|
| |
| |
| |
Lyst eeniger Kunstwoorden, Tot nader uitlegging der Aphorismen of Kortbondige Spreuken.
| |
| |
| |
Uitlegging eeniger Kunstwoorden in de Aphorismen of Kortbondige Spreuken.
A.
AAMBORSTIGHEIT, engborstigheid, de king, dampige borst, Asthma, is een geduurige tegennatuurlyke ademhaling met gepiep, geluid en hoest verzelt, voornamentlyk des nagts. De oorzaken zyn dikmaals een scherp en scheurbuikig bloed of geest, die de ademtuigen al te zeer prikkelen, en by gevolg een trekking veroorzaken, waar door de longen opgeblazen, en des bloeds omloop belet wort; waar uit ligtelyk versmoringen, geluit en hoest komen te ontstaan.
ADERBERST, Varix, Cirsos, is een te groote verwydering der bloetaderen, waar door dezelve opzwellen, en zich ombuigen, komende in een of meer deelen des lighaams; zoo dat zy dikmaals komen uit te barsten.
| |
| |
AFGAAN DER KOORTSEN, Apyrexia, intermissio, is de tyd die is tusschen de eene tusschentydige koorts en d'ander, dat is, wanneer de zieken van een koorts bevryd zyn, dieze egter wederom wagten.
AMBEIJEN, zie Spenen.
APOSTEUNIE, zie Ettergezwel.
| |
В.
BEENBREUK; Fractura ossis, is wanneer een of meer beenen, 't zy over langs, over dwers, of op eenigе andere wyze, gebroken, gespleten of geplettert zyn.
BEVING, of tremor, is een bedorventheit in de leden van vrywillige beweging, waar door die met een geduurige beurte, tegennatuurlyk beweegt worden.
BLOED SPUWEN, Haemoptysis, sanguinis sputum; is, wanneer het bloed uit de longe gespoogen wort, het welk geschied door uitzweringe van de klieren die in het | |
| |
longpyps vlies loopen; wanneer de mondekens der slagaderen door eenige oorzaak verwydert zyn: of wanneer daar eenige bloedvaten geborsten zyn: of als die komt uit quade gesteltenis der longeblaasjes.
BLOEDSUITBARSTINGEN, Haemorrhagia, is wanneer 't zy door overvloed, gesting, of prikkeling van 't bloed, het zelve door de neus‚ oogen, ooren, maag of andere deelen uitbarst.
BRAKEN, Vomitus, is een heftige en verkeerde beweging der maag, waar door haare vleizige draden, van eenige prikkelende oorzaak, na haar linker zyde getrokken worden, en 't geene in hare holligheid besoten is‚ door den slokdarm en mond uitgebraakt word.
BRAAKMIDDEL, Vomitorium, Emeticum, is een innerlyk geneesmiddel, uit eenige braking makende dingen bereit. Deze hebben deeltjes welke meer prikkelen en doordringender zyn, dan die van de buikzuiverin | |
| |
gen: daarom worden de draden der maag niet alleen bewogen die naar de darmen gaan, maar ook die naar den slokdarm hunnen loop nemen: en hier door komt het, dat men dikwyls van boven en van onderen te gelyk afgaat.
BOORT, Galbraken, Bort‚ buikwee, krevelinge, Cholera, is een bedorve beweging der maag en darmen; met geduurige gallige uitwerpselen, van boven en onder geduurig in groote veelheid afgaande.
BRANDENDE KOORTS, Caujus, febris ardens. Zie KOORTS.
BUIKLOOP, Diarrhaea, fluxus alvi, is een loop des buiks, waar door veel galagtige, slymige en andere vuiligheden geduurig uitgeworpen worden.
BUIKZUIVEREN, zoek Purgeren.
| |
D.
DARMKRONKEL drek braken, | |
| |
king‚ Ontferm u mijner, Volvulus, Ileus, Chordapsus; Miserere mei, is een hevige darmpyn, ontstaan uit de ontsteking eens darms, inschokking in elkander, verharden drek, scheursel, winden‚ of een verkeerde darmbeweging, waar door des darms vuiligheden ten monde uitgebraakt worden.
