De spelen van Gijsbrecht van Hogendorp

De tweede acte

[1] Megera, Tisiphone, Alecto

Megera

 

Hiet uyt het helsche hol/ de borst vol boosheyts wenschen/

 

't Vergift van veyle vree/ de Peste van de menschen/ ⁴⁹²

 

Ben ick Megera boos: Tisiphoon, Alecton,

 

Ghy dochters van de Nacht/ gheteelt door Acheron,

495

Sa comt hier voor den dach/ verschijnt ghy Helsche spoken/ ⁴⁹⁵

 

Ghy die tot zielen straf het eeuwich vier moet stoocken

 

Met toortsen steets ghevlamt/ tot straf van boosheyts daedt/

492 veyle vree, veilige vrede.

495 Sa, welaan.

[p. 78]

 

Gewapent inde vuyst met my ten Oorlogh gaet.

 

Ghy die 't verdoemde volck met vyer en vlam gaet plaghen/

500

Al Plutos beulen wreet/ die 't quaet zijn straf doet dragen/ ⁵⁰⁰

 

Al langh genoech ghepijnt de Schimmen bleeck verdort/

 

Die door boosheden vals ter hellen zijn ghestort.

 

Hey voecht u nu by my/ hier comt wat grooters voren.

 

De valsche Goodsdienst die heeft ons tot moort besworen:

505

De Hel is noch niet sat/ het Tenarische velt ⁵⁰⁵

 

Noch Pluto alle daegh om nieuw borghers quelt:

 

Spout nu het Helsche spoch/ vergift nu lant en steden/

 

Daer ghy met voeten boos het Aerdtrijck sult betreden:

 

Laet Pelops Vader nu met een graech-scherpen tandt ⁵⁰⁹

510

Al gulsichlijck versaen 't versworen inghewant. ⁵¹⁰

 

Den Roover Sisiphus verheucht sich nu vol lusten

 

Dat hy vant climmen suer zyn moede leen mach rusten/

 

Nu van den slocker gier niet meer gepickt en wert

 

Met helsche pijnen wreet het weder wassendt hert/

515

Dat Iovi 'tvier ontstal/ en dorst de Goden trotsen/

 

Wiens lichaem eewich druckt Caucasus herde rotsen: ^513-516

 

Den genen die op 't Rat lijt straffe sijns misdaet/

 

Den ghenen die int vyer in alder eeuwen braet/

 

Den gheen die levendt sterft met steetse vrees bevanghen/

520

Door rotten val ghedreycht/ die over 'thooft hem hanghen: ⁵²⁰

 

De bloet-besmette Bruyts/ de Susters dul becoort/

 

Door wien den eerste nacht de Bruygoms zijn vermoort/

500 dragen, voortbrengen.

505 het Tenarische velt, de onderwereld; Tainaros is een berg en plaats in Laconica waar een ingang tot den Hades was.

509 e.v. is de beschrijving der helsche plagen, vrij gevolgd naar het eerste tooneel van Seneca's Thyestes, waar de schim van Tantalus, onderbroken door de Furia, deze opsomt vs. 4-12 en vs. 72-80.
Pelops Vader, Tantalus.

510 versworen, vervloekt. Laat Tantalus nu zijn honger eens stillen.

513-516 doelt op Prometheus, 517 op Ixion, 518 op Phlegeton.

520 bedreigd door het vallen van de verteerde gesteenten boven hem (vergelijk Thyestes 75-77).

[p. 79]

 

En vullen nu niet meer haer bodemloose vaten: ^521-523

 

Ja eyntelijck de Hel wert van u straf verlaten.

525

Verlust u hier met my/ het smoockt hier al verwoet/

 

Wast nu u handen wreet in 't warme menschen bloet.

 

Vervult Europa nu met al de helsche plaghen/

 

Die ghy de zielen boos tot straffe doet verdraghen:

 

Verschudt u schrickich hayr van 'tpijpende gheslang/ ⁵²⁹

530

Beswalckt de clare Son met uwen adem bang/

 

En wilt met wreetheyt dul den Iber boos verladen/ ⁵³¹

 

Op dat den Spaenschen Vorst sijn bloet-dorst mach verzaden:

 

O ghy! die in u borst draecht dootslach/ moort/ verraet/

 

Bloetschanden/ tyranny/ moetwillen/ nijt/ en haet/

535

Wraeckgierich/ dul/ vergramt/ bloet-stortigh/ onbermhartich/ ⁵³⁵

 

Ellendich hongher/ cou en scherpe armoe smertich/

 

Al 'smenschen Beulen wreet/ spout die hier samen uyt/

 

Ja dat den helschen damp verdorre gras en cruyt.

