|
| |
Het XXXIII. hooftstvk.
Voordeel van de hoogheit, die licht te vlieden is, en veracht behoort te worden. Balbus gerust leven. Hoog en doorluchtig leven van M. Regulus. Otanes verlaet de heerschappy om een middelbare staet. De heerschappy is lastig, en is in gedurige twist met d'onderdanigheit. Ongemak der hoogheden, die van alle eerlijke oeffeningen uitgesloten zijn, en alleen leren een paert te beschrijden. De vleiders apen de gebreken van hun Vorsten na; voorbeelden daer af in Dionisius, en Mithridates. Zacharias Heins zinnenveelt en veersen op 't zelve oogmerk. Favorinus en Pollio wijken voor hun Vorsten. Dionisius mishandelt Philoxenus en Plato uit nijt. D'eerzucht is vyant van gezelschap. Quaet gezelschap is gevarelijk. D'eenzaemheit bevrijd ons niet van zonden. Grote stantvastigheit van
| |
| |
Stilpo, in d'overrompeling van zijn stat; en in Paulinus, bisschop van Nola. Ydelheit der boeksuffers. Men moet zich in rust begeven, en voor zich zelf wezen. Men moet zich tegen de noot voorbereiden. Hoedanigh de bezetheit van 't eenzaem leven wezen moet. Gevaerlijkheit der wellusten. Hoe men de boeken gebruiken, en welke boeken men verkiezen moet. De rust en eerzucht zijn strijdig. D'eerzucht is vyant van d'eenzaemheit. Middelen en voorbeelden, om in d'eenzaemheit niet te dolen.
DEwijl wy de hoogheit niet bereiken konnen, zo laten wy ons daer aen met lasteren wreken: en nochtans is't een ding niet geheel lasteren, als men enige gebreken daer in vind, die in alle dingen, hoe schoon en begeerlijk zy zijn gevonden worden. Maer de hoogheit heeft dit blijkelijk voordeel, dat zy zich vernedert als zy wil, en dat zy byna de verkiezing van beide staten heeft. Want men valt niet eensklaps van alle hoogheit af: in tegendeel, 't meeste gedeelte der hoogheden zijn zodanig dat men daer af, als by trappen, zonder te vallen, afgaen kan. My dunkt nochtans, dat wy haer te hoog achten, en ook te veel van de genen houden, die hen gelastert, of zich daer af ontslagen hebben. Haer zelfstandigheit is niet zo blijkelijk bequaem, dat men haer zonder wonder niet zou konnen weigeren. Ik bevind de poging in 't lijden der qualen zeer zwaer, maer in de vernoeging van een middelmatig geluk vind ik weinig bekommering. Dit is, zo my dunkt, een deucht, die ik, schoon ik maer een dwergje ben, licht bereiken zou. Wat behoren de genen te doen, die noch d'eer in hoge achting hebben, die deze weigering verzelt, dien meer eerzucht toevallen kan, dan in de begeerte en genieting van de hoogheit. Want d'eerzucht word nooit beter aengevoert, dan door een onbekende en ongebruikelijke weg. Ik oeffen mijn gemoed tot gedult, en verzwak het in begeerte. Ik heb zoo veel als een ander te wenschen , en geef geen minder | |
| |
vryheit en onbescheit aen mijn begeerten, als een ander aen de zijnen. Maer ik ben nochtans nooit zo hoog gekomen, dat ik Keizerrijk of Koninkrijk, of zoodanige hoge staten begeert heb. Ik doel daer niet naer; want ik bemin my zelf te zeer. Ik wil liever langsaem wassen, en dat noch in stantvastigheit, voorzichtigheit, gezontheit, ja ook in rijkdom. Maer deze hoge achting, en oppermacht zouden mijn vernuft verdrukken. Ik, strijdig met d'ander, zou misschien de tweede of derde in een slecht dorp, dan d'eerste in de machtigste stat willen zijn, of, om de waerheit te zeggen, liever de derde dan d'eerste in zoo machtigen stat wezen. Ik wil niet tegen een rampzalige en onbekende deurwaerder twisten, en ook 't gedrang, daer ik deurga, niet door aenbidding van een scheuren. Ik ben zo wel door mijn lot, als door mijn begeerte, tot een middelbare staet gebracht, en heb in 't beleit van mijn leven en aenslagen getoont, dat ik geschuwt heb dieper daer in te geraken, dan de staet van mijn geboort toeliet. Een naturelijk beleit des levens is gerechtig, en ook gelukkig. Ik meet niet het geluk naer zijn grootheit, maer naer 't gemak. Ben ik niets te stout, ik ben nochtans openhartig genoech om mijn zwakheit te belijden. Vergelijkt eens 't leven van L. Thorius Balbus, een fraei, geleert, gezont, en verstandig man, die in alle gemak en vermaek overvloeide, een gerust leven voor hem zelf leide, en een welbereid gemoed tegen de doot, waengeloof, pijn en andere zwarigheden van de menschelijke nootzakelijkheit had, en die, met 'et geweer in de hant, in de strijt storf, tot bescherming van zijn vaderlant; met het leven van M. Regulus, dus hoog en heerlijk, en van yder bekent, en zijn wonderlijk einde. Zeker, ik zou zeggen 't geen Cicero daer af zeide, zo ik zo wel kon zeggen als hy. Maer zo ik mijn gevoelen moest spreken, ik zou zeggen dat 'et eerste naer mijn wensch is, en 't ander verre daer boven strekt, en dat men 't een niet zonder eerbiedigheit,en 't ander door oeffening bereiken kan. Laet ons tot onze tijtelijke hoogheit, daer af wy gescheiden zijn, weêrkeeren. Ik ben van alle heerschappy, zo wel doenlijk, als lijdelijk, | |
| |
