|
| |
Het XXIX. hooftstvk.
Wet der Atheners tegens d'ondankbaren. Die worden uit verscheide Schrijvers leelijk afgemaelt. Keizer Claudius geeft de slaven vryheit, om d'ondankbaerheit van haer meesters. Gedenkwaerdige miltheit van de Heer van Busbeke aen zieke en arme gevangenen. Ongehoorde wreetheit en zeltzame mening van een Griek tegens de zelve. Dankbaerheit van de Sperwer tegen de Musch. Zacharias Heyns zinnebeelt en veersen op 't zelve. Ongelofelijk verhael van de dankbaerheit van een draek tegens zijn opvoeder. Treflijke geschiedenis van een leeu, die 't leven van een slaef behoede. Dankbaerheit van zommige visschen en vogelen, byzonder van een vink, die zijn meester nut was. Verscheide zinrijke spreuken en veersen tegens d'ondankbaerheit.
MEn leest by d'oude Schrijvers, dat d'Atheners eertijts d'ondankbare voor den Raet ter straf eischten: met recht ook, want de liefelijkste omgang der menschen, die zonder weldaden te bewijzen en t'ontfangen niet kan bestaen, door d'ondankbaren, die de genote gunsten niet erkennen, wort vernietigt. De Atheensche Wet, die een vrygelate slaef, als hy zich ondankbaer toonde, weêrom in zijn eerste staet stelde, wort by Valerius Maximus dus beschreven: Ik hou u niet meer voor een burger, die d'erkentenis, dat zoo een groote deugt is, niet meer acht noch betoont; ik geloof ook niet, dat een mensch, die voor hem zelf zoo snoot is, in zaken van 't gemeene best vroom kan zijn: ga dan heen,
| |
| |
en weest een slaef, dewijl gy niet hebt konnen leven als een vrye betaemt. De Keizerlijke wetten hadden 't zelve oogmerk: want een ondankbare zoon, buiten gehoorzaemheit gestelt zijnde, keert weder onder zijn vaders heerschappy; en de reden, dat iemant zijn leengoet of ampt verliest, is op d'ondankbaerheit van d'onderdanen gevest. De Rechtsgeleerden zeggen, dat d'ondankbaerheit de snootste gruwel is, om dat 'er geen zond is, die zoo dapper de menschelijke maetschappyen, die in onderlinge goetgunstigheit bestaen, verstoort en vernielt, gelijk Seneca in zijn boeken van de weldaden op verscheide plaetsen toont. Daerom wierden d'ondankbaren, nae 't zeggen van Herodotus en Xenophon, by de Persen zwaerlijk gestraft. Dion getuigt, dat Keizer Claudius ook d'ondankbare strafte; want als hy zag dat veel meesters haer zieke slaven uit hun huis stieten, gaf hy al de genen, die weêr gezont wierden, hun volle vryheit. De Spanjaerden en andere volken, die, in de neêrlage van de scheepsvloot by 't eilant Zerbi, gevangen, en naer Constantinopelen gebracht wierden, hadden zoodanig een orde, beneffens allerley bystant, op 't hoochste van noode. De Heer van Busbeke Schrijft van haer: daer waren veel zieke, in 't dorp Pera, recht over Constantinopelen, in de kerk gehuisvest: de Turken hadden hen daer byeen gestouwt, als beesten daer men geen achting op hecft: veel van hen, door ziekte verzwakt, storven by gebrek van voedsel; jae sommigen waren zoodanig, dat 'er groote hoop tot hun gezontheit was, zoo men hen 't lichaem met eenige goede spijze verquikt en versterkt had. Toen ik deze ongeregeltheit gewaer wierd, gaf ik een mijn bekende, die in dat dorp woonde, last en bevel, dat hy dagelijks eenige schapen zou koopen, slachten, en in zijn huis koken, om onder deze arme lieden het sop en 't vleesch uit te deelen, naer eisch van hare zwakheit, of begin van genezing; een bystant, zeker, die velen dapper wel te pas quam. Gelijk nu deze zorgt over de arme zieke gevangenen, als een milde weldadigheit van zoo een doorluchtig Heer, Gezant der Keizerlijke Majesteit in Turkyen, ten | |
| |
