De spelen van Gijsbrecht van Hogendorp

Eerste uutkomen van 't Spel

[1] Xerxes, Mardonius ende Artabasushi

Xerxes

45

Wat Dulheyt onbesuyst? wat breynelose reden

 

Drijft Griecken so verwaent in sijn verderf te treden?

 

Wat steunsel vest hun hoop om mijn beroemt gewelt

 

(Het welck den Hemel vreest/ en maeckt de Góón ontstelt)

 

Te bieden trots het hooft/ en niet en willen lyen

50

Dat Griecken 't slaefsche jock van Persens heerschappyen

[p. 7]

 

Sal laden op den hals? maer door een ijver bodt/

 

Onkondich/ dat ick heersch gelijck een Aertschen Godt;

 

Tot eygen ondergang sy int verderven lopen/

 

Om door een dwase doot des vryheyts waen te kopen/

55

En schuymsel vander Aerd'/ en volcxken ongeacht/

 

En lompe Boeren grof/ waer in bestaet u macht/

 

In stocken ongestaelt/ in slingers en in stenen;

 

Hoe soudt ghy 't Ooorloochs volck van Persen daer met menen ⁵⁸

 

Te stutten haren loop/ 't welck noyt kleynmoedich heeft

60

In slachting oft in strijt voor eenich volck gebeeft?

 

Die in het ijser bars van boven tot beneden

 

Met Pijcken hert verstaelt/ met Swaerden scherp van snede/

 

D'Assiriers heeft vermant/ d'Enphrates dick bebloet/

 

Van Cresus al verwaent gevelt den trotsen moet/ ⁶⁴

65

En Tigris loop gestut/ 'tgantsch Asien doen draven ^63-65

 

Naer Persens wet en lust/ En gy die walcht te slaven ⁶⁶

 

In mijn gebiet en wil/ daer voor zo menich Kroon

 

Sich willich buygen moet. Ick zweer by Cyrus troon/

 

O Griecken/ ick u sal der Persen wet doen leeren/

70

Al sou ick 'tvolck met 'tlant en Steden t'saem om-keeren.

Mardonius

 

Alzo mijn Prins bethoont u waerdich 't Edel bloet

 

Van Cirus/ en te recht een erf sijns hogemoet/

 

Sou t'Griecken ongeacht der Persen roem doen dalen.

 

Hoe Persen? T'welck nu heerscht van Tartars wyde palen ^73-74

75

Tot aen het Rode Strant/ en van Caucases weer

 

Tot daer den Ganges stroomt/ en voert naer sijn begeer

 

Soo'n heyrkracht ongemeen/ dat noyt men van te voren

58 enz. Persen, Perzië, het volk of ook de koning der Perzen.

64 al verwaent, wel hooghartig.

63-65 De Assyriërs heeft onderworpen, de Euphraat rood heeft gekleurd van het vergoten bloed, den trots van Croesus heeft neergeworpen en den loop van de Tigris heeft omgelegd.

66 enz. Persen, Perzië, het volk of ook de koning der Perzen.

73-74 Zou het nietige Griekenland den roem der Perzen doen dalen. Wat van Perzië? dat...

[p. 8]

 

Van eenich Prins oft Heer soo'n grote macht kan horen:

 

U Ruyters wapens glans verblickt ons teer gezicht;

80

Der krygers Spiessen recht gelijckt een bosch wel dicht

 

Van telgen groen beplant: 't Gegalm van zo veel monden ^79-81

 

Is als een donders stem van Jovem gram gezonden.

 

Wat zijn de Griecken dul/ sy vluchten u gebiet/

 

Sy haten haer behoet/ sy wenschen om verdriet;

85

Wat 's hare macht by d'uw? sy zijn een hant vol Menschen/

 

Die'ck acht om 'tongemack t'ontvlien/ het sterven wenschen: ⁸⁶

 

Doch 'tis al even veel/ haer wanen is maer wint/ ⁸⁷

 

Die alzo licht vergaet gelijck die ijl' begint/

 

't Welck korts oock eygen bleeck/ wanneer met smaet en schanden

90

De bloeme van haer jeucht/ den roem van al haer landen

 

Voor Thermophyles engt al bloedich vielen neer/

 

En van hun gantschen hoop niet een en keerden weer.

 

Men stoud' het leger voort/ ons Wereld van Soldaten/ ⁹³

 

Dat Griecken onbesuyst op wallen hun verlaten/

95

Op Steden vast gebout is idel boven maet/

 

Sy maken hun verdwaest tot roof van den Soldaet; ⁹⁶

Xerxes

 

Dat doen sy al te dom; so ick mijn macht moet thonen/

 

Ick sal geen Stadt of Landt voor vier of zwaert verschonen:

Artabasus

 

Dat's recht/ ô groten Prins/ die u derft wederstaen/ ⁹⁹

100

Moet van sijn dwaesheyt stout een bitt're straf ontfaen.

