Postduiven voor de prins : beleg en ontzet van Leiden

[p. 200]

XX
Boisot voor de stad!

OP de toren en ook aan de wieken van de molen, op de wallen, werden vlaggen bevestigd. Dat was het teken! De galeien waren in zicht! Nu wist men dan, dat de laatste dagen waren aangebroken. Nog waren er mensen, die het niet konden geloven, maar ze werden, zwak als ze waren, meegesleept naar de bolwerken en daar stonden ze, met de hand boven de ogen en tuurden naar de verre schepen op de wijde watervlakte.

Verdwenen waren de verlaten velden en weiden! Water... niets dan water allerwegen. Dit was de laatste dag van het werkeloos toezien. De burgemeester en de heer Jan van der Does ontwikkelden een koortsachtige werkzaamheid. Voor het laatst telde men de koppen. De vrijbuiters kwamen tegen de middag bijeen op het stadhuis, waar ze evenals de schutterij een laatste extra-rantsoen kregen, want morgen zouden zij, voor het laatst, zoals men hoopte, ten strijde gaan.

Het plan stond vast en het was eenvoudig. In de vroege ochtend zou Boisot met zijn Geuzen de Lammerschans van de zuidzijde aanvallen en de Leidenaars zouden een uitval doen in het Noorden. Dan kreeg men de vijand tussen twee vuren en zelfs de verzwakte schutters en vrijbuiters wreven zich in de handen, als ze dachten aan het gevecht van morgen.

[p. 201]

Men zou de vijand al het geleden leed betaald zetten, men zou het eigen leven niet achten, maar er op los slaan, want was dit niet de laatste, zelfs de aller-allerlaatste kans?

Wanneer de aanval van morgen niet zou slagen, dan was er geen ommekeer meer mogelijk, dan was alles verloren, dan zou de vijand de stad innemen en men kon er op rekenen, dat hij daar gruwelijk zou huis houden.

‘Mannen,’ sprak van der Does, ‘nu is het er op, of er onder. Het gaat om ons leven. Als we morgen verliezen, dan zijn wij verloren. Wanneer de vijand de stad binnen komt, dan blijft er geen mannen-leven gespaard. Beter dus, op het slagveld te vallen, dan smadelijk te sterven aan galg of boom. Mannen... ik weet, dat niemand meer van u kan eisen, dat ge thans, zwak als ge zijt, nog gaat vechten en toch vraag ik dat van u. Ik durf u dit te vragen, omdat ik u ken. Omdat ik weet, dat ge dappere vrijbuiters en schutters zijt, omdat ik weet, dat ge zelfs nu nog zult strijden met de moed van een leeuw... mannen, uw stad rekent op u, het gehele land houdt het oog op u gevestigd, de Prins stelt vertrouwen in u!’

Meer was niet nodig, zelfs deze toespraak was niet nodig geweest, want allen waren vast van plan, te strijden tot het alleruiterste.

Zo kwam men dan in de vroege ochtend van de tweede October bijeen, bij de poort. Geen burger, die nog lopen kon, was thuisgebleven en de mannen, die de uitval zouden wagen, zagen menige traan in de ogen van hen die achterbleven.

Men zag de galeien naderen, daar in de verre verte en toen ging de poort open om het kleine leger door te laten. Jammer genoeg viel er een dikke mist over het water, toen de mannen nauwelijks scheep waren gegaan, zodat men nu niet meer kon zien, wat de Geuzen deden.

Maar ook dit kon de wakkere verdedigers van de stad

[p. 202]

niet tegen houden, men voer de richting van Lammen uit. Het was wel vreemd, dat er niets gebeurde. Hoe dichter men bij de schans kwam, hoe dichter de mist werd, en ten slotte legde men de schuiten stil, om te wachten, wat de vijand in zijn schild voerde.

Men naderde de Vliet, die vlak bij de schans lag en waar het hogergelegen land niet geheel was ondergelopen. Enige tijd wachtte men, doch men hoorde niets uit de richting van de Lammerschans. Ook van de Geuzen bemerkte men niets...

‘Verdacht,’ fluisterde Arie van der Werff. ‘Andries... dat ziet er raar uit.’

‘Zouden ze misschien weg zijn?’ vroeg Andries.

‘Dat geloof ik niet,’ antwoordde Arie. ‘Dat zou al te mooi zijn.’

