Gedichten

[p. 1]

tekstkritische noten

Gedichten van Willem van Hildegaersberch.

⁺I. Van den testament.¹

Goed gedacht ende wel versinnen

Doet dat middel ende dat beginnen
Metten einde concorderen.
Dese eertsche hoecheit voel te begeren
Dat is ter werelt gemein plage.
Die sijn einde wel voersage
Hi soude hem hoeden nacht ende dach
Voele te slaen op sijn gelaech,
Hi en wist een slot van rekeninge.
Dese idel glori, dese eertsche dingen
Is al een wanckel toeverlaet;
Wanttet niet te coep en staet
Hoe lange dit eigedom sal dueren.
In geleenden hoven is quaet mueren,
Diemen wederseggen mach.
Corter dan een oge opslach
Wort dit eigedom van deertsche goet
Geset in ander lude behoet.
Diet bruken waende op sijn behagen,
Die wort daer haestelijc uut gedragen
In een linen cleet beslegen.
Die dan meten ende wegen
Ander maet dan si begeren,
Die slaen hem selven seer te sceren;
Want hoe si rijcheit meer verwerven,
Hoemen liever neemt hoer sterven.
Doch en wil ic nyemont raden,
Datmen rijcheit sal versmaden,
Diemen bruken mach mit recht:
Men vynt menich arm knecht,
Die aenden riken hem geneert.
Waer die rijcheit al verteert,
Soe en docht die werelt min no meer.
Caritaet, doecht ende eer⁺
Die mach die rijcheit staende houden.
Al wort die rike vrec gescouden,
Dat en is Gode niet bequaem
Noch der rechter eren naem;
Want God die mint salich leven
Ende heeft selver oerlof gegeven
Rijc te wesen alden sinen,
Die daer gerechtelijc om pinen;
Mer die daer andersins toe gaen
Ende willen plucken ende vaen,
Sulc mit list, sulc mit macht,
Sulc mit wil, sulc mit cracht,
Ende elkerlijc doet sijn best,
Recht als die vogel draecht ten nest,
Om voele te plucken, om voel te rapen,
Die mogen wel onsachte slapen,
Wisten si tloen dat hem sal boeren,
Als die doot tot allen doren
Comen is om dlijf te panden.
Die viant gaept mit wreden tanden
Na der sielen wat hi can.
Hoet mit hem is gescepen dan
Dat weet die Here, diet al is cont!
Hadden si dan soe lange stont
Vorst, dat si hem wael bereiden,
Eer si van der werelt sceiden,
Si en namen daer voer niet al dat goet,
Dat die van Romen ye bestoet.
Mer selden soe eest vernomen,
Diet al opt leste lieten comen,
Dat si maecten goet verstant,
Of wederkeerden mitter hant
Datter qualic was gewonnen:
Tis dan alte spade begonnen.

19 Hs. waenden.
47 Hs. macht. 53 Hs. pande.

+ Fol. 67 d.

1 Medegedeeld volgens B, het ontbreekt in H. Zie Inleiding.

+ Fol. 67 d.-68 a.

[p. 2]

 

⁺Die lude sijn herwaert ende gins ghedwaelt,

70

Diet gelaech dicke hebben betaelt:

 

Men cander niet gevynden al.

 

Oec hoertmen node groet gescal

 

Daer die rike liggen cranc:

 

Tis buten armer lude ganc,

75

Men laet daer nyemont comen bi

 

Dan die daer vrient of maech toe si,

 

Of wise priesters, die hem vragen

 

Of si hoer sunden willen clagen.

 

Al souden si hem geerne wael bereiden,

80

Die tijt is cort, het naect ten sceiden;

 

Si sijn belegen van hem drien,

 

Die op hem scriden al in een:

 

Dat een dat is die siecte groet,

 

Dander die vrese voer die doot,

85

Dat dorde dese hoecheit hier te laten,

 

Die si minden boven maten.

 

Wanneer si weerden dus bescreden,

 

Soe sijn die sinnen ende die reden

 

Soe belast, dat si vergeten

90

Ander salicheit te weten.

 

Die siecte maect die lede mat;

 

Die doot en seet hem dit no dat,

 

Dat yemont weten mach wanneer:

 

Daer om ontsietmen voele te meer.

95

Mer datmen voel voer sterven vreest,

 

Dat doen die sunden alre meest.

 

Weren wi van sunden quijt,

 

Sterven heeft een corte tijt;

 

Doch eest haert, dat weet ic wel,

100

Datmen ummer sterven sal;

 

Mer tis een scult, die wijf no man

 

Met geenre have vergelden can.

 

Al weer sterven noch soe swaer,

 

Willen wi liden trechte waer,

105

Die bitterste anxt dat sijn die sonden.

 

Wanneer dat comt die leste stonde,

 

Ende men ummer sterven waent,

 

Als die borge sijn ingemaent,

 

Soe eest lange genoch gebeit:

110

Die leerraers hebbent ons geseit

 

Ende ingemaent overluyt.

 

Sulc die hoert, sulc die sluit

 

Sijn oren of hijs niet en hoerde;

 

Want die godlike woerde

115

Die gaen hem totter herten clein:

 

Si vallen recht als hagelstein,

 

Die luttel vesten op een cleet.

 

Wanneer die sculdige niet en weet

 

Gelt of pant tot sinen dagen,

120

Ende dan die borgen op hem clagen,

 

Soe coemt hi totter meester scade:

 

Soe doen si die op Gods genade⁺

 

Menichwerven misdoen,

 

Ende dencken vast: In dit sisoen

125

Soe willen wi beteren ons leven,

 

Of God die saelt ons wael vergeven.