79-81 De glans van de wapens uwer ruiters verblindt ons. De rechte speren uwer krijgslieden lijken een dicht met jonge boomen beplant bosch.

86 Die, naar ik meen, den dood wenschen om het ongemak der onderwerping te ontgaan.

87 Doch het doet er niet toe, hun waan is ijdel.

93 stoud', stuwde.

96 Zij maken zich in hun dwaasheid tot een prooi van de soldaten.

99 derft, durft.

[p. 9]

Xerxes

 

Ick heb het Griecken sot genadich willen wesen/ ¹⁰¹

 

Ick heb als goedertier veel giften waert gepresen

 

Haer ijver aen geboon/ en heb in als gezocht/ ^102-103

 

Op dat ick sonder bloet haer Prince worden mocht:

105

Doch sy en willen niet/ maer steets hertneckich blyven/

 

Dus moet ick thonen wel wat Persen kan bedryven/

 

Tot haer verderffenis en gantscher ondergang/

 

De Hel wert noch te nau door hoe veel Zielen bang/ ¹⁰⁸

 

Die door der Meden zwaert naer Charon zullen vlieden.

110

Sa/ datmen metter vaert het Leger doet gebieden/

 

Dat niet en wert verschoont/ noch Dorp/ noch Stadt/noch Lant/

 

Men werp het al te gront/ men roof/ men moort/ men brant/

 

Op dat het Griecken door den hoochsten noot mach leeren/

 

Hoe weynich datt' haer gelt/ sich tegens my te weeren. ¹¹⁴

Mardonius

115

O Koninck! u gebodt werdt metter ijl volbracht/ ¹¹⁵

 

Den Krijchs-man is verheucht wan hy bekoomt soo'n macht. ¹¹⁶

101 het Griecken sot, het dwaze Griekenland.

102-103 Ik heb in goedertierenheid hun ijverig veel roemwaardige geschenken aangeboden en heb in alles getracht zonder bloedvergieten hun vorst te worden.

108 De onderwereld wordt te klein door het getal droeve zielen.

114 Hoe weinig zij eraan hebben.

115 werdt, wordt.

116 wan, als; macht, recht, machtiging, toestemming.

[2] Autarctus, Masistius, Artabasus ende Mardonius.

Autarctus

 

Mardony/ ick versta dat meest de Grieksche steden

 

Met al gemeenen eet zijn int verbondt getreden/

 

Tot onsen wederstandt: De eenigheyt voorwaer/

120

Maeckt dick de machten kleyn zo moedich en strijtbaer/ ¹²⁰

120 Maakt dikwijls de kleine machten zoo moedig....

[p. 10]

 

Dat haer geen buyten macht hoe groot heeft konnen schaden:

 

Dus dunckt mijn voor het best en vorderlijcxt geraden/

 

Datmen met listen soeckt te scheyden haer verbont.

 

Voor eerst so wast van nood' datm' aen Athenen sont

125

Noch eenmael/ om te zien oftmen het kon bewegen

 

Te scheyden vant verbond/ daer toe men het genegen

 

Moet maken met beloft van milde gaven groot.

 

Het is Athenen/ 'twelck lijdt d'aldermeesten noot/

 

Peloponneses Muer en kan dat niet bevryden; ^128-129

130

Die naest zit aen 'tgevaer/ die soeckt dat meest te myden.

 

Het is een borger volck die licht zijn int beraen/

 

Dus dunckt my dat wy hier wel vast in mochten gaen. ^131-132

Masistius

 

Dat 's ijdelheyt/Wel hoe? vergeet gy wat voor desen

 

Men haer heeft aengeboon/ op datse wouden wesen

135

Ons vrienden/ maer in plaets ons Tolck sy doden fel/ ¹³⁵

 

En eerloos int geslacht Arthmius doemen snel/ ¹³⁶

 

Om dat met ijver steets hy socht ons macht te meeren;

 

Hoe? soumen dan haer nu aen onze zyd' doen keeren/

 

Die doen so boven maet hertneckich zijn geweest?

Autarctus

140

t'Gevaer was doen noch wijt/ en niet by haer gevreest: ¹⁴⁰

 

Maer als men nu begint te zien de Dorpen branden/

 

En met een leger trots hun mueren dicht omranden/

 

Dan wert de Ziel verbaest/ het herte wert vertsaecht/ ¹⁴³

 

Dan isset datmen eerst om te verdragen vraecht/

128-129 Athene staat het meest bloot aan gevaar omdat het niet beschermd is door den muur van Peloponnesus.