hoochsten te prijzen is, zoo is aen d'ander zijde de wreetheit van een overgierig en beestelijk Christen te verfoejen, die de zelve Gezant Busbeke by deze voorverhaelde gelegentheit beschrijft. Daer zijn, zegt hy, in't dorp Pera veel burgers en vreemde kooplieden, meerendeels Italianen, die zeer gewillig deze gevangens behulpzaem waren, en met hun goederen vertroosten. Maer een onmenschelijke, geheel strijdig met d'anderen, om zijn vreemt en hart gevoelen, kan ik niet voorby gaen: deze was een Grieks Italiaen, die men niet bewegen kon, terwijl yder naer zijn vermogen den ellendigen gevangens bystant deê, de geringste weldaet te doen. Als hy over deze schandelijke wreetheit bestraft wierd, poogde hy zich met de volgende reden t'ontschuldigen: ik weet niet wat dit voor gevangens zijn, maer ik kan wel vermoeden dat zy in deze ellenden niet, dan door Gods rechtveerdig oordeel, zijn gevallen, tegen wiens wil ik my niet begeer te stellen; laet hen blijven in zoo een staet, als God begeert dat zy zijn: gy andere, die u zoo stout tegen Godts raet stelt, zijt in groot gevaer dat 'et u berouwen zal: dies niemant my zal bewegen, om iets, hoe weinig het is, aen dit volk te geven. Doch laet ons dien dwazen en wreeden Godsgeleerden terstont tot de beesten, die weldadiger zijn, zenden, die zonder twijfel tegen de voorzeide ellendigen barmhertiger en milder zou geweest hebben, had hy eerst zelf zulke elenden geproeft, en, als met reden begaeft, naerder d'ongestadigheit der werreltsche zaken overdocht: Maer liever de treffelijke spreuk des Apostels, Hebr. xiii. 16, betrachten, daer hy zeit: Vergeet niet der weldadigheit en gedeelzaemheit; want met zoodanige offerhanden behaegt men Gode.
Laet ons komen tot het ander deel van dit hooftstuk, dat is te toonen, dat verscheide onvernuftige dieren hun dankbaerheit en erkentenis van ontfange weldaden weten te toonen; waer onder uitmunt, 't geen d'onderzoekers der nature van de Sperwer schrijven, namelijk, dat hy,verkout zijnde, een musch grijpt, en die (om dat zy heet van natuer is) voor zijn borst houd, tot | |
| |
dat hy beternis voelt, en dan laet vliegen; waer op hy terstont naer een ander gewest vliegt, op dat hy die mag schuwen, en niet weêr grijpen, om de weldaet die hy van haer genoten heeft. Dit treflijk voorbeelt, dat dienstig is om yder tot dankbaerheit wekken, heeft de geestige Zacharias Heyns in 't volgende zinnebeelt en veersen vertoont:
Gy ondankbare, die, verachtende de wetten,
Op geene weldaet, u geschiet, en tracht te letten:
| |
| |
Ziet wat den sperwer doet, die, zijnde zeer verkout,
Een heete mussche dicht aen zijnen boezem houdt,
Die hy dan vliegen laet: en vliegende is daer mede
Aen d'ander zijde wegh, wijt van de zelve stede,
Op dat hy onverziens de zelve mussche niet
Hergrijpe: mits die deught hem daer van is geschiet.
Hy voegt 'er by:
Zy met dankbaerheit geloont.
Hier zou men diergelijke voorbeelden in ontellijke menigte, uit verscheide Schrijvers, konnen byvoegen; maer ik zal my vernoegen met de zelsaemste en uitmuntentste in dit hooftstuk aen te wijzen. Elianus schrijft van een draek, die d'ontfange weldaden in gedachten behiel. In een stat van Achaja, Petra genaemt, zegt hy, kocht een knechje een klein draeksken, 't welk hy met groote zorge opvoede, troetelde en streelde, en op zijn bed deê leggen: de drack ondertusschen wierd groot en volwassen, dies 't volk van de stat, die voor eenig gevaer vreesden, hem in een wildernis deden brengen. Dit jongsken wierd ook met 'er tijt een man; en quam, naer eenige jaren, met zijn makkers verzelt, van zeker feest, daer hem op den wegh zommige roovers ontmoeten, dies hy om hulp begon te roepen: op zijn gerucht quam de zelve draek, en wierp zich onder de roovers, vernielde zommige, verjaegde d'andere, en behoede dus het leven van zijn weldoender. Zo deze geschiedenis, overlang geschreven geen verziering is, is 't een wonderlijke en aenmerkenswaerde erkentenis.
