|
| |
Het XXXI. hooftstvk.
D'ogen zijn getrouwer dan d'oren. Wonderlijke eigenschap der ogen, die als de deur der liefde is. Wat in de heilige schrift by 't oog verstaen word. Verscheide uitbeeldingen der Egiptenaren met 'et oog, dat 'et afbeeltsel van de ziel genoemt word. Der Rabijnen sporeloosheit van de goddelijke hoedanigheit door Tertullianus weêrgelegt. God woont in een zuiver hart. Galenus voorzegging van Marcus Antonius, uit de gezichtkunst. 't Inwendige vertoont zich door uitwendige tekenen. Voortekenen van de wreetheit van Ian Basileides, Grootvorst van Moskovien. Ulysses, hoewel naekt, word om zijn deuchdelijk gelaet aengenomen. Maximilianus, schoon gevangen, ontsteekt eerbiedigheit in zijn bewaerders: desgelijks van Franciscus d'eerste, Koning van Vrankrijk. Lazarus, een Duits vorst, geraekt tot tweemael in 't uitterste gevaer, door zijn uitsteekentheit van gedaente. Ismaël, Koning der Persen, om zijn schoonheit boven Selim Sultan geprezen. Hoge schting van de grootheit en schoonheit in oude tijden; voorbeelden daer af in Ariobarzanes en Saül. 't Achtbaer gelaet belet de moordenaers in hun moort; voorbeelden in Agrippina en Alfonsus van Ferrare. Quintilianus beschrijving van 't aengezicht, dat de verborgen zonden ontdekt. Breede lof van 't aengezicht.
| |
| |
WY hebben in 't voorgaende hooftstuk getoont dat d'ouden d'ogen in grote verwondering en eerbiedigheit hadden, om dat men daer in 't beelt, d'aert en gedachten van de mensch bespeurt; 't welk wy met vaste bewijsredenen bevestigt hebben. Niemant kan (om dit noch klaerder te tonen) loghenen dat d'ogen zekere getuigen zijn, en dat men met recht gezegt heeft dat d'ogen getrouwer dan d'oren zijn, en dat een ooggetuig meer geacht behoort te worden, dan tien anderen, die van horen zeggen spreken, gelijk Plautus getuigt. Hier uit spruit dat door een figurelijke manier van spreken 't gezicht by 't verstant geleken word. Hierom worden aen Godt zulke klaerziende ogen toegeschreven, dat hy alles aenschout; gelijk 't geen, 't welk wy hier na zeggen zullen, naekter tonen zal. Hier van komt 'et dat men meer bewijs uit het aengezicht krijgt, dan van 't overige des lighaens, en noch meer in d'ogen, dan in 't andere gedeelte van het aengezicht bespeurt. Want d'ogen zijn gelijk de veinsteren van de ziel; en de verscheide wijzen van zien zijn wonderlijk, gelijk Fr.Vallesius daer naeukeurig opgelet heeft. Recht, en een weinig met neêrgeslagen ogen te zien, zegt hy, is een teken van schaemte: stijve ogen, die zich niet reppen, getuigen onbeschaemtheit en gramschap: d'ogen, die veel pinken, zijn tekenen van vrees, of van aenstaende razerny. Zijdelings te zien, en een ding, als van zeer verre, schoon het naby is, t'aenschouwen, is een teken van schalkheit en bespotting. Een geleert Godgeleerde van onze tijt verrijkt deze zaek met een schone gelijkenis, in deze woorden: Gelijk 't aengezicht zodanig een deel van 't menschelijk lighaem is, daer in de schoonheit meest uitmunt, ja zo, dat een schoon aengezicht al de gebreken des lighaems bedekt, en dat, in tegendeel, niets schoon schijnt, zo 't aengezicht lelijk is. Zo is er ook geen deel van 't aengezicht, 't welk meer glinstert en aenlokt, dan 't oog. Zeker, d'ogen zijn, als 't op beminnen aenkomt, gewonelijk de veinsteren, door de welken de liefde, zy zy kuisch, gelijk in Jacob tegen Rachel, of onkuisch, gelijk David tegen Bersabe, tot in 't diep- | |
| |
ste van 't harte dringt; gelijk Christus ook daer af spreekt, Matt. v. 28. 't Is zeker dat d'ongestadige en flonkerende ogen een oneerlijke begeerte ontdekken, gelijk de heilige Petrus en Joannes zeggen. De heidensche Poëten zijn vol van redenen, aengaende de kracht en eigenschap der ogen in deze verwoede tocht, van de welk hun boeken besmet zijn.