 

Ghy die door Vader-moort de kinders doot doet blijven:

540

De kinders al verstockt haer Ouders weer ontlijven/

 

De broeders onder een so twistich hebt verhet/ ⁵⁴¹

 

Dat hun weerhouden can noch bloet noch maechschaps wet:

 

De dochters Pandions met helschen toorn beseten/ ⁵⁴³

 

d'Oncuysche Vader snoot int wreede mael doen eten

545

Tot wraeck zijn eyghen kint. En was't niet ons bedrijf

 

Dat Atreus neef vermoort wert van sijn eyghen wijf? ⁵⁴⁶

 

Die weer wert van haer soon tot wraeck naer d'Hel ghesonden:

521-523 doelt op de Danaïden.

529 Schudt uw verschrikkelijk hoofdhaar van sissende slangen.

531 den Iber, den Spanjaard.

535 onbermhartich lees onbarmhertích.

541 verhet, verhit.

543 De dochters Pandions, Prokne en Philomela, die aan Tereus het vleesch van zijn zoon Itys als maal voorzetten tot straf van zijn misdaad aan Philomela; deze gruwelijke geschiedenis is het onderwerp van Samuel Coster's Ithys, dat in het jaar tevoren op de Oude Kamer gespeeld was.

546 neef, nazaat. Agamemnon, Atreus' zoon, vermoord door zijn vrouw Clytaemnestra en gewroken door hun beider zoon Orestes.

[p. 80]

 

Iocastes sonen bey met moort malcander schonden: ⁵⁴⁸

 

En dat verlusten ons/ doen swommen wy in vreucht.

550

En even sal alsnu de voedtster van d'ondeucht/

 

Den goddeloosen krijch/ ons weer aen 'tfeesten brenghen:

 

Wy zijn verwinners doch/ den Hemel wilt ghehenghen/

 

Want voor ons wijcken nu de Liefde/ Vreed'/ Eendracht/

 

En Twist/ Gewelt/ Bedroch/ zijn in volcomen cracht:

555

Hist op de Princen trots/ wiens ziel ghy soo becoorden/ ⁵⁵⁵

 

Dat sy door ydel lust hun ondersaten moorden:

 

Dat d'een door wanen groots wil heerschen als Monarch/

 

En d'ander weer verleyt door valschen Godsdienst arch/ ⁵⁵⁸

 

In tooren soo ontsteeckt/ dat alle wreetheyts pijnen

560

Gepleecht aen's menschen lijf noch al te loom hem schijnen: ⁵⁶⁰

 

Om dat sy 't niet verstaen gelijck hy dat gelooft/ ⁵⁶¹

 

Ontalbaer menschen hy hier om vant leven rooft.

 

En dats den rechten wech tot Plutoos heerschappyen/

 

En om de woeste hel 't versien van Borgeryen. ⁵⁶⁴

565

En int besonder ick sal soo met helschen brandt

 

Verhetten 't hert en sin/ doen rasen 't inghewant

 

Van een heylloosen mensch/ tot moorden aengedreven/

 

Dat hy door yver blindt niet spaer syn eyghen leven/

 

Maer geef het om de doodt eens anders onversaecht/

570

Want hy doch niet gerust blijft die een ander jaecht.

 

't Is tijdt o Susters waert/ 't is tijdt/ laet ons beginnen/

 

Bloedt-dorste zinnen baert/ baert dul becoorde zinnen/

 

Wraeckgiere herten smeet/ door tooren wreet verleyt/

 

Want wraeck is meest verselt met onbescheydentheyt: ⁵⁷⁴

548 De zonen van Oedipus en zijn moeder Jocaste, Eteocles en Polynices, wier oneenigheid tot den tocht der zeven tegen Thebe leidde, waarbij de broeders elkander doodden.

555 hist (ook 875), hitst.

558 arch, boos.

560 loom, zwak.

561 verstaen, begrijpen, opvatten.

564 't versien, te voorzien.

574 onbescheydentheyt, onverstand, onredelijkheid.

[p. 81]

575

Hey treet my lustich na/ het is hier al aent woeden/

 

Voor ons een rijpen oogst/ men moet sich vlytich spoeden/

 

En ick in myn beroep sal doen bekennen/ dat ⁵⁷⁷

 

Vant bloedich moorden wreet Megeer is nimmer sat.

577 in mijn beroep, volgens mijn roeping, in mijn rol.

[2] Balthasar Geraerts Moorder, Geveynsde Religie, Superstitie

Moorder

 

Helaes! hoe teder ist gemoet/ 't welck ongeveynst

580

Soo naecktelijck verbeeldt/ wanneer men overpeynst

 

Ons levens meesten loop/ oock 't minst van onse sonden/ ^579-581

 

Hoe smertich ist de ziel te zyn vol boosheyts wonden! ⁵⁸²

 

Hoewel het quaet geheelt den mensche niet en schijnt/ ⁵⁸³

 

Soo ist een stage Beul die ons de ziele pijnt:

585

Want d'oogen des gemoets men nimmer sal bedriegen/

 

De Mensch en kan sich selfs door geen vermommingh liegen.

 

Verbeeldt de sonden snoo met d'alderschoonsten vont/

 

Het schijnt uytwendich wat/ maer in dijn 'sherten grondt ^587-588

 

Sal u ghewisse doch u t'allen stonden schelden. ⁵⁸⁹

590

Gheluckich leefden die wiens ziel gheen boosdaet quelden.

