|
| |
Het XXXIV. hooftstvk.
Treffelijke voorbeelden van d'ouden, in 't verachten van de doot. Redenen der gener, die zeggen dat men zich zelf doden mag. Een gewillige doot is van God verboden, en word in d'andere werrelt gestraft. De deucht bezwijkt nimmer. De vrees van de doot doet ons dikwijls tot haer lopen. Gruwelijke woede der maechden van Milesien, die zich zelf verhangen; hoe dit gekeert word. Men moet zich niet doden zo lang als'er enige hoop is, naer Cleomenes. Iosephus, buiten hoop, wordt nochtans verlost. Roekeloze doot van Brutus en Cassius. Voorbeelden van enigen, die een gewillige doot gekozen hebben. Woede van een Sicilier tegen de zijnen, in een overrompeling door de Turken. Kloekmoedige doot van Rasias. 't Gewelt, de kuisheit der vrouwen aengedaen, is schadelijk voor 't geweten. Twee vrouwen begeven zich in de doot, om hun kuisheit te bewaren. Voorbeelden van enigen, die de vergiffenis, aen hen gedaen, niet wilden overleven. Een Indisch Heer doot zich zelf, om d'ondankbaerheit der Portugezen. Getrouheit van verscheide vrouwen tegen hun mannen. 't Rampzalig einde van Vibius Campanjer, en de zijnen. D'Indianen en Astapers verdelgen zich zelf: ook d'Abyders. Een gewillige doot door wetten geregelt. Pompejus verzelt een vrou, die zich
| |
| |
zelve doot, in haer uitterste. Gewillige doot der Hyperboreërs, naer Plinius.
ZO Philosopheren twijffelen is, gelijk zy zeggen, zo is met meer reden muffen en suffen, gelijk ik doe, twijffelen; want 't is 't ampt van de leerlingen te vragen en twistreedenen, en van de meester te besluiten. Mijn meester is de goddelijke wil, die zonder tegenspraek ons stiert, en die zijn zetel boven deze ydele en menschelijke twisten heeft. Toen Philippus met de wapenen in Peloponnesus gevallen was, zeide een tot Damidas, dat de Lacedemoniers, veel te lijden zouden hebben, zo zy niet weêr met hem verzoenden. Hoe! laffert, zeiden hy, wat konnen de genen lijden, die de doot niet vrezen? Agis, gevraegt zijnde hoe een mensch vry kon leven, antwoorde: zo hy de doot veracht. Deze, en veel andere voorstellingen, die men hier af vind, betonen klarelijk iets meer dan de doot te verachten, als zy tot ons koomt. Want daer zijn in dit leven veel toevallen, die erger te lijden zijn, dan de doot zelve; getuig deze Lacedemonische jongen, van Antigonus gevangen, en tot een slaef verkocht. Want hy, door zijn meester geparst, om zich tot enige oneerlijke dienst te begeven, gaf tot antwoort: Gy zult zien wie gy gekocht hebt. 't Zou my schande zijn te dienen, dewijl ik de vryheit zo naby heb; en stortte, dit gezegt hebbende, zich plotselings van 't huis af. Antipater, de Lacedemoniers strengelijk dreigende, om hen tot een verzoek dat hy voorgesteld had, te drijven, kreeg van hen tot antwoort: Zo gy ons met iets erger, dan de doot, dreigt, zo zullen wy liever sterven. Philippus schreef aen hen, dat hy al hun aenslagen beletten zou. Hoe! antwoorden zy, zult gy ons ook beletten te sterven? Seneca zegt dieshalven dat de wijze zo lang leeft, als hy behoort, en niet zo lang als hy kan; en dat het beste geschenk, dat de natuur aen ons gegeven heeft, en dat ons alle middel beneemt van over onze staet te klagen, is dat zy ons d'uitgang vrygelaten heeft. Zy heeft ons niet meer dan een ingang, maer wel hondert duizent uitgangen gegeven. Wy konnen gebrek hebben van lant, om daer op te leven, | |
| |