Intussen beraadslaagden de aanvoerders druk met elkaar. Het stond vast dat de vijand iets van de nadering der Leidenaars bemerkt moesten hebben en natuurlijk hadden de Spanjaarden ook de galeien van Boisot gezien.

‘Ik houd het er voor,’ zei van der Does, ‘dat de vijand zich stil houdt, om ons in de pan te kunnen hakken, als we dichter bij komen. Die vermaledijde mist ook... we kunnen niets zien... we weten niet eens, waar Boisot zich ophoudt.’

‘We moeten wachten,’ stelde Cortevelt voor.

Maar Arie mengde zich in het gesprek. ‘Wachten is tijdverliezen, we moeten verder gaan.’

Van der Does dacht na. ‘Het een is al even kwaad als het ander.’

‘Wat dan?’

‘Er zullen verspieders voor moeten gaan,’ zei van der Does. ‘Zij kunnen alleen het voetpad langs de Vliet volgen en hier zal een schuit wachten om hen op te nemen, zo zij op de vijand mochten stuiten.’

‘Ik zal gaan,’ zei Arie.

[p. 203]

De schans was leeg! De vijand was vertrokken en de stad was gered (blz. 205).

[p. 204]

‘En ik,’ riep Andries. ‘Ik kan nog hard lopen. Ik ben niet zwak, laat mij gaan.’

Van der Does keek de jongens aan, even schudde hij zijn hoofd, toen bedacht hij zich en sprak:

‘Het is wel. Gaat dan, jongens. Tien vrijbuiters zullen u volgen, met de musket gereed om te vuren. Als ge aangevallen wordt, werpt u dan plat op de grond, kruipt naar het water en springt er in. De vrijbuiters zullen uw aftocht dekken, als ge u zwemmend wilt redden. Dat is onze kans!’

Arie en Andries knikten en ze werden wel meewarig nagekeken door de mannen, die dachten, dat zij regelrecht hun dood tegemoet gingen.

Andries trok zijn muts strak over zijn oren en volgde Arie, die reeds aan wal was gegaan.

Daar slopen de twee jongens voort over het smalle voetpad en hoe meer zij de schans naderden, hoe voorzichtiger zij liepen. Maar zelfs toen zij op nog geen honderd meter van de schans waren gekomen, hoorden zij nog geen enkel gerucht.

Het was vreemd... Plotseling sloeg een hete angst door Andries heen... hij besefte, dat hij zich in het allergrootste gevaar bevond. Het was immers heel goed mogelijk, dat de vijand hun nadering al lang bemerkt had en zich alleen stil hield, om de verspieders des te zekerder te kunnen neerschieten. Die verdraaide mist ook!

Arie scheen al evenzeer onraad te voelen... hij trok Andries aan zijn mouw en de jongens lieten zich zacht op de grond zakken en zetten de tocht op handen en voeten voort.

Weldra kropen ze op een afstand van nog geen twintig meter van de Lammerschans en nu konden zij de omtrekken zien. Was dat niet de loop van een musket? Stak daar niet een helm omhoog?

Waren dat de donkere ogen van een vijand, die juist zijn musket op hen richtte?

[p. 205]

Nog langzamer ging het voorwaarts... maar niets bewoog zich daar in de schans. Hoe was het mogelijk, dat de vijand zich zo goed stil hield? Was dat wel mogelijk?

Nog tien meter... acht meter... toen schudde Arie zijn hoofd en hij gaf Andries een teken, dat ze niet verder konden gaan. Wat nu? Was het mogelijk, dat de vijand hen kalm liet naderen, om hen daarna des te zekerder te kunnen grijpen?

Andries voelde, dat hij deze spanning niet langer kon volhouden. Nu hij eenmaal zo ver gegaan was, kon hij toch niet meer terug. Liever alles, dan deze vreselijke onzekerheid. Zonder iets tegen zijn vriend te zeggen sprong hij op en rende naar de schans. Nu stond hij er boven op en toen juichte hij zo luid, dat allen het konden horen. De schans was leeg!

De vijand was vertrokken en de stad was gered.

Maar Andries besefte dat alles eerst enkele minuten later, op dit ogenblik begreep hij alleen, dat hij gered was uit een vreselijk gevaar. Daar kwamen op een draf, de vrijbuiters aan en meteen klonk er trompetgeschal van de zijde van de stad.