Laet ons by deze draek den leeu voegen, die door Androdus een Roomschen slaef, dien hy daer na 't leven behoede, genezen wierd. Deze history is van Aulus Gellius en Elianus beschreven, en voor eenige jaren in de rijke veersen van Willem de Salluste, Heer van Bartas, in den zesten dag zijner eerste weke, konstig uitgebeelt: 't kort begrijp daer van is; dat Androdus, die zijn meesters strengheit ontloopen was, en zich alleen in een woudt vond, daer hy wat meende te rusten, een leeu zag, die hem naer- | |
| |
derde, en een van zijn pooten, gants bloedig en velleloos, als of hy hulp van hem begeerde, toereikte. Androdus trok 'er een doren uit, verbond, en genas hem; dies hem de leeu, tot erkentenis van die weldaet, eenige dagen met spijze verzorgde. Maer als hem dit elendig leven verdroot, vervolgde hy zijn wegh, wierd weêr gevangen en te Romen gebracht, om daer de beesten voorgeworpen te worden. Ondertusschen wierd de zelve leeu, die in een jaght gevangen was, ook te Rome gevoert, om het volk, in 't vechten met de doodschuldigen, tijtverdrijf te geven. Als Androdus op zekere tijt in 't perk gestelt was, wiert by geval de gezeide leeu, om hem te verscheuren, uitgelaten, die, zoo haest hy zijnen wondmeester naerderde, hem kende, en bewees hem zoo veel vrientschap, dat het volk naer d'oorzaek van deze beleeftheit vraegde; dies Androdus hen de waerheit der zaek vertelde. Men schonk hem en de leeu 't leven, dien hy daer na leide (gelijk men een hond overal voert) op de markten, en langs de straten van Romen: zo dat deze geschiedenis in een kluchje en gemeen spreekwoort, door de gantsche stat, veranderde.
Men leest van visschen, die men tamme makreelen noemt, die de visschers onderhouden, welke, tot erkentenis tegens haer meesters, andere visschen, naer 't zeggen van Elianus, in 't net brengen. Onder de kleene vogeltjes zijn 'er die tot lokvogels dienen, om haers gelijke te bequamer te vangen, als Aristoteles en de dagelijksche ervaring leeren. Ik, zegt Camerarius, ken een eerlijk huisgezin, dat langen tijt een vink, die alreê out was, onderhouden heeft; en als eenige van 't huis vogelen gingen vangen, lieten zy haer uit de koy vliegen: deze vogel vloog zoo lang heen en weer, tot dat hy een groot deel andere in den strik bragt, dan liet hy hem weder vangen, en in zijn koy zetten: dit deê hy zoo lang, tot dat hy, door de botheit van een knecht, die hem van d'andere vogels niet kon onderscheiden, met d'andere gevangenen, tot groot misnoegen des meesters, gedoot wierd. Zoo deze vogel voor hem zelf, en niet voor zijn meester gejaegt had, men had hem beter een verrader, dan dankbare weldoender, mogen noemen.
| |
| |
Tot besluit van dit hooftstuk, zal ik den lezer noch eenige levende afbeeldsels van de snoode misdaet der ondankbaerheit geven. Zeker out Poëet zeit:
Ingrato homine nihil pejus terra creat.
Dat is:
De weerelt teeld' nooit snooder wensch,
Dan een veracht ondankbaer mensch.
Quintilianus zeit ook wel: d'ondankbaerheit is het grootste teeken aller ondeugden. Stobeus schrijft: Wie ondankbaer is, veracht en vergeet God, d'overheit, d'ouders, en 't vaderlant. Daerom betaemt ons, dat wy (als Hesiodus zegt) de vruchtvare akkers gelijk zijn, die meer uitgeven, dan zy ontfangen hebben. Ook weten wy, dat het veel heerlijker en loffelijker is, te geven dan t'ontfangen. Denk dan gedurig op dit veersje:
Hy is niet waerdig dat hy leeft,
Die altijt neemt, en nimmer geeft.
|
|
Auteursrechtvrij