 

Beswaert is mijn ghemoedt/ mijn slaep is ongherust/

 

Een vreemt inbeeldingh droef beswalckt mijn soete lust. ⁵⁹²

 

Wat sou dit anders zijn/ dan knaghende ghepeynsen

579-581 Helaas, hoe zwak is het gemoed, dat oprecht zich zoo zuiver vertoont, als men onzen gewoonlijken levensgang en ook het minste van onze zonden overpeinst.

582 smertich ist, smartelijk is het voor de ziel.

583 hoewel de wond als zij geheeld is niet meer uiterlijk zichtbaar is.

587-588 Stel de snoode zonden met de mooiste uitlegging gunstig voor, het lijkt uiterlijk iets, maar ....

589 ghewisse, geweten.

592 een vreemd schrikbeeld bezoedelt mijn vreugde.

[p. 82]

 

Van sonden boos ghepleecht/ dien ick my niet can veynsen? ⁵⁹⁴

595

In 't hoochste van mijn vreucht so comt my steets te voor

 

Ick weet nau welcke schrick/ men veselt my in d'oor/ ⁵⁹⁶

 

Mijn kint ontreckt u ziel uyt 'tydel aerts vermaken/

 

En stiert die wijs om hoogh naer 's Hemels gulden daken.

 

De grousaem hel vertoocht sich weer aen d'ander zy/

600

En al mijn sonden snoot verbeelden sich daer by/

 

O sonden ongemeen/ daer met de rasernijen ⁶⁰¹

 

Door innerlijck gheheuch ghestadich my castijen! ⁶⁰²

 

Het hayr my dickwils recht/ ick roep de Maghet aen/ ⁶⁰³

 

Ick bidt haer om ghenaed'/ en segh dick met ghetraen:

605

O hoe behoort den Mensch in alles sich te draghen/

 

Dat hy wel wijs ontvlucht der hellen steetse plaghen!

 

Helaes of ick't ghemoet hier con versek'ren van/ ⁶⁰⁷

 

Door d'een oft d'ander daedt/ al hincker 't leven an/ ⁶⁰⁸

 

Als ick daer door maer mocht des Hemels troon beerven.

610

Wel hem die 't leven endt om in Gods dienst te sterven.

Geveynsde Religie

 

Myn kindt wat sachters kiest/ wanhoopt niet van ghenaedt/ ⁶¹¹

 

Godt wil het leven niet/ maer datmen 't quade laet.

 

Door deucht soeckt 's Hemels woonst/ en wilt niet treurich wesen.

 

Ghy die deelachtich zyt den Gods-dienst uytgelesen

615

Van 't heylich Rooms geloof/ twelck u/ myn waertste soon/

 

Toe voeren sal vol lust des Hemels gulden croon.

594 van begane zonden, die ik mij niet kan bedenken.

596 veselen, fluisteren.

601 de rasernijen, de Furiën, helsche geesten.

602 gheheuch, herinnering.

603 recht, te berge rijst.

607 of ick con, kon ik maar.

608 al koste het mij het leven.

611 wat sachters kiest, kalmeert u.

[p. 83]

Moorder

 

Och of ick met myn doodt mocht 't Rooms gheloof verstercken!

Superstitie

 

Dien yver is te groot.

Moorder

 

Oft dat ick yet mocht wercken ⁶¹⁸

 

Met schaed van eygen bloedt ten dienst van t'ware woort.

Geveynsde Religie

620

Myn kindt/ 't is ydelheyt die uwe ziel becoort/

 

Wel haest sou doodes schrick u yver doen vercoelen.

Moorder

 

Ick wensche dit van Godt/ dat ick mocht doen gevoelen.

 

Met welck een yver dat myn grootse ziele woet

 

Tot daden vol gevaers/ alst maer was tot behoet

625

Van onsen Godts-dienst/ en het Rooms geloof rechtvaerdich.

Geveynsde Religie

 

God kent een yeder niet het Martelaerschap waerdich.

Moorder

 

Och oft hem wel geviel/ en hy my waerdich vont!

618 wercken, tot stand brengen.

[p. 84]

Superstitie

 

Myn kindt/ ick bid ons Godt/ hy u volherdingh jont/

 

Maer o! ick acht ghewis 'tghevaerlijck deed 'u schromen.

Moorder

630

Dat wert bevonden dan alst daer toe was ghecomen. ⁶³⁰

Geveynsde Religie

 

Door u een grooten dienst de Kercke con gheschien.

Moorder

 

Om datter oorsaeck was men soudet dan besien. ⁶³²

Geveynsde Religie

 

Gods segheningh bedauw u over al u leden/

 

O ghy! die int ghevaer des doots niet schroomt te treden/

635

In 's Hemels dienst/ en om u zielen salicheyt/

 

Wat heeft den Hemel u een braver daedt bereydt!

 

Doch schroom ick al te seer/ den schrlick sal u doen wijcken.