 

Die sijn sonderlinge bedrogen

 

Ende over thoeft een net getogen,

 

Daer si hem selven in verwerren.

130

Si comen spade die lange merren:

 

Men sal te tide sijn bedacht

 

Die wijl dat wijsheit ende cracht

 

Regeren mach die sinne vive,

 

Ende men mit gesonden live

135

Vrilic mach te dienste staen

 

Den selven Heer, die sonder waen

 

Al sijn dienre loent te wensche,

 

Op dat si leven als mensche;

 

Mer die beestelike leven

140

Dien wort beestelijc loen gegeven:

 

Hier om sal een yegelijc,

 

Is hi arm of is hi rijc,

 

Setten alle sijn dinc op reden:

 

Onsen tijt hier is thant geleden.

145

Al mocht ic leven dusent jaer,

 

Alst einde comt, wat volcht daer naer?

 

Heb ic goede werken gedaen,

 

Die mogen my in staden staen:

 

Ander have en voer ic niet mede

150

Van deser eertscher rijchede,

 

Daert al af comt dat wi beclagen.

 

Ghi siet die gierige gewagen

 

Siel ende lijf om dat eertsche goet,

 

Ende dencken vast in horen moet:

155

Men salt int leste wederkeren;

 

Dan comt die doot ende doet hem leren

 

Een ander metten onversien,

 

Die ummer van node moet gescien,

 

Want si rijc noch arm en spaert.

160

Dan trecken si op die lange vaert,

 

Ende nyemont en seet ons trechte waer,

 

Hoet mit hem is gescepen daer;

 

Mer die weldoen die mogen hopen:

 

Dus laet ic mi die vrese nopen;

165

Want ic was te sceep gegaen,

 

Had my die wynt gelijc gestaen,

 

Ic had die reise geavontuert;

 

Ende nu mijn leven langer duert

 

Bi concent van onsen Heer,

170

Nu wil ic volgen wiser leer

 

Ende wesen altoes op mijn oert,

 

Te wachten my van sunden voert

 

Die wijl ic cracht heb ende sin.

 

Versumende tijt dats ongewin;

+ Fol. 68 a.-c.

+ Fol. 68 c.-d.

[p. 3]

175

⁺Versume ic dan van dage te dage,

 

Dat ic out weerde ende trage,

 

Den tijt, daer ic in dienen soude

 

Den genen, die om des menschen houde

 

Heeft geleden menigen has,

180

Soe ben ic dommer dan een Sas

 

Of een Vriese ruut van aerde.

 

Ghi die leeft in hoger weerde,

 

Wacht u voer die wike wake;

 

Het is een jamerlike sake.

185

Borchdijt al ten lesten tiden,

 

Wie mach dan penitencie liden?

 

Die siecte heeft die lede teblouwen,

 

Men vynt te coep geen berouwen;

 

Rechte biechte sonder mencken

190

Die canmen dan qualic gedencken.

 

Hier om sullen wi ons versnellen

 

Ende den priester gaen vertellen

 

Van tide te tide ons sunden al,

 

Die wijl wi weten recht getal.

195

Alst buten rekeninge gaet

 

Ende men deen over dander slaet,

 

Soe wordet selden wael vergouden.

 

Wi sollen rekeninge houden

 

Van onsen sundeliken daden,

200

Ende wie dat gevens is van staden,

 

Soe eest best bi gesonden leven

 

Metter wermer hant gegeven

 

Watmen Gode wil toescriven:

 

Soe en maecht nyemont wederdriven.

205

Ghi hebt gehoert, oec eest geweten,

 

Dat met recht waert besleten,

 

Eerment testament betaelde,

 

Ende voele subtylheit overhaelde;

 

Want die gene diet goet verbeiden,

210

Ende die hem selven te sterven reiden,⁺

 

Die sijn contrari mitten sinnen.

 

Die sieke en geren geen gewinne

 

Dan hoer testament te maken,

 

Op datse Gode mogen naken;

215

Diet goet ontfenct na datmen sterft,

 

Die weerden node voele onterft,

 

Ende setten die sieke buten der macht;

 

Want doe hi wijsheit ende cracht

 

Had ende hem selven wel verwist,

220

Doe raepte hi liever in sijn kist,

 

Dan hi kercken ofte clusen

 

Of den armen biden husen

 

In caritaten had versien.

 

Mer als hem seer begint te twien,

225

Dat hijs niet langer en mach orbaren,

 

Soe wil hi gaen sijn siel bewaren,

 

Soe leert hi wat om Gode geven;

 

Mer wist hi noch een tijt te leven,

 

Hi naem liever dan hi gave.

230

Dus teltmen ander lude have,

 

Diemen rumen moet van node;

 

Doch si liden mitten brode

 

Ende rapen vast bi groten hopen,

 

Die oec hoer harstkens willen dropen

235

Mitten vetten dat hem verschijnt.

 

Omt vordel wort nu seer gepijnt.

 

Hier om soe rade ic minen vrient,

 

Die God ons heer een tijt verleent,

 

Dat hi leve nacht ende dach,

240

Dat hi vrilic sterven mach:

 

Soe heeft hi wiselijc geleeft.

 

Oec hoe die rike rijcheit heeft,

 

Die hi bruict in gerechtichede,

 

Ende is si wel gewonnen mede,

245

Hy mach God soe wel genaken

 

Als die tuynen ende haken.

+ Fol. 68 d.-69 a.

+ Fol. 69 a.-b.

80 Hs. den sc. 97 Hs. wie.
140 Hs. Die. 146 Hs. nae.

176 Hs. Dan. 188 Hs. berouwe. 207 Hs. betaelden