Godt zeide tot d'Israëliten: Uw oog zy niet boos tegen uw broeder. De genen, die zich onderwinden de heilige Schrift te verklaren, zeggen dat hier by een boos oog verstaen word een vrek, nijdig en wreed mensch, die geen deernis met d'armen heeft. Hier uit spruit het spreekwoort onder de Hebreen: Aen 't oog bespeurt men de gestaltenis des gemoeds. Zy verstaen ook by een goed oog, een getrou, milt en weldoend man. De Wijzeman zegt dieshalven: een goed oog zal gezegent zijn, om dat'et den armen van zijn spijze geeft. Noch, eet niet de spijze van een quaed oog, en begeert zijn wellusten niet. Is uw oog quaet, zeide Christus, om dat ik goet ben? Zoo uw oog boos is, uw geheel lighaem zal duister zijn. Wat de bovenverhaelde reden van Deuteronomium, van een boos oog tegen zijn broeder, aengaet, d'uitleggers zeggen dat 'et een Hebreeusche wijze van spreken is, die de nijt der gener verdoemt, die niet dulden konnen dat een ander, hy zy broeder of niet, enig gemak, zoetigheit en voordeel geniet.
De Dypnosophisten aenmerken in Atheneus, dat de mensch alderhande ogen heeft, in de welken zekere betoningen van d'aert en zeden te voorschijn komen. De genen, zeggen zy, die geitenögen hebben, zijn welgeaert, en klaer van gezicht. De middelmatige ogen (want daer zijn sommigen, die uit schijnen te vallen, en anderen, die diep ingezonken zijn) zijn levendig, en vertonen een zachte en vredige geest. D'al te grote ogen voorteekenen niets goet. Het gedurig gepink der ogen is een teeken van onbeschaemtheit. De stijve staring der ogen beteekent een lichtvaerdige en ongestadige geest. De middelmatigen wijzen een bezadigde geest aen. Kort, alle werking ontdekt de | |
| |
gedachten, zegt Cicero, en 't aengezicht is 't afbeeltsel van de ziel, en d'ogen zijn 'er de ware wijzers af. Hippocrates, Prins der Medecinen, heeft ook hier op gelet, als hy zegt; dat het hele lighaem naer d'ogen gestelt is. Deze eigenschap is door een figurelijke wijze van spreken God toegeëigent; gelijk d'Egiptenaers God door een geschildert oog uitbeelden. 't Oog betekent ook, in de letterbeelden (naer Diodorus Siculus gevoelen) de bewaerder van gerechtigheit: in voegen dat men ter plaets, daer men een scepter, met een oog daer boven, en andere scepters daer by, vind, lezen moet: Ik ben Osiris, Jupiter de gerechtige, die over de hele werrelt geboden heb. In de vierenveertigste Psalm word gelezen, dat God de harten, hoe schalk zy ook zijn, kent, en tot op de gront peilt. Jan Baptista Porta handelt in 't brede van de menschelijke Physiognomonia, en van allerhande ogen, en geeft verscheide onderrechtingen, om daer in de neigingen en driften van 't gemoed t'ontdekken. Hy heeft, naer de gevoelens der ouden, veel aenmerkelijke bezonderheden aengetekent, maer overal niet wel getroffen, uit oorzaek van d'ontellijke verborgentheden van de veinzing, die zich in de harten vest, en noch meer in d'ogen der gener, die zoo wel hoog als laeg in de werrelt zijn. 't Aengezicht, zegt hy, is 't beelt van de ziel, en d'ogen zijn de wijzers van 't aengezicht. Dit zijn de deuren van de ziel, die daer als op schiltwacht schijnt gezet, en van daer zy dikwils naer buiten schijnt te schieten, naer de neigingen, die haer drijven.
