'Albert Helmans "Adyosi/afscheid": Opgang of afgang?'

[p. 5]

Albert Helmans Adyosi/afscheid:
Opgang of afgang?(2)

Vorig jaar gaf de Stichting Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek (I.B.S.) bij gelegenheid van het colloquium over Albert Helman de laatste bundel van deze schrijver, getiteld Adyosi/Afscheid, uit. Deze lijvige gedichtenbundel (192 pagina's), waarvan de eindredactie en layout in handen waren van Michiel van Kempen, bestaat uit een ‘Geleidebrief’ van de schrijver zelf, 3 hoofdstukken met gedichten en een ‘Verantwoording’ van Michiel van Kempen.

Spelling

Volgens de ‘Geleidebrief’ heeft de dichter ‘terwille van democratie en rechtsorde’ al zijn tussen 1943 en 1993 ontstane gedichten ‘zoveel doenelijk ‘omgespeld’ volgens het ‘officieel’ geworden spellingsvoorschrift’. Toch blijkt de spelling een ratjetoe te zijn.

In het gedicht. ‘Dyeme’ staat in r. 16 ‘grikibi’ en in het volgende gedicht, getiteld ‘Fayalobi’ r. 26 grityibi’, in ‘Mi awo e kot' odo’ vinden wij in r. 8 tweemaal ‘dyeme’ en in r. 15 eenmaal ‘geme’. En dit terwijl het officiële spellingsvoorschrift met volgens Helman ‘zijn ietwat voorbarige onafhankelijk-heidssymboliek’ (what ever that may be) in elk geval niet twee verschillende schrijfwijzen toelaat voor hetzelfde woord.

Ook wat de samenstellingen betreft is Helman erg inkonsekwent bezig geweest: ‘du-man’ wordt met een koppelteken als ‘du-man’ geschreven en ‘mekunuman’ er zonder. Waarom ‘kriboi-wan’ en ‘pkin-wan’ mèt een koppelteken en ‘pansmawan’, ‘lobiwan’ en ‘disiwan’ (dat overigens ‘a wan disi’ moet zijn) zonder koppelteken?

Sranan Akademiya

Wat in deze ratjetoe te waarderen valt, is dat in elk geval toch al de invloed van de spelling van Sranan Akademiya -- die zo fel was bekritiseerd door de eindredakteur van deze bundel -- merkbaar is, zij het dan nog maar aarzelend en schuchter.

Met genoegen hebben wij mogen konstateren dat nasaal gevolgd door ‘p of ‘b of ‘m’ op vele plaatsen al met een ‘n’ in plaats van met een ‘m’ geschreven wordt: ‘konpe’, ‘angalanpu’, ‘yanpaneisi’. Jammer van de ‘t’ in plaats van de ‘y’ in de tweeklank van ‘yanpaneisi’. Maar dat is weer goed gemaakt door de ‘y’ in ‘sneysi’.

Tikfouten

De korrektor heeft naast de vele spellingskonsekwenties ook veel tikfouten over het hoofd gezien. Zo lezen wij in het gedicht ‘Dyeme’ de volgende regel:

‘pe nanga kowru wi sa tan
kosokoso.

en letter: wij op de verstaling:

‘waar elk in kou en ongemak
leeft, heel alleen?’

dan zou ‘kosokoso’ waarschijnlijk kodokodo’ moeten zijn.

De Vertaling

Dan moet nog iets gezegd zijn over de vertaling van deze Sranan gedichten. Op enkele vertalingen van Michiel van Kempen na, zijn zij allemaal van Helman zelf.

In de ‘Geleidebrief’ zegt Helman, dat zij achteraf vertaald werden (zou het ook vooraf kunnen?) ‘en wel zo, dat de vertaling zowel naar vorm als naar woordelijke inhoud het origineel zo dicht mogelijk benadert.’

Ook dit blijkt niet in overeenstemming te zijn met hetgeen als vertaling geleverd is, zoals al het derde vers van het eerste gedicht van de bundel laat zien:

‘Fu yere lobisingi; fa
pkinnengre e gro;
fu si den kotomisi psa
pkinwentye e go.
Fu arki fa den umasma
e fon tonton;
fa mansma tori no man kba
te net ‘fadon...’

‘Te luist' ren hoe

een meisje zingt;

blijf even staan;
zien wat kotomisi's doen
bij 't marktwaarts gaan.
Te horen hoe de mate bonkt
voor hun tomtom;
of hoe een man

verhalen doet;

de nacht vliegt om...’