afkeerig. Otanes, een der zeven, die recht hadden om naer 't Koninkrijk van Persen te staen, koos een zijde, die ik ook gaerne kiezen zou; dat is dat hy zijn recht, van door verkiezing of loting daer toe te konnen geraken, aen zijn mededingers overliet, op voorwaerde dat hy en de zijnen van alle heerschappy en onderdanigheit, uitgezondert die van d'oude wetten, in dit rijk vry zouden zijn, en alle vryheit, die niet tegen d'oude wetten streed, genieten: in voegen dat hy zo onlustig in te gebieden, als in geboden te worden, was. En zeker, daer is, naer mijn oordeel niets zwaerder, dan een betamelijk Koning te zijn. Ik verontschuldig meer hun mislagen, dan de menschen in 't gemeen doen, en dit uit inzicht van de zware last, die hen drukt, en my verbaest. Men kan in zoo onmatig een macht zwarelijk maet houden. En nochtans is 't voor de genen zelven, die niet van zo uitmuntend een natuur zijn, een machtige prikkel ter deucht, in zodanig een plaets gezet te zijn, daer men geen goet doet, dat niet aengetekent word, daer de minste weldaet zich over zo veel lieden verspreid, en daer uw genoechsaemheit, gelijk die van de predikers, voornamelijk haer opzicht op 't volk heeft dat een onkundige rechter is, en dat men licht bedriegen en vernoegen kan. Daer zijn weinig dingen, van de welken wy gezondelijk en oprechtelijk konnen oordelen; want men vind 'er weinig, aen de welken wy geen bezonder belang hebben. De hoogheit en laegheit, heerschappy en onderdanigheit hebben een naturelijke twist en nijt tegen malkander, en zitten d'een d'ander gedurig in 't hair. Ik geloof aen geen van beide in de rechten van zijn staet. Laet de reden, die onbuigelijk en onlijdelijk is, 't oordeel hier af vellen. Ik vond onlangs twee boeken, van deze zaek handelende. 't Een maekte de Koning van erger staet, dan een wagenaer, en 't ander stelde hem boven de goden. 'tOngemak van de hoogheit, 't welk ik voorgenomen heb hier te verhandelen, bestaet hier in: daer is niets aengenamer in d'ommegang der menschen, dan de pogingen, die wy uit eerzucht, in de geest of van 't lighaem, tegen malkander doen. Maer d'opperste hoogheit heeft | |
| |
geen deel hier aen. Want zeker, my dunkt dat men de Vorsten, door de grote eerbiedigheit, smadelijk en onbetamelijk handelt. Ik wierd gram in mijn kintsheit, als de genen, die zich tegen my oeffenen zouden, al hun krachten niet tegen my te werk stelden, en nam 't even zo, als of zy my onwaerdig hielden om zich tegen my t'oeffenen. Maer men ziet dat hen dit dagelijks gebeurt, vermits yder zich onwaerdig acht, om hun krachten tegen hen aen te leggen. Zo men bespeurt dat zy een weinig naer de verwinning trachten, yder is graeg om die aen hen over te geven, en wil liever zijn eige eer verkorten, dan de hunne verhinderen. Ja men doet geen groter poging, dan tot hun eer dienstig is. Wat deel hebben zy in de strijt, in de welk yder voor hen is? Brillo, tegen Alexander lopende, deê zijn uiterste best niet. Alexander bekeef hem daerom, maer hy behoorde hem gegeesselt te hebben. Carneades zeide dieshalven, dat de kinderen der grote Vorsten niets te degen leerden, dan te paert te rijden, om dat in alle andere oeffeningen yder onder hen buigt, en hen gewonnen spel geeft: maer 't paert, dat geen hoofsche vleider is, werpt zowel des Konings zoon, als een ongeacht man af. Homerus was gedwongen toe te staen dat Venus, zo zacht en wellustig zijnde, in de strijt van Trojen gewond wierd, om haer moed en stoutheit te geven, eigenschappen, die niet in de genen gevonden worden, die vry van gevaer zijn. De Poëten doen de goden gram worden, vrezen, vluchten, benijden, en zijde kiezen, om hen met deuchden te vereeren, die onder ons van deze gebreken verdicht worden. De geen, die 't gevaer en de zwarigheit niet deelachtig is, kan geen deel van d'eer en geneucht, die op de gevarelijke daden volgt, verkrijgen. 't Is erbarmelijk als men zo groot vermogen heeft, dat alles voor u wijkt. Deze staet drijft de gemeenzaemheit te verre wech, en stelt de mensch buiten 't gemeen. Deze hoogheit van alles onder zich te doen buigen, is een vyandin van alle vermaek. Dit is glijden, en geen gaen, slapen, en niet leven. Een mensch, die alles vermag, is als verzopen. Hy moet u dikwijls om tegenstant smeken. Zijn staet en welstant bestaet | |
| |
in behoefte, en zijn goede eigenschappen zijn door en bedorven; want deze eigenschappen bestaen in vergelijking, die zy niet hebben. Zy hebben weinig kennis van ware lof, vermits yder hen gedurig toejuigt, en prijst. Hebben zy met de zotsten van hun onderzaten te doen? Zy hebben geen middel om voordeel op hem te krijgen, met te zeggen; om dat hy mijn Koning is. Hy meent dat hy genoech gezegt heeft, als hy de hant leent, om zich te laten verwinnen. Deze eigenschap verstikt en verteert d'andere ware en wezentlijke eigenschappen, die in de Koninklijkheit verzonken zijn, en laet niets by de Vorsten gelden, dan de dingen, die haer vorderlijk zijn. 't Is zo groot een zaek Koning te zijn, dat men daer door alleen Koning is. Deze uitwendige glans, die hem omringt, verbergt hem voor ons, en ons gezicht, door dit krachtig licht schemerende, verbijstert en bezwijkt.