Voorts, Tertullianus leert ons dat God alleen de geheimenissen van 't hart, en de verborgenste gedachten kent. God, (zegt hy) vader van alle dingen, niet voortgebracht, heeft geen handen, voeten, vingeren, of ziel, als een geschapen dier, gelijk de Rabinen wanen. Deze onuitsprekelijke Vader, een Heer des werrelts, scheid niet van d'een plaets, om in d'ander te gaen, wandelt en slaept niet, staet niet op, blijft niet in een hof, hoedanig het ook is, besloten, om met d'ogen van naby te zien , en met d'oren vlijtig te horen. Maer hy beschout, door zijn on- | |
| |
eindelijke kracht, en kent alle dingen. Niemant van ons is voor hem verborgen. Hy verandert niet van plaets. De hele werrelt kan hem niet bevatten: ja hy was eer de werrelt geschapen wierd. Hier op ziet ook de lering van Macarius, een oud Egiptisch kluizenaer, die, getoont hebbende hoe een Christelijke ziel zich Godewaerts moet schikken, zijn reden dus besluit: De Heer rust in een welgenegen ziel, die hy tot een zetel van zijn heerlijkheit oprecht, daer hy vredig en gerust in blijft. Wy leren dit uit het eerste en tiende hooftstuk van Ezechiel, daer van de geestelijke dieren, voor des Heren wagen gespannen, gesproken word. Deze dieren schijnen ons vol ogen, gelijk de ziel is, die God draegt, of eer, die van Godt gedragen word; want zy is enkel ogen, waer van men haer ook aenschout.
Wy lezen in Salomons Prediker dat de wijsheit van de mensch hem zijn aengezicht verklaert, en dat door haer zijn woest gezicht verandert word. Galenus heeft de zin hier af in weinig aenmerkelijke woorden begrepen, en vertoont, als hy zegt, dat de zeden de gematichtheit des lighaems volgen. Op zodanige dingen lette deze Egiptische Philosooph, of Wijsbegerige, die, gelijk Plutarchus verhaelt, Marcus Antonius verzelde, en gemeenzaem met hem was; zoo 't niet eer een waerzegger of tovenaer heeft geweest. Hy pleegde 't ampt van de verscheide naturen der menschen, met hen in 't aengezicht t'aenzien, te kennen. Hy zeide tot Marcus Antonius, dat zijn staet en natuur hoog en verheven was, maer vermaende hem nochtans niet by Augustus te verkeeren, om dat Augustus Genius, of geleygeest een schrik voor die van Antonius was. De Grieken noemden zodanig een Genius, of geleygeest, Daemon, als of men zeide, verstandig, wetende en vaerdig, als de genen, die hy verzelt, zodanig makende. De Poëten hebben dieshalven sedert, onder dit woort, de ziel zelve, de geest, en wakkerheit, vol kracht, in de vindingen van de ziel verschijnende, genoemt. Voorts, dat de kracht en wil tot goet of tot quaet zich dikwijls in 't aengezicht, en in 't uitterlijk gelaet vertoont, gelijk wy elders aen- | |
| |