maer niet om daer op te sterven, gelijk Bojocatus den Romainen antwoorde. Waerom klaegt gy over deze werrelt? Zy houd u niet. Leeft gy in pijn; uw bloheit is 'er oorzaek af. Gy behoeft, om te sterven, niets anders, dan de wil. De doot is niet alleen de geneesmiddel van een ziekte, maer van alle qualen. Zy is een zekere haven, die nimmer te vrezen, maer altijt te betrachten is. 't Zy de mensch een einde van zich zelf maekt, of 't einde lijd, 't zy hy zijn doot tegemoet loopt, of haer verwacht, 't is alëens. Van waer de doot koomt, zy is altijt de zijne. Waer zijn draet afgebroken word, hy is 'er overal by; 't is einde van 't kluwen. De gewilligste doot is de beste. 't Leven bestaet in een anders, maer de doot in onze macht. Wy moeten ons in geen ding zo zeer hier naer schikken, als in dit. D'achting betreft ons in zodanig een voorneemen niet. 't Is zotheit daerom bekommert te zijn. 't Leven is een dienstbaerheit, zo de vryheit van te sterven wech is. De gewone gang van de genezing word tot kosten van 't leven aengelegt. Men hauwt, kerft, brand en snijd ons de leden af, en ontrekt ons het voedsel en bloet. Als wy een stap verder treden, zijn wy geheel genezen. Waerom is d'ader van de keel niet zo vry voor ons, als die van d'arm ? Men moet tot de geweldigste ziekten de krachtigste hulpmiddelen gebruiken. Servius Grammaticus, de jicht hebbende, vond geen beter middel, dan vergift tot het doden van zijn benen te gebruiken. Dat zy vry naer hun believen de jicht hadden, zo zy gevoeloos waren. God geeft ons verlof genoech om te sterven, als hy ons in zulk een staet stelt, dat 'et leven ons erger dan de doot is. 't Is zwakheit in de qualen te bezwijken, maer zotheit heur te voeden. De Stoïschen zeggen dat de wijze naer de natuur leeft, als hy, schoon in vol geluk gezeten tijdiglijk en van pas uit het leven scheid: en dat 'et aen een zot betaemt zijn leven, schoon 't elendig is t'ondersteunen, als hy maer 't grootste deel der dingen, die zy naturelijk achten, bezit. Gelijk ik de wetten die tegen de dieven gemaekt zijn, niet verongelijk, als ik 't mijne wechdraeg, of mijn beurs beroof, en gelijk ik geen brantstichter ben, als ik mijn | |
| |
hout verbrant; zo ben ik ook niet aen de wetten, tegen de moordenaers gemaekt, schuldig, om dat ik my zelf 't leven beneem. Hegesias zeide dat zo wel de doot als 't leven aen onze verkiezing behoort te staen. Diogenes, de Philosooph Speusippus, van een lange waterzucht gequelt, en in een draegzeetel gedragen, ontmoetende, wierd van hem gegroet. Ik wensch u geen vaer wel, zeide Diogenes, dewijl gy in zulk een staet leeft. En zeker, Speusippus, van zo pijnelijk een leven walgende, deê zich daer na doden.
Dit geschied nochtans niet zonder tegenstribbeling; want veel achten dat wy deze bezetting des werrelts niet zonder uitgedrukte last van de geen , die ons daer in gestelt heeft, verlaten moeten, en dat God, die ons hier gezonden heeft, niet alleen voor ons, maer tot zijn eer, en ten dienst van anderen ons verlof moet geven, als 't hem belieft, en dat wy 't niet nemen moeten. Wy zijn niet voor ons, maer ook voor ons lant geboren. De wetten eisschen rekening daer af, en hebben daer door eisch van dootslag tegen ons. Want wy zullen anders als verlaters van ons ampt, in d'andere werrelt gestraft worden. Daer is meer stantvastigheit in 't verslijten, dan in 't breken van de bant, die ons bind; en meer grootmoedigheit in Regulus, dan in Cato. Onbescheit en ongedult verhaest onze gang derwaerts. Geen ongevallen konnen de deucht de rug doen keren. Zy zoekt qualen en pijnen, als of 't haer voedsel was. De dreigingen der tirannen, de pijnen en beulen wekken haer op, en versterken haer. 't Is blodigheit, en geen deucht zich in een hol, onder een zware kist, te verschuilen, om de slagen van 't geval te schuwen. Zy wijkt niet buiten streek, hoe hard het ook stormt. 't Gaet gemeenlijk zo, dat de vlucht der andere ongevallen ons tot dit ongeval drijft: ja de vlucht van de doot doet ons dikwijls tot haer lopen; gelijk de genen, die uit vrees van de diepte, zich zelven daer in storten. Plato beveelt, in zijn wetten, een schandelijke gevangenis aen de geen, die zijn naeste en grootste vrient, te weten zich zelf, van 't leven, en van de loop der nootschikkingen, niet door gemeen vonnis, of doot | |
| |
