|
| |
| |
| |
Albert Helmans Adyosi/afscheid:
Opgang of afgang?
Vorig jaar gaf de Stichting Instituut ter Bevordering van de Surinamistiek (I.B.S.) bij gelegenheid van het colloquium over Albert Helman de laatste bundel van deze schrijver, getiteld Adyosi/Afscheid, uit. Deze lijvige gedichten bundel (192 pagina's), waarvan de eindredactie en layout in handen waren van Michiel van Kempen, bestaat uit een ‘Geleidebrief’ van de schrijver zelf, 3 hoofdstukken met gedichten en een ‘Verantwoording’ van Michiel van Kempen.
| |
Varianten in spelling
In de ‘Verantwoording’ wordt van de gedichten die al eerder verschenen zijn, aangegeven waar, wanneer en/of bij welke gelegenheid dat gebeurde Indien er varianten van het gedicht bestaan, zijn die opgesomd. Van de gedichten die door Helman slechts vertaald zijn, is de versie die voor de vertaling gebruikt is vermeld.
Hoewel in de inleiding van de ‘Verantwoording’ medegedeeld wordt, dat de gedichten in het Sranantongo zonder uitzondering eerder in afwijkende spellingen verschenen zijn, maar dat dit buiten beschouwing gelaten wordt, worden de varianten in spelling toch aangegeven. Bijvoorbeeld in het gedicht ‘Fu mi gudu’ r. 1: kumbatitei - kumbat'tei, in ‘Adyosi’ r. 18: ber 'pe sey berpe-sei en in ‘Oerwoudrand’ r 9: malaria-roes malariaroes.
| |
Slordige vertaling
De derde afdeling ‘Buurpraat’ om vat Helmans vertaling van 31 gedichten van andere dichters, waaronder 19 van Trefossa. Hoewel steeds wordt aangegeven waar de oorspronkelijke gedichten te vinden zijn, is het toch jammer dat ze niet opgenomen zijn. Dit zou de lezer namelijk in staat stellen de werkelijke diepgang en de nuances van de dichter zelf ook te proeven en de vertaling te beoordelen. Een vertaling is nu eenmaal slechts een pogen van de vertaler om de zeggingskracht van woorden, zinnen en kontekst van de ene taal om te zetten in een andere. Dat dit nagelaten is, is des te jammer, omdat waar de originele gedichten mij wel voorhanden waren, het blijkt dat Helman op zijn zachtst gezegd nogal slordig is in zijn vertaling.
| |
Bro
In de gedichten van Trefossa geeft hij er in elk geval blijk van het Sranantongo niet in die mate te beheersen, dat hij de fijne nuances van Trefossa aanvoelt.
Om u een idee te geven wat ik bedoel, kunnen wij het alom bekende gedicht ‘bro’ (met een kleinletter), vertaald als ‘Adem’ (met een hoofdletter) bekijken.
Het tweede vers luidt:
no tak' na lon mi wani lon gowe
fu di mi frede strey èn krey nomo, ma kondre bbari lontu mi so te,
san mi mu du? mi brudu wani bro.
Zeg niet dat 't juist wégrennen wil uit vrees voor strijd en kindgekrijt,
rondom mij is zovéél rumoer,
wat moet ik doen? mijn bloed wil rust.
In r. 1 van de vertaling staat ‘'t’, dat alleen terug kan slaan op ‘mijn hart’ van vers 1 r. 3. Maar dat kan volgens de vertaling al niet, want het is juist het hart van de ik-figuur dat hem port te gaan. Trouwens Trefossa heeft in zijn eerste regel van vers 2 niet staan ‘a’: ‘no tak na lon a wani lon gowe’, maar heel duidelijk ‘mi’, ‘ik’: ‘no tak na lon mi wani lon gowe’.
| |
Verkrachting
R. 2 ‘uit vrees voor strijd en kindgekrijt’: het is wel leuk dat Helman het rijm van Trefossa ‘strey èn krey’ wil behouden en daarom vertaald ‘strijd en kindgekrijt’, maar ‘kinderkrijt’ doet geen recht aan wat de dichter probeert aan
te geven: angst van een volwassene, die door zijn levenservaring weet wat het betekent om door verdriet en pijn heen te gaan.