De Raet wees de prijs van de welspreekentheit Tiberius toe, die haer weigerde, vermits hy achte dat hy van een vonnis, dat zo weinig vry was, schoon het waer had geweest, geen gevoel kon hebben. Gelijk men alle voordeelen van eer aen hen overgeeft, zo bevestigt en versterkt men ook in hen de zonden en gebreken, die zy niet alleen door goetkenning, maer ook door navolging behouden. Al de genen, die in Alexanders gevolg waren, hielden 't hooft op zijde, zo wel als hy. De vleiders van Dionisius stieren tegen malkander in zijn tegenwoordigheit, en stronkelden over alles, dat hen voor de voeten quam, om te betonen dat zy, zo wel als hy, zwak van gezicht waren. Men heeft ook wel eer het scheursel geëert en geprezen: ja men heeft gezien dat de doofheit bemint wierd. Dat meer is, de hoerery en ongebondenheit is wel eer in achting geweest; gelijk de kettery, waengeloof, haet van Godsdienst, en noch erger, zo 'er erger is. Zeker een snoder daer, dan die van Mithridates vleiders, die, ziende dat hun meester naer d'eer van een goet geneesmeester trachte, hem aenrieden hun leden te kappen en te kerven. Daerom kan men de vleiders, die hun zeden en gebreken altijt naer die | |
| |
van hun Vorsten voegen, bequamelijk by de Chameleon vergelijken, die allerley verwen aenneemt; het welk Zacharias Heyns in 't volgende zinnebeelt en veersen aertig vertoont:
Het listig Chamel'on, lichtvaerdig, menighwerven
Verandert na den gront den glans van zyne verwen,
Zijn voedsel nemende uyt de lijvelooze locht,
Met ongestadicheyt verbonden en verknocht:
Pluimstrijkers spiegelt u, meer zal men u niet achten
Zo lang ghy niet bedwingt u vliegende gedachten.
| |
| |
Men leest van de Philosooph Favorinus, dat hy, met de keizer Adrianus om de bedieding van eenig woort twistende, hem haest de zege overgaf; en, daerom van zijn vrienden berispt, gaf hen tot antwoort: Hoe! droomt gy? wilt gy niet dat hy, die over dertig legioenen gebied, geleerder is, dan ik? Augustus schreef gedichten tegen Asinius Pollio, die hier op zweeg, zeggende: 't is geen wijsheit tegen de geen te schrijven, die veroordelen kan. Zeker, zy hadden grote reden hier toe: Want Dionisius, Philoxenus in Poëzy, en Plato niet in redenen gelijk worden konnende, verwees d'een tot de steenput, en deê d'ander voor een slaef in 't eilant van Egina verkopen. Waer uit blijkt hoe gevaerlijk het is zich tegen de Grooten te stellen.
Laet ons deze lange vergelijking van het eenzaem by 't woelende leven verlaten, schoon d'eerzucht en gierigheit, om zich te vermommen, bybrengen; dat wy niet voor ons zelf, maer voor 't gemeen geboren zijn. Laet ons degenen die in deze woeling zijn, onbeschroomdelijk aentasten, en bezien of zy niet, tot nadeel der ampten, in dit gewoel des werrelts, hun bezonder nut uit het gemeen pogen te trekken. De quade middelen; door de welken men heden daer toe geraekt, betonen klaer genoech dat 'et gemerk daer af niet deucht. Wat d'eerzucht aengaet, zy wil gaerne alleen wezen. Want wat vlied zy zo zeer, als maetschappy? Wat zoekt zy zo zeer, als haer armen ruim te hebben? Men vind overal middel om goet en quaet te doen. Doch zo Bias reden waer is, te weten dat het grootste deel 't ergste is, of 't geen, 't welk van Ecclesiasticus gezegt word, namelijk, dat men van duizent niet een goet vind, zo is de besmetting in 't gedrang zeer gevarelijk. Men moet de zondaers navolgen, of hen haten. 't Is beide vol gevaer; zo wel hen te gelijken, om dat zy veel zijn als hen te haten, om dat zy verschillen. De kooplieden, die zich ter zee begeven, zien met recht toe, dat de genen, die zich in een zelve schip begeven, geen ongebonde lieden, lasteraers, of booswichten zijn; vermits zy zulk een gezelschap ongelukkig achten.