Moorder

 

Godt sal mijn yv're ziel met moedicheyt verrijcken/

 

Dus doet het mijn bekent/ mijn hert van yver brandt.

Geveynsde Religie

640

Dat is dien valschen Prins/ van kettery vermant/ ⁶⁴⁰

630 Dat zou dan moeten blijken als het zoover was gekomen.

632 Doordat er gelegenheid was zou men het dan eens zien.

640 vermant, beheerscht, geheel in de macht der ketterij.

[p. 85]

 

Die al waer dat hy heerst/ ons out gheloof doet vluchten/

 

Te senden metter ijl naer 'thelsche huys vol suchten/

 

Dat waer de grootste daedt die nu ter werelt is/

 

Die dit volbrenghen con was salich voor ghewis. ⁶⁴⁴

Moorder

645

Hoe? liefdt den dootslach dan ons Godt van groote Heeren?

Superstitie

 

Ja/ als 't is tot sijn dienst/ en om 'tgheloof te meeren.

Moorder

 

Nochtans verbiet hy moort/ en segt/ myn is de wraeck.

Geveynsde Religie

 

Dits buyten u verstant/ dat is een and're saeck:

Superstitie

 

Neemt Ehud door Godts wil den Eglon niet het leven? ⁶⁴⁹

Moorder

650

Maer David heeft sich noyt tot Sauls moort begheven.

Geveynsde Religie

 

Hoe? Saul was gesalft/ en oock geen Ketter boos.

Moorder

 

Nochtans in al syn doen een Prins soo Goddeloos/

 

Dat hy de Priesters selfs te moorden heeft gheboden.

644 voor ghewis, voorzeker.

649 zie: Richteren 3, 20-26.

[p. 86]

Geveynsde Religie

 

Maer God door Iehu doet hy Iesabel niet dooden? ⁶⁵⁴

Superstitie

655

Beg'nadicht Godt niet 't werck van d'Eerbaer Iudith stout

 

Dat sy d'oncuyschen vorst den droncken cop afhoudt? ^655-656

Geveynsde Religie

 

Wat wilt ghy segghen/ siet der Iacobynen Vader/ ⁶⁵⁷

 

Wat stort hy Ketters bloedt/ ja demptse allegader.

 

O Hemel! heeft u dat niet sonderlingh vernoeght/

660

Daer ghy soo grooten sorch voor uwe heyl'gen droeght?

Moorder

 

Nochtans doen Petrus tooch het snijdent swaert vol woeden/

 

En dat met Malchus quets hy 't verwde met den bloede/ ⁶⁶²

 

Wat seght des werelts heyl? O Petre laet dat staen/

 

Die metten swaerde slaet sal metten swaert vergaen.

665

Hier blyckt dat Christus geen behagen heeft int moorden.

Geveynsde Religie

 

't Is waer/ ick kent met u/ dat Christus sprack dees woorden

 

Tot Petrus, die als hy zijn Meester sach in noot/

 

Niet eens en overdacht 't profijt van Christi doot.

 

Maer die in Petrus plaets den stoel besit eerwaerdich/ ⁶⁶⁹

654 zie: 2 Koningen 10, 30-37.

655-656 zie: het apocr. boek Judith, 13.

657 Iacobynen, Dominicanen; der Iacobynen vader, Torquemada, de organisator der Spaansche Inquisitie.

662 met Malchus quets, door de verwonding van Malchus, Matth. 26, 51-52; Joh. 18, 10-11.

669 nml. de Paus.

[p. 87]

670

Die heeft den ketter snoot ter doot verdoemt rechtvaerdich/

 

Hy dwaelt ten geenen keer/ dat weet ghy selver wel. ⁶⁷¹

Moorder

 

Wat twijffel prickt myn ziel? wat lyt myn hert gequel?

 

Hoe ist gemoet beducht? ick weet nau wat te kiesen.

Superstitie

 

Neen/ neen/ myn waertste kint! en laet doch niet verliesen

675

Dees oorsaeck/ wiens volvoer u treckt ten Hemel flucx. ^674-675

Geveynsde Religie

 

Hem vlechten's Hemels crans de Eng'len vol gelucx/

 

Die dees geloofs tyran al moedich sal ontlijven.

Moorder

 

't Gemoet my onversaecht daer toe beghint te stijven/

 

't Is waer/ 't is Paus bevel/ die nimmer falen can/

680

Hy heeft hem al verdoemt door synen heyl'gen ban.

 

Hy weet der volck'ren heyl/by hem geen quaet can wesen.

Superstitie

 

Mijn soon 't is voor gewis dat Godt u uytgelesen

 

Heeft voor zyn eyghen knecht/ twelck weynich is gemeen/

Moorder

 

Een dommelige slaep my dringht door al de leen.

671 ten geenen keer, nooit.

674-675 en laet doch niet verliesen dees oorsaeck, laat U toch deze gelegenheid niet ontgaan.

[p. 88]

685

Godt drijft my tot het best/ ick wil my hier wat rusten/

 

En myn vermoeyde siel met sachten slaep verlusten.