R. 3: ‘ma’ is helemaal niet vertaald. De rest van de vertaling van deze regel is ook niet veel zaaks.
Uit de Verantwoording op p. 190 blijkt dat Helman er kennelijk prat op gaat, dat hij het gedicht ‘Troki’ even in de trein op weg naar Brussel heeft vertaald. Was hij als vertaler consciëntieuzer, dan had hij bij het gedicht ‘bro’ misschien gemerkt, dat het beter was ‘bro’, de titel van het gedicht, met rust' te vertalen. Juist zoals hij dat heeft gedaan op de enige andere plaats waar het titelwoord nog in het gedicht voorkomt: vers 2 r. 4: ‘san mi mu du? mi brudu wani bro’, ‘wat moet ik doen? mijn bloed wil rust’. Ook ‘brudu’ had veel beter vertaald kunnen worden.
Deze vertaling is dus op zijn minst slecht. Voor mij is het zelfs een verkrachting van het oorspronkelijke gedicht. De andere gedichten van Trefossa zijn niet beter vertaald. Wat het ‘Oud slavenlied’ betreft is het vijfde vers weggelaten.
| |
Mamaland in de verte
De tweede afdeling, getitel ‘Mamaland in de verte’, bestaat uit poëzie in het Nederlands. Volgens de ‘Geleidebrief’ bevat deze afdeling. ‘gedichten die in het Nederlands ontstonden en mij onvertaalbaar in het Sranan voorkomen’. Ik denk dat Helman bedoelt, dat hij ze niet kan vertalen, om dat zijn kennis van het Sranan te kort schiet. Maar niet dat deze gedichten niet in het Sranan te zeggen zijn.
| |
Wat te zeggen van dit eerste pogen het gedicht ‘Planten’ van Helman te vertalen
Planten
‘Als je plant voor een jaar, plant dan rijst,
als je plant voor tien jaren, plant bomen.
Maar als je voor honderd jaar planten wilt,
plant mensen, - plant dochters en zonen.’
Dit leert ons een oud Chinees spreekwoord, en wij
die de velden der volkren bebouwen
tot sawa, tot citrustuin, akkers en bos.
kweken kinderen tot mannen en vrouwen.
De ruimte is rijk, maar die ruimte is leeg;
een werelddeel onder de wolken
wachthoofden en harten vol dromen en drang
jullie kroost om het land te bevolken.
Prani
‘Te y' e pran' gi wan yari, dan na aleys' yu mu prani,
te y' e pran' gi tin yari, y'm' pran 'bon.
Ma te y' wan' prani gi wan hondru yari,
da' y' m' pran' libisma, -pran' umapiking nanga manboy.’
Na so wan owru sneys' odo e sor' un.
un d'e pran' den firi f' libisma
fu den kon tron aleysigron, apresinadyari, pranigron nanga busi,
na w'e kweki pikin fu tron umasma nanga mansma.
Lun na wan gudu sani, m' a n' a' notinoli;
wan pisi f' grontapu n' ondro heymel worku
e wakti fu ede nanga ati, di lay dren nanga wani:
den pikin f' unu, fu libi, fu, lay na kondre.
De poëzie van deze afdeling zou ondergebracht kunnen worden in de kategorie gelegenheidsrijmpjes:
‘Inzameling voor de stormramp’, ‘Zelfs de kinderen zingen:’ ‘Misi Grada’. ‘De lift’, gedichten zoals wij die van Sonde Prodo, Gudugudu Thijm en Kruisland kennen.
| |
Waka bun
De eerste afdeling ‘Waka bun’ (poëzie in het Sranan) omvat 35 gedichten in het Sranan met een vertaling in het Nederlands. Over het algemeen kan wat de inhoud van de gedichten betreft, gesteld worden dat ze geen of weinig diepgang hebben. Ze geven meer de indruk rijmelarijtjes te zijn, dan serieuze poëzie zoals wij die kennen van Trefossa, Johanna Schouten-Elsenhout, Sangodare, Sombre of Celestine Raalte. De gedichten over de planten en bloemen zijn geschikt voor de kleuterschool om de jeugd op een speelse wijze iets over de natuur te leren. En ook in deze afdeling veel gelegenheidsrijmpjes.
