En can tot 's aertrijcx schae 't strant niet te boven comen/

 

Maer vloeyt en ebt door schick der bleeck-gehoornde Maen/

939 oorden, orde.

948 wat, hetgeen, nml. de door God geschapen wereldorde; waardoor het geweldige gewicht van de aarde niet zinkt, doch onbewogen blijft, terwijl de hemel er omheen wentelt.

[p. 99]

 

Naer wiens bewegingh haer de dulle Zee stelt aen. ⁹⁵⁴

955

Bepaelt de grootheyt Gods met onbetoomde reden/

 

Schrijft d'oorsaeck en 't begin van al dees wonderheden/

 

O aerdtsche dieren slecht/ die nau u selven kent/

 

En twijffelt noch verwaent/ of ghy gheen goden bent:

 

Om dat de wijsheyt Gods/ vernufter dan de dieren

960

Ondanckbaer schepsel/ u met reden ginck vercieren/

 

Soo waent ghy 't is u nut/ dat door gheleent verstandt

 

Godts zetel ghy door-boort/ en leest aen's Hemels want ⁹⁶²

 

't Begin/ den voortgangh/ en het eynd van alle saecken/

 

Op dat daer naer o dwaes! ghy reeckeningh sout maecken

965

Van t' gheen u noodigh was tot u begheerde lust: ⁹⁶⁵

 

Maer ydel is u waen/ voorsichtich Godt/ die blust ⁹⁶⁶

 

Het opgheblasen vyer van u ghevlamde sinnen/

 

En doet u al beschaemt steets schant voor zeghe winnen:

 

U scherpe reden zyn by hem als niet gheacht/

970

En al u wijsheyts waen hy spottende belacht/

 

Alleen hy moghendt heerst/ hy is die alle dinghen

 

Door 't Hemelsche ghewelt zyns rechterhants can dwinghen:

 

Door wien de hit/ de cou/ den reghen/ en de windt/

 

Een yder naer zijn aert zijn eyghenschap bevindt/

975

En voor wiens eewich oogh de diep' afgronden wijcken:

 

En die den loop bepaelt der grootste Keyser-rijcken

 

Met eeuwen/ naer 't hem lust: en die met 'sConincx macht

 

Begifticht dick den gheen die 't noyt en hadt verwacht.

 

Alleen hy onverkeert/ het alles doet verkeeren

980

En niet gheduyrichs lijdt: nu sal hy dees verneeren ^979-980

 

En heffen d'ander weer tot in den Hemel op:

 

Het ongeluck dat d'een (hert) drucken sal den cop/

 

Is weer het soet begin van 's anders groot opstijghen:

954 haer stelt aen, zich gedraagt.

962 want, uitspansel.

965 tot u begheerde lust, om uw doel te bereiken.

966 voorsichtich, voorzienig.

979-980 Hij alleen onveranderlijk doet alles veranderen en duldt niets blijvends.

[p. 100]

 

Wt Godsrechtvaerdigh'handt de gulde scepters zijghen/ ⁹⁸⁴

985

Hy schauwt des Conincx hooft met de bepeerlde Croon/ ⁹⁸⁵

 

En heyt de stijlen trots van zijn verheven throon. ⁹⁸⁶

 

Van zijne milde jonst wy alles moeten wachten/

 

Wy hebben niet van ons/ hy richt met volder machten/ ⁹⁸⁸

 

Als Monarch over al/ die met een woordt alleen

990

Des Hemels troon verschudt/ het Aertrijck beeft met reen

 

Wan hy zijn donders stem d'inwoonders dwaes laet hooren/

 

En met zijn blixems vlam de rotzen slaet in tooren.

 

Dees schiep de blonde Son/ en oock de bleecke Maen/

 

En dee met oorden wijs d'ontelbaer' Sterren gaen/ ⁹⁹⁴

995

En al wat was/ of is/ oft immer noch sal comen/

 

'tHeeft al begin en endt van desen Godt ghenomen/

 

Die 't al bepaelt met tydt. Hoe schoon het oock begon ⁹⁹⁷

 

'tMoet eenmael eynden/ self de Sterren/ Maen/en Son.

 

Wat 'tscherpe menschen Oogh kan rontom hem bestralen/ ⁹⁹⁹

1000

Moet eenmael al tot niet in Lethes vloeden dalen:

 

Maer hy die eewich blijft/ en geen begin en heeft/

 

Die eewich was/ en is/ en eewich eewich leeft/

 

Die schiep den Mensche teer/ en schonck hem 't eewich wesen/

 

D'onsterffelijcke ziel/ als Schepsel uytghelesen/

1005

Dat nae syn evenbeeldt soo konstich was ghemaelt: ¹⁰⁰⁵

 

En heeft met tijdt het lijf/ maer niet de ziel bepaelt/

 

Als die van 't eewich haer beghinsel hadt ghenomen.

 

Hier uyt soo vruchtbaer ist dat overvloedich comen ¹⁰⁰⁸

 

De lusten tot het groots/ 't sy eer/ en staet/ of goet/

1010

't Gheen tot den hoogsten top den mensch op steyg'ren doet

 

Van 't onsterflijck gerucht/ en der vermaerder weghen. ¹⁰¹¹

984 zijghen, neerdalen.

985 schauwt, beschaduwt, bedekt.

986 heyt, vestigt, zet vast in den grond.

988 wij hebben niets van ons zelf, hij regeert volmachtig.

994 met oorden wijs, in wijze orde.

997 bepaelt met tydt, een tijdelijke grens stelt.

999 bestralen, overzien, bestrijken.

1005 ghemaelt, gevormd.

1008 uit dit zoo vruchtbaar beginsel is het.

1011 tot den hoogsten top van onsterfelijken roem en de wegen der verheven geesten.

[p. 101]

 

Dit scherpt een bracken dorst om yverich te plegen ¹⁰¹²

 

Deuchts-daden glantsich preuts in zielen onversaet/ ¹⁰¹³

 

Beminders van de deucht/ en haters van het quaet/

1015

Wiens onbecoort ghemoet gheen moetwil slincx can lijden/

 

Maer uyt een gulle borst derft ondeuchts heyr bestrijden/

 

Dat met een open pracht/ oft heymel lagen stil/ ¹⁰¹⁷

 

Syn of het Vaderlandts welvaren drucken wil/

 

Vermorslen al te wreet Voorvaders vrome wetten/

1020

En door heylloose lust des Adels roem verpletten/

 

En gheven wettens toom den wetteloos in handt.

 

Vermaerde Brutus, die als wreker vande schandt

 

Die Cuysheyts spiegel hadt aen lijf/ niet ziel geleden/ ¹⁰²³

 

U Vaderlandt te sta gingt 't Edel bloedt besteden/ ¹⁰²⁴

1025

En wrocht door sulcken daet de doot vanden tyran/

 

Doen Romas Monarchy haer teere grondt began: ¹⁰²⁶

 

Wat vliecht met wiecken gult dijn lof door's Menschen monden? ¹⁰²⁷

 

Gheen eeuwen hebben noch o Pelopid' verslonden ¹⁰²⁸

 

Oft Thrasibul u roem/ en Fama noyt versweech ¹⁰²⁹

1030

Hoe Theben oft Atheen weer gulden vryheyt creech.

Hofmeester

 

Soo langh des Hemels throon sal op syn Polen drijven/

 

Soo langh des werelts rondt sal vast onwanckel blijven/

 

So lang de gulde Son en oock de bleecke Maen

 

Des Aertrijcx toortsen zyn/ myn Heer oock niet vergaen

1035

En sal den grooten roem van u Manhaftich pleghen. ¹⁰³⁵

 

Doorluchtich Prince/ die door's Hemels milde zeghen

 

Des werelts wonder syt/ tot roem van 't Vaderlandt/

1012 brack, zoutachtig, bitter, scherp; dat wakkert een scherpen dorst aan.

1013 glantsich preuts, schitterend edel.

1017 heymel, heimelijk.

1023 Cuysheyts spiegel, het oude Rome.

1024 tot heil van uw vaderland het edel bloed (van Caesar) gingt plengen.

1026 teere grondt, zwak begin.

1027 met wiecken gult, met gouden vleugels.