enig droef en onschuwelijk voorval, of door een onverdragelijke schande, maer door blodigheit, en door zwakheit van een bevreest gemoed, berooft heeft. De waen, daer door wy onz leven versmaden, is belachelijk: want ons wezen is onze beurt. De dingen, die een aenmerkelijker en waerdiger wezen hebben, konnen 't onze beschuldigen: maer 't is tegen natuur dat wy onz zelven verachten, en verwaerlozen. Zich zelf te haten is een bezondere ziekte, die men in geen ander dier vind. 't Is gelijke verwaentheit, dat wy iets anders begeren te wezen, dan wy zijn. De vrucht van zodanig een begeerte koomt niet tot ons, om dat zy tegen zich zelf strijd, en aen zich zelf belettelijk is. De zekerheit, ongevoelijkheit, onlijdelijkheit, en de derving der qualen van dit leven, die wy door de doot kopen, brengt ons geen voordeel aen. De geen, die geen vrede gebruiken kan, schuwt vergeefs d'oorlog; en de geen, die geen rust kan smaken, vlied vergeefs de kommer. Onder de genen, die van 't eerste gevoelen zijn, is groot verschil om wat oorzaken gerechtig genoech zijn, om de mensch te bewegen tot zich zelf te doden. Want hoewel zy zeggen dat men dikwijls om geringe oorzaken sterven moet, dewijl de genen, die ons in 't leven houden, niet groot zijn, zo moet men nochtans enige maet daer in houden. Men vind zo grimmige menschen, die, zonder enig overleg, niet alleen enige bezondere menschen, maer gehele volken bewogen hebben zich zelven te doden. Men leest dat de maechden van Milesien, door een verwoede samenzwering, zich, d'een na d'ander, ophingen, tot dat d'overigheit daer in verzag, en beval dat de genen, die zich dus verhangen hadden, met de zelve strop geheel naekt deur de stat gesleept zouden worden. Toen Threicion aen Cleomedes ried zich zelf te doden, om de quade staet zijner zaken, en dat hy, d'eerlijkste doot in de strijt, die hy verloren had, ontvloden zijnde, deze andere, die hem de tweede in eer zou zijn, zou aen neemen, en niet dulden dat de verwinner hem dode, of schandelijk liet leven, weigerde Cleomedes, met een Lacedemenische en Stoïsche grootmoedigheit, deze raet, als flaeumoedig | |
| |
en verwijft. Dit is, zeide hy, een hulpmiddel, die my nooit ontbreken kan, en die men niet gebruiken moet zo lang als 'er noch een vingerbreet hoop overig is. 't Leven is somtijts tot nut gedy, en een heerlijke en dappere daet daer af maken. Threicion geloofde en dode zich zelf. Cleomedes deê sedert desgelijks, maer niet dan na dat hy d'uitterste poging van 't geval verzocht had. Al d'ongevallen, die ons overkomen konnen, zijn niet waerdig dat wy sterven zouden, om hen t'ontgaen; en dewijl 'er zo veel schichtige veranderingen in de menschelijke zaken zijn, zo kan men qualijk oordelen wanneer onze hoop ten einde is. Een mensch, zeide een oude, heeft alles te verhopen, terwijl hy leeft. Maer, zegt Seneca daer op, waerom zou ik eer menen dat het geval voor de geen, die leeft, alles vermag, dan dat 'et op de geen, die sterven kan, niets vermag? Men ziet Josephus in een schijnbaer gevaer, dat hem op de hielen was, bedraeit, ja een geheel volk verheft zich tegen hem; in voegen dat 'er, naer menschelijk oordeel, geen uitkomst voor hem was. Hy, door een van zijn vrienden geraden zich zelf te doden, hardebolde daer tegen, 't welk hem welgelukte. Want het geval keerde, buiten alle menschelijke hoop, dit ongeval; in voegen dat hy in een ogenblik van alle gevaer verlost wierd. Brutus en Cassius in tegendeel verdelgden voor d'overblijfselen van de Romainsche vryheit, van de welken zy beschermers waren, door hun te grote verhaesting en roekeloosheit, die hen zich zelf t'ontijd doden deệ. De Heer van Anguien poogde, in de strijt van Serisolles, tot tweemael toe zich zelf de keel af te steken, vermits hy aen d'uitgang van de strijt wanhoopte, die ter plaets, daer hy was, in een slechte staet stont, en had door deze middel zich zelf byna van de genieting van zo heerlijk een zege berooft.
