|
| |
| |
| |
Het XXXVII. hooftstvk.
Grote yver der eerste Christenheit tegen de heidensche boeken. Tacitus word door d'eerste Christenen gedempt. Goede eigenschappen van Iulianus Apostata, of verloghende: zijn kuisheit, en gerechtigheit. Hy verbied den Christenen de school. Hy is een heftig, maer geen wreed vyant der Christenen, niet bloetdorstig, maer sober en wakker. Wakkerheit van Alexander de Groot. Iulianus kennis van d'oorlog. Zijn doot is die van Epaminondas gelijk. Waerom hy Apostaet, of verloghende genoemt word. Zijn waengeloof. Zijn kloekmoedig sterven. Hy recht het heidendom weer op. Vryheit van geweten tot verscheide zaken gebruikt.
MEn ziet gewoonelijk dat de goede voorneemens, zo zy niet wel beleid worden, de menschen tot quade uitwerkingen drijven. De beste en gezontste zijde in een burgerlijke oorlog is zonder twijffel de gene, die de godsdienst en oude wetten van 't lant voorstaet. Men vind nochtans onder d'oprechte lieden, die deze zijde volgen (want ik spreek niet van de genen, die haer tot een schijn gebruiken, of om hun bezondere wraek uit te voeren of hun gierigheit te verzaden, of om de gunst der Vorsten te verkrijgen, maer van de genen, die met een ware yver tot de godsdienst, en door een heilige begeerte om de vrede en welstant van hun vaderlant te bevorderen) men vind, zeg ik, van de zodanigen, veel, die door hun eenzijdigheit uit de palen van de reden gedreven worden, en die daer door somtijts ongerechtige, geweldige, en ook roekeloze raden nemen. 't Is zeker dat, in d'eerste tijden, toen de Kristelijke Godsdienst door de wetten macht kreeg, d'yver veel lieden tegen alderhande heidensche boeken wapende; door 't welk de geleerde lieden grote schade lijden. Ik acht dat deze wanorde meer schade, dan al het bran- | |
| |
den der barbaren, in de boeken gedaen heeft. Cornelius Tacitus is 'er een klaer getuig af. Want hoewel de Keizer Tacitus, van zijn maegschap zijnde, al de boekeryen, die in de werrelt waren, daer meê, door een uitgedrukt bevel, verzien had, zo heeft nochtans een enig boek niet geheel het naeukeurig onderzoek der gener, die hem begeerden te dempen, om vijf of zes vruchteloze sluitreedenen, tegen 't Christelijk geloof, konnen ontsnappen. Zy hebben ook dit gebrek gehad, dat zy lichtelijk de Keizeren, die 't met de Christelijke Godsdienst hielden, prezen, en in 't algemeen al de werken der gener, die daer tegen waren, verdoemden; gelijk men lichtelijk aen de Keizer Julianus, Apostaet gebynaemt, zien kan. Hy was warelijk een groot en treffelijk man, diens ziel in de Philosophy, naer de welke hy al zijn werken schikte, deurweekt was. En zeker, men vind geen deucht, in de welke hy geen treffelijke voorbeelden nagelaten heeft. Men leeft in kuisheit (van de welke de loop van zijn leven klare getuigenis gaf) een gelijke trek van hem, als van Alexander, en van Scipio; dat is dat hy, van veel schone gevangen vrouwen, niet een wilde zien, schoon hy in 't bloejen van zijn ouderdom was: want hy wierd door de Parthen gedoot, toen hy naeuwelijks eenendartig jaren bereikt had. Wat zijn gerechtigheit aengaet, hy verhoorde zelf de dingers van weêrzijden; en schoon hy door nieusgierigheit de genen, die voor hem verschenen, vraegde van wat Godsdienst zy waren, zo kon nochtans de vyantschap, die hy de Christelijke toedroeg, zijn gemoed niet naer d'onrechte zijde doen overslaen. Hy maekte zelf veel goede wetten, en besnoeide een groot deel der schattingen en tollen, die zijn voorzaten gelicht hadden. Wy hebben twee goede Historieschrijvers tot ooggetuigen van zijn werken. Een van hen, Marcellinus genoemt, berispt heftig, in verscheide plaetsen van zijn Historie, zijn bevel, door 't welk hy de school en leeroeffening aen alle Christelijke Redenrijkers en letterkonstenaers verbood; en zegt dat hy wenschte dat deze daet onder een eeuwig zwijgen verborgen had geweest. 't Is waerschijnelijk dat Marcellinus, zo Julianus iets wreder tegen | |