DAUWWORM, de Wolf, Herрes exedens, is een voortkruipende ontsteking, die niet alleen de huit bederft, maar ook tot de ondergelegene vliezen en spieren zig inwikkelt, met jeuking verzelt.
DOLHEID‚ Razernij, Mania, insania, furor, is een quade inbeelding met een groote buitenzinnigheit, toorn, slааn, enz. zonder koorts of vreeze. Zy ontstaat‚ wanneer de geesten zig by eenige heete zwavelige deeltjes voegen, waar door de geesten der hersenen onordentelyk door al de beweeg- en zintuigen beweegt worden. Deze mengeling van deeltjes geschied even als wanneer men by de butyrum Antimonii den zuuren | |
| |
spiritus nitri giet, want dan zal daar een meer als gemeene opbruizing komen, verzelt met hitte.
DREKBRAKEN, zie Darmkronkel.
DRUPPELPIS, Stranguria urinae stillicidium, koude pis, is een moejelyk wateren, wanneer de pis droppelwys uitgewatert word.
d'Oorzaak is dikwyls verscheide drank, kouw, lang ophouden van pis, beschaamtheit, graveel, slym, eten van vrugten, Rynsche wyn, enz.
DRUKKING, zie Perssing.
| |
Е.
ЕТТЕRВОRSТ‚ Empyema. hier door verstaat men gemeenlyk een vergadering van etter in de holligheid der borst, uit een Zydewee of longziekte veroorzaakt, maar Hippocrates en anderen verstaan daar door wel een ettervergadering in den buik, hooft, of andere plaatsen.
| |
| |
ETTERGEZWEL, Ettergezwel, verzwering, Aposteunie, Apostema, Abscessus, is een verettering gemeenlyk nа een raming voortkomende. Dog in 't gemeen mag men het voor alle verzweringen nemen.
ETTERZWEER, zie Ettergezwel.
| |
F.
FLAAUWTEN hebben hare graden. De eerste flauwte eigentlyk gezegt, Eclysis, defectio virium, languor, magteloosheit en onmagt is, wanneer de kragten by gebrek van warmte en levens-geesten verzwakken, door welke alle bewegingen geschieden moeten.
De tweede is Lipothymia, Defectus animi, Deliquium animi, groote qualykte zwymeling genaamt. Deze is een neerwerping van alle kragten: en wanneer die nog grooter is, zonder eenig belul en ongevoelige pols en ademhalen, heet men die Syncope en hartvang.
| |
| |
FLERECYN, Gigt, Gewrigtpyn, Arthritis, morbus articularis, is een pyn ontrent twee of meer gewrigten, met gezwel, roodheid, kalkagtige stoffe, enz.
De oorzaak is wanneer eenig ziltig vogt omtrent de gewrigten zig neder zet, by welke een zuur zenuwsap vloejende, opgestingen ontstaan, die meerder plaats van nooden hebbende, de deelen verwyderen, waar uit gezwel, dikte, pyn en kalkagtige stoffen ontstaan.
Naar de plaats heeft zy verscheide benamingen. Aan de voeten komende noemt men haar Podagra, voetpyn, voeteuvel, voetgigt. Ааn de handen Chiragra, handeuvel‚ handgigt. Aan de knyen‚ Gonagre, knyegigt. Aan de heupe Ischias, heupepyn, Sciatica, &c.
| |
G.
GEELZUGT, Geluw‚ Icterus, morbus Regius, arquatus. Deze ziekte is een geeligheid in de huid, ko- | |
| |
mende, doordien de gal niet na behooren van het bloed in de lever afgescheiden wort, welke in het bloed blyvende, de huit en alle andere deelen met een geele verf besmeurt.
d'Oorzaak zyn dikwyls verstoppingen des Galleiders, quade gesteltenissen der gal of kliertjes, door welker middel de gal in de lever afgescheiden word.