1028 Pelopidas bevrijdde 379 v.C. Thebe van de Spartanen.

1029 Thrasibulus maakte 403 v.C. een einde aan de regeering der dertig over Athene.

1035 Manhaftich pleghen, heldendaden

[p. 102]

 

Dees eeuwen bersten uyt/ 't Chyneesche rijcke strandt ¹⁰³⁸

 

Sich spieghelt in u deucht/ der Moscouiter Vrouwen/

1040

Die jugen selfs den lof van 't Keyserlijck Nassauwen: ¹⁰⁴⁰

 

Natura heeft een schrick/ den Hemel haet het meest/

 

De werelt wenscht den val/ de menschen zijn bevreest

 

Van slaefse tyranny/ met vrolijck vochte tonghen ¹⁰⁴³

 

Wort over al den lof met inner vreucht ghesonghen ¹⁰⁴⁴

1045

Van 't heldelijck gemoedt/ dat voor de vryheyt waert/ ¹⁰⁴⁵

 

Te milt van eyghen bloedt/ het leven niet en spaert: ¹⁰⁴⁶

 

Als sich mijn Heer altijdt ghethoont heeft overvloedich/

 

Die noyt door teghenspoet verswackt wert oft cleynmoedich/

 

Maer poochden wijders heen naer't Vaderlandts behoedt: ¹⁰⁴⁹

1050

De werelt wast een vreucht/ den Hemel vant het goedt/ ¹⁰⁵⁰

 

Een yder ionden hulp/ tot dat naer veel ellenden ¹⁰⁵¹

 

De Aerdt en 'sHemels heyr u sekerheyt toe senden

 

Wou in't ghewenste landt.

Orangie

 

gheen wisse sekerheyt

 

En wert den teeren mensch op't aertrijck vast bereyt. ¹⁰⁵⁴

1055

Wanneer wy wanen dom op't alderveylst te treden/ ¹⁰⁵⁵

 

Dan is den val ons naest: maer die de borst met reden

 

Wel heylsaem heeft verstaelt en vreest voor gheen gheval/ ¹⁰⁵⁷

1038 Dees eeuwen bersten uyt, onze tijd is er overvol van.

1040 jugen, juichen.

1043 vocht, vochtig, niet droog of stroef.

1044 inner, innerlijk.

1045 waert, kostbaar.

1046 te milt van, niet zuinig op, niet bezorgd om.

1049 wijders heen, steeds verder

1050 wast, was het.

1051 ionden hulp, wenschte te helpen.

1054 vast, spoedig, reeds.

1055 veylst, veiligst.

1057 verstaelt, gestaald; gheval, geluk of ongeluk.

[p. 103]

 

Maer voecht sich al vernoecht naer 'tgheen den Hemel sal

 

Door wel gheschickten raet ons op den kop doen komen.

1060

Die noch 'tgheluck verheft/ noch 'tongheval doet schromen/

 

Dat is de grootste ziel/ die sich alleen verheucht

 

Wanneer hy vruchtbaer slaeft in d'onghemeene deucht:

 

Dat angst/ ghevaer/ oft smert/ hem niet en doet beswijcken/

 

Om van den rechten wech cleynmoedich af te wijcken/

1065

Maer treedt onsichlijck heen in 'tgheen hem 't recht gebiet/ ¹⁰⁶⁵

 

En 'tpast op dreyghen/ noch beloofde giften niet. ¹⁰⁶⁶

 

Hierom hoe wijdt ick my door golven woest ghedreven

 

Vindt in de dulle zee van dit beroerde leven: ¹⁰⁶⁸

 

Ghedreycht door heymel moort/ en opentlijck ghewelt/ ¹⁰⁶⁹

1070

Soo'n wert door gheen ghevaer mijn trotse hoop ghevelt/ ¹⁰⁷⁰

 

Die steets mijn ziele prickt/ om met beduchte sinnen ¹⁰⁷¹

 

De gulden vryheyt voor mijn Vaderlandt te winnen:

 

En 'tschijnt den Hemel wil't/ en drijft my naer zijn lust

 

In soo veel sorghen bangh/ en waeckens ongherust/ ¹⁰⁷⁴

1075

Dat ick door eyghen bloedt en cortingh van myn daghen

 

Des Ibers woeden snoo en moetwil moet verjaghen

 

Uyt dit verdruckte landt: den grooten Godt ghetuyg't/

 

Wiens heyle Majesteyt het hert des Conincx buygt/ ¹⁰⁷⁸

 

En die hem op den throon een aertsen Godt doet wesen/

1065 onsichlijck, gewoonlijk onzichtbaar, hier te begrijpen als zonder omzien.

1066 en daarbij op dreigen en aangeboden geschenken geen acht slaat.

1068 beroerd, veelbewogen.

1069 heymel, heimelijk.

1070 'n, en (ontkenning).

1071 prickt, prikkelt, aanspoort; beducht, angstig, ongerust.

1074 waeckens, nachtwaken.

1078 heyle, heilige.

[p. 104]

1080

Die flucx met een ghesicht bestraelt/ van daer gheresen ¹⁰⁸⁰

 

De gulden Sonne comt/ tot daer sy weder daelt/

 

Die in syn grooten raedt noyt wanich heeft ghefaelt: ^{1082 1080-1082}

 

Dat ick door heers-lust/ oft om eyghen-baet vol schanden/

 

Noch corsle muytery/ nam'tsnijdent swaert in handen

1085

Noch dat mijn Prins ten trots ick heb syn naem ghehoont/ ¹⁰⁸⁵

 

Maer heb des Conincx eer op 't hoochst altijt verschoont/ ¹⁰⁸⁶

 

Doch 's Hemels gulden wet die beelt in myn ghedachten/ ¹⁰⁸⁷

 

't Is Princelijck altijdt met yver moet te trachten ¹⁰⁸⁸

 

Naer d'ondersaten heyl/ en 't Conincklijck profijt.

1090

Dit blies het helsche vier van d'onvruchtbare Nijt ¹⁰⁹⁰

 

In sulcke zielen/ die veel meer haer selven sochten/

 

Dan sy des Conincx eer vermoghen winst toebrochten/ ¹⁰⁹²

 

Maer door d'onguyre dorst naer's anders haef en goet/ ¹⁰⁹³

 

Vertraden 's Coninckx wet en Eeren-crans met voet:

1095

Dees door een waerheyts glans/ benevelt vande loghen ¹⁰⁹⁵

 

Sy 't Conincklijck ghemoet soo listelijck bedroghen/

 

Dat hy tot eyghen smaet door Conincklijcke macht

 

Nu scherpten 't beulich stael/ daer met syn omghebracht ¹⁰⁹⁸

 

Soo vele helden vroom/ en trouwe ondersaten/

1100

Pylaren van zyn rijck/ wiens zielen noyt vergaten

 

Den wel verschulden plicht van Scepter g'hoorsaemheyt/

 

Wee daer de loghen wreet des Conincx ziel verleyt!

 

Daer tercht het wraeckich swaert al d'onderdruckte sinnen

 

Bebloede vryheyt door een trotse doot te winnen: ^1103-1104

1080 met een ghesicht bestraelt, met een blik overziet.

1082 wanich, in waan bevangen.

1080-1082 doelen op God.

1085 mijn Prins, de Koning.

1086 verschoont, in eere gehouden, hoog gehouden.

1087 beelt, geeft de voorstelling.

1088 met yver moet, met ijverig gemoed.

1090 Dit, d.w.z. mijn goede bedoeling.

1092 vermoghen, belangrijk.

1093 onguyr, weerzinwekkend, kwaadaardig.

1095 Dees, dezen; glans, schijn.

1098 't beulich stael, het beulszwaard.

1103-1104 Daar wekt het wreekende zwaard de onderdrukten op door fieren dood een bloedige vrijheid te veroveren.