| |
de Christenen gedaen had, het niet verzwegen zou hebben, dewijl hy den Christenen jonstig was. Hy was ons, 't is waer, een heftig, maer nochtans geen wreed vyant. Want d'onzen vertellen zelf van hem, dat, terwijl hy eens rontom de stat Chalcedonia wandelen ging, Maris, bisschop van deze plaets, hem wel een booswicht, en een verrader van Christus durfde noemen, en dat Julianus hem geen ander leet daerom deê, dan dat hy antwoorde: Loop, loop, elendige, beween 't verlies van uw ogen; en dat de bisschop daer op weêr antwoorde: Ik dank Christus van dat hy my 't gezicht benomen heeft, om u onbeschaemt aengezicht niet te zien. Maer, zeggen zy, hy gebruikte hier in een Philosophisch gedult. Doch dit is 'er evenwel af, dat deze daet niet wel met de wreetheden, die hy, zo men zegt, tegen d'onzen bedreven heeft, vergeleken kan worden. Hy was, zegt Eutropius, mijn ander getuig, een vyant van de Christenheit, maer nochtans zonder bloetstorting. Om weêr tot zijn gerechtigheit te keren, daer is niets, daer in men hem beschuldigen kan, dan in de strengheit, die hy, in 't begin van zijn heerschappy, tegen de genen, die d'aenhang van Constantius, zijn voorzaet, gevolgt hadden, gebruikte. Wat zijn soberheit aengaet, hy leefde altijt als een krijgsknecht, en voede zich, in de volle vrede, gelijk de geen, die zich tot de strengheit van d'oorlog toeruste en gewende. Zijn wakkerheit was zodanig in hem, dat hy de nacht in drie of vier delen verdeelde, en 't minste deel daer af tot de slaep besteede. Hy gebruikte 't overige daer af tot het bezichtigen van de staet van zijn heir, en van zijn lijfwachters, of in zijn boeken. Want hy was, onder zijn andere wonderlijke eigenschappen, treffelijk in alle schriften. Men zegt van Alexander de Groot, dat hy, neêrgestrekt leggende, en om niet door de slaep van zijn bedenkingen en bezigheden afgetrokken te worden, een bekken by zijn bed deê zetten, en dat hy met zijn een hant, die hy buiten 't bed stak, een koper balletje hield, op dat, als de slaep hem dit balletje uit de hant in 't bekken deê vallen, dit gedruisch hem weer opwekken zou. Maer Julianus hield, door zijn zonderlinge onthoudelijkheit, zijn gemoed op 't geen, | |
| |
dat hy begeerde, zo uitgespannen, en wierd zo weinig door deze dampen belet, dat hy deze konst niet behoefde. Wat zijn kennis in de krijgskonst aengaet, hy was wonderlijk in alle delen van een treffelijk hooftman. Hy versleet ook byna zijn geheel leven in gedurige oorlogen, en ten meestendeel in Frankrijk tegen de Duitschen en Franschen. Men vind weinig menschen, die meer gevaer uitgestaen, en meer bewijs van hun dapperheit gedaen hebben. Zijn doot heeft iets gemeen met die van Epaminondas. Want hy wierd met een schicht getroffen, en poogde hem uit te rukken, ja zou 't ook gedaen hebben, zo de schicht, scherp zijnde, hem niet in de hant gesneden, en die verzwakt had. Hy verzocht onophoudelijk, dat men hem in deze zelve staet weer in 't gevecht zou brengen, om daer de zijnen aen te manen, die, zonder hem, deze strijt kloekmoedig uitstonden, tot dat de nacht de heiren scheide. Hy had door de Philosophy geleert zijn leven, en de menschelijke dingen te verachten, en had een vast geloof van d'eeuwigheit der zielen. Hy was in