Heuvings haardstee

[p. 130]

[Hoofdstuk 15]

Het kind wordt geboren in een nacht van de oogsttijd. Albert was moe van het maaien, maar nu hij door het donker gaat, om de buurvrouwen te roepen, nu is hij die vermoeidheid vergeten. Hij haast zich naar het huis van Kamping. Hij klopt op de ruiten en vraagt, of Stina komen wil. Het kind van haar, twee maanden oud, begint geschrokken te schreeuwen.

‘Ik kom er an!’ roept Stina.

Albert haast zich naar Huiings huis en wekt ook daar de bewoners.

‘Ik kom er an!’ roept Hanna.

Hij keert zich om en sjouwt naar Oortwijn.

‘Ik kom er an!’ roept Mina.

Het valt hem niet op, dat ze dezelfde woorden gebruiken, die drie vrouwen, die met blijmoedige vrijwilligheid zijn vrouw gaan helpen. Hij wordt teveel beheerst door spanning en zorg.

Als hij terugkomt bij huis, na zijn snelle loop door de nacht, is Stina reeds de keuken ingegaan. Terwijl hij wachtend buiten staat, nadert Huiings Hanna ook, en kort daarop betreedt tenslotte Oortwijns Mina het erf.

Albert drentelt haar na, blijft staan in de washoek. Als de keukendeur even geopend wordt, hoort hij Mina zeggen: ‘Ik wens je toe, Marchien, daj' een bliede moeder wordt.’

Dat is zo de gebruikelijke wens, die door de buurvrouwen wordt uitgesproken - maar niemand toch kan dit vuriger wensen dan hij, die zwijgt. Doelloos dwaalt hij rond. Hij staat te staren in de nacht, die drukkend is - of beeldt hij zich dat in? Hij zet zich neer in het gras. Een egel, die op jacht is, dribbelt bedrijvig en snuffelend voorbij, scharrelt rond in het kreupelhout, doet dorre eikebladeren geheimzinnig ritselen, keert terug. Rusteloos gaat hij door de nacht.

Rusteloos is ook Albert. Hij gaat het huis weer in. Hij streelt gedachteloos de kop van een der paarden, drentelt over de deel. Hoe lang duurt het nu al? Hij leunt tegen een gebintstijl, hij wacht maar, wacht.... De zorgen worden zwaar, ze verdrijven hem van zijn plaats, doen hem gespannen

[p. 131]

luisteren aan de keukendeur.... Hij dwaalt weer rond onder de eiken, loopt luisterend langs de ramen, staat in de zijdeur - bidt.... Het is de Heere, Die alles leven doet.

Daarna gaat hij de deur weer uit, loopt langzaam langs de zijmuur, schuift met de voet werktuiglijk een steen door het gras. Hij staat te staren in de nacht. Eén van de uilen, die nestelen onder de nok, verlaat het huis geruisloos door de opening in het uilenbord. Hij gaat op jacht, net als de egel. Nu roept hij, achter het dorp, een huiveringwekkende roep. Ineens keert Albert zich om: vanuit het huis heeft Stina hem geroepen - een roep, waar de vreugde in klinkt!

Marchien lacht tegen hem, als hij zich tot haar wendt. Hij ziet de overgrote blijdschap op haar bleek gezicht. Meteen legt Stina lachend het kind in zijn armen, de kleine jongen.... die Egbert heten zal.... Hij staat daar in een onbeholpen houding, met een onbeholpen vreugde - maar wat hindert dat? Hier, op zijn handen, ligt de kleine jongen....

Een klein kopje.... och, zo ongelofelijk klein.... Twee blauwe ogen, die niets schijnen op te merken.... die dicht gaan om de een of andere onbegrepen ergernis, zo 't lijkt.... Twee knuistjes, die zich krampachtig samenballen, alsof de jongen meent dat hij vechtend door 't leven moet.... Trok hij daarom zo'n geërgerd gezicht?.... Och mannetje, je vader en je moeder zijn er ook nog!....

‘Geef maar weer hier,’ zegt Stina en meteen neemt ze hem reeds. Nog even keert Albert zich tot Marchien, dan gaat hij de deur maar weer uit. Binnen heersen de vrouwen en het kind. Een overmacht, waarvoor hij lachend wijkt. Als hij nog slapen wil, zou hij net zo kunnen doen als de scharenslijpers: in 't hooi. Maar hij heeft helemaal geen slaap. De vreugde stuwt zijn voeten door het gras. Langzaam wandelt hij voort onder de eiken. Zijn hart is vervuld van de overgrote vreugde om het wonder. Hij staat er nog onwennig tegenover. Dat daar, in de keuken, nu een kleine jongen is - zíjn jongen.... Het is werkelijkheid, maar het komt hem zo onwezenlijk voor....

Hij is nu beland bij het hek, dat de es afsluit. Hij zet zich neer op de bovenboom, zoals hij deed, toen hij een kleine jongen was. Maar nog nooit heeft hij hier in de nacht gezeten. Dat doe je, als je vader bent!....