Geveynsde Religie

 

Jae slaep/ den dullen slaep/ veel argher als de doodt/

 

Megera deser stont een moort-lust in u stoot.

^[3]

[3] Megera, Tisiphone, Alecto

 

Ha/ ha/ al vert ghenoech/ hier is de wrevel gast/⁶⁸⁹

690

Die met een troubel siel sluymt in het droomen vast:

 

Nu toe/ mijn Susters toe/ wilt hem de borst soo schenden/

 

Dat hy vol yver boos swoecht om naer 'tgraf te senden

 

Met onverschrickter handt een die hem noyt misdee:

 

Voor dat dat zy volvoert zijn ziel gheeft nimmer vree.

[3] Dit tooneel zal door de Furiën met dans en pantomime zijn begeleid.

689 al vert ghenoech, wij zijn er al.

[4] Moorder uyt sijnen slaep comende

695

Ay my beswaert ghemoedt! ay my verschrickte droomen!

 

't Hert' my van angste slaet/ de ziel beducht vol schromen.

 

Ick swem in't sweeten vocht/ van vrees het hayr my recht/ ⁶⁹⁷

 

My docht ick was/ ic was alreede int gevecht/

 

En had nu al volvoert met onversaechder herten

700

Het overheylich werck daer my 'tghemoet toe terten/ ⁷⁰⁰

 

Doen ick my ley te rust: maer door een loome vlucht ⁷⁰¹

 

En sorgh van 'slevens endt ontwaeckt ick al beducht.

 

Nau weet ick noch of't droom/ of waerheyt is waerachtich/

 

Ay my! hoe was die slaep my vol ghevaers onsachtich! ⁷⁰⁴

705

Ick weet niet hoe my is/ 'tghemoedt is my verkeert/ ⁷⁰⁵

697 het hayr my recht, het haar rijst mij te berge.

700 terten, tartte, aanspoorde.

701 een loome vlucht, een moedeloos terugdeinzen.

704 onsachtich, hard, wreed.

705 verkeerd, veranderd.

[p. 89]

 

Een vreemde raserny my al de sinnen heert: ⁷⁰⁶

 

Ick ben so onversaecht/ ick weet niet hoe't mach wesen/

 

Al waert in duysent doo'n/ ick soude nu niet vresen

 

Te doen de cloecke daedt: ick acht 'tis Godes gheest/

710

Die my tot zijnen dienst doet zijn so onbevreest/

 

't Is Godt behaechlijck /wis/ 'twert van hem goet gevonden/

 

Nu sa mijn ziele dan en rust tot gheenen stonden/

 

Voor dat met dese handt de Tyran zy ghevelt/

 

Tyran van ons gheloof/ en ketters trots ghewelt.

715

Och oft ick metter ijl dees dagghe mocht bebloeden ⁷¹⁵

 

In zijn godloose borst; ick pasten noch op 't woeden/ ⁷¹⁶

 

Noch al de pijnen wreet/ daer met zyn volcxken rou/

 

Door spijt van zyne doot my 'tlichaem beulen sou.

 

Maer my dient goeden raet en middel te bedencken/

720

Om met behende list hem doodelijck te crencken:

 

Doch voecht het Godt in als/ ick wil ter biechte gaen ⁷²¹

 

By eenich Jesuijt/ die sal my 'tbeste raen.

706 heert, beheerscht.

715 dagghe, degen.

716 ick pasten op, ik zou geven om.

721 Doch God zal het in alle opzichten schikken.

[5] Rey van Maechden

 

Heyloos ghemoedt/ dat nu tot moort/

 

Van valschen Gods-dienst zijt becoort/

725

Wat dulheyt mach u ziele quellen/

 

Die u so vlijtich drijft ter hellen?

 

Ghy steunt op 'sPaus ghewaende macht/

 

Die godloos leeft in aertsche pracht/

 

En die en can u niet bevrijden

730

Van u verdoemt rechtvaerdich lijden.

 

Der hellen schuym/ vervloeckt ghedrocht/

 

Van Ate zijt ghy voortgebracht/ ⁷³²

 

Megeer heeft u de Borst ontsteecken/

 

En met haer helsche toorts bestreecken.

735

Seght doch Godloos verrader snoot/

 

Die nu voor neemt des Princen doot;

 

Waer in bevindt ghy hem des waerdigh/ ⁷³⁷

732 Ate, de godin der verblinding.

737 Waardoor vindt gij dat hij dit verdient?

[p. 90]

 

Die selfs is deuchdes beeldt rechtvaerdigh?

 

Ghy noemt hem Ketter/ maer ghy liecht/

740

Den valschen Godts-dienst u bedriecht/

 

Veel beter is Godts Woordt volkomen/

 

Dan Menschen vals versierde droomen.

 

Hy die syn eyghen bloedt niet spaert/

 

In jonst der gulden vryheydt waert/ ⁷⁴⁴

745

Is waerdigh tot syn deughts beloningh

 

De Croon te draghen van een Coningh.