Kolonialisme of racisme

Het gedicht ‘Sinsin’ bevat in de vertaling van het eerste vers een nogal bedenkelijk koloniaal tintje of moet eerder van een racistisch tintje gesproken worden?

'Sinsin tap i koto!
Yu n' ab syen fu bigisma?
Sinsin, tap' yu koto!
Yun' e si bakra pasa?

'Kruidje sla je rokje dicht!
Schaam jij je niet

voor grote mensen?

Kruidje trek je rokje dicht!
Wij zijn blanken

die dit wensen.

Geleidebrief

Hoewel het niet alleen interessant, maar ook nuttig en leerzaam zou zijn deze brief zin voor zin uit te pluizen, zal ik dit aan de lezer van deze gedichtenbundel zelf overlaten. Ik zal mij beperken tot enkele markante passages uit het meer algemene gedeelte van deze ‘Geleidebrief’ en die van kommentaar voorzien.

Vaststelling 1

‘Zichzelf geduldig parafraseren’ is misschien wel goed, maar als de parafrase slechts met veel woorden beweringen omschrijft, zonder dat deze steekhoudend geargumenteerd worden, dan lijkt het eerder op het willen overdonderen van de lezer door een stortvloed aan woorden, dan hem stap voor stap op grond van argumenten ten trachten te overtuigen van de vaststellingen die geponeerd zijn.

Eén van de vele ‘vaststellingen’ van Helman is, dat het Sranan een geestige, schftderachtige, muzikale maar... een tamelijk woordarme verkeerstaal is....... nog lang niet zo ver dat zij zich kan aandienen als. een cultuurtaal. En de argumentatie van deze ‘vaststelling’ zou dan in de volgende zin te vinden moeten zijn: ‘Menige in meerdere of mindere mate gepigmenteerde Surinamer valt het zwaar deze werkelijkheid onder ogen te zien’. Een leuke demagogische volzin, maar een argument voor de ‘vaststelling’ heb ik er niet in kunnen vinden. Of moeten wij dit alles op gezag aannemen van een in meerdere mate ongepigmenteerde, die Suriname als land van herkomst heeft en ons dit op de mouw spelt?

Vaststelling 2

Het Sranan is onvoldoende bruikbaar voor gecompliceerde doeleinden'. En onder ‘gecompliceerde doeleinden’ moet dan verstaan worden: ‘de verwoording van subtiele gevoelens en denkbeelden - vooral van abstracte begrippen - of om al datgene te kunnen zeggen wat de moderne Surinamer hetzij op zijn hart of zijn lever, hetzij in zijn hoofd heeft’.

Typisch Westerse of Nederlandse arrogantie, die er vanuit gaat dat de Surinamer van vroeger zo simpel van geest was, dat hij geen subtiele gevoelens en denkbeelden had, niet abstrakt kon denken en daarom niet over woorden beschikte om dit uit te drukken.

En onder de ‘moderne Surinamer’ moet dan kennelijk verstaan worden de Surinamer, die o.a. ten gevolge van de taalpolitiek van Benjamins de Nederlandse kultuur en taal zo heeft leren adoreren, dat hij tracht deze te beschouwen als zijn eigen taal en kultuur, onder afwijzing van o.a. het Sranantongo. Dit leidt er dan wel tot dat deze ‘moderne Surinamer’ het Sranantongo niet of slechts zeer gebrekkig kent. Hij zal niet verder kunnen komen, dan alleen maar het kunnen verwoorden van zeer konkrete alledaagse zaken in het Sranan. Zaken zoals die voorkomen in Frans, Spaans of Russisch op reis. Is hetgeen hij moet zeggen minder alledaags of abstrakter van aard, dan maakt deze ‘moderne Surinamer’ er inderdaad ‘een ratjetoe van, vol verminkte ‘buitenlandse’ woorden en zegswijzen, met on-creoolse zinswendingen’.

Tot slot

Wat zou nu het Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek precies gemotiveerd hebben deze bundel uit te geven? Staat zij misschien pal achter Helman bij het in het graf prijzen van het Sranan: ‘Koestering van het stervende behoeft nog geen poging te zijn tot eeuwigdurende instandhouding ervan; misschien zelfs integendeel’? Ging het eerder om de bevordering van het Instituut -- vanwege de bezigheid die deze bundel bood en misschien nog biedt --, dan om de werkelijke bevordering van de Surinamistiek? Of heeft dit misschien met de ondeskundigheid van het Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek te maken waar het de Surinamistiek en het Sranantongo betreft?

EDDY VAN DER HILST

Adyost/Afscheid, 192 pag.

Stichting IBS, 1994,

Postbus 163,

3980 CD Bunnik, Nederland