GERAAKTHEID, Beroertheid, de hand Gods, Apoplexia, attonitus stupor, sideratio, morbus attonitus, is een tegennatuurlyke slaap, als de zieken geslagen, beweegt of gestoken geen tekenen van gevoelen van zig geven, gemeenlyk met een moeielyke ademhaling en ronken verzelt.
De zelve word veroorzaakt door slymige vogten, die de lugtpypjes der herssenen, en dus den gewoonlyken loop des bloets beletten.
GEZWEL, Tumor, is een tegen natuurlyke verhooging en uitbulting eeniger deelen, 't zy door eenige | |
| |
vogten, windigheden of ander veroorzaakt. Deze zyn verscheide; als Ontsteking, Roos, Koud gezwel, knoetsgezwellen, papzwellen, Waterzugt, Wintzugt, &c.
GIGT, zie Flerecyn.
GYLLOOP, zie Spysloop.
GRAVEEL, Nierwee, Nephritis, is een nierpyn, ontstaande uit eenige zandigheit of steen, die in de nier gegroeit is.
| |
H.
HAASTIGE of SCHЕRPЕ ZIEKTEN, Morbi acuti, zyn welke met groot gevaar binnen weinig tyds in 't kort, 't zy ten goede of ten quade eindigen.
HAIRWORM, Herpes miliaris, is alleen in een minderen trap verschelende van den dauwworm. Derhalven is dit een voortkruipende ontsteking alleen in de huit‚ met jeuking en kleene openingtjes als geer- | |
| |
stezaad, verzelt. De oorzaak is in den Dauwworm gezegt.
HEETVUUR, Gangraena‚ is een quaal in een lids met beginsel van bederving, stank, zwartigheid en versterving.
HERTVANG‚ zie Flaauwte.
HEUPEPYN, zie Flerecyn.
HIK, de nok, Singultus, is een trekking der zenuwen die zig door den slokdarm verspreiden, die een weinig ophout en dan weder komt. Deze is quaad in koortsen, veroorzaakt van ontstekingen, te veel purgeren, of neusbloeden.
НОЕSТ, Tussis, is een hevige uitblazing der borst, waar door het geen de ademtuigen moejelyk valt, door kragt der logt buiten gebragt wort. Deze is met vogtigheid, wanneer fluimen, enz. uitgeloost worden: of droog, wanneer na lang hoesten niets voor den dag komt.
| |
| |
HONDSHONGER, Fames canina, is een vermeerderde honger tegen de natuur, met braken of buikloop verzelt, komende van al teveel zuure gest in de maag.
HOOFTPYN, Hooftzweer, hooftwee, Cephalalgia‚ Capitis dolor, is wanneer 't zy door 't geheele hooft, of voor een gedeelte, 't zelve met pyn bezet is. D'oorzaak zyn quade vogten of uiterlyke ongetempertheden.
HOOFTZWYMELING, draajing in 't hooft, zuizeling, zwymeling, hooftduyzeling, Vertigo, Scotomia, is een omdraajing der geesten in de herssenen en zenuwen, waar door de uiterlyke voorwerpen schynen om te draejen.
| |
K.
KANKER, Carcinus, Carcinoma‚ kreeftgezwel, is een tegennatuurlyk gezwel, gemeenlyk rond, hard, lootverwig, pynlyk, hebbende in 't begin de groote van een erwt, welke daar na in zyn omtrek gelyk | |
| |
als met takken zig verspreit, waar uit men die zomwyl by een kreeft gelykt. De zelve schynt оorspronk te hebben uit een vergadering van scherpe zouten, by welke zig een koortsagtige stoffe voegt. Zy is tweederlei, verzworen of onverzworen.
