De wereld in 't klein

[p. VII]

Aan den uitgever.

Waarde Vriend!

Gij vraagt mij: ‘En zult gij nu het boek in zijn nieuw kleed maar zóó de wereld inzenden, zonder een enkel woord er bij te voegen?’ Voorzeker niet! Nog meer: ik wensch dat ge dezen brief in plaats van een voorberigt voor het boek laat drukken, omdat ik in een anderen vorm niet zoo goed kan zeggen wat mij op het hart ligt, en ge mij daardoor tevens van de verpligting ontheft, om buiten dezen brief ook nog een ‘woord vooraf’ te schrijven.

Ik kan aan de geschiedenis van dat boek niet denken, zonder dat er hoogst aangename herinneringen bij mij oprijzen. Wie heeft niet zijn ‘verleden,’ waar hij met genoegen op terugziet? Nog staan ze mij levendig voor den geest de genotvolle oogenblikken, die ik in den kring der uwen mogt doorbrengen, de reeks van gesprekken, de voor ons beide leerzame wisseling van gedachten.

Hoe spoedig, vriend! leerden we elkaêr verstaan; hoe aangenaam was het in elkander dezelfde geestesrigting te ontdekken en te ontwaren, dat we niet verschilden in godsdienstige denkwijs en christelijke begrippen. Hoevele aangename, onvergetelijke oogenblikken mogt ik met u doorbrengen, als we daar met elkander spraken over den geest van het Evangelie en den invloed der evangelische waarheid

[p. VIII]

op het christelijk leven. Hoe regt goed vonden we ons gestemd, als we boven elke partij en rigting ons trachtten te verheffen en tot die waarheden zochten door te dringen, die, op het praktisch leven toegepast, het meest bevorderlijk kunnen zijn tot het waar geluk van den mensch. En wat al onderwerpen, geheel of gedeeltelijk daarmede verwant, werden er door ons besproken, terwijl de tijd ons meestal te kort viel, dien we in elkanders nabijheid vermogten te slijten.

Het is nu aan die gesprekken, dat mijn ‘Wereld in 't klein’, grootendeels zijn oorsprong te danken heeft. De evangelische waarheid, toegepast op het christelijk leven, moest het onderwerp zijn. Aanschouwelijk moest het worden voorgesteld en in den christen, zoo als hij zijn moet en kan worden, aangetoond. De vorm was spoedig gekozen; hij moest de drager der denkbeelden zijn en aan het onderwerp ondergeschikt blijven, niet het laatste aan den eersten opgeofferd worden.

Zoo kwam het boek in de wereld, en ik behoef het niet te ontveinzen, dat zijn goede ontvangst bij het publiek mij eene streelende gewaarwording was. Met warmte deeldet gij in mijn genoegen en te zamen verheugden wij ons, toen het werk in de meeste onzer vaderlandsche Tijdschriften - zelfs van verschillende rigting en kleur - met aanbeveling werd aangekondigd.

Wat ik echter niet durfde te verwachten, is gebeurd: een tweede druk van het boek werd door u noodig geacht. Dat gij het in kleiner formaat en compresser druk liet verschijnen, daarvoor dank ik u, omdat gij het op die wijze voor minderen prijs algemeener verkrijgbaar stelt. Het was uw doel, om het in dit nieuw gewaad voor ruimeren kring toegankelijk te maken en niets zal mij aange-

[p. IX]

namer zijn, dan dat die poging gelukken moge tot bevordering van het christelijk leven onder velen.

Er zijn bijna vier jaren verloopen, sedert de eerste uitgave en ik meen, dat uw vraag, waar ik in den aanvang van dezen brief van sprak, ook ten doel heeft: zult ge ook melding maken van wat er in dien tusschentijd is gebeurd en in betrekking staat tot uw boek? Wij waren het met elkander eens, om hier en daar, waar het noodig was, eene enkele verandering -- die ik hoop, dat verbetering zal zijn - te maken, doch overigens het werk in zijn geheel te laten.

Had ik een wetenschappelijk boek geschreven, ik zou niet stilzwijgend hebben mogen voorbijgaan, wat er op het theologisch gebied in dien tusschentijd is gewerkt, verwerkt; - ik had het oog moeten vestigen op den strijd, die gevoerd is, de schermutselingen, die hebben plaats gehad. Doch ik gaf resultaten van eigen onderzoek en nadenken, - resultaten van wat wij te zamen bespraken - en die toegepast op het christelijk leven en die toegankelijk gemaakt voor het christelijk gezin. Ik wensch niets liever dan door de wetenschap voorgelicht te worden, maar tot hiertoe heeft zij in mijne christelijke begrippen, wat hare praktische toepassing op het christelijk leven betreft, geene verandering gemaakt.

‘En boeken als: de Dageraad,’ en de daarmeê verwante verschijnselen, zult ge daarvan geen melding maken, nu zich hiertoe de gelegenheid aanbiedt?’ heeft men mij gevraagd. Ik geloof niet, mijn vriend, dat het noodzakelijk is of vrucht zou opleveren, om oude kost, in nieuwe schalen opgedischt, op nieuw in zijn ware gehalte te doen kennen. Enkelen mogen zich een oogenblik door mystificatiën en onbekookte redeneringen laten overrompelen, wees verzekerd, het

[p. X]

gezond verstand zal zijne regten hernemen en de meesten zullen spoediger dan sommigen welligt meenen, aan den smaad en spottoon, die hier en daar zelfs de verheven zedeleer van Christus durft aanranden, den boom herkennen en den grond waarin hij geplant is.

Neen, dan moesten er krachtiger wapenen worden aangewend, om den waren christen in zijn geloof te schokken. En waar dat geloof op redelijke gronden steunt, daar laat het zich niet verontrusten door woelingen van het on- en bijgeloof, van partijzucht of sektengeest.... doch ik spreek u van bekende zaken, die ik voor u niet behoef te ontwikkelen.

Ik weet, dat ik in een brief, door u uit te geven, geen melding mag maken van de zorg, die gij aan de uitgave van mijn boek besteed hebt; doch ik mag mij zelven wel geluk wenschen met den gelukkigen inval van u, om het 2^de deeltje van deze tweede uitgave, met zulk een karakteristiek plaatje te versieren. Het drukt inderdaad eene mijner hoofdbedoelingen uit bij het schrijven van het boek: hoe men namelijk in leerbegrippen verschillen en toch in christelijk handelen één kan zijn.

Ik besluit dezen brief met den wensch, die ik in het woord ‘aan den Lezer’, voor den eersten druk geplaatst, ontboezemde, dat ik met de hernieuwde uitgave nut moge stichten voor de zaak van evangelische waarheid en christelijk leven.

Keppel, Augustus 1857.

Geheel de Uwe
A.H. van der Hoeve.