| |
E.B.G. kerk Sranan
In de grammatika van de
 Sranan gedichten is opvallend veel E.B.G. kerktaal te bespeuren, zoals het gebruik van ‘ de’ in plaats van ‘ e’, ‘ na’ of ‘ 0’ (niets).
Het gebruik van ‘ofu’ en ‘efi’ zoals gebruikelijk in de E.B.G. kerktaal: ‘ofu’ als vertaling van ‘of’ en ‘efi’ als vertaling van ‘als’, terwijl in het Sranan beide ‘efu’ zijn.
| |
Sranantongo zinsbouw
Op vele plaatsen wordt de Sranantongo zinsbouw geweld aangedaan. In ‘Liba kari’ luidt het zesde vers:
‘Kande wan dei mi bere ete wan tron
sa mek' un, ma mi n'e sen' baka
mi pikin na syoro fu wan betre gron:
den grebi-tokotoko mek' den saka.’
Slechts met behulp van de Nederlandse vertaling van dit vers, was het mogelijk dit koeterwaals te begrijpen:
‘Misschien zal eens mijn buik opnieuw
u baren, maar ik stuur mijn kroost
alleen terug aan land voor betere grond:
De modder van het graf om in te dalen.’
Een goede zinsbouw zou dit voorkomen hebben:
‘Kande wan dei mi bere sa meki un
ete wan tron, ma mi n' e sen' mi pikin
na syoro baka gi wan betre gron:
grebi tokotoko fu saka go na ini.’
In elk geval blijft er dan toch nog het verschil in betekenis van:
‘ma mi n' e sen' mi pikin na syoro baka
en
‘maar ik stuur mijn kroost alleen terug
aan land voor betere grond’
bestaan.
En dit heeft niets met dichterlijke vrijheid te maken!
Andere grammatikale fouten zoals het niet juiste gebruik van ben, sa, e en o en een onjuiste woordkeus zal ik de lezer besparen.
EDDY VAN DER HILST
WORDT VER VOLGD
Trowsingi
Yu no sab' den dri bigi bun fu grontapu,
den dri moro warti di alasma wani?
Yere san dati: wan pis' gron fu kapu,
fu krin èn fu wai, mek' yusrefi kan prani.
A tweede wan dat' na wan uma yu lobi,
fu sorgu yu oso di n'e meki trobi,
A derde wan dat no de hebi fu rai:
yu eigi pikin di yu lob' lek' yu ai!
Mi winsi yu ala den dri fu prisiri
n' in' libi, na sei fu yu yongu pkinmisi
èn so langa yari dat' noti sa kiri
den siri de y' prani, famiri di y' sa kisi.
Bruiloftsvers
(voor een kleinlandbouwer)
Ken je de drie grote schatten op aarde
die iedereen wenst, de drie meest van waarde?
Hoor wat ze zijn: een lap grond om te kappen,
te rooien, te wieden en zelf te beplanten.
De tweede is een vrouw waar je vurig van houdt,
die je woning verzorgt, nooit twist maar vertrouwt.
De derde, het ligt voor de hand dat je 't vindt:
als je ogen bemin je je bloedeigen kind!
Dus wens ik je al deze schatten te zamen
met veel geluk toe, naast je jeugdige vrouw
en jarenlang, zodat het zaad dat je plant
net zó mag gedijen als 't kroost dat je teelt.
Fu mi gudu
Na pe den ber' mi kumbat' tei
Pe en moi futu e naki gron,
Kon mit' mi pe munkenki de
Kon tidenet', mi lobiwan,
dat' y' e go krei, mi bribi...
Na pe den ber' mi kumbat' tei
Di krepsi tya' mi gudu gwe,
|
|
Auteursrechtelijk beschermd