131-132 Het is een volk van burgers dat gemakkelijk tot andere gedachten is te brengen. Mij dunkt dat wij hier wel op konden rekenen.

135 onzen afgezant brachten zij wreed ter dood.

136 en zij veroordeelden Arthmios [een ingezetene van Athene, die zich voor de onderhandelingen met de Perzen had gespannen] met zijn geheele geslacht tot verlies van eer en rechten.

140 wijt, ver; by haer, door hen.

143 vertsaecht, angstig.

[p. 11]

145

Want eygen schaed' veel meer sal als 'tgemene smerten: ¹⁴⁵

 

Dus datmen al beleeft noch eens d'Atheensche herten ¹⁴⁶

 

Soeckt om der Persen vrundt te zijn; Mijn dunckt gewis/

 

Dat dit ons boven al wel nut en nodich is.

Artabasus

 

Het dunckt mijn wonder wel en wijsselijck geraden/

150

't Versoecken is het naust ten minsten/ 't kan niet schaden. ¹⁵⁰

Mardonius

 

Voorzeker 't kan. ¹⁵¹

Artabasus

 

Hoe so?

Mardonius

 

Gemerckt d'Atheense stadt

 

Die blijft hertneckich stout/ by al het gene dat

 

Sy vorich heeft gedaen/ so sal sy seker wanen

 

Dat wy verflaut en bloo haer tot de vrede manen:

155

En moedich onvertsaecht sy worden door dees daet/ ¹⁵⁵

 

Om t'overwinnen veel sich te versekeren baet: ¹⁵⁶

 

Dit is de schade die ons hier uyt voort kan komen.

Autarctus

 

Dat 's even veel/ men heeft daer voor niet eens te schromen/

 

Tsy ofse moedich zijn/ oft wel vertsaecht en blood/

160

Sy konnen evenwel der Persen macht te groot

 

Alleen niet wederstaen.

145 eigen schade voelt men meer dan algemeene.

146 al beleeft, wel vriendelijk.

150 het naust ten minsten, het dichtst bij het kleinste, dus het minste bezwaar.

151 't kan, het kan wel schaden.

155 En zij worden hierdoor moedig.

156 Zich zeker te voelen baat veel om te overwinnen.

[p. 12]

Mardonius

 

Wel ick verdraech mijn garen/ ¹⁶¹

 

Dunckt u dat goet te zijn? zo gaen wy dat verklaren ¹⁶²

 

Den Koninck metter ijl/ om daer te weten 'tgeen

 

Hem best en nodichst dunckt van onser beyder re'en. ¹⁶⁴

161 ick verdraech myn garen, ik leg mij graag bij een andere meening neer.

162 verklaren, uiteenzetten.

164 wat hem het nuttigst lijkt van ons beider overwegingen.

[3] Choor

Princen die met dulle zinnen

Lieven al d'onnutten staet/
En als t'zalich meer beminnen/ ¹⁶⁷
'Tgeen u doch zo licht ontgaet;
Al het bloedich moorden wreet
Is der Princen Ziel niet leet/
Als sy maer daer door verheeren ¹⁷¹
't Geen hun Ziele zal begeeren.

Dick den Hemel staet in tooren

's Konings hoogmoet en gewelt/
Laet hem in sijn smaet versmoren
Op het zwert bebloede velt/
Op dat ider wert verthoont
Dat gheen Scepter moetwil schoont: ^173-178
Maer dat Godt met gramme oogen
Dreycht der Vorsten boos vermogen.

Xerxes waent de Griecksche Steden

Vol moetwil te roven boos
Al hun vorige vryheden:
Maer de Goden die altoos
Waken voor der vromer goet/
Kneusen Persens trots ghemoet/

167 En meer als hun zaligheid beminnen.

171 verheeren, onder hun macht brengen.

173-178 Dikwijls is de hemel vertoornd om konings hoogmoed en geweld, en laat hem een smadelijken dood vinden op het slagveld, zwart van het bloed, opdat aan een ieder blijke, dat koningsmacht geen recht geeft tot moedwil.

[p. 13]

 

Doen de Griecken manlijck stryden/

 

Om hun van haer jock te vryden.

 

 

 

Raetslaecht vry/ ô Vorsten listich/

190

Nochtans maeckt ghy 'tGriecken niet

 

In haer doen oneens of twistich;

 

Goden maken datmen ziet

 

Hoe veel machten kleyn vergaert/

 

Werden door Eendracht bewaert/

195

En hoe datse zijn gedreven

 

Om dat vromen hulp te geven. ¹⁹⁶

196 dat vromen, het vrome volk, de vromen.