[p. 105]

1105

Der Switsers braeve daet ons Vaderlandt ghelijck/

 

Den bloedt-verwanten/ trots Bourgoign en Oostenrijck/

 

Wel ware Spiegels zyn/ geen rechte heerschappijen

 

Te wenden door moet-wil in slaefsche tyrannijen:

 

Hoe veel't den Prince schaet die dwaes 't vermoghen gheeft

1110

Aen een die door moet-wil noch trouw' noch eer en heeft: ^1105-1110

 

Hoe veel mael (Godt ghetuycht) O Phlippe! u ter schaden/

 

Heeft 't droeve Nederlandt der Spaengaerts boose daden

 

En hun moetwillen snoot ootmoedelijck verthoont? ¹¹¹³

 

Maer laes voor yvers danck zyn moordelijck ghehoont/ ¹¹¹⁴

1115

Die in des Conincx dienst hem waren trouwe boden/

 

Rechtvaerdich niet alleen/ maer hooghelijck van nooden.

 

Ist ongherecht ghewelt gheweldich te weerstaen? ¹¹¹⁷

 

Dit heeft de reden selfs den wijsen mensch gheraen/

 

D'onwijse leert den noot/ en door ghewoont den heyden

1120

De wufte dieren door Natura hun bereyden/ ¹¹²⁰

 

't Sy door wat hulp het is/ te weeren af 't gewelt

 

Dat hun aen 't lichaem of om 't soete leven gelt.

Hofmeester

 

Selfs 't alderminste Dier/ myn Heer/ sal naer vermoghen

 

Sich selven wreken van die 't quaet te doen sal pogen:

1125

Hoe sou des redens throon dan lyden al versaecht ¹¹²⁵

1105-1110 De heldhaftige vrijheidsstrijd van de Zwitsers, gelijkend op die van ons vaderland, is voor de bloedverwante Nederlanders, trots de macht van Bourgondië en Oostenrijk, als een spiegel, waarin men leert zien: geen rechtvaardige heerschappij door moedwil in tyrannie te veranderen, en hoeveel schade het den vorst doet als hij de macht in handen geeft aan hen die zonder trouw en eer moedwillig optreden.

1113 ootmoedelijck verthoont, in ootmoed doen zien, d.w.z. zonder verzet aan zich laten blijken.

1114 moordelijck ghehoont, onteerend ter dood gebracht.

1117 Is het onrecht om zich tegen geweld met geweld te verzetten?

1120 hun bereyden, zich toe te rusten.

1125 des redens throon, de mensch.

[p. 106]

 

Dat hem de tyranny soo overbeestich plaecht/

 

En schent hem lijf en goet? oock is hy niet te achten

 

Rechtveerdich/ die de meest den minsten siet vercrachten

 

In ongherecht gheweldt/ en hem zyn hulp ontseyt. ^1127-1129

1130

D'onnooslen voor te staen is recht rechtveerdicheyt. ¹¹³⁰

Orangien

 

Dit dreef oock myn ghemoedt/ 't welck langer niet con lijden

 

't Moetwillich moorden dul/ om Manlijck te bestrijden

 

De schenders van het recht/ de slaven van 't ghewelt.

 

Hoe wel myn voor ontrouw des Conincx gramschap schelt/ ¹¹³⁴

1135

Soo blijft myn ziel gherust: maer selfs zyt ghy versworen/ ¹¹³⁵

 

Ghedenck/ o Phlippe! doen ghy wettigh wert ghecoren

 

Te zyn ons eyghen Heer/ wat wetten ghy beswoert;

 

Dit zyn u laetste re'en: wert by my niet volvoert ¹¹³⁸

 

't Gheen ick u hier besweer/ ontslaghen zyn u staten/

1140

Oorcondt een yder nu uytheems of ondersaten/ ¹¹⁴⁰

 

Dees eedts verschulde plicht hoe langh hys' onderhielt/

 

Hy die 't besworen selfs als Wetteloos vernielt.

 

De Inquisitie was recht teghen ons vryheden /

 

De nieu Bisschoppen loos daer toe men comen deden ¹¹⁴⁴

1145

Al teghen Staten wil: men voerd's'in met gheweldt/

 

Ghetuyghen dat gheen eedt by Spaengiens Coninck gelt.

 

Doch 't was een helschen vont/ om met ondraechsaem wetten

1127-1129 ook is niet rechtvaardig te achten, wie aanziet dat de machtige den zwakke geweld aandoet, zonder hem te hulp te komen.

1130 d'onnooslen voor te staen, de onschuldigen te beschermen.

1134 hoewel de koning mij voor ontrouw scheldt.

1135 maar gij zelf zijt verdoemd.

1138 u laetste re'en, uw laatste woorden, nml. bij de plechtige bezwering der privileges.

1140 Maak aan alle buitenlanders en inheemschen bekend hoe lang hij zich aan dezen door den eed verschuldigden plicht hield, hij die zelf het bezworene als wetteloos vernietigt.

1144 daer toe, bovendien; deden, deed.

[p. 107]

 

Te tergen 't volcxken dom/ op dat s'hun souden setten

 

Soo teghen 's Conincx wil/ om dan met rechten schijn

1150

Te rooven al ons goedt/ en slaven te doen zyn.

 

Den oudt-vercreghen schadt met handel cloeck ghewonnen

 

Die heeft met wreede moort den Iber boos verslonnen.

 

Hy sweert met Princen eedt/ en op zyn Conincx trou/

 

Dat om de seven jaer hy selfs eens comen sou:

1155

In teghendeel hy sent de wreetste aller menschen/

 

Omringt met hoopen boos/ die in haers herten wenschen

 

Het waertste Nederlandt vernielden tot de grondt:

 

Al tegens zynen eedt/ al teghens zyn verbondt.

 

Dees pasten noch op wet/ noch vryheydt vande landen/

1160

Hy tratse stout met voet/ al tot een smaet en schanden

 

't Bedruckte Belgica, en steunden op zyn macht

 

In rechten ongehoort hy 'tvolck heeft omghebracht,

 

Nu dit is int ghemeen/ maer doch in 't myn besonder/

 

Wat hy my heeft ghedaen sy yder tot een wonder:

1165

Myn eerst-geboren Soon t'onrecht hy my beneemt/ ¹¹⁶⁵

 

En myn vry eyghen goet al t'samen my ontvreemt/ ¹¹⁶⁶

 

En voor verrader noch schelt hy my sonder reden:

 

O Phlippe! wilt met my eens int gerechte treden/

 

Waer in heb ick betoont te zyn verrader boos/

1170

Daer ghy verradich selfs een Prince zyt Godloos?

 

Is dat eens Princen daet/ die 't moorden wil beloonen

 

Met gift van Adel en vijfmael vijf duysent Croonen? ¹¹⁷²

 

Wee die den Adel schenckt voor 't moorden of 't verraet/

 

Een Coninck ist die 't doet/ maer 't is gheen Coninckx daet.

1175

Geen Coninck maeckt het volck/ maer wel het volck den Coningh/

1165 Myn eerst-geboren soon, Philips Willem, die uit Leuven werd weggevoerd.

1166 ontvreemt, ontneemt door verbeurdverklaring.

1172 deze gift was de prijs die op Oranje's hoofd was gesteld.

[p. 108]

 

Op dat hy 't quade straft/ en 't goede doet beloningh/

 

Doch wan hy 't recht vernielt/ vervalt hy van syn recht/

 

De Wet is voor den Heer soo wel als voor de knecht.

 

En daer in Phlippe zyt ghy schuldigh boven maten/

1180

Oock wetteloos ghedoemt door oordeel vande staten/ ¹¹⁸⁰

 

Ghy zijt met allen recht niet meer ons eyghen Heer:

 

Ghy die veel meer verhart als eenigh Leeuw oft Beer/

 

U noyt en hebt gheneycht tot sachtheyt oft ghenaden/

 

Dan alst was om gheveynst de Landen te verraden.

1185

Dus yeder een is kondt hoe ick met vry ghemoedt

 

U wreetheyt wederstae/ en soeck het waerste goedt ¹¹⁸⁶

 

De gulde vryheyt weert myn Vaderlandt te gheven.

Hofmeester

 

O Prince wijt beroemt/ Godt laet u vreuchdich leven/

 

Soo vele jaren als Apollo heeft ghejont ¹¹⁸⁹

1190

Aen syne vrijster schoon door haer ghesocht verbondt. ¹¹⁹⁰

 

Doch is u wel bekent des Ibers Helsche woeden/

 

Hoe yver dat hy tracht zyn handen clem van bloede ¹¹⁹²

 

Te verwen door u moort/ dus o myn Prins vermaert

 

U voor haer listen boos voorsichtelijck bewaert.