Zijn benen zijn wat zwaar, maar zijn hoofd is helder, zijn vreugdevolle gedachten zijn klaar, ofschoon het dromen konden zijn. Het is ook onwerkelijk als in een droom. Dat hij een zoon heeft. En dat hij hier bij nacht zit, op het hek. Als jongen zat hij hier te wachten aan de avond van de Rolder markt, te wachten op zijn vader, die daar naar toe was geweest. Dan zat hij popelend uit te zien: wat zou hij krijgen van zijn vader? Wat had zijn vader voor hem meegebracht?

Nu is die tijd voorbij. Hij is een man geworden. Hij is vader geworden. Hij

[p. 132]

heeft opnieuw iets gekregen.... iets onuitsprekelijk moois.... Van wie?....

Een gevoel van verlegenheid, van schaamte komt snel in hem op.... Hij zet zijn voeten op de grond....

Hij buigt zijn borst over de boom van het hek.... Hij vouwt zijn handen.... Hij dankt zijn Vader voor dit onzegbaar grote geschenk....

Nooit is het binnenhalen van de oogst voor Albert zo'n feest geweest als nu, nu er zo'n grote vreugde losgebarsten is. De zon schijnt hel in deze dagen. Maar ook in de nachten brandt soms een borend licht, als hij wakker wordt op het geschrei van zijn jongen. Dan stormt de vreugde om dit geschenk weer zo overweldigend omhoog, dat hij nog wakker ligt, lang nadat het kind weer tot rust is gekomen. Dan ziet hij uit in het verschiet, dan is de nacht verhelderd door het borende licht van zijn verbeelding, een licht, met goud doorgutst, goud van oogstdagen vol gloed, vol koren en vol kracht - de kracht van Egbert, die fors zijn zende slaat.... In stil genieten van die slag keert hij terug in de slaap, waardoor hijzelf krachten verkrijgt voor de komende dag.

Dan rijden weer ratelend de wagens uit naar de akkers. Dan worden weer de garven opgeladen, met steeds hoger zwaai in het licht. Dan grijpen de armen van de lader de schoven en vlijen ze deskundig neer. Zo greep Albert het geluk, dat hem gereikt werd met een zwaai uit de hemel, en zielsgelukkig heeft hij het neergevlijd.... Het kind.... Eenmaal zal het naast vader gaan en delen in de oogst....

Zijn blijde werkdrift schijnt zich mee te delen aan de anderen van zijn huis, aan die hem helpen. Zij schijnen er in op te gaan, zij hebben deze dagen een gemeenschappelijk pad voor hun vreugde, zoals de garven van de akkers, door hun arbeid, dezelfde weg gaan, naar de schuur.

En als daar weer een wagen nadert, dan verneemt Marchien het wel, dan dringt de algemene opgewektheid wel tot haar door, daar in de bedstee aan de tussenwand. Zien kan ze het niet, zien kan ze slechts het zaad dat anderen binnenhalen, Kamping en Huiing, elk naar zijn huis. Voor de ramen ziet ze ze gaan, de gouden vrachten, wiegend boven hun wielen. Vaag hoort ze het geruis, als de hoogste schoven langs de laagste lindetakken schuiven. Telkens weer hoort ze dat geluid van de oogstwagens der buren. Telkens ook hoort ze weer de nadering van een eigen wagen, eerst op de mulle zandweg: het dof gestamp der paardehoeven, het zwak gekrak en licht gekreun der wielen; dan slaan de hoeven op de keien voor de baander en met een zware daver volgt de wagen. Dan roept er iemand: ‘Ho!’ Dan is het stil. Dan staan ze voor de baander, de paarden worden losgemaakt en gespannen voor de wagen, die inmiddels leeggekomen is. En de volle wagen wordt door het volk naar binnen gereden, de deel op. Eén van de mannen heeft de disselboom gevat, de anderen duwen op. De

[p. 133]

davering nadert steeds meer.... weer roept men: ‘Ho!’ Daar staat de wagen, niet ver meer van de tussenwand.

De touwen worden losgemaakt, de wezeboom, die gedurende de reis zwaar op de lading heeft gedrukt, die er een diepe scheiding in maakte, de wezeboom wordt er afgenomen en even later is het afladen in volle gang. Eén voor één worden de garven aan de vork geprikt, zwaaien ze door de opening tussen de slieten - de opening waardoor Egbert destijds omlaag is gestort.... De garven worden aangevat, voortgeworpen en neergelegd. Dan rusten ze uit van de reis. Dan zijn ze uit het goud van de dag genomen en opgetast in het donker van de grote ruimte, onder het zware, beschuttende dak. Onderaan liggen die van de verste akkers.

