De spelen van Gijsbrecht van Hogendorp

[Tweede Handeling]

[1] Iupiter, Phoebus ende Mercurius

Iupiter

 

Hoe is den Mensch verdwaest/ die ijdel in sijn menen ¹⁹⁷

 

Alleen op 'sAertrijcx hulp en teder macht gaet lenen/ ¹⁹⁸

 

Nu alles waent verheerscht/ en roemt sich Prins in als/ ¹⁹⁹

200

Gewis/ ô Vorsten dom/ den schijndt is dick so vals/ ²⁰⁰

 

Dat 's u bedrogen heeft eer gy dat zelfs kont weten/

 

Wan gy u d'hoochste waent/ so is u naest geseten

 

'tVerderf/ 'twelck uwen roem sal blixemen ter neer/

 

't Geen ick flucx blijcken doe aen Persens Opperheer/

205

Die met soo'n leger waent het Griecken waert om loven/

 

Van hun Voor-ouders wet en vryheyt te beroven:

 

Hy pocht in sijn gemoet/ hy roemt in sijn gedacht

 

Het Griecken is alreed' in sijn gewelt gebracht.

 

Neen Snorckert/ al verwaent/ ick sal u idel romen ²⁰⁹

210

(Gelijck den lichten wint den roock tot niet doet komen)

 

Doen stuyven en vergaen/ en doen bekennen dat

 

noyt Jovis rechterhant van straffen en was mat: ^211-212

197 de indeeling in bedrijven komt in den ouden druk niet voor, doch is volgens de ‘Voor-reden’ toegevoegd.

198 teder, zwak; lenen, leunen, steunen.

199 alles waent verheerscht, zich heerscher over alles waant.

200 den schijndt, de schijn.

209 u idel romen, uw ijdel roemen.

211-212 en doen inzien dat Jupiters rechterhand nooit zwak was in het straffen.

[p. 14]

 

Ick lief geen tyranny/ ick haet het wreet verheeren ²¹³

 

Van volck'ren/ en het geen een ander is begeeren. ²¹⁴

215

Der Griecken ijver vroom in Godts dienst mijn behaecht/

 

Godtvruchte offers goet der sonden smet verjaecht:

 

Wat Landtschap heeft sich oyt ootmoedich so gebogen

 

De Goden t'eeren/ recht als Griecken naer vermogen? ²¹⁸

 

Den Hemel heeft gesmeeckt/ en beden uytgestort/

220

Op dat der Goden jonst niet wech geruckt en wort.

 

Der Persen deucht bestaet in trots hovaerdigheden/

 

In opgeblasen pracht/ in rijck beperelde kleden/ ²²²

 

In stenen schoon gewaent die blincken in het goudt/

 

Dat 's al d'onnutten schat daer Persen meest van hout;

225

Met leck're snoepery/ in haer verweende feesten/ ²²⁵

 

Sy gulzichlijck verzaen (als ongebonden beesten)

 

Haer smakelose keel/ van 't lecker so vereelt/

 

Dat zelfs haer snootste spijs/ is Grieckens hoochste weelt. ^226-228

 

Onkuysche hoerery/ 'tgeyl overspel/ bloedschanden/

230

Ontuchte Sodomy is vander Persen landen. ²³⁰

 

Het dertelste vermaeck/ en haer gemeenste spel/ ²³¹

 

Archlistich/ vals/ geveynst/ boos/ nydich/ wreet en fel/

 

Is haer verraders hert/ angstvallich/ licht verslagen

 

Als blode Wyven teer/ en konnen niet verdragen

235

haers vyants wreet gezicht/ maer laten snoot het velt.

 

In krygers menicht is alleen hun hoop gestelt/

 

Godtvruchtich zijn sy niet/ hun Princen zijn hun Goden/

 

Den Koninck boven al is vlytich hun geboden/

 

Als d'alder grootsten Godt te eeren boven maet; ^238-239

240

Den Hemel heeft een walgh van dees Godloosheyt quaet.

 

Bematicht is den Grieck in al sijn doen en wandel/

 

Hij lieft het Godlijck recht/ is trou in al sijn handel/

213 verheeren, overweldigen.

214 en begeeren van hetgeen een ander toebehoort.

218 het vraagteeken is verwarrend, Griekenland is onderwerp van 219-220.

222 bepereld, met paarlen bezet; om de versmaat te lezen als bepeerlde.

225 verweend, trotsch, weelderig.

226-228 zij verzadigen gulzig, als wilde beesten, hun keel die geen smaak meer heeft, zoo afgestompt door lekkernijen, dat zelfs hun eenvoudigste spijs voor de Grieken hoogste weelde is.