gewezen hebben, bewijst ook Seneca in deze woorden: Alle dingen hebben hun tekenen. Ja men kan van iets, dat zeer gering is, gissing van 't geheel beleit van iemants leven maken. De gang, een wink met de hant, een woort, een vinger aen 't hooft geheven, ja een oogwink zal een onkuische ontdekken. Men kent een booswicht aen zijn gelach, en een zot aen zijn gedaente en gelaet. Deze gebreken vertonen zich van buiten door hun teekenen. De spraek is 't afbeeltsel van de ziel; zoo men haer opsmokt, vermomt en keurzinnelijk slijpt, 't is een teken dat de spreker een geveinst en bedriegelijk man is. Wy hebben dit door 't voorbeelt van Julianus d'Apostaet of verloghende betoont, van de welk Nazianzenes, en de historieschrijver Socrates, aertig en natuerlijk 't gelaet vertonen. Men vind, onder ons tellijke voorbeelden van onze tijt, dat van Jan Basilides, Grootvorst van Moskovien, de wreetste van al de Vorsten, die sedert hondert jaren geleef hebben. Paulus Oderborn schildert hem met deze trekken af. De gedichten van een oud Poëet vertoonden de geest van deze vorst ter plaets, daer zy zeggen, dat hy een schrikkelijke woede in Livonien, en in de gewesten van Polen zou bedrijven. Oderborn voegt 'er by, dat men van zijn kintsheit af tekenen van een beestelijke natuur in hem bespeurde, en dat yder in zijn jeucht veel voorteekenen van wreetheit en schrikkelijke woede in hem zag: in voegen dat men het tegen deel van 't geen, 't welk Jason eertijts zeide, van hem te verwachten had. Ik breng zeide hy de lering van Chiron, en koom weer uit het hol, in 't welk ik van de kuische dochters van de Centaurus twintig jaren gevoed en onderhouden ben, daer ik nooit iets, dat oneerlijk is, gezegt of gedaen heb. Maer Basilides, noch een kint zijnde, sprak niets dan van bloet en woede. Zijn zeden waren boos en verfoejelijk. De voornaemsten der Moskoviters, aen deze proefjes bespeurende hoedanigh 't leven van deze vorst zou zijn, besloten hem te vergiftigen, vermits zy voorzagen dat zijn heerschappy wreet zou zijn, en een groot getal lieden elendelijk verdrukken. Dit is 't geen, 't welk Oderborn daer af schrijft.
| |
| |
Wy hebben hier tegen aengemerkt dat d'uitmuntentheit en deucht van een edelmoedige aert zich op 't aengezicht van die mensch vertoont; getuig hier af Ulysses, die, van de schipbreuk ontkomen, een wonder by de Pheaciers was, schoon hy toen geen ander kleed, dan zijn deucht, om zich te dekken, had. De Persianen zijn noch heden in hoge achting, om dat zy al de genen, in de welken zy eenige vonkjes van deucht bespeuren, verheffen, ja alles
goets van de vyanden zelven, dien zy heftige oorlog aendoen, zeggen, zo zy hen deuchdelijk bevinden. Homerus gehele Poësy is een gedurige lof des deuchts, 't welk men voornamelijk in de bovenverhaelde plaets ziet, daer hy verdicht dat Ulysses, door een storm naekt aen d'oever geworpen, in plaets van door de Pheaciers veracht te worden, door zijn deucht, die hem tot een kleet verstrekte, zo aengenaem wierd, dat de Koiningin eerst, en daer na al 't volk van hun tafels en gasteryen opsprongen, om hem wel t'ontfangen: ja zy hielden hun ogen op hem gevest, en wenschten alle Ulysses, hoewel naekt, en van de schipbreuk ontkomen, te zijn. Zeker, Homerus schijnt in deze plaets uit te roepen: Sterffelijke menschen, houd de deucht in zonderlinge waerde; want zy, met haer minnaer van de zee ontkomen, en aen d'oever geraekt, maekt hem, schoon naekt, gelukkig, en van al de Pheaciers geëert.