zaken van Godsdienst overal zeer gebrekkelijk. Men noemde hem Apostaet, of verloghende, om dat hy onze godsdienst verlaten had. Doch dit gevoelen schijnt my waerschijnelijker, dat zy hem nooit ter harten had gegaen, maer dat hy, om de wetten te gehoorzamen, zich zodanig geveinst had tot dat hy de heerschappy in handen kreeg. Hy was zo waengelovig in de zijne, dat de genen zelven, die in zijn tijt van zijn gevoelen waren, daer meê de spot hielden: ja men zegt dat hy, zo hy de zege tegen de Parthen verkregen had, 't geslacht der ossen gedempt zou hebben, om zijn offeringen te voldoen. Hy was ook door de konst van waerzegging verleid, en gaf geloof aen alderhande voorzeggingen. Hy zeide, in zijn sterven, onder andere dingen, dat hy de goden bedankte, om dat zy hem niet door overvalling hadden laten doden, maer hem van overlang van de plaets en uur van zijn doot verwittigt hadden; en ook geen zachte of flaeumoedige doot, die beter den wellustigen en ledigen paste, en geen quijnende, lange en pijnelijke doot toegezonden hadden: en om dat zy hem waerdig kenden om dus heerlijk, in de voortgang zij- | |
| |
ner verwinningen, en in 't bloejen van zijn eer deden sterven. Hy had een gelijk gezicht, als dat van Marcus Brutus, gezien; 't welk hem eerst in Gaule dreigde, en daer na, op 't uitterste van zijn leven, zich weer voor hem in Persen vertoonde. Deze redenen, die hy sprak, toen hy zich getroffen gevoelde: Nazareër, gy hebt verwonnen, of, naer een ander: vernoeg u, Nazareër, en enige andere wonderen, die men daer aen hecht, zou niet door mijn getuigen, zo zy zulks gelooft hadden, vergeten zijn. Want zy, in't heir tegenwoordig zijnde, hebben tot op de minste bewegingen en woorden van zijn einde gelet. Maer om ter zaek van mijn voorstel te komen, hy broede, zegt Marcellinus, van overlang het heidendom in zijn hart, maer hy durfde 't niet openbaren, om dat zijn heel heir van Christenen was. Eindelijk, als hy zich machtig genoech zag, om zijn voorneemen t'openbaren, deê hy de tempelen der goden openen, en poogde door alle middelen d'afgodery weêr op te brengen. Hy, in Constantinopelen 't volk oneenig, en de Prelaten van de Christelijke kerk verdeelt vindende, deê hen alle in 't hof tot Constantinopelen komen, en vermaende hen, om tot zijn voorneemen te geraken, deze burgerlijke oneenigheden te dempen, en yder zonder verhindering en vrees zijn godsdienst t'oeffenen. Hy verzocht dit met grote ernst, op hoop van dat dit verlof de twisten van weerzijden vermeerderen, en 't volk beletten zou, zich weer te vereenigen, en, door hun eendracht en eensgezintheit, zich tegen hem te versterken; vermits hy door de wreetheit van enige Christenen beproeft had, dat 'er voor de mensch geen beelt zo zeer te vrezen is, als de mensch zelf. Daer ziet gy zijn woorden ten naeste by, in de welken dit aenmerkenswaerdig is, dat de Keizer Julianus, om de burgerlijke beroerte te voeden, de zelve middel aenwent, die onze hedendaegsche Vorsten gebruiken, om haer te dempen, dat is de vryheit van geweten. Men kan van d'een zijde zeggen, dat, aen de tegenstrevers de breidel van hun gevoelen los te laten, is de verdeeltheit zajen en verspreiden, en als byna de hant lenen, om | |
| |
haer te vermeerderen, dewijl 'er geen afschutsel of straf der wetten is, die haer loop stutten kan. Maer men kan van d'ander zijde ook zeggen, dat, aen de tegenstrevers de toom, van hun gevoelen t'ondersteunen, te lossen, is hen, door 't gemak te vermorwen en verflaeuwen, en de punt, die door de zeldsaemheit en nieuwigheit geslepen word, stomp te maken.
|
|
Auteursrechtvrij