KEELONTSTEEKING, Worggezwel, quade keel, Quinanci, is tweederleу, een bastaart of rechte. een bastaart is een ontsteeking in de amandelen, lel, of verstuiking der wervelbeenen des hals, enz. de nauwkeurige is vierderlei. Synanche is een ontsteeking in de innerlyke deelen van 't hooft des slokdarms: Synanche is een ontsteking in de binnenste spieren des gorgelpyps: Parasynanche is een ontsteking in de uiterlyke spieren des slokdarms; maar Paracynanche in de uiterste des gorgelpyps‚ hier voegt zig by een moejelyke ademhaling, en doorzwelging, met een geduurige koorts.
KING, zie Darmkronkel.
KLAPOOR, zie Kliergezwel.
| |
| |
KLIERGEZWEL, Bubo, is een quaal, waar door de klieren in de liezen‚ door een kwaataardige koorts of pest ontstoken zyn; pestbuil gezegt, of anders van eenige vuile Venuslust Klapoor en Venusbuil.
KOEHONGER, Bulimia, fames bovina, is een tegengewoonlyke al te groote honger, zomtyds met flaauwten verzelt.
KOORTS, Febris, is een tegengewoonlyke beweging en opgesting des bloeds, gemeenlyk eerst met kouw en daar na met hitte verzelt, by welke komen dorst, braken, ongeduurigheit. enz. waar door de behoorlyke bewegingen van binnen ontstelt worden.
Men deeltze in een tusschentydige intermittens, geduurige met verheffingen, continua, geduurige of altyd byblyvende zonder verheffingen, continens; of die uit een quade gesteltenis der deelen ontstaat, Symptomatica.
KOUDVUUR‚ Sphacelus side- | |
| |
ratio, is, wanneer een deel t'ееnemaal verstorven is, zynde zonder gevoel of leven, bequaam om terstond afgezet te worden.
KRAMP, Spasmus, Beentrekking, betekent alderlei soort van trekkingen.
KRONKEL, zie Darmkronkel.
KROPZWEREN, Klieren. Scrophulae, Strumae, zyn gemeenlyk ааnwassende klieren, ofte tegengewoonlyke gezwellen der klieren aan den hals of ontrent de ooren, besloten in haar eigen vlies.
| |
L.
LАМНЕIT, Paralysis, is еen beneming der vrywillige beweging, of des gevoels, of beider te gelyk,'t zy 't heele lighaam door of in eenig deel. D'oorzaken zyn verstoppingen, afsnydingen of drukkingen der zenuwen, of een ongetempertheid en quade gesteltenis.
| |
| |
LONGEUVEL, zie Darmking.
LEDENZUGT, zie Waterzugt.
LIGTHOOFDIGHEID‚ Delirium en Paraphrosyne‚ is een quade inbeelding en oordeel, waar door de zieken veele ongeschikte en niet wel samenhangende redenen voor den dag brengen.
LONGONTSTEKING, Longezugt, Peripneumonia‚ is een ontsteking der longe, met een geduurige koorts, moejelyk ademen, hoest en doffe zware рyn verzelt: die dikwyls tot veretteren komt.
LONGEZUGT, zie Longontstеking.
LONGEZWEER, zie Longontsteking.
LYFWATER, zie Waterzugt.
| |
M.
MILTZUGTIG, Lienosus, wort | |
| |
genoemt die een dikke milt heeft, ontstaan van grof bloed 't welk daar traag door vloeit, en daar dikwyls door eenige t'samenstremmende vochten vast gehecht wert.
| |
N.
NEUSBLOEDEN, Haemorrhagia, is wanneer iemant de neuze bloed, 't zy door een raming, wanneer het door zyn scherpigheit, of veelte door de tengerste vaatjes der neus uit berst, of door ander toeval geschied.
NIERWEE, zie Graveel.
| |
О.
ONTFERM U MYNER, zie Darmkronkel.
ONTSTEKING, Phlegmone, is een ontsteking in het een of ander deel met een hoog gezwel, hitte, roodigheid, pyn, klopping, en spanning, door een buitenvating of inpropping van eenige scherpe en ryzige stof veroorzaakt.
| |
| |
OORDEEL, Raming, Crisis‚ is een schielyke en haastige verandering in de ziekten, 't zy ter behouding of ter dood.