1195

Eenmael/ myn Heer/ eenmael heeft Spaengiens Vorst vol schanden

 

U vol gevaers bethoont/ hoe hy Godloose handen ¹¹⁹⁶

 

Drijft al te licht tot moort/ door Hels becoorden raet/

 

En zynen bloedt-dorst brack en is noch niet versaet. ¹¹⁹⁸

 

Wis in Tomiris kuyp hy 't wreede hooft moest baden/

1180 nml. door de plechtige afzwering.

1186 waerste, waardste, kostbaarste.

1189 Apollo, gewoonlijk wordt Zeus genoemd als de godheid die het verzoek van Eos inwilligt, om aan Tithonos, dien zij tot man wenscht, onsterfelijkheid te verleenen.

1190 vrijster, meisje; Eos (Aurora) wordt als zuster ofwel als dochter van Helios-Apollo beschouwd.

1192 clem, klam, vochtig.

1196 U vol gevaers bethoont, u op zeer gevaarlijke wijze doen ondervinden, nml. door den moordaanslag van Jean Jaureguy.

1198 brack, bitter, scherp.

[p. 109]

1200

Op dat hy als den Pers volcomentlijck versaden ¹²⁰⁰

 

Mocht syn bloedt-leck're keel/ die 't moorden liefdt grousaem/

 

Op dat syn leven en den lust verginck te saem.

Orangien

 

Hoe can een Prince doch sich voor den geen bevrijden ¹²⁰³

 

Die niet en schroomt 't ghevaer des doots met hem te lijden?

Hofmeester

1205

Dat hy hem meer bewacht/ en minder sich verthoont. ¹²⁰⁵

Orangien

 

Dat heeft gheen Keyser/ Prins/ noch Coninck/ oyt verschoont. ¹²⁰⁶

Hofmeester

 

Dat bleeck aen Caesar wel ontbloot van alle wachten.

Orangien

 

Hoe? Caesar was tyran/ soo'n ben ick niet te achten.

Hofmeester

 

U acht veel snooder noch de Spaensche tyranny.

Orangien

1210

Maer Spangien heeft alhier gebiedt noch heerschappy. ¹²¹⁰

Hofmeester

 

Doch zyn hun laghen vals en heymel list te vresen. ¹²¹¹

1200 den Pers, nml. Cyrus, dien koningin Tomiris versloeg en ter dood deed brengen, waarna zij zijn hoofd in een vat met bloed liet dompelen met de woorden: drink U genoeg, barbaar!

1203 bevrijden, beveiligen.

1205 hem bewacht, zich bewaakt, zich doet bewaken.

1206 verschoont, gevrijwaard.

1210 gebiedt, rechtsmacht.

1211 heymel, heimelijk.

[p. 110]

Orangien

 

Niet in dit Landt/ waer in hy eeuwigh g'haedt sal wesen.

Hofmeester

 

Hier zynder noch ghenoech hem wonder toeghedaen.

Orangien

 

Die sullen wachten wel de handt aen my te slaen.

Hofmeester

1215

De Pauselijcke list can duller herten stercken. ¹²¹⁵

Orangien

 

Doch hun ghewelt alhier vermach gheen quaet te wercken.

Hofmeester

 

Niet 't opentlijck gewelt/ maer wel door laghen stil. ¹²¹⁷

Orangien

 

Hier voor geen Prins is veyl/ dan door Gods enckel wil.

Hofmeester

 

Een Prins can veylich hem door wachten doen bewaren.

Orangien

1220

't Verraet wel dickwil schuylt in eyghen lijf-dienaren.

1215 duller herten, harten van dwaze menschen.

1217 laghen stil, geheime listen.

[p. 111]

Hofmeester

 

Uyt veler hoopen men de trouste kiesen kan.

Orangien

 

Wie sal van 't menschen hert sich recht versekeren dan?

Hofmeester

 

Den ghenen die altijdt hun hebben vroom ghedraghen:

Orangien

 

't Becoorich gout uyt 't hert can vroomheyt wel verjaghen.

Hofmeester

1225

Die yv'ren int gheloof.

Orangien

 

sy veynsen so te zijn.

Hofmeester

 

De waerheyt metter tijt ontheelt den valschen schijn. ¹²²⁶

Orangien

 

Doch daer en tusschen sy haer boos opset volbrenghen. ¹²²⁷

Hofmeester

 

Den alderhooghsten Godt en sal sulcx niet ghehenghen.

1226 ontheelt, ontdekt.

1227 daer en tusschen, intusschen.

[p. 112]

Orangien

 

Sulcx is oock mijn gheloof. Siet hier mijn lieve lust/ ¹²²⁹

1230

My dunckt aen haer ghelaet de ziel is haer ontrust.

1229 mijn lieve lust, de Prinses, die thans opkomt.

[2] Orangien, de Princesse Louyse, Hofmeester>

Orangien

 

Hoe ist mijn Coningin? den Hemel maeckt u vreuchdich.

Louyse

 

Gheluck en heyl mijn hert wenst u/ o Prince, deuchdich.

Orangien

 

Hoe nu mijn lieve lust? my dunckt ghy zijt bedroeft.

Louyse

 

Ick hoop 'tsal ydel zijn.¹²³⁴

Orangien

 

Wat ist dat ghy behoeft?

Louyse

1235

Mijn Heer ick heb genoech/ als ick 't maer mocht behouwen.

Orangien

 

Sulcx onghetwijfelt vast men moet aen God betrouwen.

Louyse

 

Helaes!

1234 ydel, zonder grond.

[p. 113]

Orangien

 

Hoe doch mijn Lief? wat u tot suchten maent?

Louyse

 

'Tis niet met al mijn Heer.

Orangien

 

u ooghen zijn betraent/

 

Ick bidt u 't my verclaert/ en ben ick niet den ghenen

1240

Die zy u met-ghesel in blyschap en in weenen?

 

Hy hoont my die u smaedt/ wat heeft u vreucht gheschent?

Louyse

 

Voorwaer 'tis ydelheyt.

Orangien

 

wel doet het my bekent.

Louyse

 

Helaes! mijn waertste Prins, het hert is my verslaghen. ¹²⁴³

Orangien

 

Waerom mijns levens rust?

Louyse

 

my dunckt met bitt're plaghen

1245

Den Hemel my weer dreycht.

Orangien

 

o dats swaermoedich bloedt/

 

'Twelck perst u teder hert en treuricht u 'tghemoedt.

1243 achter dit vers in de uitgave 1617 ten onrechte een vraagteeken; in uitg. 1639 een punt.

[p. 114]

Louyse

 

Neen neen 'ten is gheen bloedt/ maer wel een seker schroomen/

 

Den laetst gheleden nacht/ wanneer de Godt der droomen

 

Mijn dreef naer Lethes vloedt met zijn verghetel roe ¹²⁴⁹

1250

En dat een dommel-vaeck my lijmden d'ooghen toe/ ¹²⁵⁰

 

Nau was mijn hert ontbloot van 's levens quel-onrusten/

 

En nau en tradt mijn ziel in droomens blinde lusten/

 

Of flucx voor my verscheen die Prince hooch ghedacht ¹²⁵³

 

Die my door 'sHemels jonst ter werelt heeft ghebracht/

1255

Dien Helt/ wiens trotsen roem dee beven zijn vyanden/

 

Gheblixemt in het graf door moorders dulle handen/

 

Ghewapent van den nijdt/ die 'm valschen Godsdienst droech: ¹²⁵⁷

 

Om dat hy over al haer heerschappy versloech/

 

Verbeelden sich voor my/ so eyghentlijck naer 'tleven/ ¹²⁵⁹

1260

(Ay Godt!) dat my die schrick het herte noch doet beven:

 

Mit so mismaeckt bebloedt als wan de moorders boos ¹²⁶¹

 

Vol helscher raserny hem schouden so godloos: ¹²⁶²

 

Maer met een preuts ghelaet/ omringht met goder glansen/ ¹²⁶³

 

Het Godlijck hooft omvlecht met zeges lauren kransen

1265

Die hy in 'sHemels dienst so dick ghewonnen heeft:

 

Eerwaerdich al zijn standt my noch voor d'ooghen sweeft. ¹²⁶⁶

1249 Lethe, de stroom der vergetelheid.

1250 dommel-vaeck, sluimering.