| |
| |
Wy hebben hier af een naerder voorbeelt in Albukerke, Onderkoning van Emanuël van Portegael in Indien: want hy, in 't uitterste gevaer van de zee zijnde, zette een jong kint op zijn schouders, met geen ander ooggemerk, dan dat, in de gemeenschap van 't gevaer, d'onnozelheit van 't kint hem tot een steun en voorspraek by de goddelijke goedertierentheit zou strekken, om hem aen lant te helpen. Hier uit volgt echter niet dat de wijze niet overal vernoegt kan leven, 't zy in enigheit, of in 't gedrang van 't hof; maer hy zal, zo hem keur gegeven word, ook 't gezicht daer af schuwen. Hy zal, zo 't nodig is, 't eerste verdragen, maer zo 't aen hem staet, het leste verkiezen. Het schijnt hem niet genoech zich van de zonden ontslagen te hebben, zo hy noch tegen dien van anderen twisten moet. Charondas strafte de genen, als quaetdoenders, die overtuigt waren van by quaet gezelschap te verkeeren. Daer is niets zo ongezellig en gezellig, als de mensch; d'een door zijn zonde, en d'ander door zijn natuur.
Zeker, Antisthenes heeft, naer mijn oordeel, den geen, die hem zijn verkeering by de boozen verweet, niet voldaen, toen hy zeide, dat de geneesmeesters wel by de zieken leven. Want zo zy tot de gezontheit der zieken dienstig zijn, verergeren zy hun gezontheit door de besmetting, door 't gedurig gezicht, en door de handeling der zieken. 't Gemerk daer af is al eens, zo ik geloof, dat is of vryer, of gerust te leven. Maer men zoekt de weg daer toe niet altijt recht. Men meent somtijts dat men de bekommernissen heeft verlaten, schoon men alleen hen verandert heeft. Daer is weinig min bekommernis in de bestiering van een huisgezin, dan van een gehele staet. De ziel is geheel ter plaets, daer zy bezich is. De huiselijke bezigheden zijn niet min lastig, schoon zy niet zo gewightig zijn. Dat meer is, hoewel wy ons van 't hof, en van 't straetgewoel ontslagen hebben, zo zijn wy nochtans niet van de voornaemste quellingen des levens ontlast. D'eerzucht, gierigheit, onstantvastigheit, vrees en begeerten verlaten ons niet, schoon wy van lant veranderen. Zy | |
| |
volgen ons dikwijls tot in de kloosters en Philosophische scholen. De wildernissen, uitgeholde rotsen, 't hairen kleet, en 't vasten verlost ons daer niet af. Men zeide tot Socrates, dat iemant zich in een lange reis niet verbetert had. Dat geloof ik wel, antwoorde Socrates, zo hy zich zelf meegenomen heeft. Zo men zich, en zijn ziel niet eerst van de last, die haer drukt, verlost, zo zal de verandering meer ontsteltenis baren; gelijk in een schip de last min hindert, als hy wel gestuwt is. Men doet den zieke meer quaet dan goet, als men hem van plaets doet verwisselen. Men verergert het quaet, als men daer aen roert; gelijk de masten in wieke modder, die, hoe men hen meer wiegt en waggelt, hoe zy dieper inschieten. 't Is dieshalven niet genoech dat men zich van 't volk af begeeft, en van plaets verwisselt. Men moet de zeden des volks, die in ons zijn, verlaten, en van zich zelven scheiden. Wy slepen onze boejen mee. Dit is geen volkomen vryheit. Wy keren noch 't gezicht naer 't geen, dat wy verlaten hebben. Onze quael zit in onze ziel gevest, die zich zelve niet ontvluchten kan. Men moet haer dieshalven weêr halen, en tot bedaring brengen. Dit is de ware eenzaemheit, die men in 't midden der steden, en van de hoven der Koningen verkrijgen kan: maer men kan haer echter veel bequamer in enigheit genieten. Dewijl wy dan aenvangen alleen te leven, en ons van 't gezelschap t'onthouden, zo laet ons te weeg brengen, dat onze vernoeging alleen in ons bestaet. Laet ons al de banden, daer mee wy aen anderen gebonden zijn, losmaken. Laet ons zo veel op ons verkrijgen, dat wy in ernst, en op ons gemak alleen konnen leven. Stilpo, van de brant van zijn stat ontkomen, daer in hy zijn wijf, kinderen en goederen verloren had, wierd van Demetrius Poliorcetes (vermits hy hem in zo groot een verwoesting van zijn vaderlant onverschrikt van gelaet zag) gevraegt, of hy niets van 't zijn verloren had. Hy antwoorde neen; en zeide dat hy, God lof, niets van 't zijn verloren had. Antisthenes, hier op ziende, zeide ook aertiglijk, dat de mensch zich van zulke goederen verzorgen moest, die op 't water konden zwemmen, en met hem de schipbreuk ont-
| |
| |