Somtyds betekent het een afzondering van vogten door een ettergezwel, bloeden, buikloop‚ zweeten, enz.
Zy is volmaakt, wanneer alles volgens het oordeel in de ziekte overeenkomt: Of onvolmaakt, wanneer zulks anders uitvalt. Zie van de Oordeeldagen achter Aph. II. 24. IV. 36.
OPGESTOPTE PIS, Dusuria, is een moeielyk watermaaken, door lammigheid der blaas, door steen‚ zand, slymigheden of anders, gemeenlyk met een hitte in 't watermaken verzelt.
OUDERDOM, is de verduring van ons leven, bestaande in geduurige gestingen en bewegingen der vogten, en de vereeniging der ziel in het lighaam. Deze tydt is zesderlei; kindsheid, duurende van de geboorte af tot vyf jaren, welke wederom gedeelt wort in en na de tandinge. z. Jongelingschap, tot agtien jaren zig | |
| |
strekkende, welke men eigentlyk kan zeggen tot vyfentwintig jaren Vryers staat, van vyfentwintig tot vyfendertig. 4. Mannelyke stand, van vyfendertig jaren tot vyftig. 5. Ouderdom, van vyftig tot zestig. 6. Die voorts afgaande ouderdom genoemt wort.
| |
P.
PERSING, Kruying, Drukking, dwang tot stoelgang, Tenesmus: is een geduurige begeerte tot afgang, waar door nogtans niets dan eenige bloedigheid of slymigheit uitgeloost wort.
PESTBUIL, zie Kliergezwel.
PURGEREN, Buikzuiveren‚ geschied wanneer daar eenige vogten of andere vuiligheden komen te zondigen. Het purgeeren is tweederlei‚ van boven braken genoemt, waar van wy in 't byzonder hier voren gehandelt hebben; of door den stoelgang van onder, welke een minder graad is dan het purgeeren, want de purgeermiddelen verschelen daar alleen, | |
| |
of datse de draden der maag en darmen minder prikkelen. Daarom de buikzuiverende middelen die hevig zyn doen ligtelyk braken. Hier van verschelen wederom in minder graden de Laxantia‚ of verzagtende middelen.
| |
Q.
QUALYKTE, zie Flaauwte.
| |
R.
RAASKOORTS, Phrenitis, is een onzinnigheit met een geduurige koorts, dikwyls met dolligheit, en groote razerny verzelt. De oorzaak is een hevige ontsteking der geesten, die door al de beweeg- en zinnetuigen onordentelyk woeden.
RAMING, zie Oordeel.
RAZERNY, zie Dolheid.
REGTSTYVIGHEID, zie Kramp.
RООLООР‚ Bloedloop, Roodmelesoen, Bloetgang, Dysenteria‚ Тormina, is een pynelyke buikloop, in welke bloedige of etterige vuiligheid, en somwyl vellen en vliezen der darmen uitgeloost worden, dikwyls of | |
| |
meest altyd met een koorts verzelt.
ROOS, Erysipelas, ignis sacer, is en tegengewoonlyke zwelling in de .huid of andere weeke deelen, rood, breed, niet zeer bultig opryzende nog kloppende, maar met een stekende pyn, uit een scherpzwavelige stof van wei of geronne lympha aldaar gebragt.
| |
S.
SLААРКООRTS, Slaapzugt, Lethargus, is een slaap de Coma gelyk, met een koorts en buitenzinnigheit verzelt, deze schynt voort te komen, wanneer door de koorts eenige quade deeltjes in de hersengaatjes ter neer gezet werden.
SLYMIGE WATERZUGT, zie Waterzugt.
SPENEN, Ambeisen, Haemorrhoides, zyn knobbelachtige ontstekingen, aan den aars of eindeldarm, met roodheit en pyn, zomwyl bloed en etter uitwerpende.