En hoort! Dat geluid werd beantwoord uit het Zuiden. Nu was er ook geen houden meer aan. Van der Does liet nog haastig de schans onderzoeken, maar toen er geen vijand gevonden was, kwam er een einde aan de orde en de discipline.

Langs het voetpad snelden de vrijbuiters, zo vlug als hun zwakke benen hen konden dragen, de heer Boisot tegemoet. Jan van der Does was vooraan en daar doemden, uit de dikke mist, gestalten op... Geuzen... Boisot vooraan, die Jan van der Does dadelijk herkende.

Het duurde niet lang, of de vrienden omhelsden elkaar en toen ging het in optocht en haastig terug naar de stad. Daar had men in angstige spanning het begin van de strijd

[p. 206]

afgewacht en reeds wanhoopten velen, toen men niets hoorde.

Leidens bevolking was samengestroomd naar de Vliet en de Koepoort. Daar werd de vrijbuiters en de Geuzen een schitterende en juichende ontvangst bereid. Het is onmogelijk te beschrijven, hoe de mannen binnen de sterke muren van de stad, die het zo lang hadden uitgehouden, werden ontvangen.

Van enige orde in de gelederen van het kleine leger was geen sprake meer. Arie en Andries bevonden zich weldra met Boisot en Jan van der Does en nog enige vrijbuiters temidden van een juichende kring, die om hen heen danste en vaderlandse liederen zong.

Heel langzaam vorderde men naar het stadhuis, waar de burgemeester van der Werff de lang-verwachte gasten opwachtte. Maar het volk wilde de mannen niet naar binnen laten gaan, eerst moest de aanvoerder der Geuzen hen toespreken.

‘Volk van Leiden,’ sprak de dappere Boisot, ‘ik weet niet, hoe wij u moeten danken voor uw moed en volharding. Pas later zal de geschiedenis uitmaken, wat gij hebt gedaan voor het vaderland. Hier schiet de taal te kort om u te zeggen, wat wij, Geuzen, op dit ogenblik voelen. De vijand is verslagen en wij zullen hem volgen, waar hij zich nog nestelt, opdat ons vaderland vrij worde. Mijn schepen zullen zo dadelijk voor de wallen komen en u het voedsel brengen, dat ge zo lang hebt moeten missen. Volk van Leiden... uit naam van de Prins... hebt dank! Leve de Prins! Leve het vaderland!’

Het gejuich duurde minuten lang, maar eindelijk konden de mannen zich naar binnen begeven. Men telde de koppen, er waren nog ongeveer zestig man, die de heer van der Does gevolgd waren. De anderen hadden zich zeker met het volk bij de wallen opgesteld, om de vloot te zien naderen.

[p. 207]

In allerijl overlegden de regeerders, hoe zij de schepen konden vrijwaren tegen een bestorming. Boisot nam nu de leiding. In gesloten gelederen trok de kleine troep naar de wallen en daar werden de kaden afgezet door de vrijbuiters en schutters.

Tegen acht uur in de morgen kwamen de schepen der Geuzen voor de wallen. Het gejuich was niet meer van de lucht, men wierp mutsen en petten in de lucht, vrouwen wierpen bloemen naar de schepen en velen losten vreugdeschoten in de lucht.

Door de Vliet kwamen de schepen de stad binnen en de vrijbuiters volgden de schepen tot zij ligplaats kozen. Toen kon er gelost worden, maar de mannen van van der Does hadden nog een paar benauwde uren. Natuurlijk mogen mensen die zo lang gevast hebben, niet dadelijk teveel eten, maar het was haast niet mogelijk de burgers te beletten, zich op de voedselvoorraden te werpen.

Met de grootste moeite slaagde men er in, de voorraden in het St. Jacobs-gasthuis te brengen en daar kon dan de uitdeling beginnen. Aan een ieder werd een half pond brood, een stuk kaas en een pekelharing uitgereikt en weldra waren de straten vol van juichende burgers, die met al dat kostelijke voedsel in de hand door de straten liepen, juichend en zingend, springend en dansend.

Ook op het stadhuis was het groot feest, men dronk elkaar toe en er was een extra-rantsoen voor de vrijbuiters en de schutters. Dagen lang vierde men feest in de stad, een feest, dat nooit werd vergeten.

Want nog heden ten dage viert men op die derde dag van de maand October feest in de stad Leiden, waarbij het nooit aan brood en kaas en pekelharing zal ontbreken...