1253 die Prince, haar vader, de admiraal Gaspard de Coligny, die in den Bartholomeusnacht den dood vond; ghedacht (ook in uitg. 1639), lees geacht(?)

1257 door den nijd, dien valsche godsdienst hem toedroeg.

1259 verbeelden sich, nam gestalte aan, verscheen voor mij.

1261 met zoo mismaakte en bebloede gestalte.

1262 schouden (ook in uitg. 1639), vermoedelijk drukfout voor schonden.

1263 preuts, edel, goder glansen, godenglans.

1266 standt, uiterlijk.

[p. 115]

 

Het silver hayr geglanst als s'Hemels toortsen lichte/

 

T'gelaet vol Majesteyts/ doch treurich van gesichte/

 

Sloech hy syn oogen droef op mijn al suchtend' neer/

1270

En sprack/ het schynt myn lief dat nu den Hemel weer

 

U dreycht met ongeval/ maer doch voor my verborgen ¹²⁷¹

 

En ick die steets voor u ben soo belast met sorgen

 

Coom u verkunden dit/ op dat myn waerste kindt

 

U 'tschendich ongeval niet onversien bevindt/ ¹²⁷⁴

1275

Maer al te wel becleet met lijtsaemheyt geduldich/

 

U/ die van 't ongeval de stormen menichfuldich

 

Soo dickwil stuers gewayt syn over 't jeuchdich hooft/

 

In 't bloeyen van u lendt den Hemel die berooft ¹²⁷⁸

 

Door moorders swaerden wreet u man en uwen vader/

1280

En 't scheelden weynich dat het ongeval noch nader

 

U 't eygen lichaem schondt: hierom al moedich thoont

 

Dat wel geoeffendt u het lyden is gewoont. ¹²⁸²

 

Hier met/ als eenen roock den lichten wint voert henen/ ¹²⁸³

 

Is hy in alder ijl voor myn gesicht verdwenen/

1285

En ick ontwaeckten flucx/ de schrick den slaep verioech/

 

Doch eygentlyck my docht dat noch myn oogen sloech ¹²⁸⁶

 

'T geluydt van syne stem/ Adieu myn kindt/ in tranen

 

Bestondt ick al beangst myn aengesicht te banen/ ¹²⁸⁸

 

De siel is noch verschrickt/ 't hert noch van angsten slaet/

1290

'T gemoet my inner tuycht van 't een oft ander quaet. ¹²⁹⁰

1271 maer doch voor my verborgen, maar dat ik toch niet juist ken.

1274 onversien, onvoorbereid.

1278 lendt, lente, jeugd; noch geen 17 jaar oud en sinds 3 maanden gehuwd verloor zij in den Bartholomeusnacht haar vader en haar echtgenoot Charles de Téligny, terwijl zij zelf zich door de vlucht kon redden.

1282 gewoont, gewoon, vertrouwd.

1283 zooals een lichte wind de rook weg voert.

1286 sloech, versloeg, bedwong; het geluid van zijn stem belemmerde nog mijn oogen.

1288 myn aengezicht te banen, mijn gezicht vrij te maken van de beklemming van den droom, den blik op te slaan.

1290 inner tuycht, geeft mij innerlijk de overtuiging.

[p. 116]

 

Dit is o waertste Prins (laes!) d'oorsaeck van mijn suchten/

 

De geen die 't al beheerst laet ydel syn myn duchten/ ¹²⁹²

 

Die dreygen steets myn siel/ en dat haer niet gebeurt ¹²⁹³

 

'T geen sy voorspoockich nu onwetende betreurt. ¹²⁹⁴

Orangien

1295

Mijn lief/ dat's ongegront/ bedroeft ghy u door droomen?

 

Het geen men daechs beducht/ ons 's nachts dick voor sal comen:

 

Den droom is ydel/ en ons spottende bedriecht/

 

Hoe eygender verbeelt hoe schalcker dat hy liecht. ¹²⁹⁸

 

Neen neen/ myn lief/ beswaerf hier met niet u gedachten/

1300

't Is ydelheyd te dwaes op drooms geheym te achten. ¹³⁰⁰

 

Alsoo 't den Hemel voecht/ 't betaemt met lytsaemheyt

 

Den Christen hy daer toe stantvastich sich bereyt.

Louyse

 

Alsoo ist oock myn Heer/ maer wee/ wy arme menschen/

 

Die nimmer om het droef/ maer wel om 't vreuchdich wenschen/

1305

Verbasen al verbleeckt wan ons yet wonders dreycht.

Orangien

 

Dat ken ick oock met u/ dat steets den mensch sich neycht ¹³⁰⁶

 

Tot 't geen hem lustich is, maer dat wy ons vervaeren

1292 God late mijn angsten ijdel zijn.

1293 haer, d.i. mijn ziel.

1294 de nog onbekende ramp, die mijn ziel nu door dit voorteeken bekommert.

1298 hoe eygender verbeelt, hoe welgelijkender hij zich voordoet.

1300 geheym, orakel, voorspelling.

1306 ken, erken.

[p. 117]

 

Van 't geen voorbeeldich ons den droom schyndt 't openbaren/ ¹³⁰⁸

 

Dat 's ongegronden schrick; waer voor den genen beeft

1310

Die dwaes in Godts benoet geen wis betrouwen heeft.

 

Hoe veel mael/ ick bekent/ met d'hoochste zorg beladen/

 

Heeft my den droom geseyt het grootste aller quaden

 

Daer voor ick was beducht? maer noyt door 't yl vermaen

 

En liet ick 'tgheen te voor ick was te doen beraen.

1315

't Is waer/ somtijts geviel 't als in den droom verschenen/

 

Maer dit en acht ick geen voorbeelding/ want voorhenen ¹³¹⁶

 

Was dit by my gevreest/ door dien ick raemden wel/

 

Soo dit soo niet ghevalt/ soo moet dat volgen snel.

 

Dus d'overweging van het geen ons toe can comen/

1320

'T sy goet oft quaden spoet/ is oorsaeck dat de droomen

 

Ons dick voorbeeldich syn van 't geen ons na geschiet.

 

De droomen ydel syn/ en hebben by hun niet

 

Betrouwens waerdich/ oft 't geen onse Rust can schaden.

Louyse

 

Nochtans hadt Cesar wijs gelooft 't geen hem geraden

1325

Wirt door Calphurnias droom/ hy waer soo niet vermoort. ¹³²⁵

Hofmeester

 

Me vrou/ soo 't u belieft/ ghy syt te wyt versmoort ¹³²⁶

 

In 't ydel drooms geloof/ 't was Cesar die hoochmoedich

1308 voorbeeldich, als een voorspelling.

1316 voorbeelding, voorspelling.

1325 wirt, werd (uitg. 1639 wiert).

1326 is wyt versmoort, te zeer bevangen.

[p. 118]

 

De vaderlandtse wet met voeten tradt voorspoedich/ ¹³²⁸

 

En roofden met gewelt voor vaders vrije zeen ¹³²⁹

1330

Van 't braefste volck dat oyt de blonde Zon bescheen/

 

'T welck niet en was gewoon de trotse tyrannijen

 

Van een verwaende ziel verachtelyck te lijen:

 

Dit beelden in syn vrou/ die 'kenden 't Rooms gemoet/ ¹³³³

 

Een steetse vrees beducht/ welck in haer heeft gevoet

1335

Het sorgende gedacht van 't geen dat con geschieden/

 

Dus eygen voorslach was 't/ 't geen droom haer ginck bedieden/ ¹³³⁶

 

Maer geen voorbeelding wis van 't geen na is geschiet.

 

Dus myn Princes gelooft/ gelooft geen droomen niet/

 

Weert treuren uyt u ziel/ en wilt als wijs bethoonen

1340

Dat in u groots gemoet geen ydel schricken woonen.

Orangien

 

't Betaemt den Princen niet soo vaerdich alst ghemeen

 

Hun siel 't ontstellen dwaes door ongegronde reen.