SPROUW, Арhthae, zyn puisjes die de tong, slokdarm, maag en darmen bezetten, welke ryp geworden zynde by stukken afvallen, waar by | |
| |
gemeenlyk een koorts is. In zommige schynt het vuil bedorve speeksel te zyn, 't welk uit de kliertjes zyperende zig aan den mond, tong en andere deelen vast zet, en geduurig moet afgeschrapt werden.
SPYSLOOP, Afgang der onverteerde spys, Lienteria, is een buikloop in welke de spys onverandert uitgeworpen wort. Мааг zoo deze quaal eenige verandering heeft‚ of met welgekookte gyl afgaat, noemt men die Gylloop of Coeliaca passio.
STUIPTREKKEN, zie Kramp.
SWYMELING, zie Hooftzwymel.
| |
T.
TERING, Tabes, phthisis, is een uitteringe des ganschen lighaams, oorsprong uit een longezweer nemende, met een geduurige binnen koorts, hoest en stinkenden adem verzelt.
TREKKING, zie Kramp.
| |
V.
VALLENDE ZIEKTE, Sint Jans euvel, Maanziekte, Epilepsia, | |
| |
morbus caducus, morbus comitialis, Herculeus, Sacer, enz. Dit is een nu en dan wederkomende trekking, alle de dierlyke bewegingen benemende, herkomstig van een quade gesteltenis der herssengeesten, waar door de lyders terstond plots ter aarde neder vallen.
VERHEFFING, Aanval, overval, paroxysmus, periodus‚ exacerbatio, accessio, is een gedeelte van de geduurige wederkomst der ziekten, wanneer zy weder beginnen te verheffen en den meester te spelen. Gelyk wanneer in de tusschentydige koortsende koorts weder zich verheft.
VERKOUWTHEIT‚ snuf, zwaarhoofdigheid, drupping uit de herssenen, Coryza, Gravedo, een neerdruiping van scherpe, zoute en verdikte vogten (uit de holligheden der herssenen, door de reukzenuwen in de neus, of uit de neuskliertjes) op de ondergelege deelen van de neus, mond, long, by welke dikwyls dorst en koorts gevoegt is, ook hoest, heesheit, en gezwellen. De uiterlyke oorzaak is menigmaal kouw, waar door de lympha eenigzins stolt, en | |
| |
trager (voornamentlyk in de herssenen) voort loopt. Wanneer de toevallen zwaar zyn, noemt men die Catharrus.
VERZWERING, zie Ettergezwel.
VOETEUVEL, zie Flerecyn.
| |
W.
WATERZUGT, Hydrops, is dryderlei; in den buik, Ascites; door het gantsche lichaam, Anasarca; die uit winden ontstaat, Тympanites.
ASCITES, is een vergadering van waterachtige vogtigheit in den buik, kulzakje, beenen, met vermagering gemeenlyk van de opperste deelen. Hier by komen nog waterzugt des hoofts, borst‚ moeder, of andere deelen. d'Oorzaak is een buitengevate wei, lympha, of gyl.
ANASARCA is een waterzugt over het gansche lighaam, met een bleeke bolligheit, die zagt is en ligt wykende als men daar indrukt, na zig latende een putje. Men noemt die lyfwater, ledenzugt tusschen vel en vleis leggende water. Wanneer deze vogt zeer taayslymig is, noemt | |
| |
men die Leucophlegmatica of slymige Waterzugt.
TYMPANITES is, wanneer de buikvliezen door een quade gesteltheit des zenuwsaps op getrokken en opgespannen worden: waar op als men slaat een trommelgeluit gehoort word. Door deze optrekking moet eenige logt in de holte des buiks zig plaatsen (om dat daar geen ledigheit kan zyn) welke de wind is.
WINTWATER, zie Waterzugt.
WINTZUGT, zie Waterzugt.
WORGGEZWEL, zie Keelontsteking.
| |
Z.
ZYDEWEE, Pleuritis, is een ontsteking van 't borstvlies en tusschenribbige spieren, met geduurige koorts, steking in de zyde, moejelyke ademhaling, en zomtyds bloedspuwen.
EINDE.
|
|
Auteursrechtvrij