Proeve eener theorie der Nederduitsche poëzy

§. 80. Een dichter weet alles uit zyn rym te vormen

Een dichter weet alles uit zyn rym te vormen. Het rym is een waare Proteus, die alle gedaanten, een Kameleon, die alle kleuren aanneemt, welken de verbeeldingskracht van den poëet schept. De opene rymen, of Bout- rimes ⁵⁰³, zyn als een blok marmer; want gelyk, volgens Aristoteles, alle figuuren reeds in het blok liggen opgesloten, en slechts door den beeldhouwer ontzwachteld worden: zo vervatten ook de opene rymklanken alle mooglyke fraaije gedachten, en wachten alleenlyk op de hand des vaerzenmaakers, om,

503 Bout-rimes: Bouts-rimés: gedichten die met gegeven slotrijmen worden samengesteld; in de 17e eeuw in Frankrijk populair. Zie noot 232.

[p. 170]

door uitvulling der ledige regels, hen daar te stellen. Men ziet hiervan een voorbeeld in de Bout- rimes der beide klinkdichten van A.L.F. en A.P.S. (Proeve van dichtoeffening, bl. 152 en 153) ⁵⁰⁴. En even zo wel als die open rymen tevens eene Aanpryzing der reden, en eenen Verliefden wensch vormen, zou uit hun Blanquet ook, om met den Kosmopoliet (Deel II, bl. 381) ⁵⁰⁵ te spreeken, ‘een Priapus of een Apollo, een lofdicht op den wyn, of een tafereel der eeuwigheid te maaken zyn.’

Hoe het zy, heeft de dichter twee rymwoorden, zo heeft hy de weezenlykste stoffe die hy tot een paar vaerzen behoeft; want de geheele trant dier vaerzen ligt tot zyne vrye dispositie open, en het valt hem niet moeijelyk om uit die rymen een' samenhangenden draad te spinnen. By voorbeeld, in Vondels vaerzen:

VRACHTMEESTER:

Maer 't beurde meer dan eens, dat my die haes ontglipte.

JUDAS:

Waer leit die reis, mynheer?

VRACHTMEESTER:

Wy trecken naar Egypte.

(Joseph in Dothan, Bedr. IV, toon. 4) ⁵⁰⁶

is het den dichter allerëerst om Egypte te doen; dit levert hem het rymwoord ontglipte; en het ontglippen brengt hem op den haas, als een beeld van het vluchtig geluk. De toevallige samenhang is enkel uit het rym gevormd; en ware Egypte niet het wortel-rymwoord, wy misten zeker het ontglipte vaers met haas en al.

504 Proeve van dichtoeffening, ‘De reden aengepreezen’ en ‘Verliefde wensch’.

505 De Kosmopoliet, in nr 101 van 1 december 1777 in een stuk over bouts-rimés, duidelijk van Hoffham zelf.

506 Joseph in Dothan, r. 991-992 (WB IV, p. 121).

[p. 171]

Even zo analytisch laat zich schier uit alle vaerzen bewyzen, dat een dichter alles uit zyn rym weet te vormen.

Indien, voor het overige, meerder persoonen, of dingen die te samen behooren, in vaerzen te brengen zyn, behoeft de poëet daarby alleenlyk met oordeel voor zyne rymwoorden te zorgen; want maat en trant wyzen elk' persoon of ding zyn eigen plaats aan. Men lette eens op Vondels beschryving der twaalf stammen:

Daer Juda, Napthali, Gad, Ruben, Zebulon,
Dan, Asser, Benjamin, met Levi, Simeon,
En Joseph, Isaschar -- --
(Helden Gods, bl. 13) ⁵⁰⁷

of op Meester Jochems benoeming der zeven Grieksche wyzen:

Solon, Chilo, Pittacus,
Thales en Cleobulus,
Bias en Periander,
Maaken net de zevenster;
(Langendyk, Don Quichot, Bed. II, tooneel 2) ⁵⁰⁸

of op Anonimus tafereel der twaalf maanden:

Een ander zing' van moord en wreede tiranny;
Ik zing de Maanden. Eerst vertoont zich January,
Dan komt zyn broeder February,
Gevolgd van Maart, April en May,
Van Juny, July en Augustus, en September,
En van October, en November en December.
(Mengelwerken, bl. 159) ⁵⁰⁹

En het heet te recht:

507 De Helden Godes (WB II, p. 341, r. 19-21).

508 Langendyk, Don Quichot, II, 2, p. 30.

509 Anonimus, Mengelwerken, p. 159. Niet getraceerd.

[p. 172]

Hier schynt zelfs elke naam in 't vaers de maat te slaan:
Achilles, Patroclus, Idomeneûs, Orestes,
Eneas, Helena, Telemachus, Thyestes.
(Göbel, Dichtkunde, bl. 33) ⁵¹⁰

510 Gobels, Dichtkunde, III, r. 238-240.