Louyse

 

't Is waer myn Heer/ ick ken 't/ maer wan ick gae bedencken

 

Hoe yver Spaengien poocht om u myn Prins te crencken/ ¹³⁴⁴

1345

Vervriest my al het bloet; 't hert my angst-vallich slaet/

 

Wat heymel lagen boos en moordelyck verraet ¹³⁴⁶

1328 voorspoedich, ongestoord.

1329 hij ontnam de voorvaderlijke vrije zeden aan het dapperste volk....

1333 beelden, gaf gedaante, bracht tot stand.

1336 voorslach, voorstelling, gedachte.

1344 yver, ijverig.

1346 heymel, heimelijk.

[p. 119]

 

En synder niet gepleecht om u myn Prins te schenden/

 

En door godtloose list naer 't swarte graf te senden?

 

Om dat u grootse ziel met deuchdelick gewelt

1350

Sich tegen 't slaefsche Jock soo moedich heeft gestelt.

 

't Is waer u ziel gheglanst met soo veel deuchs eerwaerdich

 

Liefd steets het Godlyck recht/ en haet het onrechtvaerdich:

 

Maer laes/ wat sleept die deucht veel nyde zielen naer/ ¹³⁵³

 

Die stedich poogen vals met doodelyck gevaer

1355

Den deuchts geliefden man 't sy hoe het is te crencken? ¹³⁵⁵

Hofmeester

 

Mevrou/ een wys gemoet sal altyt dit bedencken/

 

Dat 't Aertrijck wert beweecht door Godts onwanckel raet/

 

Die alle saecken drijft naer dat hy 't best verstaet.

 

Der dinghen beurten zyn by God al langh te voren

1360

Besloten/ eer dat die syn onder ons gheboren:

 

Ons onvermoghen swack vermach 't weerhouden niet

 

Dat door 't fattael besluyt van 'sHemels raet gheschiet.

 

Noch menschen voorsicht/ noch gheen cracht/ oft kloecke reden

 

Vermoghen van 't Destin yet uyt het spoor te leden ¹³⁶⁴

1365

Den voorgheschickten loop: den Hemel het so voecht/

 

'Tzy oft den mensch verdriet/ oft dat het hem vernoecht.

 

Want d'aertsche staten zijn met seker eyndt besloten/

 

Des werelts heerschappy/ by d'eene langh ghenoten/

1353 nyde, naijverige; naer, na.

1355 't sy hoe het is, op een of andere wijze.

1364 leden, leiden; achter dit vers in beide uitgaven ten onrechte een punt; Destin (ook 1854 en 2079), opmerkelijk is dat v. Hogendorp het woord ‘noodlot’ niet gebruikt, terwijl hij toch om een equivalent van fatum verlegen is; de voorbeelden van ‘noodlot’ in het Ned. Wdb. zijn alle van iets later tijd.

[p. 120]

 

Nu d'ander valt te beurt: 'tis so des Hemels lust/

1370

Dus 'tsalichst leven is voor die sich selven rust ¹³⁷⁰

 

In Gods verborghen schick/ en poocht met vrome sinnen ¹³⁷¹

 

Door ware deucht den throon van 's Hemels sael te winnen.

 

Mevrou/ ghelooft ghewis dat al u treurich zijn/

 

U inner suchten bangh/ noch u verborghen pijn/

1375

Vermoghen yet in 't minst verhinderingh te pleghen ¹³⁷⁵

 

Daer toe des Hemels schick van eewich was gheneghen.

 

Ons is verborghen laes/ en wy en weten niet/

 

Oft vreucht is voor de handt/ oft doodelijck verdriet/

 

Wy menschen leven/ en al levendt wy en weten

1380

Niet hoe men leven sal/ en hoe nae ons gheseten ¹³⁸⁰

 

Is d'alverslinde doot/ doch hier om 'tniet behoort

 

Dat yemant door wanhoop sich selven dwaes versmoort/

 

En sich ellendich maeckt/ eer dat hy dat sal wesen:

 

Eerwaerdich wert den mensch van Godt wel wijs ghepresen/

1385

Die door een wisse hoop ten eyndt stantvastich leeft/

 

En jaecht van hem het boos. dus mijn Princesse geeft

 

U ziel een zekerheyt/ drijft wech t'onnutte sorgen/

 

Want 't gene seker dat den Eng'len is verborgen ¹³⁸⁸

 

Toecompstich ongeval/ geen droom ons dat verclaert.

Louyse

1390

Nochtans is totter doot mijn duffe ziel beswaert.

Orangien

 

Mevrou/ verheucht u siel/ en wilt sulcx van u wenden.

1370 rust, neerlegt, berust.

1371 Gods geheime beschikking.

1375 pleghen, tot stand brengen.

1380 hoe nae, hoe nabij.

1388 want hetgeen dat zekerlijk zelfs voor de Engelen verborgen is.

[p. 121]

Louyse

 

Ick pooch dat steets te doen/ maer can sulcx niet versenden. ¹³⁹²

Orangien

 

Myn lief ghebreeckter yet dat u ghemoet begeert?

Louyse

 

O neen myn Prins, met 'tgeen my lust ben ick vereert?

Orangien

1395

Myn Princes, isser niet dat u dan kan verheughen?

Louyse

 

Ick seker niet/ myn Heer/ weet wat my sou vervreughen. ¹³⁹⁶

Orangien

 

Nochtans u qualen droef vereysschen haestich ent. ¹³⁹⁷

Hofmeester

 

Myn Heer het is ghewis/ dat dick ons vreuchden schent

 

Oft een besmette lucht/ oft veel vergrofd' humeuren/ ¹³⁹⁹

1400

Die 'therte drucken bangh/ daer door men siet ghebeuren/

 

Dat vele menschen hun bevinden soo beducht/

 

Nochtans onkenlijck wat hun noodicht tot ghesucht/ ¹⁴⁰²

1392 versenden, verjagen, van mij afzetten.

1396 vervreughen, vreugde geven.

1397 haestich ent, een spoedig einde.

1399 vergrofd' humeuren, te zware d.w.z. niet voldoende vloeiende lichaamssappen, waarin de klassieke medische wetenschap de voornaamste bron van lichamelijke ongemakken en ziekten zocht.

1402 nochtans niet wetende wat hen tot droefheid noopt.

[p. 122]

 

Dan wanen al verschrickt/ hun staet yet boos te schieden/

 

Doch weynich stondts daer naer bevinden sy hunlieden/

1405

Wanneer d'humeuren vlien/ vernoechelijck gherust: ¹⁴⁰⁵

 

Dit oock myn vrou misschien is d'oorsaeck uw's onlust/

 

Die flucx oock eynden sal.

Louyse

 

Ja/ ja/ het mach soo wesen/

 

Nochtans soo is myn ziel vol anghstelijcke vresen/

 

En dickwil het ghebeurt dat ons een ongheval

1410

Langh op de leden leght eer dat gheschieden sal:

 

Wanneer myn Vader waert/ en lieve Man van 't leven

 

Soo schendich wert berooft/ als nu/ soo was ick even

 

Oock in myn ziel beswaert: ach grooten God verhoet/

 

Dat doch soo'n ongheval my niet meer treffen moet.

1415

Helaes! wan ick 't bedenck/ soo smelt ick heen in tranen.

Orangie

 

Hoe? myn Princes, soo niet u ziel door 't ydel wanen

 

Ellendichlijck versmoort/ ghedenckt Gods moghentheyt/

 

Wiens rechterhandt altijdt is Vaderlijck bereydt

 

Om die de deuchden liefd genadich te beschermen.

1420

God haet d'onnutte zorgh/ en al 't onnoodich kermen/

 

En liefd de vrome ziel die blijft onwanckel staen/

 

Ghelijck de rotzen hart die steets de golven slaen.

 

Comt myn Princesse, comt/ en wilt u ziel verlusten/

 

Alsoo het God belieft/ wy moeten daer in rusten. ¹⁴²⁴

1405 vlien, zich vervluchtigen.

1424 rusten, berusten.