 

Maer helsche Nijt de borst u brandt/

 

Ghelijck men Aristides bandt/ ⁷⁴⁸

 

Om dat hem 't volck den Naem rechtveerdich

750

Gheeft/ die hy om syn deucht was weerdich.

 

Verlemt de boose handt verwoet ⁷⁵¹

 

O Godt! en desen Prins behoedt/

 

Dat hem dees Moorder niet can schaden

 

Laet hem zyn bloedt-dorst niet versaden: ⁷⁵⁴

755

Doch ghy zyt die het alles weet/

 

En schickt naer noot/ 't sy hef of leet/ ⁷⁵⁶

 

Soo ghy voorsiet dees moort verradich/

 

Voecht hem ten besten Heer ghenadich. ^757-758

744 Ten gunste der kostbare gulden vrijheid.

748 Aristides, bijgenaamd de rechtvaardige, werd ten gevolge van Themistocles' naijver door de Atheners verbannen, 482 v.C.

751 verlemt, verlamt.

754 hem versaden, zich verzadigen.

756 naer noot, zooals het moet.

757-758 Indien Uw voorzienigheid dezen verradelijken moord heeft bepaald, schikt het ten beste, genadig God.

[6] Parma, Assonville, Moorder, Iesuyt

Parma

 

De Mensch is niet so dul/ die and're siet bedrogen/

760

Door brekingh van belooft/ of hy sal naer vermoghen ⁷⁶⁰

 

Hem wachten van sulc een die 't geen hy looft niet geeft.

Assonville

 

Dit dick tot's Coninckx schae hier wel gebleken heeft.

760 belooft, belofte; naer vermoghen, zooveel mogelijk.

[p. 91]

 

Dus op een ander wijs men moet voorzichtigh trachten/

 

Dat dit allencxkens hun gae soetgens uyt ghedachten.

Parma

765

Maer dien opruyer loos men hun ontrooven moet.

Assonville

 

Siet hier den braven Helt die storten sal syn bloedt/

Parma

 

Die? neen voorwaer/ myn dunckt ten sal den Man niet wesen.

Assonville

 

Maer dick de minst' in schijn zyn aldermeest te vresen: ⁷⁶⁸

Parma

 

't Is waer/ maer weynich hoop myn ziel in desen heeft/

Assonville

770

Wat weetmen?⁷⁷⁰

Parma

 

't is also/ ick gae/ en ghy hem gheeft

 

Al 't geen hy noodigh eyst.

Moorder

 

O edel Heer grootmoedich/

 

De Heyl'ghe Moeder Godts sy u altijdt behoedigh:

768 dick, dikwijls.

770 Wat weetmen? men kan niet weten!

[p. 92]

Assonville

 

En u also myn vrint/ al 's Hemels Heyr-cracht schoon

 

U toevoer zegen-rijck des Hemels lauren croon.

Moorder

775

Myn Heer ick acht ghewis/ soo ick 't ontcoom int leven/

 

Al wat de Coninck looft/ dat sulcx my wert gegeven:

Assonville

 

Voorwaer myn waerde trou stel icker voor te pant/

 

Indien ghy dit volvoert door dijne vrome handt/

 

En dat het Godt behaecht/ soo wy voorseecker hoopen/

780

Dat ghy hun handen wreet voorsichtich moocht ontloopen/

 

Al watter wert belooft int Conincklijck Placcaet/

 

Het wert u toeghelecht/ jae meerder alsser staet:

 

Dus twijffelt niet in des/ en oock nu soo ghenomen/ ⁷⁸³

 

Na dat ghy 't hadt volvoert/ ghy waert in handt ghecomen

785

Van hun/ soo hebben wy hier veel van haer ghevaen/

 

Die waerlijck wy voor u los sullen laten gaen:

 

Dus watter noodigh wert tot u behoet ghevonden ⁷⁸⁷

 

En wert van ons/ myn kindt/ versuymt tot geenen stonden:

Iesuyt

 

Den Hemel lacht u toe/ ghy drijft een vrome saeck/

790

Den laster van Gods woort vereyst door u de wraeck.

 

Dus o myn kindt ontbloodt/ ontbloodt u ziel van schromen/

 

Wis sullen t'uwer baedt de Eng'len nedercomen.

783 in des, in dat geval; nu soo ghenomen, als wij nu het andere geval stellen.

787 dus wat er zich als noodig voor uw veiligheid zou kunnen voordoen.

[p. 93]

Moorder

 

Ick ben door al dees re'en so sonderling gemoet/ ⁷⁹³

 

Dat eer een langhen tyd ick dooden sal verwoet ⁷⁹⁴

795

Hem die den Coninck trots/ en 't Rooms gheloof gaet schenden: ⁷⁹⁵

 

Ick sweer/ met dese handt ick na de Hel sal senden

 

Syn Goddeloose ziel: ick sweer/ met dese handt

 

Wert rijckelijck betaelt den laster/ smaet/ en schandt/

 

Die Spaengien heeft gheleen door syn oproerich strijden:

800

Neen neen/ voor dese handt sal hy sich niet bevrijden. ⁸⁰⁰

 

Orangien dats u roedt/ daer met den Hemel dreycht/ ⁸⁰¹

 

Myn Heer ick eysch verlof/ gantsch tot dees reys gheneycht: ⁸⁰²

Assonville

 

Alst u behaechlijck is/ gaet in den naem des Heeren/

 

Door uwen voorspoet doch wil Godt ons vreuchden meeren.