komen. Zeker, een verstandig man heeft niets verloren, zo hy zich zelf behouden heeft. Toen de stat Nola door de Barbaren verwoest wierd, bad Paulinus, die 'er Bisschop af was, al 't zijn verloren had, en zelf in hun handen was geraekt, in dezer voegen: Heer, bewaer my van 't gevoel van dit verlies; want gy weet dat zy noch niets van 't geen, dat my toebehoort, aengeroert hebben. De rijkdom, die hem rijk maekte, en de goederen, door de welken hy goet was, waren noch in hun geheel. Daer ziet gy wat 'et is schatten, die van gewelt vry zijn, te verkiezen, en die in een plaets, daer niemant koomt, en die door niemant, dan door ons zelven verraden kan worden, te bergen. Men mag wijven, kinderen, goederen, en boven al gezontheit hebben, maer zich niet zo vast daer aen binden, dat onze geluk daer in bestaet. Men moet een achterkamer, die geheel vry voor ons is, behouden, en daer in onze ware vryheit, en voornaemste vertrek en eenzaemheit oprechten. Wy moeten hier in onz gewonelijk vertrek van ons tot ons zelven nemen, en dit zo naeu voor ons zelven, dat geen verkeering of gemeenschap van iets dat van buiten koomt, daer plaets vinden kan. Men moet daer in bedenken dat men zonder wijf, kinderen, goederen, gesleep en knechten is, op dat wy, als de tijt van hun verlies koomt, niet als verbaest staen, om dat wy hen moeten missen. Wy hebben een ziel, die in zich zelf omkeeren kan. Zy kan gezelschap voor zich maken. Zy heeft het geen, daer meê zy aentasten en verweeren, ontfangen en geven kan. Laet ons niet vrezen dat wy in deze eenzaemheit van ledigheit zullen quijnen. De deucht is met zich zelf vernoegt, zonder leering, woorden, of werken. Daer is, in onze dagelijksche werken, van duizent naeuwelijks een, die ons betreft. De geen, die gy heel verwoed, en voor zo veel bussen ten doel gestelt, tegen een gebroken muur ziet opklimmen, en d'ander, die gekapt en gekerft is, en van honger smacht, en liever wil sterven, dan hem de poort openen; meent gy dat zy daer voor hen zijn. Neen zeker; maer voor zodanig een, die zy nooit gezien hebben, en die ondertusschen in ledigheit en wellust gedompelt, | |
| |
om hun noot niet bekommerd is. Meent gy dat de geen, die gy na middernacht heel fluimig, leepoogig en besmeurt van zijn boekoeffening ziet komen, zoekt hoe hy, door zijn boeken, deuchdelijker, vernoegder en wijzer zal worden? Gewisselijk niet. Hy zal daer liever sterven, of de maet van Plautus gedichten, of de rechte maetklank van een Latijnsch woort aen de nakomelingen leren. Wie verwisselt niet gaerne de gezontheit, rust, ja 't leven zelf voor d'eer en achting, die zeker de snoodste munt is, die in onz gebruik kan zijn? Onze doot baert ons vrees genoech; laten wy ons noch met die van onze wijven, kinderen en vrienden belasten. Onze eigen zaken maken ons niet genoech bekommering; laten wy ons noch met die van onze geburen en vrienden quellen, en hooftzweer maken. Quemquamne hominem in animum instituere, aut parare, quod sit charius, quam ipse est sibi? Dat is, Is'er wel een mensch, die iets in zijn gemoed stelt, of voorneemt, 't welk hem liever, dan hy hem zelf is? D'eenzaemheit heeft, naer mijn gevoelen, meer schijn en reden voor de genen, die hun beste en bloejenste tijt aen de werrelt, naer 't voorbeelt van Thales, besteed hebben. Allang genoech voor anderen geleeft. Laet ons ten minste dit eindje levens van ons zelven leven. Laet ons onze gedachten en voorneemens voor ons, en voor onze rust besteden. 't Is geen kleine winst, als men veilig zijn vertrek kan nemen. Het belet ons genoech, zonder dat wy andere aenslagen daer onder mengen. Dewijl God ons tijt tot de beschikking van ons vertrek geeft, zo laten wy ons daer toe bereiden, en ons reistuig pakken. Laet ons betijts afscheit van 't gezelschap nemen, en ons uit deze verwarringen, die ons bedrajen, en ons van ons zelven vervreemden, redden. Wy moeten deze banden, die zo sterk zijn, losmaken, en nu 't een, dan 't ander beminnen, maer niets, dan zich zelf, trouwen; dat is, 't ander moet by ons zijn, maer niet zo vast aen ons gelijmt en gevoegt wezen, dat men 't daer niet af kan krijgen, zonder onze huit te quetsen, of enig deel van 't onze meê te rukken.'t Grootste, dat ter werrelt wezen kan, is voor zich zelf te konnen zijn. | |
| |