Marchien luistert maar naar de geluiden van de berging - en dan weer naar de geluiden van het kind. Het kind - mettertijd zal het meegaan naar het land, een kleine dreumes, die neuriënd drentelt langs wagen en schovenrij, en die zijn groot plezier beleeft van allerhande kleinigheden.... Zij weet nog hoe dat is. Zij weet nog hoe het ging, toen zij een klein meisje was. Zij speelde op de akkers, repte zich moeizaam over de stugge stoppels, pelde de korrels uit een aar, peuzelde ze op en kreeg naderhand pijn in de keel. Haar vader zei, dat het van de korrels kwam. Zij dronk en drentelde weer rond en werd vreselijk moe. En 's avonds viel ze snel in slaap....

Driemaal klinkt er een klop op de deel. Dat deed degene, die de garven omhoogstak. Driemaal klopt hij met het eind van de vorksteel op de bodem van de wagen, ten teken dat die wagen leeg is; het sein voor de onzichtbare bergers, daar boven in het huis. Ratelend wordt de wagen de deel afgereden.

Daar komt alweer een vracht. Zij hoort weer de vaste opeenvolging der geluiden. Daar duwen ze hem weer de deel op.... Zij ziet het allemaal, zij weet net hoe het gaat.... Gerrit heeft de disselboom gevat. Hij loopt natuurlijk achteruit, met zijn gezicht naar de wagen.... Daar komt hij.... Ja.... ja.... ‘Ho!’ roept men heftig. Het is te laat.... Gekraak van de wand, waar zij naast ligt.... Stof en geschreeuw.... Ze zijn te ver gegaan.... de disselboom is door de wand gedrongen en steekt nu in de bedstee.... Nu heeft ze plotseling een uitzicht op de deel....

Ontsteld, verbouwereerd zijn ze toegeschoten.... Vooral Gerrit kijkt beteuterd. Het is zíjn schuld. Hij had beter moeten opletten, hij is niet handig genoeg geweest, hij had de disselboom bijtijds omhoog moeten duwen.... ‘Hej' je ook bezerigd, Marchien?’ vraagt hij schuldbewust.

‘Nee hoor!’ Ze lacht. ‘Helemaal niet!’

Zij heeft plezier. Zij zegt, dat zij al lang verlangd heeft om eens te kijken hoe het ging. Zij kon alleen het zaad van Kamping en de anderen maar zien - nu wordt het beter! Gerrit wordt bedankt voor zijn werk. Hij moet vooral niet treuren.

[p. 134]

Wel, dan lacht hij maar met de anderen mee. Maar inwendig heeft hij ontzettend het land. Toen Albert hem nam als knecht, meende die te kunnen rekenen op zijn bekwaamheid. Hij kon goed zoden steken, hij kon goed melken, hij kon alles zoals het moest en Albert kon dan ook gerust met hem in zee gaan - maar nu is er wel wat anders aan het licht gekomen....

een rok voor de opening

Marchien intussen heeft schik. Zij kijkt de deel op. Zij hoeft nu niet meer af te gaan op de geluiden, zij kan zich er nu van overtuigen, dat alles zuiver volgens die geluiden verloopt. Albert vraagt haar, of ze niet wat voor dat gat zullen hangen, maar zij zegt, dat daar nog wel even mee gewacht mag worden.

't Is toch een spul.... denkt Albert. Dat gat, dat moet weer dicht. Met leem. Maar ze hebben 't nu veel te druk om leem te halen.... Daar komt alweer een voer....

Marchien moet lachen, omdat Gerrit nu zo angstvallig te werk gaat.... Daar staat de wagen weer, daar gaan de garven weer omhoog.... Onderwijl komt oude Wemmechien Kamping de baander in, traag schuifelend met haar sloffen.

‘Albert, hoe gaat 't met Marchien?’

[p. 135]

‘O Wemmechien, heel best, hoor!’ roept Marchien over de deel.

Het oude mensje staart onthutst in de richting van de stem....

‘Mien lieve tied!...’ brengt zij dan stamelend uit. ‘Wat hej' nou toch.... Een gat in 't bedde?’

‘Och ja,’ verklaart Albert, ‘daar is ons de kleine jong al oetbroken. Die wou helpen - met alle geweld’....

Met een verbaasd lachje op haar gezicht schuifelt Wemmechien op de opening af. Een beetje onzeker spreekt ze Marchien toe. 't Is allemaal zo gek.... Dat je op de deel staat te praten met iemand die in de bedstee ligt.... Zij is wel oud, maar zoiets heeft zij toch nog nooit meegemaakt.... Marchien zegt, dat ze maar in de keuken moet komen, dan kan ze zitten. Albert hangt vervolgens een rok voor de opening. Hij heeft toch pret om het dwaze geval. Dat heeft al gauw het hele dorp - met uitzondering van Gerrit. Hij schaamt zich. Hij wordt ook erg geplaagd.

Als Albert wakker wordt de andere morgen, schuift hij speels het rokgordijn wat opzij en gluurt de schuur in, waar de oude kat hem verwonderd in de ogen kijkt.