[3] Rey van delfsche maechden

1425

O schoone Son die vrolijck coomt

 

Van daer den Ganges peerlich stroomt/

[p. 123]

 

Verguldent Berch en dalen

 

Met uwe held're stralen:

 

Groet met u vreuchdich aenschijn blont

1430

Dees Prins, die ons den Hemel sont/

 

Om ons van slavernijen

 

Der Spaengaerts te bevrijen:

 

En ghy o 's Hemels Godt bewaert

 

In lanck voorspoet/ vol eeren spaert

1435

't Gheslachte van Orangien,

 

Ten spijt van 't wreede Spaengien.

 

En dat hy steets als Heerscher leeft/ ¹⁴³⁷

 

Ons dit tot jonst en zegen geeft/

 

Die wijt van ons gaet jaghen

1440

Des Oorlochs wreede plaghen.

 

Omringht syn strijtbaer voorhooft schoon

 

Met zeges teycken Lauw'ren croon/

 

Verdient door preutse daden/ ¹⁴⁴³

 

Het Vaderlandt te stade.

1445

En dat wel laet de sorgh hy staeckt

 

Die yver voor ons vryheydt waeckt/

 

En gunt hem Nestors jaren/

 

Die is als hy ervaren.

 

Al syn vyanden hy verwindt/

1450

Die selfs door bleecke Nyt ontsint

 

Hem stonden naer syn leven

 

Gaet hy dat noch wel geven. ^1450-52

 

Alsoo ons goeden Godt altoos

 

Die liefd de deucht en haet het boos/

1455

Is vyant der tyrannen/

 

En van bloet dorste mannen.

 

Orangien Roem van 't edel bloet

 

Nassouwe, welck des Keysers hoet ¹⁴⁵⁸

 

Heeft 't waerdich hooft omvangen/

1460

Wy loven u met zangen:

 

Met zangen loven wy altijt/

1437 v. en schenk ons dit, dat hij steeds onze heerscher zij, die den oorlog van ons verjaagt.

1443 preuts, edel.

1450-52 Hij schenkt het leven nog wel aan hen die verdwaasd door haat hem zelfs naar het leven stonden.

1458 Graaf Adolf van Nassau was duitsch keizer 1292-1298.

[p. 124]

 

U Prince, die ons eewich zyt

 

Een roem/ en heyl/ tot schanden

 

Van ons en u vyanden.

[4] Moorder, Hofmeester

Moorder

1465

Wat wonderlycker schroom beelt sich in myn gepeysen?

 

Nochtans soo moet ick voort/ en can te rug niet deysen/

 

Ay my hoe slaet my 't hert! hier ben ick by de poort

 

Ick schrick/ al soetgens/ hoe? dat niemant my en hoort. ¹⁴⁶⁸

 

Treet in/ nau derf ick. ach! myn beenen my begeven/

1470

Ay myn becommert hert/ myn ziel en lichaem beven/

 

O heyl'ghe Moeder Godts/ u zeghen my omrant: ¹⁴⁷¹

 

Sal ick? neen ick/ treet in/ hoe? 't waer te grooten schandt

 

Te keeren halver wech/ treet in/ wilt niet vertoeven/

 

Bevreest gemoet/ gaet voort. wat voel ick een bedroeven!

1475

O al te blooden hart! daer me so treed'ick voort. ¹⁴⁷⁵

 

Al weer verschrickt myn siel/ wanneerse siet dees poort. ¹⁴⁷⁶

 

Doch toef ick hier een wyl/ en overleg myn saecken/

 

En hoe ick best te hoof in goet geloof sal raecken.

Hofmeester

 

Wat is dit voor een gast? best vraech ick syn begeeren.

1480

Nu treet hy naer het hof/ dan sien ick hem weer keeren/

 

Al vol gepeysen swaer/ het hooft hem hangt op sy/

 

Naer ick vermercken kan soo is hy niets te bly.

1468 al soetgens, kalm aan.

1471 omrant, Uw zegen zij om mij.

1475 daer me, hiermee, nu dan.

1476 dees, uitg. 1617 drukfout des.

[p. 125]

 

Hou lansman/ wats u wil? wat comt ghy hier versoecken?

Moorder

 

Ay waerde Hemels Godt/ wilt nu myn ziel verkloecken.

1485

Myn Heer; een die door noot sich selver vint benout/

 

Spoeyt vaerdich heen ter plaets/ al waer hy best betrout

 

Dat door medoogen men hem troostich hulp sal bieden/

 

En 't menschelyck verstant raedt hem altyt te vlieden

 

De plaetsen daer m'hem dreycht met doodelijck ghequael.

1490

De crachteloose tong/ myn Heer/ can nau verhael

 

Doen van het bitter quaet dat heeft myn ziel gheleden/

 

Sint dat de blonde Son heeft tweemael om-ghereden

 

Des Hemels firmament: myn Vader wreet ghedoodt/

 

Myn Moeder onghetroost/ de kinders naeckt en bloot/

1495

Ghebannen uyt het landt daer s'haer gheboort ontfinghen:

 

En ick myn Heer door list de moorders moest ontspringhen/

 

Oft selver was de straf myns Vaders my bereydt/

 

Want/ o myn Heer/ ick was oock schuldich aen het feyt/

 

Het welck myn Vader waert ghekost heeft 't lieve leven.

Hofmeester

1500

Wat snootheyt onbesuyst u Vader hadt bedreven/

 

Daer door onzalich hy wert flux ter doodt ghebracht?

Moorder

 

Helaes! myn Heer/ gelooft/ dat noyt myn Vader acht

[p. 126]

 

En nam op 't tijdtlijck lijf/ maer socht heylsaem te erven

 

't Onsterf'lijck leven soet door een Godtsalich sterven.

1505

Myn Vader liefden 't geen de werelt meest versmaet/

 

Het ware woordt/ daer toe ons Christus selver raet/

 

'tOprecht en oudt gheloof/ dat door d'Apostels preken

 

De blinde werelt heeft verlost van Duyvels treken.

 

Doch lanck naer Christi doot/ door eergier hoovaerdy ¹⁵⁰⁹

1510

Van blinde Leeraers/ die met Helsche kettery

 

Het zaligh makend' licht van Christi veyle wetten ¹⁵¹¹

 

Des werelts volk'ren dwaes onsalich te beletten

 

Steets yver poochden/ en voor 't eygen Godts gebot/

 

Ons leerde wetten van verwaende menschen sot/

1515

Is 't volck soo wijt verleyt/ dat d'al te teere oogen

 

Van haer het helle licht des Hemels niet vermogen

 

t'Aenschouwen/ dan met smert van haer verblindt gesicht.

 

Godt die het duyster haet/ en eewigh mindt het licht/

 

Heeft door zyn goetheyt mildt dees Eeuw so gaen verrijcken

1520

Van suyver lichten/ die den volk'ren wis doen blijcken

 

Hoe wijt de leugen slinx van Waerheyt recht verscheelt.

 

Mijn Vader (o ick roem!) van Godt selfs in-gebeelt ¹⁵²²

 

Het ware spoor/ om veyl ten Hemel te geraken/

 

Vol yver ongerust verlusten sich in 't waken/ ¹⁵²⁴

1525

Dat hy/ tot's Hemels winst/ het ongevalste woort

 

't Onkondich volxken met profyt mocht leeren voort.

 

Hoe veel mael in 't gevaer van 't wel gewilde leven ¹⁵²⁷

 

Myn Vader onbedacht sich selven heeft begeven/

 

Wanneer hy waenden dat 'tGeloof te stae sou zyn?

1530

Doch/ so ghy weet myn Heer/ de gene die den schyn

 

Meer lieven als het waer/ (verblindt in haer gedachten)

 

Met wat een yver dat sy steets bloedgierich trachten

 

Te dempen door 'tgepijn van beulsche handen wreet

1509 eergier, eergierige.

1511 veyl, veilig, heilzaam.

1522 van Godt selfs in-gebeelt, door God zelf ingeprent.

1524 verlusten sich in 't waken, trachtte ervoor te zorgen.

1527 't wel gewilde leven, het beminde leven.

[p. 127]

 

Het onuytbluss'lyck licht van 't Christelijck secreet/

1535

Door helsche Nyt ontsint/ myn Vader lagen leyden/

 

En Godt nu oock began me-doogend te bereyden

 

Den wegh/ waer door hy hem ten Hemel halen wou/

 

Op dat hy met zyn bloed het geen bevesten sou

 

Hy dick den volck'ren hadt so heftich aengepresen.