Plinius zegt dat 'er niet meer dan drie ziekten zijn, die ons, om heur te schụwen, recht om ons zelven te doden geven, en de strengste hier af is de steen in de blaes, die daer door zijn water qualijk lozen kan. Seneca stelt alleen de genen, die de wer- | |
| |
kingen van de ziel lang beletten. Men vind 'er, die, om een erger doot te schuwen, menen dat men zodanig een, als men begeert, verkiezen mag. Democritus, vorst der Etoliers, tot Romen gevangen gebracht, vond middel om by nacht t'ontsnappen. Maer hy, door zijn bewaerders achterhaelt, deurstak zich zelf, om niet in de handen zijner wachters te vallen. Antinous en Theodorus, hun stat Epyrus door de Romeinen in d'uitterste noot gebracht ziende, poogden de menigte in te spreken, dat yder zich zelf doden zou; en, ziende dat de raet van zich over te geven d'overhant kreeg, vielen op de vyanden in, met voorneemen van te slaen, en zich niet te beschutten, om daer de doot te vinden. Toen de Turken 't eilant Gaza overweldigden, was'er een Sicilier, die twee schone huwbare dochters had, die hy met zijn eige hant dode, en de moeder daer by, die op 't gekrijt toeliep. Hy, dit gedaen hebbende, begaf zich met een voetboog en roer op straet, en dode met twee slagen de twee eerste Turken, die zijn deur naderden, en, terstont zijn degen trekkende, begaf zich als verwoed in 't gedrang, daer in hy verplet wierd: in voegen dat hy zich zelf van dienstbaerheit vrymaekte, na dat hy de zijnen daer af verlost had. De Joodsche wijven, hun kinderen doen besnijden hebbende, storten met hen van boven af, om Antiochus wreetheit t'ontvlieden. Men vertelt dat de magen van zekere gevangen, na dat zy verwittigt waren dat hy veroordeelt zou worden, om de schande van zulk een door te schuwen, een priester toemaekten, om hem aen te zeggen, dat de beste hulpmiddel van zijn verlossing was, dat hy, met zulk een belofte zich aen zeker heilig bevelen, en in acht dagen geen voedsel nuttigen zou, hoedanig een flaeute en zwakheit hy ook in zich gevoelde. Hy geloofde deze priester, en verloste zich, door deze middel, zonder daer op te denken, van 't gevaer, en storf gewillig. Scribonia, haer neef Libo, radende eer zich zelf te doden, dan de handen van 't gerecht te verwachten, zeide tot hem dat hy, zijn leven bewaren de, een ander mans werk deê, om 't in de handen der gener over te geven, die 't drie of vier dagen daer na zouden | |
| |
eisschen; en dat hy zijn vyanden diende, zo hy zijn bloet bewaerde, om hen tot aes te verstrekken. Men leest in de heilige Schrift dat Nicanor, een vervolger van Gods wet, zijn dienaers uitzond, om de goede oude man Rasias, tot eer van zijn deucht Vader der Joden gebynaemt, te vangen. Rasias, geen middel hier toe werende, en zijn deur verbrand, en zijn vyanden gereet om hem te vangen ziende, verkoos liever eerlijk te sterven, dan in de handen der bozen te vallen, en zich, tegen d'eer van zijn staet, te laten mishandelen. Hy stak dieshalven zich met zijn zwaert, dat door de haest niet wel trof, en klom daer na op een hoge muur, daer hy van boven af storte, recht op de menigte, die voor hem week; invoegen dat hy recht op zijn hooft neêrviel. Hy, toen noch enig leven in zich gevoelende, schiep weer nieuwe moed, en, weêr op de been rakende, liep dus bebloet dwars deur de menigte naer zekere steile rots, en, niet verder komen konnende, scheurde met zijn eigen handen 't ingewant uit zijn lighaem, en, dat rondom de genen, die hem volgden, omslingerende, riep de goddelijke wraek over hen.