Maer laet ons tot de voorname mannen van onze tijt voortgaen, die zo deuchdelijk, grootmoedig en aengenaem als d'ouden geschenen, ja dikwijls hen overtroffen hebben. Wy vinden hier af een merkelijk voorbeelt in de Keizer Maximilianus d'eerste, die, door dien van Brugge gevangen, en smadelijk gehandelt, niets van zijn grootmoedigheit afliet, en nooit iets zeide of dee, dat onbetamelijk voor zijn naem was, schoon yder tegen hem aengespannen scheen, en schoon hy alleen, en in 't uitterste gevaer was, ja yder ogenblik de slag des doots verwachte. Zijn grootste vyanden durfden hem niet onder d'ogen zien, en 't oproerig volk bewees eerbiedigheit aen hem: 't welk oorzaek was dat zijn haters hem naeu in geyangenis hielden, en niet toe- | |
| |
lieten, dan zeer zelden, dat iemant hem zag. Want zijn ogen en aengezicht gaven een strael van achtbaerheit, voor een groot Vorst betamelijk, uit; 't welk 't geweten der weêrspannigen, verschrikkende als zy hem zagen, levendig deurdrong. Zijn statigheit dwong hen zich voor zijn onderzaten t'erkennen; en zijn gang en gelaet aerden naer een koninklijke en keizerlijke waerdigheit. Zijn kleding, gestalte, en betamelijke beweging,en zijn stemmige woorden trokken de neigingen der menschen ter plaets, daer 't hem goet docht. Men mag dit zelve ook zeggen van de grootmoedigheit van de koning Franciscus d'eerste, na de rampzalige strijt van Pavie, daer in hy, met de voornaemsten van zijn rijk, gevangen wierd. Want hy betoonde zich (gelijk Stephanus Forcatel verhaelt) zoo grootmoedig, dat men geen verandering in zijn koninklijk gelaet vond. Hy, gevangen zijnde, scheen over zijn vyanden te zegepralen, ja vertrooste met vriendelijke woorden Henrik van Albret, koning van Navarre, Franciscus van Bourbon, Anne van Montmorenci, en andere grote heeren, met hem gevangen: zeggende dat men niet verbaest moest zijn van dat den menschen veel dingen tegen hun verwachting voorquamen, en van dat Mars, van de heidenen voor een god geacht, veranderlijk was, en nu d'een, en dan d'ander zijde koos. Kort, de Koning bezweek niet in zijn voorgaende grootmoedigheit. Zijn vyanden eerden hem ootmoedelijk, en de voornaemsten onder hen poogden om strijt hem de meeste dienst te doen: in voegen dat hy een gestoet, tafel, zael, kamer, voorkamer, kleerkamer, en een Koninklijk hof had. Zy wisten (naer mijn gevoelen) dat hy aen de staet, daer in hy geweest had, gedenken zou, en bewezen hem dieshalven alle eerbiedigheit: ja men kon naeuwelijks de hartog van Bourbon, d'onderkoning van Napels, en de Markgraef van Pescara tot zitten aen de tafel krijgen. Want zy begeerden rontom zijn stoel te staen, om zijn welsprekende redenen te horen, daer meê hy, wonder wel ter zael zijnde, d'onbesuiste volken stillen kon.
