|
| |
Het XXVIII. hooftstvk.
Beschrijving van de jaloesy of ergwaen. Wetten, tot zuivering van d'ergwaen, aen de Israëliten gegeven, naer Iosephus beschrijving. Verscheide andere middelen tot zuivering van ergwaen. Iustina word om haer schoonheit, by haer gemael verdacht, gedoot. Twee doden zich zelven door jaloesy, die meest in de volken der zuiderlijke landen heerscht. Aertige quinkslag van een Engelsman tegen een Spanjaert, op de samenkoming der mannen en vrouwen ter predicatie. Grote jaloesy der Turken. Petrarchaes beschrijving van een ergwanige. Oorspronk van d'ergwaen. Verhael van de ergwaen van Ioanna, Keizer Karels moeder tegen haer gemael, die in zijn uitterste daer heftig over klaegt. Zeker Albaensch ridder doot zich zelf, en zijn gemalin, op dat zy niet weer trouwen zou. Groot bedrog van een overspeelster, die haer boel in een kist besluit, die met haer in 't graf gezet word, daer de boel nochtans zelzaem uitraekt. Ongeregelde liefde van Faustina tot een Schermer: hoe zy geregelt word, en wat quaet daer uit spruit. Antonius aertige trek, tot de genen, die hem rieden Faustina te verstoten. Zelsaem voorbeelt van d'eenigheit van twee vrouwen. Goetaerdigheit van een Tartarische vrou, en ondankbaerheit van een Grieksche vrou, jegens haer man.
| |
| |
D'Ergwaen is (naer 't gevoelen der Stoïschen, door Cicero vertoont) een pijn, die zijn oorsprong neemt van dat een ander 't geen, 't welk men alleen voor zich begeert, geniet. Sommigen zeggen dat zy is, een vrees van 't geen, 't welk men acht alleen aen een te behoren, aen twee of meer gemeen te zien. Maer 't zy zo 't is, d'ervarentheit toont dat d'ergwaen een wrede ongerustheit des gemoeds is, en zo verschrikkelijk, dat 'et beter is te sterven, dan onder zulk een dwinglandy te leven. De oude Wijzen rieden dieshalven, dat men d'overmatige liefde, gelijk een ongetemt beest, intijds en eer het tanden en klaeuwen kreeg, verdrijven zou. Maer wat zijn deze tanden en klaeuwen? verdachtheit en ergwaen. God gaf, om daer in te verzorgen, uitgedrukte wetten aen Israël, zijn volk, die d'ergwaen betroffen. Want zo iemant , zegt Josephus, zijn vrou van overspel verdacht hield, bracht hy een assar gemalen garst, en wierp daer af een hantvol voor God uit; en 't overige diende tot voedsel der Priesters. Een van de Priesters, de vrou dan by de poort, naer de tempel gekeert, brengende, en haer het deksel van 't hooft nemende, schreef Gods naem op een vel, en deê haer zweren, dat zy niets tegen haer man misdaen had; en dat, zo zy de palen van eerbaerheit overgetreden heeft, haer rechter been uit de geleden drajen, en haer buik haer in stukken afvallen zou, ja zo dat'er de doot navolg: maer dat, zo haer gemael door al te heftige minnetocht, en ergwaen onvoorzichtelijk tot deze verdachtheit gedreven was, zy ten einde van tien maenden een jonge zoon mogt baren. Na dat deze eed gedaen is, wischt de Priester Gods naem van 't vel af, en doet dat in een schael, en vergadert dan stof in de tempel, en, dat in 't water van de schael mengende, geeft deze drank aen de vrou, om hem uit te drinken. Zo men haer ongerechtelijk beschuldigt heeft, word zy begord, en draegt haer vrucht ter bestemde tijt: maer zo zy gerechtelijk aengeklaegt is, en zy, meineedig zijnde, voor God verschijnt, zo vergaet zy schandelijk; want haer dgie verrot, en haer buik word vol vuiligheit. Want de Heere God wilde dat de gehuw- | |
| |
den vrolijk te zamen zouden leven, en van alle quaet vermoeden vry zijn. Toen deze wet afgeschaft was, bedacht de menschelijke nieusgierigheit veel andere middelen tegen de jaloesy, of ergwaen: gelijk eertijts de zuivering door 't brandend vuur, 't welk de verdachte vrou genootzaekt was in haer blote handen te dragen, of met blote voeten daer deur te gaen. Daer was ook een lijfgevecht, en ziedend water of olie, daer de genen, die beschuldigt waren, hun handen in staken, en onbeschadigt weer uit trokken zo hun eer ongequetst was. Maer dewijl de mensche (gelijk Homerus zegt) een dier is, dat d'ergwaen wonderlijk onderworpen is, zo lezen wy veel treurige geschiedenissen van d'ergwaen in mannen en vrouwen. Wy zullen ons niet verletten met het verhael van Cyanippus Thessalier, die zijn gemalin Leuconoa verloor, om dat zy, ergwaen op hem geschept hebbende, zich in een haegdoorn verborg, daer zy, hem bespieden willende, door zijn honden, als een wild beest, verscheurt wierd; noch met Procris, die, zich inbeeldende dat haer gemael Cephalus gemeenschap met een ander in de bosschen had, hem daer volgde, en met een schicht door hem gedoot wierd, vermits hy, 't gerissel der bomen ziende, daer zy zich onder verborgen had, daer ор toe schoot, meenende daer een wilt te zullen treffen; noch met andere ergwanende vrouwen, inzonderheit de genen, die zwanger zijn, als zeer hier toe genegen zijnde: maer 't geen, 't welk in onzer vaderen tijden tot Romen gebeurt is, verhalen. Want de menschen, inzonderheit d'Italianen en Spanjaerden, zijn zo van deze ziekte besmet, dat zy, gelijk Bodinus zegt, dikwijls zinneloos daer door worden. Justina, de schoonste van al de Romeinsche dochteren en jonkvrouwen van haer tijt, aen een rijk, maer dulkoppig man gehuwt, wierd, uit oorzaek van haer schoonheit, by haer gemael verdacht van weinig voor haer eer bezorgt te zijn. Deze yverzuchtige, op zekere dag, terwijl zy neêrbukte om haer schoen t'ontbinden, haer hals, die wonderlijk wit was bloot ziende, trok, van ergwaen geprikkelt, terstont zijn zwaert, en hieuw haer 't hooft af. Wy vinden een | |
| |
gelijk voorbeelt van deze wrede ergwaen in C. Vibius, die, Putillia, die hy vierig beminde, niet verkrijgen konnende, en zich om een ander verstoten ziende, door zijn ergwaen geparst, zich zelf doode, toen hy noch geen twintig jaren out was: en noch een ander in Trebia, die, naeuwelijks twee maenden gehuwt geweest zijnde, zich inbeelde dat haer gemael met een andere vrou overspel gepleegt had, en zich dat zo heftig aentrok, dat zy zich zelve met een pook in haer kamer doode.