1540

Dus door Godts schicking hy/ twelck eewich so moet wesen/

 

Ten laetsten quam in handt van Godts vyanden snoot/

 

Die 'm swoeren al verheucht een onverschulde doot/

 

En flucx volvoerdent oock. Helaes! ick smelt in tranen

 

Myn Heer/ te machteloos en can ick nau vermanen ¹⁵⁴⁴

1545

Myn waarde Vaders smert/ en Moeders droef misbaer/

 

Die ('t scheelden oock niet veel) was in gelyck gevaer.

 

En ick door snelle vlucht soo angstelyck verslagen

 

Ontquam haer raserny. Helaes! noch niet verdragen

 

En con myn teer gemoet de wreet gedreychde smert/

1550

Gelijck een ionck soldaet die noch niet is verhert

 

In 't bloedich vechten rou en Crychs-gevaren schendich.

 

Ay my wat heb ick sint een proef gedaen ellendich

 

Van 'sHemels ongenae? 't wert van my niet vertelt/ ^1552-1553

 

Want yder ist bekent/ een die beroyt van gelt

1555

Deur wandelt s'werelts hof/ wat dat hem staet te lyden/

 

En meest/ die niet geleert heeft in syn groene tyden ¹⁵⁵⁶

 

Waer met hy vlytich hem in noot behelpen mocht.

 

Myn Moeder (laes!) die doch ter nauwer noot gerocht ¹⁵⁵⁸

 

Was uyt de handen clem van s'mans vergoten bloede/ ¹⁵⁵⁹

1560

Was erf wel van den smaet/ maer niet van synen goede/ ¹⁵⁶⁰

 

'tWelck dese wolven wreet oock hielden voor verbeurt/

 

Soo dat myn Moeder noch in droeve armoed treurt/

1544 vermanen, vertellen.

1552-1553 wat heb ik sedert geleden onder 's Hemels ongenade? ik spreek daar verder niet van.

1556 groene tyden, jeugd.

1558 gerocht, geraakt.

1559 uit de handen die nog nat waren van het bloed van haar man.

1560 erf, ergenaam; zij erfde wel zijn schande, maar niet zijn bezit.

[p. 128]

 

'tWelck haer belet dat sy aen my geen hulp en ionden.

Hofmeester

 

Hoe comt ghy herwaerts nu? wie heeft u hier gesonden?

Moorder

1565

Myn Heer/ het snel gerucht/ 't welck opentlyck vertelt/

 

Hoe door Godts segen milt/ met mannelyck gewelt

 

Dit landt verdreven heeft de Spaensche tyrannijen/

 

Beleyt door helden preuts/ die 'tEdel bloet niet mijen/ ¹⁵⁶⁸

 

Gesproten uyt het huys van 't Keyserlyck Nassou: ¹⁵⁶⁹

1570

Dit dreef my herwaerts heen/ op dat ick vreuchdich sou

 

Met volle teugen fris my van Godts woordt versadigen.

 

Den Hemel heeft belieft myn hier in te begnadigen/ ^1571-72

 

Dat ick naer veel gevaers alhier gecomen zy/

 

En voeg my naer het hoff/ op hope dat ick my

1575

In dienst begeven sal van desen Prins eerwaerdich. ¹⁵⁷⁵

 

Den Hemel is myn tuych/ hoe dat myn siel is vaerdich ¹⁵⁷⁶

 

Met leven lyf oft bloedt den Prince dienst te doen.

 

Myn Heer geen twyfel quelt/ noch leugen wilt vermoen/ ¹⁵⁷⁸

 

Myn vaders naem alhier genoechsaem sal doen blycken

1580

Wat man het sy geweest: en ick en sal niet wycken

 

Van syn verheven deucht en yver tot Godts Eer.

Hofmeester

 

Hoe was u s'vaders naem?

Moorder

 

Peter Guyon, myn Heer/

1568 beleyt door, onder leiding van.

1569 zie bij vs. 1458.

1571-72 verzen van 13 lettergrepen.

1575 uitg. 1617 drukfout eerwardich.

1576 tuych, getuige.

1578 geen twijfel moet mijnheer kwellen.

[p. 129]

Hofmeester

 

Hoe? wat Guyon? de gheen die als Godts uytvercoren

 

Eertydts in 's Princen dienst syn leven heeft verloren?

Moorder

1585

Den selven/ laes! myn Heer.

Hofmeester

 

Hoe zyt ghy dan ghenaemt?

Moorder

 

Françoys Guyon myn Heer.

Hofmeester

 

Comt in/ want het betaemt

 

Den kinders deucht te doen van ouders vroom ghecomen.

Moorder

 

Ay my/ myn Heer.

Hofmeester

 

Hoe nu? verset u smert/ niet schromen

 

En wilt voor schandt oft smaet/ ghy zyt hier in het hof

1590

Van een die boosheyt haet/ en liefd der vromen lof. ¹⁵⁹⁰

1590 liefd der vromen lof, gaarne de vromen prijst.

[5] Choor

 

Wel hem/ die met een vry ghemoet niet sparen

 

Wil 't edel bloedt/ voor 't Vaderlants welvaren/

[p. 130]

 

Wel hem/ die onversaecht neemt inde handt ^1591-93

 

Het snijdent swaert/ tot scherm van't Vaderlant.

1595

Die niet en lijd dat werden snoot vertreden

 

Voor-vaders Wetten goet/ en Vrije zeden:

 

Maer in't ghevaer van duysent laghen boos/

 

Hant-haeft het recht van't Vaderlandt altoos.

 

Die niet en schroomt voor al 't vermetel dreyghen

1600

Vanden tyran/ maer sal sich moedich neyghen ¹⁶⁰⁰

 

Het slaefsche jock der tyrannijen vals

 

't Verdruckte volck te scheuren van den hals.

 

Dees schraecht syn hooft met 'sHemels vochte wolcken/

 

Doorluchtich wert by d'Overzeesche volcken

1605

Syn grooten naem/ hoochloffelyck bekent/

 

Gheen eeuw noch tijdt zijn stale Roem en schent. ¹⁶⁰⁶

 

't Ghezegent zaet/ dat uyt hem sal voortcomen/

 

Is heylich in't gezicht van allen vromen.

 

Der volk'ren drangh met vreuchden jugen soet/ ¹⁶⁰⁹

1610

Wan hun dien Prins oft zijn Geslacht ontmoet.

 

Wan 's Hemels schick door een Godsalich sterven

 

De ziel de woonst des Hemels doet verwerven:

 

Syn zoet gheheuch wert vrolijck alle Jaer

 

Met feesten milt gheviert in 't openbaer.

1615

De teere jeucht alsdan met held're sanghen/

 

Met bloemen crans het vrolijck hooft omvanghen/

 

Singhen vol lust op het betraende graf

 

Den lof van die hun vrijheyt weder gaf.

 

Also de twee bevryders van Athenen, ¹⁶¹⁹

1620

Also Romas verlosser/ en den ghenen ¹⁶²⁰

 

Als Vrou ghecleet/ soo manlijck vocht als dat/

 

Hy weder vrijd' het slaefsche Theben mat: ^1621-22

 

Werden alsnoch van yeder waert ghepresen.

1591-93 Wel hem, wellicht woordspeling op den naam Wilhem; vgl. o.a. Hooft, Geer. v. Velsen vs. 1553, Vondel, Amsteld. wellekomst a. Fred. Hendr. (ed. Sterck-Moller III, 182).

1600 sich neyghen, er naar streven om.

1606 de punt achter dit vers ontbreekt in uitg. 1617.

1609 der volk'ren drangh, de menigte der volkeren; jugen, juichen.

1619 bevryders van Athenen, Harmodios en Aristogeiton.

1620 Romas verlosser, hiermee wordt gewoonlijk Brutus bedoeld; overigens zou ook aan Horatius Cocles gedacht kunnen worden.

1621-22 de bevrijder van Thebe, Pelopidas.

[p. 131]

 

Het nare graf can gheen verhind'ringh wesen/

1625

Dat hunnen naem door brave daden trou/

 

D'onsterflijckheyt tot loon niet krijghen sou.