Gelijk wy uit Dio Cassius gezegt hebben dat de Keizer Tra- | |
| |
janus, om zijn uitmuntende gedaente, in 't beleg van een Arabische stat in groot gevaer was; zo bevond Lazarus Schwende, een groot Duits Heer, van de Turken zeer ontzien, zich in een zelve gevaer, in 't beleg van een kasteel, Zatuar genoemt. Terwijl hy naerstelijk d'omtrek van deze plaets, en de bequame wegen tot de beukery bezag, wierd hy van de belegerden aen zijn hoge gestalte bekent; want hy, wel verzelt zijnde, stak 't hoofd boven al d'anderen uit, en was daer byna gedoot. Men schoot met verscheide veltstukken naer hem; en een van de koegels daer af quetste hem in de schouder, en ontstak een gevoert rokje, dat hy om de kou aen had. De zelve heer was in gelijk gevaer in 't beleg van Maechdenburg, daer hy, naby gekomen, om de sterke en zwakke plaetsen, tot de beukery bequaem zijnde, te bezichtigen, van de belegerden bekent wierd, die vaerdig op hem uitvielen, en veel musketten op hem losten; in voegen dat hy, zonder behulp van een goet paert, dat met een sprong,hem over een gracht voerde, daer gesneuvelt zou hebben. De Grootmeester van Rhodus, aen de Paus Leo de tiende schrijvende, prijst Ismaël, Koning van Persen, en veracht de Turk, Selim Sultan, uit inzicht van hun aengezicht en gedaente. Hy schrijft, voor zoo veel de Sophy aengaet: De natuur heeft deze Vorst, tot ophoping van zijn grote deuchden, een kostelijk geschenk gegeven, namelijk een aengezicht, dat wonderlijk schoon, en aen een vorst betamelijk is. Zijn aenschijn is gelijk een rozengaert; en zijn ogen flonkeren. Hy heeft een goutgeele baert,en een vorstelijke neus. Zijn spraek is zo aengenaem en zuiver, dat hy de harten van al de genen, die hem zien en horen, tot zich trekt. Wat Selim aengaet, zijn onbesuisde wreetheit verstikt alle glans van deucht in hem. Hy ondersteunt zijn heerschappy met loon en straf, maer meer door strengheit, dan door achting van weldaden. Hy heeft donkere winkbraeuwen, grote ogen, die altijt dwarsselings zien, een getaent aengezicht, grote neusgaten, de bovenste lip naer boven gekrult, en een zwarte en korte baert: alle tekenen van een wrede en bloetdorstige natuur.
| |
| |
Voorts, hoewel dikwijls in een klein en weinig geacht lighacm grote uitmuntende deugden verborgen zijn, zo zijn zy nochtans minnelijker en aengenamer in een schoon lighaem, gelijk Virgilius zegt. Dit heeft in veel volken te weeg gebracht dat zy de schoonste en grootste mannen, die onder hen waren, tot hun koningen verkozen; gelijk onder anderen de Macrobiers in Ethiopien. Tacitus ziet op deze gewoonte, als hy zegt: Toen wierd C. Cesar afgevaerdigt, om Armenien te bevredigen, daer hy den Armeniers, die hem beminden, Ariobarzanes van Meden, om zijn schone gestalte, en uitmuntende geest tot koning gaf. Wy hebben hier af een gelijk voorbeelt in de heilige Schrift, daer in Saül, eerste koning der Israëliten, om de schone en hoge gestalte van zijn lighaem, geprezen word. Want van al de genen, die toen vergadert waren, was 'er niemant, die met zijn hooft boven de schouders van deze Koning reikte. Wy hebben ook, door vaste bewijsreedenen, en aenmerkelijke voorbeelden, getoont dat d'ogen in de mensch een wonderlijke kracht hebben, om de harten te verzachten, en ook te verschrikken; getuig hier af Attila, die door zijn scherp en fel gezicht zijn vyanden verschrikte. Darius Histaspis deê desgelijks; want hy, bespeurende dat zekere grote heren van Persen hem belaegden, om hem, op de jaght zijnde, te doden gebood, in plaets van hen te vrezen dat zy zich wapenen, en te paert stijgen zouden, en, in 't open velt zijnde, beval hen hun zwaerden te trekken, en hen dwarsselings aenziende, zeide: Waerom volbrengt gy nu 't geen niet, daerom gy hier gekomen zyt? Zy, deze verzekering van hun Vorst ziende, verlieten alle bitterheit tegen hem, en wierden door zijn aenschouwing zo verschrikt, dat zy hun zwaerden neêrwierpen. Wy lezen in C. Tacitus, dat de hondertste man, uitgezonden om Agrippa te doden, die zich daer op niet toegemaekt, en geen wapenen had, verhindert wierd in hem te doden, schoon hy nergens anders om gekomen was. Hannibal Scotus maekt hier op een korte, doch gewichtige bedenking. Hoewel, zegt hy, dat Agrippa sterk was, en dieshalven zich ter weêr had konnen stel- | |