't Is tijt dat wy ons van de gemeenschap der menschen aftrekken, dewijl wy niets daer by konnen doen. Dat de geen, die niet aen anderen kan lenen, zich ook onthoud van d'anderen iets af te lenen. Onze krachten bezwijken; laet ons heur aftrekken, en in ons zelven besluiten. Dat de geen, die door deze val onnut, en den anderen lastig geworden is, toezie dat hy aen zich zelf niet lastig en onnut is. Dat hy zich zelf vleid en vier, en boven al zich zelf bestier, en zijn geweten en reden eer en ontzie, vermits hy, in hun tegenwoordigheit, niet zonder schaemte en schande struikelen kan. Ratum est enim, ut sates se quisque vereatur: Want het is zeker dat yder zich zelf genoech ontzien zal. Socrates zegt dieshalven, dat de jongelingen behoorden onderwezen te worden, de mannen zich in weldoen oeffenen, en d'ouden zich van alle burgerlijke en krijgs bezigheden af te trekken, en, zonder aen enig ampt verbonden te zijn, op hun gemak te leven. Doch d'een mensch is van aert bequamer om zich van de bekommernissen af te trekken, dan d'ander. De geen die vreesachtig en teder van neiging is, en zich niet gaerne dienstbaer maekt, of gebruiken laet, zal zich beter naer deze raet voegen, dan de genen, die bezich van aert zijn, alles aenvangen, zich overal in steken, en in al 't geen, dat hen voorkoomt, zijde kiezen. Men moet deze bequaemheden, hoewel by geval, en buiten ons zijnde, gebruiken, voor zo veel als zy ons aengenaem zijn, maer nochtans onze voornaemste grontvest daer niet op leggen, vermits zy 't niet zijn. De reden, en de natuur begeren 't niet. Waerom zouden wy, tegen heur wetten, onze vernoeging aen anderen onderworpen maken? Devoorvallen van 't geval te gemoet te gaen, zich van de gemakken, die in onze hant zijn, te beroven, gelijk veel door godvruchtigheit, en enige Philosophen door redens overleg gedaen hebben, zich zelf te dienen, op 't harde te leggen, zich d'ogen uit te steken, zijn schatten in de vloet te werpen, en de droefheit te zoeken, (d'een om door 't pijnigen van dit leven de zaligheit van een ander te verkrijgen, en d'ander om zich, na dat hy de laegste staet verkozen heeft, voor een nieuwe | |
| |
val te verzekeren) is 't werk van een overtreffende deucht. D'edelmoedigen maken hun vertrek zelf heerlijk en navolgelijk. Ik behoef niet zo verre te gaen, en heb evenwel genoech te doen. 't Is my genoech dat ik my, terwijl 't geval my gunstig is, tegen haer ongunst bereid, en, terwijl ik gerust ben, zo veel, als my mogelijk is, het aenstaende quaet voor my vertoon: ja zo, gelijk wy ons tot steek- en renspeelen gewennen, en in 't midden van de vrede ons in de wapenen oeffenen. Ik acht de Philosooph Arcesilaus niet min geschikt en geregelt, schoon ik weet dat hy huisgewaed van gout en zilver, naer zijn staet hem toeliet, gebruikt heeft, en houd hem te hoger, om dat hy de schatten mildelijk en matelijk heeft genoten. Ik zie hoe verre de naturelijke nootzakelijkheit zich strekt, en, d'arme bedelaer dikwijls blijder en gezonder dan ik aen mijn deur ziende, stel my in zijn staet; en poog mijn ziel naer zijn voorbeelt te regelen. Ik dus de voorbeelden der anderen aenziende, acht dat ik de doot, armoede, verachting en krankheit op mijn hielen heb, en gewen my lichtelijk om niet van 't geen, 't welk anderen zo geduldig dragen, te verschrikken. Ik geloof niet dat de nederigheit van 't verstant meer dan de wakkerheit daer af vermag, of dat d'uitwerkingen van de reden de werken van de gewoonte niet bereiken konnen; en, overwegende hoe ongedurig deze driftige gemakken zijn, bid, in mijn volle genieting daer af, God nergens vieriger om dan dat hy my vernoeging met my zelf en met de goederen, die uit my voortkomen, geef. Men ziet dat de jongelingen enige hulpmiddelen tegen 't lopen van de neus gebruiken, 't welk zy te min vrezen, om dat zy weten dat zy de hulpmiddelen vaerdig hebben: wy moeten desgelijks doen, en, als men gevoelt dat men enige ziekte meest onderworpen is, zich met deze hulpmiddelen, die deze quael best stillen, verzien. De bezigheit, die men tot zodanig een leven behoort te verkiezen, moet niet kommerlijk of verdrietig zijn. Want wy zouden ons bedrogen vinden, zo wy daer op een andere wijze rust zochten. Deze bezigheit bestaet in yders bezondere smaek. De mijn voegt zich | |
| |
geensins naer 't huisgewaet. Degenen, die daer zin toe hebben, moeten zich met mate daer toe begeven. Res sibi conentur, non se rebus submittere; men moet pogen de dingen zich, en zich niet de dingen onderworpen te maken. Want anders is de huishouding een slaefsche last, gelijk Salustius hem noemt. Zy heeft echter verschonelijke delen, gelijk de zorg der hoeven, die Xenophon zijn Cyrus toeëigent. Men kan een middelweg in deze verachte en nederige zorg, die vol bekommernis is, te weten in zodanige menschen, die zich daer geheel in belemmeren, vinden.