Van al de gewelden, die 't geweten aengedaen worden, is, naer mijn gevoelen, dat, 't welk men de kuisheit der vrouwen aendoet, meest te schuwen; vermits natuerlijk enige lighamelijke genucht daer onder vermengt is. D'afkeer kan dieshalven niet geheel zijn; en het schijnt dat 'et gewelt met enige bewilliging verzelt is. De kerkelijke Historie verheft hoog veel zodanige voorbeelden van godvruchtige menschen, die de door tot beschutting tegen de gewelden, die de tyrannen voor hun godsdienst en geweten bereiden, aenriepen: en onder anderen Pelagia en Sophronia, van de welken d'eerste zich, met haer moeder en zusters, in de beek wierp, om 't gewelt van enige krijgslieden te schuwen; en d'andere dode ook zich zelf, om d'overlast van de keizer Maxentius t'ontgaen. Zeker Schrijver, die zeer geleert, en noch van Parijs van geboorte is, poogt den vrouwen van onze eeuw aen te raden eer een andere streek te kiezen, dan de schrikkelijke raet van zodanig een wanhoop in te gaen. Ik wilde | |
| |
wel dat hy de reden van zeker vrou, deur de handen van eenige krijgsknechten gegaen, geweten had, om dat meê onder zijn vertellingen te stellen. God zy gelooft, zeide zy, dat ik ten minsten eens van mijn leven my zonder zonde daer mee besmet heb. De historie is vol van de genen, die op ontellijke wijzen een pijnelijk leven met de doot gewisselt hebben. Lucius Aruntius dode zich zelf, om, zeide hy, het toekomende en verleden t'ontvlieden. Granius Situanus, en Proximus, schoon vergiffenis van Nero hebbende, doden zich zelven, of om niet door de gunst van zo boos een man te leven, of om niet voor een tweede vergiffenis bekommert te zijn, uit oorzaek van zijn verdachtheit tegen d'oprechte lieden. Spargapizes, zoon van de koningin Tomiris, gebruikte d'eerste gunst, die Cyrus hem deê, met hem t'ontbinden, in zich zelf te doden, vermits hy geen andere vrucht van zijn vryheit begeerde, dan de wraek van de schande van zijn gevangenis op zich zelf. Boges, Statsvoocht van Ejone van Xerxes wegen, door 't heir der Atheners, onder Cimon beleid, belegert zijnde, weigerde 't verdrag van veilig met zijn goet en have in Asia te keren, en wilde 't verlies van 't geen, dat zijn meester hem in bewaring gegeven had, niet overleven. Hy dan, de stat tot 'et uitterste beschermt hebbende, en zich van alle lijftocht ontbloot ziende, wierp eerst al 't gout, en al 't geen, dat den vyanden tot roof verstrekken kon in de vloet Strymon, en, een grote menigte van hout aengesteken hebbende, deê zijn vrouwen, kinderen, boelinnen en dienaers doden, en in 't vuur werpen, daer hy zich ook in wierp. Ninachetuen, een Indisch Heer, verstaende dat d'Onderkoning van Portegael voorgenomen had hem, zonder enige schijnbare oorzaek, van 't ampt, dat hy in Malacca bediende, te beroven, om dat aen de Koning van Campar te geven, nam een vreemt besluit by zich zelf. Hy dee een toonneel, dat langer dan breet was, op pijlaers oprechten, heerlijk bekleden, en met bloemen en ruikende kruiden overvloedelijk verçieren, en, een goud lakens kleed, van ontellijke koftelijke stenen glinsterende, aengetrokken hebbende, quam | |
| |