805

Syt ghy oock wel versorcht van 't gheen u noodigh dien?

Moorder

 

Myn Heer ick ben naer wens van alles wel versien/

 

U Dienaer wenst myn Heer het eeuwich Hemels leven:

Assonville

 

Het selfde wil u vriendt de milden Hemel geven.

Moorder

 

Adieu myn waerste Heer.

793 Door al deze redeneering is mijn moed zoo gesterkt.

794 eer een langhen tijd, binnen korten tijd.

795 trots, trotseert.

800 aan deze hand zal hij niet ontkomen

801 roedt, roede.

802 ick eysch verlof, ik neem afscheid.

[p. 94]

Assonville

 

Adieu ter salicheydt/ ⁸⁰⁹

Iesuyt

810

Wat heeft den Hemel u een saligh werck bereydt!

 

Hoe veel gelucx de uyr van u gheboorten jeughdigh!

 

Wat syn met rype deucht begaeft u jaren vreuchdigh!

 

Thoont u voorsichtich doch/ Godt sy u leyder vroet.

Moorder

 

Het sy soo/ en altijdt syn Moeder u behoet:

809 ter salicheydt, tot uw heil.

[7] Parma en Assonville

Assonville

815

O Prince, thert my tuycht dees sal Orangien vellen/

 

Doch acht ick voor ghewis men niet veel moeyt met tellen

 

Sal hebben van het ghelt dat hem 'tPlaccaet belooft:

 

Dan dat's al even eens/ als d'ander maer berooft

 

Is vander Sonnen licht/ en nader Hel ghesonden.

Parma

820

Mynshalven/ die met moort een ander heeft geschonden

 

Is wreede straffe waert/ en dat sal hem geschien/

 

Want buyten twijffel ist/ hy sal hun niet ontvlien.

[8] Choor

 

Den blixem van de Nyt die is veel meer te vresen/

 

Dan die van Iovis handt/

825

Sy slaet der Vorsten heyl/ en doet een Coningh wesen

 

Dick sonder Croon of landt.

[p. 95]

 

Want wis des Princen macht bestaet in cloecke Raden/

 

't Zyn stijlen van syn throon:

 

Is dan des raders hert met helsche Nijt verladen/

830

't Dyt hem tot smaet en hoon.

 

Een die zyn Prince lieft met onbecoorde sinnen

 

Van eyghen winst oft baet/

 

En die hem slants gherecht en welvaert doet beminnen

 

Wort meest van 't Hof ghehaet.

835

Hoe wel de gulden Staf druckt's Conincks handen prachtigh/

 

En schijnt een Prins in als/

 

Nochtans is meest verheert hy/ als een slaef onmachtich ⁸³⁷

 

Van zyne raden vals.

 

't Misbruyck van 's Conincks naem/ om veylich te volbrenghen

840

'sHoofs janckers moet-wil quaet/ ⁸⁴⁰

 

Stout dick den onderdaen/ die sulcx niet wil ghehenghen ⁸⁴¹

 

Tot oproer oft verraet:

 

Doen Coninck Phlippus eerst quam met syn Spaensche Heeren

 

In 't bloeyendt Nederlandt/

845

De trotse pronckery gheschiet tot syner eeren

 

Hy als een wonder vant.

 

Den Adel vol hoochmoet/ in rijck'lijcke ghewaden

 

Braveerden Spaengiens pracht/

 

Dit wracht een stille Nijt/ en 't wert beduydt ten quaden

850

In 't Spaens vergift gedacht. ⁸⁵⁰

 

Maer dese welcker pronck/ als al te overvloedich/

 

Den yver had gehoont/ ⁸⁵²

 

Die hebben oock ten strijd' en inden oorloch moedich

 

Haer wel so braef ghetoont/ ⁸⁵⁴

855

Dat selfs des Konincks mont bekende voor waerachtich/

 

Dat Nederlandts gheweldt

 

Des zeges Lauren Croon/ door hunne daden crachtich/

 

Hem had ter handt ghestelt.

 

Dit dee den Castiliaen noch al veel helser rasen/ ⁸⁵⁹

860

En groeven zynen Nyt:

837 Nochtans wordt hij meestal beheerscht door zijn valsche raadgevers.

840 het booze opzet van de hovelingen; jancker, vrijer, verliefde dwaas.

841 stout, stuwt.

850 in de vergiftigde gedachten der Spanjaarden.

852 gehoont, geschaad, bedrogen; 851-852 zij wier al te weelderige pracht afbreuk had gedaan aan de waarde van hun hulde.

854 wel so, evenzoo.

859 den Castiliaen, de Spaansche grooten.