Maer laet ons de raet, die de jonge Plinius, op deze zaek van d'eenzaemheit, aen zijn vrient, Cornelius Rufus, geeft, bezien. Ik raed u, zegt hy in dit gemakkelijk vertrek, daer toe gy u begeven hebt, de verachte en slaefsche zorg van 't huisgewaed aen uw volk over te laten, en u tot d'oeffening der geleertheit te begeven, om iets, dat geheel 't uwe is, daer af te verkrijgen. Hy meent d'achting van een gelijke aert, als die van Cicero, die zegt dat hy zijn eenzaemheit en vertrek der gemeene zaken besteden wil om door zijn schriften een onsterffelijk leven te verkrijgen.
Scire tuum nihil est, nisi te scire hoc sciat alter.
Wat baet uw wetenschap, waer aen is zy besteed,
Indien een ander van uw wetenschap niet weet?
Het schijnt dat 'er reden is, dat men buiten zich zelf ziet, dewijl men spreekt van zich uit de werrelt te vertrekken. Maer dezen doen het naeuwelijks half. Zy, door een belachelijk vertrek afwezig, pogen noch de vrucht van hun voorneemen uit de werrelt te krijgen. D'inbeelding der gener, die uit aendacht eenzaemheit zoeken, en hun gemoed met de zekerheit van de goddelijke beloften in 't ander leven vervullen is veel beter geschikt. zy hebben hun oog op God, die een oneindig voorwerp in goetheit en in vryheit te verzaden. 't Lijden, en de droefheit, tot de verkrijging van een eeuwige gezontheit en blijschap aengelegt, gedyen tot hun voordeel. De doot, een deurgang tot zo volmaekt een staet, koomt hen naer wensch. De strengheit van de geboden word | |
| |
terstont door de gewoonte geeffent. De vleesschelijke begeerten worden door weigering afgeslagen, en neergevelt; want daer is niets, dan de gewoonte en oeffening, die hen onderhout. Zeker dit gemerk van een ander leven, dat gelukkelijk eeuwig is, verdient wel dat wy de gemakken en aengenaemheden des werrelts verlaten. De geen, die zijn gemoed, door de hitte van dit levendig geloof, en van deze eeuwige hoop stantvastelijk, en in der daet ontvonken kan, bejaegt in d'eenzaemheit een lieffelijk en aengenaem leven, dat alle andere levens overtreft. Het einde dan, en de middel van deze raet vernoegt my niet. Wy vervallen van quaet in erger. Deze bezigheit in de boeken is zo lastig als enige andere, en ook een grote vyandin van de gezontheit, die voor al waergenomen moet worden. Men moet zich van de geneuchte, die men daer in schept, niet laten belezen; 't is 't zelve vermaek, dat d'ondergang van de huishouder, gierigaert, wellustige en eerzuchtige bevordert. De wijzen leren ons genoech ons van de verradery onzer lusten te wachten, en de ware en volmaekte vreucht van d'ongedurige en sporeloze blijschapt 'tonderscheiden. Want het grootste deel der wellusten, zeggen zy, kittelen en omhelzen ons, om ons te verworgen; gelijk de dieven deden, die door d'Egiptenaers Philistas genoemt wierden. En zeker, zo de hooftpijn ons aenquam voor de dronkenschap, wy zouden ons van te veel drinken wachten. Maer de wellust gaet voor, en verbergt haer gevolg voor ons, om ons te bedriegen. De boeken zijn vermakelijk; maer zo wy, door de gedurige handeling daer af, de gezontheit en vrolijkheit, onze beste delen, verliezen, laet ons hen dan verlaten. Ik ben niet van 't getal der gener, die meenen dat hun verlies met de vrucht der boeken vergolden word. Gelijk de genen, die zich van langerhant door enige ongesteltenis verzwakt gevoelen, zich eindelijk in genade van de geneesmeester overgeven, en zich enige regelen van leven doen voorschrijven, om daer niet over te treden; zo moet ook de geen, die zich van de menigte onttrekt, om dat hy een walging daer af heeft, zijn leven naer de wetten van de reden re- | |
| |
gelen, en dat door voorbedenkingen en overleggingen schikken en voegen. Hy moet voor al alle arbeit, hoedanig zy ook is, verlaten, en in 't algemeen de driften, die tot de rust van zijn ziel en lighaem hinderlijk zijn, vlieden, en de streek, die best met zijn neiging overeenkomt, verkiezen.