230 de punt achter dit vers dient te vervallen.

231 gemeenste, meest algemeene.

238-239 hun is geboden den koning als hoogsten God te eeren.

[p. 15]

 

De wetten gaen in zwang voor ider een gemeen/ ²⁴³

 

T'sy Borger oft voor vreemt/ sy delen recht na re'en/

245

Gastvry/ goethertich/ milt/ medogend'/ goedertieren/

 

Beleeft/ rechtzinnich/ vroom/ en vrolijck van manieren/

 

Doch niet in dertelheyt/ maer in oprechte deucht/

 

Daer 't manlijck meest sijn ziele in verheucht: ²⁴⁸

 

Eenvoudich is haer hert met eerzucht niet bevangen/

250

Haer lieft geen zyden klaer met Peerl en Gout behangen

 

Een licht-bereyde spijs haer gragen honger boet/

 

Geen geyle hoerery verlust haer kuys gemoet:

 

So veel in weeld' en pracht den Pers sal overtreffen

 

Het Griecken/ weer soo veel de deuchden vroom verheffen

255

Vert boven Perssen snoot het Griecken wijs geleert: ^253-255

 

Soud' ick dan lyden dat den Pers den Grieck verheert?

 

Neen/ neen/ veel eerder sal mijn blixem snel vertreden

 

Der Persen trots gewelt/ en Xerxes mogentheden. ²⁵⁸

Phebus

 

Neen Vader/ so ghy lieft het Griecken algemeen/

260

Spaert vry u blixems vlam/ maer zent daer vreugden heen:

 

Eendracht/ die steets verselt van lief en trou gepresen/

 

Sal al de Griecksche Ste'en zo vast gehecht doen wesen ²⁶²

 

In eenigheyt/ dat eer haer schey d'onwinbaer doot/

 

Dan yet wes 'tvaste slot van haer verbont ontsloot. ²⁶⁴

Pallas

265

Mijn Broeder/ dat's te recht een wysen raet gegeven/

 

Door eendracht zietmen al in liefd' en trouwe leven/

 

Oprechte eendracht maeckt de zwacke machten sterck/

 

Veel handen t'saem gevoecht by na onmoog'lijck werck/

243 gaen in zwang, gelden; gemeen, gelijk.

248 waarin het [Grieksche volk] fier zijn ziel meest verheugt. Vers 248 telt slechts 10 lettergrepen; wellicht is ‘Griecken’ weggevallen.

253-255 Zoo ver de Pers in weelde en pracht Griekenland overtreft, evenzoo verheffen de vrome deugden de wijze geleerde Grieken verre boven de snoode Perzen.

258 mogentheden, macht.

262 Eendracht, die steeds vergezeld is van edele liefde en trouw.

264 yetwes, iets.

[p. 16]

 

Volvoeren naar begeert: de heylg' eendracht eerwaerdich

270

Maeckt ider tot behoet sijns Even naesten vaerdich.

 

Ons Vaders rechterhant door eendracht onderhout

 

Wat Godt of Menschen ooch rontomme hem beschout.

 

Vier/ Water/ Lucht en Aerd'/ van wesen zijn twedrachtich/

 

Nochtans naturen Heer/ oft 's Werelts Schepper machtich/

275

(Wt den Chaos verwert) heeft die so wijs vergaert/

 

En eendrachtich gevoecht/ dat ider in sijn aert

 

Blijft onverderff'lijck staen/ en d'ander niet vertreden: ²⁷⁷

 

't Is Eendracht die alleen als Moeder vande Steden

 

Is 'teygen voetsel/ 'twelck hun vesten maeckt te nou/

280

En hout die wel bezet met borgerlijcke trou/ ^279-280

 

En schenckt een zwacken staet dick 'sHemels hoog vermogen:

 

Maer waer de tweedracht woont en kan geen macht verhogen. ²⁸²

 

Door eendracht werden licht de kleyne rijck en groot:

 

Dus Vaders/ naer ons raet 'tgemene best van nood ²⁸⁴

285

Is meest de Eendracht waert/ die steets aen hare zyde

 

voert vrientschap/ liefd' en trou die allen twist vermyden/

 

En knopen 'tBorgers hert met soo'n verwerden strick/

 

Dat sy malkander trou door genes dodes schrick

 

Voor Vaderlandtsche eer in d'hoogste noot verlaten:

290

Dus/ d'Eendracht is alleen behoet van 'sWerelts staten/

 

En oock het hoogste nut om 'tGriecken te behoen/

 

Voor Persens slaverny is Eendracht in haer doen.