dus te voorschijn, en klom by trappen op 't toonneel, aen welks einde een houtmijt, van welruikend gewas, ontsteeken wierd. Al de werrelt liep te zamen, om te zien waer toe deze ongewone toestel strekken zou. Ninachetuen vertoonde met een onversaegt en misnoegt gelaet, hoe dier de Portugezen aen hem verplicht waren, hoe getrouwelijk hy zijn ampt bedient had, hoe hy, zo dikwijls voor anderen, met de wapenen in de hant, betoont had, dat d'eer hem veel waerder dan 't leven was, de zorg daer af niet voor zich zelf verlaten wilde, en dat zijn gemoed, schoon 't geval hem alle middel benomen had, om zich tegen 't ongelijk, dat men hem aendoen wilde, te stellen, hem nochtans beval zich van 't gevoel daer af t'ontslaen, en niet tot een fabel aen 't volk, en tot een zegeprael aen deze lieden, die erger waren dan hy, te dienen. Hy, dit gezegt hebbende, sprong zelf in de brant. Sextilia, Scaurus gemalin, en Praxea, Labeoos huisvrou, begaven zich zelven, om hun mannen aen te manen 't gevaer te schuwen, dat hen drukte, en daer aen zy geen ander deel hadden, dan door de huwelijksche verbintenis, gewillig in de doot, om hen in deze uitterste noot tot een voorbeelt en gezellin te verstrekken. Coccejus Nerva deê 't geen, 't welk deze vrouwen voor heur mannen deden, voor zijn vaderlant. Deze grote rechtsgeleerde, in gezontheit, rijkdom, achting en eer by de keizer bloejende, had geen andere oorzaek om zich zelf te doden, dan de deernis met d'elendige staet van de Romainsche gemeente. Kan iemant zich om geringer oorzaken doden, dan de huisvrou van Fulvius, die heel gemeenzaem by de keizer was? Augustus, verstaen hebbende dat hy een gewichtig geheim, 't welk de keizer aen hem had betrout, ontdekt had, betoonde hem op een morgen, als hy hem quam bezoeken, een afkeerig gelaet. Fulvius keerde vol wanhoop weêr naer huis, en zeide heel erbarmelijk tot zijn gemalin, dat hy, in dit ongeval, besloten had zich zelf te doden. Gy zult, zeide zy vrymoedig tot hem, niet meer dan redelijk doen, dewijl gy, d'onbedwingelijkheit van mijn tong zo dikwijls bevonden hebbende, u daer | |
| |
voor niet gewacht hebt: maer laet my nochtans toe dat ik my eerst dode. Zy nam hier op terstont een zwaert, en deurstak zich zelve. Vibius Virius, in de behouding van zijn stat, van de Romeinen belegert, en van hun genade wanhopende, besloot, in hun leste Raetsvergadering, na veel vertoningen, tot dit voorneemen aengewent, dat de beste middel was 't geval door hun eige handen t'ontsnappen, en voegde 'r by, dat de Romeinen hen daerom te meer zouden eren, en dat Hannibal gevoelen zou hoe getrouwe vrienden hy verlaten had. Hy nodigde de genen, die zijn raet goet kenden, tot zijnent, om een goed avontmael, dat hy bereid had, te houden, daer zy, vrolijk geweest hebbende, 't geen, dat men hen voortbrengen zou, gezamentlijk indrinken zouden. Deze drank, zeide hy, zal onze lighamen van pijn, ons van smaet, en onze ogen en oren van 't gevoel van zo veel qualen, die de verwonnen van de verstoorde verwinners te verwachten hebben, verlossen. Ik heb lieden bestelt, die ons, doot zijnde, in een houtmijt, voor mijn deur aengelegt, werpen zullen. Veel prezen dit besluit, maer 't wierd echter van weinig gevolgt. Zevenentwintig Raetsheeren gingen met hem, en, gepoogt hebbende hun pijnelijke gedachten door de wijn te verstikken, maekten een einde van de maeltijt, met dit dodelijk gerecht, en 't gemeen ongeluk bewenende, omhelsden malkander. Sommigen gingen toen naer huis, en d'anderen bleven by Vibius, om met hem in de brant begraven te worden. Zy hadden alle zo langsaem een doot, vermits de wijn d'aderen bezet had, en de werking van 't vergift belette, dat sommigen naeuwelijks gestorven waren eer de vyanden in Capua quamen, 't welk 's anderen daegs overweldigt wierd, en dat zy byna in de zelve elenden, die zy zo gevloden hadden, bedraeit wierden. Taurea Jubellius, een ander burger van Capua, ziende Fulvius weêrkeeren van de slachting, die hy van twee hondert en vijfentwintig Raetsheeren gedaen had, riep hem onbeschroomdelijk by zijn naem, en hem doen staen hebbende, zeide tot hem: Gebied dat men my ook na zo veel | |