Men moet in de bezorging van't huis, in de boekoeffening, in de jacht, en in al d'andere oeffeningen de geneucht tot zijn doel nemen, en zich daer in niet zo verre vermengen, dat 'et pijnelijk word. Men moet zoo veel bezigheit behouden, als men behoeft, om ons te verheugen, en om ons van d'ongemakken te wachten, die een andere uitterste, te weten een vaddige ledigheit, naer zich sleept. Daer zijn kommerlijke en vruchteloze wetenschappen, die men aen de genen, die in dienst van de werrelt zijn, overlaten moet. Ik, wat my aengaet, bemin geen andere boeken, dan de genen, die aengenaem en gemakkelijk zijn, die my kittelen, of vertroosten, en raden mijn leven of mijn doot te regelen. De wijze lieden, die sterk en wakker van geest zijn, konnen een rust, die heel geestelijk is voor zich vinden. Maer ik, die niet meer dan gemeen ben, moet my door lighamelijke gemakken ondersteunen. Ik, door de tijt van de genen, die best met mijn zinnelijkheit overeenquamen, berooft, wette mijn vernuft op de genen, die aen mijn ouderdom best behaegden. Men moet het gebruik der geneuchten; die, d'een na d'ander, ons door de jaren onttrokken worden, met handen en tanden behouden. 't Gemerk, 't welk ons, door Cicero en Plinius, van d'eer voorgestelt word, verschilt veel van mijn rekening. De tocht, die meest tegen 't vertrek in enigheit trijd, is d'eerzucht. De rust en eerzucht zijn twee eigenschappen, die niet op een bed konnen duren. Zy hebben, zo my dunkt, alleen hun armen en benen buiten 't gedrang, maer hun ziel en wil blijft 'er noch dieper dan ooit in belemmert. Zy zijn alleen achterwaerts getreden, om beter te springen, en met een krachtiger aenval een dieper indruk in 't gedrang te doen. Wilt gy bezien hoe zy zich van de menigte onttrekken? Laet ons daer tegen stellen de raet van twee Philoso- | |
| |
phen, en van twee verscheide gezintheden, d'een aen Idomeneus, en d'ander aen Lucilius, hun vrienden, schrijvende, om hen van de bezigheit en hoogheit tot d'eenzaemheit te trekken. Gy hebt, zeggen zy, tot noch toe al zwemmende en vlietende geleeft. Koom ten minsten in de haven sterven. Gy hebt het overige van uw leven aen 't licht besteed, besteed dit in de schaduw. 't Is onmogelijk dat gy de bezigheden verlaten zult zo gy u niet van de vrucht daer af ontslaet. Ontbind dieshalven u van alle bekommernis om geacht en geëert te worden. 't Is te duchten dat de glans uwer voorgaende werken u noch te veel beschijnen, en u tot in uw hutje volgen zal. Verlaet, met d'andere wellusten, ook deze, die van een anders toestemming koomt. Wat uw wetenschap en kennis aengaet, vrees niet, zy zal niet vruchteloos zijn, zo gy vraegt zijnde waerom hy zo veel moeite in een konst dee, de maer tot kennis van weinig lieden komen kon, antwoorde: ik heb aen weinig, aen een, ja aen geen genoech. Hy zeide recht; want gy en een medegezel zijt malkander toonneels genoech, ja gy zelf alleen. Dat 'et hele volk u een verstrek. Lof uit zijn eenzaemheit en vertrek te willen trekken is een flaeumoedige eerzucht. Men moet doen gelijk sommige beesten, die 't spoor van hun voeten voor hun holen uitschrabben. Gy moet niet langer trachten de werrelt van u te doen spreken; maer gy moet tot u zelf redeneren. Vertrek u in u zelf; maer bereid u eerst om u zelf daer in t'ontfangen. 't Waer zotheit dat gy u aen u zelf betroude, zo gy u niet konde bestieren. Daer is middel om zo wel in d'eenzaemheit, als in 't gezelschap te dolen. Vertoon altijt voor u Cato, Phocion en Aristides, in welkers tegenwoordigheit de zotten zelven hun gebreken verbergen zouden. Maek hen tot opzienders van al 't geen, dat gy voorneemt. Uw eerbiedigheit tot hen zal u weer te rechte helpen, zo uw voorneemens u verrukken. Zy zullen u op 't pad houden van met u zelf vernoegt te zijn, niets, dan van u zelf, te lenen, uw gemoed in zekere bepaelde bedenkingen, die aengenaem daer voor zullen zijn, te be- | |
| |
vestigen, en, kennis van de ware goederen hebbende, die men geniet naer de mate dar men hen verstaet, zich daer meê te vernoegen, zonder begeerte van verlanging van leven of naem. Daer ziet gy de raet van de ware en rechte Philosophy, en niet van een, die alleen tot lof of gesprek dient, gelijk die van Cicero en Plinius is.
|
|
Auteursrechtvrij