| |
len, om de hondertste man in 't uitvoeren van zijn last te beletten; zoo wierd nochtans de moordenaer door een andere hant weêrhouden, dat is door d'achtbaerheit, in 't vorstelijk gelaet uitmuntende, dat d'onbesuiste en wreetste moordenaers verschrikt; en hen belet de vorsten te doden. Scotas voegt 'er by dat men leest het zelve gebeurt te zijn ten tijden onzer vaderen aen Alphonsus d'Este, d'eerste van die naem, hartog van Ferrare, die, dikwijls in handen der samengezworenen, die hem doden konden, geweest hebbende, niettemin door zijn aenschijn (gelijk zy sedert zelf beleden) zoo verschrikt waren, dat zy hart nocht handen, om hem aen te tasten, hadden. Doch zy, door Hippolitus d'Este zijn broeder, aen de Hartog ontdekt zijnde, wierden eindelijk als Vorstenmoorders gestraft, schoon zy hun boosheit niet volvoert hadden. Osorius schrijft ook dat de gezant van Persen, aen Franciscus Albukerke gezonden, niets zoo zeer in hem verwonderde, als d'achtbaerheit van zijn gelaet, zijn witte baert, en zijn wakkere ogen, die in eeniger wijze zijn grootmoedigheit uitdrukten.
De geleerden zeggen dat 'et aengezicht van de Latijnen Vultus is genoemt, om dat men de verborgen wil op 't aengezicht leest, en om dat onz' gelaet onze genegentheden ontdekt, gelijk Gasper Taillecousse aengemerkt heeft. De gesteltenis van 't aengezicht heeft verscheide verwen, naer de verscheide neigingen van 't gemoed. Cicero zegt dieshalven: De mismaekte verwe, de sore wangen, en de verrotte tanden van deze man hebben ons niet bedrogen; maer de winkbraeu, 't voorhooft, en 't hele aengezicht, een stomme reden van 't gemoed zijnde, heeft ons verschrikt, en de genen, die hem niet kenden, bedrogen. Noch, 't aengezicht is 't beelt van de ziel, die door d'ogen ontdekt word; dit is de voornaemste krijgsrusting der voorspraken, om de geesten der Rechters af te drijven, en de menschelijke willen te bedwingen. Quintilianus, van 't aengezicht sprekende zegt ook: Dit is 't voornaemste deel in ons; wy bidden daer door; dreigen, vleiden, bewegen tot blyschap of droefheit, en schijnen moedig of | |
| |
verflaeut. De toehoorders letten hier op, aenschouwen 't, en zijn daer over verwondert, eer het eenig geluit uitgeeft. Wy beminnen d'een, en haten d'ander, alleen met hen aen te zien. Wy verstaen daer door wat het hart wil zeggen; en 't aengezicht drukt dikwijls meer uit, dan de mont met veel woorden zeggen kan. Wy hebben dieshalven niet zonder oorzaek aengemerkt, dat, om de waerheit van de schuldigen te krijgen, en hen ter pijniging te brengen, 't aengezicht dikwijls 't geen, dat van binnen verborgen is, ontdekt; gelijk Cicero ook verklaert. De plicht van een goed rechter is (zegt hy) door kleine dingen de voornemens van de misdaet, door de schuldigen bedreven, te ramen. Hy beschrijft ergens d'uitterlijke tekenen van een verborgen misdaet in deze woorden: Wat my aengaet, ik heb tot zeker te bewijs en tekenen van hun misdrijf gehad hun brieven, zegels, merken, en verbaestheit van yder onder hen; maer noch meer hun verbijsterde ogen, gelaet en stilheit. Want zy waren zo verbaest, zagen zo nederwaerts, en schoten malkander in 't heimelijk zulke stralen toe, dat 'et scheen dat niemant, dan zy zelven, hen geoordeelt zou hebben. De keizerlijke wetten, en d'uitleggers daer af verhalen ook van zulke merken. Hier uit spruit d'inzetting van Adrianus, die wil dat men de getuigen, en niet de getuigenissen geloven zal. Want men ontdekt lichtelijk de waerheit, als men de hoedanicheit van de persoon, zijn aengezicht, gedaente en gelaet aenziet, ja beter dan door een enkele beschouwing.