Iupiter

 

't Behaecht mijn wonder wel/ ô wijste der Godinnen/

 

Mijn liefste dochter schoon/ u overkloecke zinnen

277 ...en dat zij elkander niet vernietigen.

279-280 Eendracht is het voedsel dat maakt dat de steden groeien.

282 verhogen, zich verheffen, gedijen.

284 Vaders, regeerders. Pallas richt zich hier met een bepaald antwoord op de prijsvraag tot den raad der Goden en tevens tot de bestuurders van het landjuweel.

[p. 17]

295

Die brengen reden voort; Den Soon oock van Jupijn/ ²⁹⁵

 

Den lof van desen raet moet met deelachtich zijn/ ²⁹⁶

 

Oock naer u beyder zin die mijn dunckt wel gevonden/

 

Wert Eendracht metter ijl int Griecksche landt gesonden.

 

Mercurius/ hoort hier/ Mijn aldersnelsten Soon

300

Met voeten vlug gewieckt/ haelt uyt des Hemels troon

 

d'Eendracht met haer gevolg/ en doetse voor my komen/

 

Op dat sy kondich wert wat ick heb voorgenomen/

 

Tot Griecken veylen jonst. ³⁰³

Mercurius

 

Ick volge metter ijl/

 

Mijn Vader/ u gebodt en sal in korter wijl

305

Voor uwe Godtheyt hooch de Eendracht flucx doen wesen.

Iupiter

 

Hoe lieflijck wert den roem des deuchts by ons gepresen!

 

Den Hemel al verheucht der vromen voorspoet ziet/

 

En steets mijn rechterhant hun ijver jonste biet. ³⁰⁸

 

'tVerheucht mijn boven maet/ als ick door kloecke reden

310

Beweecht den vromen zie in duysent angsten treden:

 

Grootmoedich onvertsaecht schrickt voor geen doots gevaer/

 

Als oft alhier de doot voor hem geen doot en waer/

 

Gelijck het alzo is/ want inde doot der vromen ³¹³

 

Wert 'slevens soet begin in 'sHemels erf bekomen/

315

'tWelck voor Godtvruchte deucht is wis tot loon bereyt

295 den soon van Jupijn, Phoebus.

296 met, mede.

303 tot Griecken veylen jonst, tot Griekenlands veilige gunst, tot veiligheid van Griekenland.

308 ijver, ijverig.

313 Gelijck het alzo is, zooals het ook inderdaad is.

[p. 18]

 

t'Godtzalich leven bly; 'tgemoet veel hoger leyt/ ^{315-316 316}

 

Dan op 't Godlose ront een eeuwich huys te bouwen;

 

De suyv're ziel altijt sal vruegdelijck aenschouwen

 

Haer waerste Vaderlandt/ van waer sy quam alhier.

Mercurius

320

Mijn Vader hier voor u de Eendracht goedertier

 

Met haer ghezelschap waert haer willich komt vertogen/

 

Naer u begeert en wil/ ick heb mijn naer vermogen

 

Opt spoedighste gesnelt.

Iupiter

 

G'hebt wel gedaen mijn soon.

Mercurius

 

Nu Eendracht hier verschijnt voor Jovis gulden troon.

315-316 na vers 315 past een leesteeken; op de helft van vers 316 moet het vervallen.

316 leyt, leidt.

[2] Eendracht

325

Gy Koninck vander Aerd/ ô Vader vanden Hemel/

 

Gy die met donders vlam en 'theylich Lichts gewemel

 

Verschudt des Hemels troon/ en maeckt het Aertrijck blint/

 

Siet hier voor u gezicht die ijver is gezint ³²⁸

 

u Mayesteyts bevel naer 'tGoddelijck verklaren

330

Te volgen metter ijl.

Iupiter

 

Mijn Oogen zien u garen

 

Gy Steden-cierster schoon/ konstlievige Godin/

 

O Moeder van't gebou/ en aller vromen min:

 

Beminster vande Vreed'/ en haetster van het stryden:

 

Vriendinne van het recht: vyandin van't benyden:

328 ijver, ijverig.