| |
anderen dood, op dat gy u beroemen moogt van dat gy een, die dapperer is dan gy, gedoot hebt. Fulvius achte hem als verwoed, en schoon hy brieven van Romen tegen zijn wreetheit ontfangen had, voer echter met zijn werk voort. Dewijl dan, vervolgde Jubellius, mijn vaderlant gewonnen is, mijn vrienden doot zijn, en ik mijn wijf en kinderen met mijn eige hant gedoot heb, om hen van deze verwoesting te verlossen, en dewijl 't my niet geoorloft is een zelve doot, als mijn medeburgers, te sterven; zo laet ons de wraek van dit hatelijk leven van de deucht lenen. Hy, dit gezegt hebbende, trok een zwaert, dat hy verborgen had, en deurstak zich zelf daer meê: in voegen dat hy plotselings voor des Burgermeesters voeten neêrstorte. Alexander, een stat der Indianen belegert hebbende, parste de belegerden zo naeu, dat zy besloten hem van de vreucht van deze zege te beroven; en verbranden zich alle zonder onderscheit met hun stat, tot spijt van zijn goedertierentheit. Zeker een nieuwe oorlog; de vyanden streden om hen te behouden, en zy om zich te verdelgen, en verzochten alle dingen, die men tot beschutting van 't leven doet, tot bevordering van hun doot. D'Astapiers van Spanjen, zich zwak van muren en tegenweer bevindende, om 't gewelt der Romainen tegen te staen, brachten hun gout, zilver, rijkdom en huisgewaed by malkander op de markt, en maekten een hoop daer af, op de welke zy hun wijven en kinderen opzetten, en daer hout, en andere stoffen, die licht branden, om stapelden, en, vijftig jonge mannen tot uitvoering van hun voorneemen gelaten hebbende, deden een uitval, daer in zy, volgens hun belofte, zo zy niet verwinnen konden, zich alle deden doden. De vijftig, die overgelaten waren, in de stat alles, dat een levendige ziel had, gedoot, en de brant in deze berg gesteken hebbende, wierpen ook zich zelven daer in, en eindigden hun edelmoedige vryheit in een staet, die eer ongevoelijk, dan pijnelijk en schandelijk was, en betoonden den vyanden dat, zo 't geval hen begunstigt had, zy zo wel moed gehad zouden hebben om hen de zege t'ontroven, gelijk | |
| |
zy gehad hadden om haer schrikkelijk en wanstaltig aen haer over te geven, ja ook dodelijk voor de genen, die, door de glans van 't gout, dat in deze brant vliete, aengelokt, in groot getal derwaerts gekomen waren, en daer verstikt en verbrand wierden, vermits zy door 't gedrang, dat hen volgde, niet te rug konden wijken. D'Abyders, door Philippus gedrukt, besloten desgelijks te doen. Maer zy wierden door de koning verrascht, die, een afkeer van dit voorneemen hebbende, en daer af schrikkende, de schatten en 't huisgewaed, dat zy meê ten vuur verwezen hadden, wechtrok, en, de zijnen daer uit getrokken hebbende, hen drie dagen tijt gaf, om zich met beter orde, en op hun gemak te doden. Zy versleten deze drie dagen in moorden en bloetstorten, ja zo, dat 'et alle vyandelijke woede overtrof; in voegen dat niet een, die macht op zich zelf had, hier af ontquam. Daer zijn ontellijke voorbeelden van gelijk besluit der volken, 't welk wreder schijnt, om dat d'uitwerking daer af algemeen is. Maer zy zijn nochtans niet zo streng als 't besluit van iemant in 't bezonder: want de reden volbrengt in alle 't geen, 't welk zy in iemant bezonder niet doen zou konnen; vermits d'yver van 't gemeen de bezondere oordelen buiten 't spoor rukt. De genen, die, by Tiberius tijden, veroordeelt waren, en d'uitvoering van 't vonnis verwachten, verloren hun goederen, en wierden van begraeffenis berooft; maer de genen, die 't vonnis verhaesten, en zich zelven doden, wierden begraven, en mogten testamenten.