Daer is in de mensch niets schoonder dan de ziel, en in 't lighaem niets aengenamer dan 't aengezicht, dat als een verkleind afbeeltsel van de ziel, een zichtelijke geeft, en een winkel is, daer in men ontellijke neigingen ten toon gestelt ziet. Daer is een groot getal van verscheide dingen in deze kleine werrelt, die ook veel van malkander verschilt. De beesten hebben weinig of geen onderscheit; en wy zeggen ook niet dat de beesten een aengezicht hebben. Wat is de verscheidenheit der verwen van onze aengezichten? In 't oog alleen is zwart, wit, blaeu, root en kristal. De gelijkmatigheit is 'er uitmuntende; en de zinnen zijn 'er | |
| |
dubbelt, en komen zo wel over een, dat de grootheit van 't oog die van de mont gelijk is. De langte van de neus is de breette van 't voorhooft, en deze weer van de lippen, en van de kin. Maer de verscheidenheit der aengezichten is boven al wonderlijk. Dit is een wonderwerk; ja een heerlijk proefstuk van de Schepper. Dit alles verkondigt zijn lof, zonder een woort te spreken, en verdoemt d'ondankbaerheit van groten en kleinen, die, zonder te zien, veel wonderen zien, en onvoordacht daer af spreken, gemenelijk, tot hun grote schande, hun gedachten op zo treffelijk een voorwerp misbruiken. Men bespeurt dat deze verscheidenheit zeer nut, en geheel nootzakelijk voor de menschelijke gemeenschap is. Eerstelijk, om malkander te kennen; want hoe groot een quaet zou 'er uit volgen, zo men door de gelijkheit der aengezichten bedrogen wierd. De verwarring van Babels boulieden zou hier enkel kinderspel by zijn. De gestalte der aengezichten onderscheit de menschen van de beesten; en hun ongelijkheit maekt dat men een mensch onder ontellijke andere menschen kent. Dat meer is, 't is een bezondere konst van de Schepper, dat hy enig geheim, om d'een of d'ander in de werrelt te vernoegen in 't aengezicht gestelt heeft. Hier uit spruit het gemeen spreekwoort, dat lief geen leet, en dieshalven ook geen lelijk ziet. Daer is ook enige heerlijkheit in de ronde gestalte van 't aengezicht, in zijn rechte en blote gedaente, zonder al te dik hair, zonder schubben, en ten hemelwaert gekeert: ook bevallijkheit, zachtigheit, vriendelijkheit, en stemmigheit, ja zulk een aenlokkelijkheit, dat 'et harten rooft, en meêsleept. 't Is de zetel van wijsheit, vrientschap, gemeenschap, en van vreucht, die door 't gelach en gekus betuigt word. Daer by, 't aengezicht is een toonneel, daer op de blyschap, droefheit, gunst, haet, gramschap, nijt, boosheit, woede, toornigheit, ergwaen, schaemte, ongedult, wanhoop en andere tochten te voorschijn komen, en hun rol levendig spelen. 't Is als de wijzer aen 't uurwerk, die d'uren en stonden der tijden aenwijst. Wat de schoonheit van 't aengezicht aengaet, de gevoelens daer af zijn verscheiden, zo wel by de | |
| |
genen, die na by malkander wonen, als by dien, die verre van malkander zijn. Maer wy laten 't bewerp hier af aen de Poëten, en aen zodanige andere Schilders.
|
|
Auteursrechtvrij