[p. 96]

 

Dit heeft het smoockent vier wijtlufter opgheblasen

 

Door dees ghewaende spijt: ⁸⁶²

 

Dat hy een Helschen eedt swoer in syn dulle sinnen/

 

Te rusten nacht noch dach/

865

Voor dat hy Belgica deed' met ter daed bevinnen

 

Wat Spaengiens haet vermach.

 

O haet! o bitt'ren haet! gedyt tot soo veel moorden/

 

Wat was u woeden boos?

 

Wat helscher raserny u dulle borst becoorden

870

Tot daden soo Godloos?

 

Doen Phlippus nu vertrock/ en ginck nae Spaengien woonen

 

Doen dacht d'onguyre Nijt/

 

Een spoor der booser ziel/ om't Nederlandt te hoonen/ ⁸⁷³

 

Wast nu bequamen tijdt.

875

Hier toe op histen sy den Coninck/ die tot tooren

 

Was selfs te licht becoort/

 

Die flucx het Nederlandt heeft bitter straf gheswooren/

 

En noyt hen recht verhoort.

 

En doen ist Nederlandt vervult met soo veel tranen

880

Door wreetheyt onbehoedt/

 

De Spoocken van de Hel/ de bloedtgiere Maranen,

 

Was haer een scherpe roed:

 

Godt/ die het dertel haet/ en 't al beheerst almachtich/

 

Sachtwalgich Nederlandt ⁸⁸⁴

885

In boosheydt soo verhert/ in hoovaerdy soo prachtich/

 

Dat hy 't ondraechlijck vandt:

 

Hierom soo straften hy't uyt Vaderlijck medooghen/

 

Hoe wel met roeden swaer/

 

Maer sach weer aen den smaet met lijdelijcke ooghen/ ⁸⁸⁹

890

Van Belgis droef gevaer.

 

Want hy vergramt sich fel/ als op zyn milde gaven

 

Wy trotsen vol hoochmoet/

 

Hierom hy dickwil maeckt van groote Princen slaven/

 

En verwt hun lant met Bloedt.

895

Maer als den hoochmoet nu door straf begint te dalen/

 

En God hem siet vernoecht/ ⁸⁹⁶

862 door dezen ingebeelden smaad.

873 spoor, prikkel, aansporing.

884 Sachtwalgich, zag het walgig (afkeer, tegenzin opwekkende) Nederland.

889 lijdelijcke, bedroefde, medelijdende.

896 vernoecht, voldaan.

[p. 97]

 

Soo werpt hy weer op ons zyn vriendelijcke stralen

 

En 'tal ten besten voecht.

 

Godt wilden Belgica door Spaengien wreet Castijden/

900

Maer doen sulcx was volbracht/

 

Hy wildent van syn smaet nu selver weer bevrijden/

 

Door eyghen daet en macht.

 

Want Spaenjaerts woeden dul verdroot hem oock ten lesten

 

Nassau hy winner maeckt/

905

Doch dit en heeft den Nijt/ die al te diep gingh vesten/

 

Van Spaengien niet gestaeckt.

 

Den Nijt die Spangien draecht/ en eewelijck sal dragen

 

Op Belgis onverschult/ ⁹⁰⁸

 

Doet hem syn eyghen ziel met helsche prickels plaghen/

910

Door spijt en onghedult. ⁹¹⁰

 

Dit doet hun woeden staegh met Hels beseten sinnen

 

Tot heym'lijck moorden quaet/

 

Nu zyt met openbaer ghewelt niet connen winnen/

 

Nu doen syt met verraet.

915

Hy die hun wijs ontgingh/ doort veylich misvertrouwen

 

Des Spaenschen Raedts ghewis:

 

Die van het Edel bloedt/ en 't Keyserlijck Nassouwen

 

Een Morghen-sterre is:

 

O die van Godt bevrijdt wiert in so veel ellenden/

920

Om naderhandt te zyn

 

De brugh waer over hy het Nederlandt wou senden ⁹²¹

 

Verlossingh van hun pijn/

 

En die sich inden noot soo moedigh heeft ghedraghen/

 

Een waren Prins in als.

925

Die trachten sy als nu door Heymelijcke laghen

 

Te brenghen om den hals.

 

Doch Godt die is met ons/ en niemant can ons deeren/

 

Al leght ghy al ter neer

 

Dien Gods beminden man/ dien Prins vol aller eeren/

930

Daer synder and're meer: ⁹³⁰

 

Want noyt den grooten Godt in eenes menschen handen

 

En stelt der vromen heyl/

908 onverschult, buiten schuld van de Nederlanden.

910 spijt, afgunst.

921 hy, God.

930 namelijk 's Prinsen zoons.

[p. 98]

 

Fy/ eewich/ O Maraan/ ghedijt tot uwer schanden/

 

Die 't moorden hebt so veyl. ⁹³⁴

934 hoewel de dichter veyl steeds gebruikt in den zin van veilig, schijnt hier de beteekenis toch eerder te zijn: voor wie een moord een zoo eenvoudig koopbare zaak is.