Men begeert ook somtijds de doot, om de hoop van een groter goet. Ik begeer, zegt de heilige Paulus, ontbonden te zijn, om met Jesus Christus te wezen. Cleombrotus Ambrociota, Platoos Phaedon gelezen hebbende, kreeg zo groot een lust tot het toekomende leven dat hy, zonder andere oorzaek,in zee sprong. Hier uit blijkt klarelijk dat wy deze gewillige ontbinding, tot de welke wy somtijes door d'yver van onze hoop, en somtijts door een geruste en
bezadigde neiging van oordeel gedreven worden, oneigentlijk wanhoop noemen. Jaques du Cha- | |
| |
stel, bisschop van Soissons, ziende dat de koning Louys, in de reis, die hy over zee deê, en 't hele heir gereet stont om weêr naer Vrankrijk te keren, en de zaken van de godsdienst onvolmaekt liet, besloot liever naer 't paradijs te trekken, en, vaer wel aen zijn vrienden gezegt hebbende, storte alleen, in yders aenzien, op 't heir der vyanden in, en wierd daer verslagen. Men vind in zeker Koninkrijk van deze nieuwe landen, op de dag van een plechtelijke ommegang, in de welke d'afgod, die zy aenbidden, op een wagen van wonderlijke grootheit, omgevoert word, dat veel stukken vleesch levendig van hun lighaem snijden, om dat aen dit beelt t'offeren, en noch veel anderen, die, zich ор de plaets neêrbuigende, zich op raden doen malen en vermorsselen, om daer door na hun door heilig geacht te worden; 't welk daer op volgt. De doot van deze Bisschop, met de wapenen in de hant stervende, heeft meer edelmoedigheit, en min gevoel, vermits d'yver van de strijt hem een deel daer af benam. Men bewaerde by outs in Marsilien vergift, op de gemeene kosten toegemaekt, en dit voor de genen, die hun doot verhaesten wilden. Maer zy moesten eerst aen de zes hondert, die hun Raet was, de redenen van hun voornemen goet doen vinden; en 't was aen niemant veroorloft de hant aen zich zelf te slaen, dan door verlof van d'overigheit, en om wettige redenen. Deze wet had noch elders plaets. Sextus Pompejus, naer Asia trekkende, nam zijn weg deur 't eilant Cea van Negrepontus. Het gebeurde, terwijl hy daer was, (gelijk een der gener, die in zijn gezelschap was, ons verklaerde) dat een vrou van hoge achting, aen haer burgers verhaelt hebbende waerom zy besloten had haer leven t'eindigen, Pompejus bad by haer doot te zijn, om haer eerlijker geacht te maken. Hy deê dit, na dat hy lang vergeefs, door zijn welspreekentheit, die in hem zeer vaerdig was, en door zijn aenrading, gepoogt had haer van dit voorneemen af te trekken. Zy had tnegentig jaren in een gelukkige staet van geest en lighaem geleeft, en, toen op een bed, dat boven gewoonte verçiert was, leggende, en met haer hooft op haer elleboog | |
| |
steunende, zeide: Sextus Pompejus, de goden, en eer de genen, die ik verlaet, dan de genen, tot de welken ik ga, lonen u de weldaet van dat gy niet versmaed hebt raedtsman van mijn leven, en getuig van mijn doot te zijn. Ik, wat my aengaet, altijt een gunstig gelaet van 't geval genoten hebbende, heb besloten (uit vrees van dat de lust van al te lang te leven my geen afgunst baren zou) oorlof aen mijn ziel te geven, en laet twee dochters, en een groot getal naneeven achter. Zy, de haren tot vrede en eendracht vermaent, haer goederen aen hen omgedeelt, en haer huisgoden aen haer oudste dochter bevolen hebbende, nam met een onverschrikte hant de kop, daer 't vergift in was, en, haer smekingen aen Mercurius gedaen, en hem om een gelukkige plaets in d'andere werrelt gebeden hebbende, dronk deze dodelijke drank onversaechdelijk in. Zy sprak gedurig tot het gezelschap van de voortgang van 't vergift, en, gevoelende dat de leden van haer lighaem, 't een na 't ander, van de koude bevangen wierd, en tot aen 't hart, en in 't ingewant gekomen was, riep haer dochters, om de leste plicht aen haer te bewijzen, en haer d'ogen te sluiten. Plinius verhaelt van zeker volk, Hyperboreërs genoemt, dat by hen, door de zoete gematigtheit van de lucht, het leven gemenelijk geen einde nam, dan met believen der inwoonders, en dat zy, zat van leven zijnde, na verloop van een hoge ouderdom, zich, na dat zy vrolijk hebben weest, van zekere hoge klip, hier toe gevoorschikt, in zee storten. Wat my aengaet, de pijn, en een erger doot schijnen my de verschonelijkste aenprikkelingen.
|
|
Auteursrechtvrij