[p. 19]

335

Verjaechster van't bedroch: gerustheyt van't gemoet:

 

Recht Suster vande Trou/ ô heyl'ge Eendracht zoet;

 

Gy die niet lang verselt de boosheyt ongebonden/

 

Noch vest geen woonste vast by moetwils schalke vonden/ ³³⁸

 

Noch by gewelt of moort/ geveynstheyt/ tyranny/

340

Onmiltheyt/ onbeleeft/ noch vals pluymstrijckery/ ³⁴⁰

 

By 'tdertel overspel/ by logens valsche lagen/

 

't Zijn u vyanden boos die wijt van hun verjagen

 

U Godlijck wesen schoon/ u by-zijn zoet van aert/ ³⁴³

 

't Welck Rijcken/Lant en Ste'en van ondergang bewaert/

345

Wil byden vromen zijn/ en haet der boser wegen;

 

Mijn wil is/ heyl'ge Maecht/ dat ghy u heylsaem zegen

 

Den Griecken mildich schenckt/ en die oock steets verselt/

 

Op dat sy wel vereent der Persen trots gewelt

 

Te niet doen en verslaen: Neemt trou en liefde mede/

350

En al de deugden die u oyt geselschap dede/

 

Verspreyt die over al/ bint vast hun Steden tsaem/

 

'tWelck haer is 'thoogste nut/ en maeckt hun best bequaem/

 

Den buyten vyand trots sijn grote macht te schenden/

 

Want waer/ ô Eendracht/ gy u voeten heen sult wenden/

355

Het Aertrijck lacht vol vreucht/ gerust en wel vernoecht

 

Door overvloet in als/ 'tgeen gy wel mildich voecht

 

'tGezegent landschap toe: maer daerm'u gaet verjagen/ ³⁵⁷

 

Volcht flucx den ondergang/ daer so veel grouwel plagen ³⁵⁸

 

Van twist/ gewelt/ bedroch/ van moorden en verraet:

360

Hier hebt ghy mijn bevel; Nu gy myn dochter gaet

 

naer 't Griecken vrolijck heen/ die uwe komst verwachtten/

338 geen vaste woning kiest bij moedwils kwade gedachten.

340 onmiltheyt onbeleeft, onvriendelijke schrielheid.

343 u by-zijn, uw aanwezigheid.

357 daerm'u, waar men u.

358 daer so veel grouwel plagen van ...., daar volgen zooveel gruwelijke plagen als ....

[p. 20]

 

Tversaechde hert maeckt vroom/ versterckt hun zwacke krachten/

 

Dat alle Menschen doch der Griecken lof verbreen/ ³⁶³

 

En dat met Persens schant. ³⁶⁴

Eendracht

 

Mijn Vader ick ga heen/

365

En sal naer u begeer soo'n ijver hulp bewysen ³⁶⁵

 

Den Griecken/ datmen sal noch naer veel Eeuwen prysen

 

Den zege overvroom die Griecken door my wan/

 

Want noyt in 's Werelts tijt een groter beuren kan. ³⁶⁸

363 verbreen, verbreiden.

364 met Persens schant, tot schande van Perzië.

365 ijver, ijverig.

368 beuren, gebeuren.

[3] Choor

 

Het saligst dat den Mensch hier heeft/

370

Is dat hy steets Godtvruchtich leeft/

 

En dient de grote Goden/

 

In al sijn doen eenvoudich slecht. ³⁷²

 

Den Hemel dient met liefd' oprecht

 

Naer eygen Godts geboden. ³⁷⁴

375

Dien Man sich recht geluckich roemt/

 

Die Jupiter sijn dienaer noemt/ ^375-376

 

En zorch voor hem gaet dragen:

 

Want dees met een gemoet verheucht/

 

Bereyt voor hem door ware deucht

380

Des Hemels gulden Wagen. ^378-380

 

Het Lantschap daer den vromen woont

 

Wert meest van ongeval verschoont/

 

De Goden dat bewaren/ ³⁸³

 

En dragen zorge dag en nacht/

385

Op dat den boos' met al sijn macht

 

Dat niet en kan bezwaren:

 

Siet hoe de Goden zijn beweecht

372 slecht, eenvoudig; de punt achter dit vers moet vervallen.

374 naar Gods eigen geboden.

375-376 Die man roemt zich gelukkig, dien God zijn dienaar noemt.

378-380 want God bereidt voor hem den gouden zegenwagen des hemels.

383 de Goden behoeden dat land.

[p. 21]

 

Om t' Griecken/ 't welck Godvruchtich pleecht

 

Den Godsdienst t'haren eeren/

390

Om 'tslaefsche jock der Persen vals

 

Te wenden vander Borg'ren hals/

 

En al haer smaet te weeren.

 

De Eendracht als haer 'tnutste goet/

 

Met vrientschap/ liefd' en trouwe zoet

395

Verselt/ wert haer gezonden:

 

Dus danckbaer 'sHemels gaven milt ³⁹⁶

 

Sy loven die in vreed' en stilt/ ³⁹⁷

 

En Godes roem verkonden.

396 dankbaar om 's Hemels milde gaven.

397 die, die gaven.