D'ervarentheit toont ons dat 'et een volk deze tocht van ergwaen meer onderworpen is, dan 't ander. De Duitschen zijn byna onkundig daer in, en achten eerlijk dat mannen en vrouwen zich gezamentlijk stoven en baden in gemene plaetsen. Maer de volken in de zuiderlijke landen konnen niet dulden dat in de kerken zelven de mannen onder de vrouwen vermengt zijn, en scheiden dieshalven hen met een schot, tuffchen beiden gemaekt, gelijk d'Italianen doen, voornamelijk in de vasten. Ik (zegt Bodinus) met de gezant van Frankrijk in Engelant zijnde, hoorde de gezant van Spanjen, Mendozza genoemt, zeggen, dat 'et oneerlijk was dat men mannen en vrouwen gezamentlijk Gods woort zag aenhoren. Ja recht (antwoorde terstont aerdiglijk een der dienaers van de Koningin) onder uw Spanjaerden, die, zelf in uw kerken, niets anders denkt dan om uw vuile lusten, daer af d'Engelschen geen kennis hebben, te verzaden. De zuidersche volken zijn zo ergwanend, dat veel, van deze quael besmet, zonder enige hulpmiddel sterven. Onder d'Indianen deê de Koning van Puna, om zich van zulk een quael t'ontslaen, niet alleen de schamelijke leden zijner gelubden en vrouwenbewaerders, maer ook de neus en armen afsnijden. De Heer van Busbeke schrijft dat onder alle volken de Turken meest zorgvuldig, en jeloers op hun wijven zijn. Want zy houden heur zo besloten en verborgen, dat de zon heur naeuwelijks ziet. Zo zy, door noot geparst, in open lucht komen, zijn zy zo bedekt en bewonden, dat zy wel spoken of mangekken schijnen. Zy konnen de mannen wel deur een doek of net zien, maer niemant enig deel | |
| |
van heur lighaem. Want zy hebben alle dit gevoelen, dat een vrou, schoon van aengezicht, of in 't bloejen van haer jaren, niet van een man gezien kan worden zonder begeerte van genieting, en dieshalven zonder besmetting van 't hart; en houden om deze oorzaek heur alle verborgen.
Petrarchus beschrijft ons bondig d'oorsprong, kracht, gewelt en werking van d'ergwaen in deze woorden: De man, die een ergwanende vrou heeft, word gedurig gequelt en geprangt, voornamelijk by nacht, nu door gestrook, dan door gezucht, dan door klachten, en verdichte beschuldigingen. Nu heeft hy d'een vrouspersoon minnelijk aengezien, dan een ander vriendelijk toegelacht, dan zijn geburin gegroet, dan een ander om haer schoonheit geprezen; nu is hy te spade weêr t'huis gekomen, en dan heeft hy iets gezegt of gedaen, 't welk hem voor echtbreukig verdacht maekt. Ik weet niet wat naem men aen de doot geven zal, zo dit leven genoemt mag worden. D'ergwaen van een vrou tegen een ander vrou is zeer heftig, gelijk Syrach elders in deze woorden zegt: De ware droefheit en verdriet des harten is een vrou, die op een andere vrou jeloers is. Zodanig een tocht bevangt somtijts een man tegen een ander man, en spruit hier uit, dat 'et ons onmogelijk is een tweede in de liefde en genieting van 't geen, dat wy beminnen, te verdragen: ook somtijds hier uit, dat een ander 't goet geniet, van 't welk wy berooft zijn, en 't welk wy begeren te hebben; een ziektę, daer af Anna, Elkanaes wijf, geraekt was, toen zy zich onvruchtbaer, en Peaninna vruchtbaer in kinderen zag. Dit quaet heerscht in veel gezinnen, daer de liefde tusschen de gehuwden zuiver en oprecht behoort te zijn, en daer in men, in tegendeel, groot getier en gekrijt hoort. Daer is noch een ander gebrek in veel vrouwen, die met al de genen, die heur voorkomen, praten en snappen. Zy maken zich, door hun schaemteloosheit, voor onkuisch verdacht. Zulk een stoutheit van overal te snappen, zonder iets aen te zien, is nooit van de Wijzen goet gekent, maer met ongebondenheit en onkuisheit gebrantmerkt.
| |
| |
Wat de jaloesy van de vrou tegen haer gemael aengaet, wy hebben daer af een levendig voorbeelt in Joanna, Koningin van Spanjen, moeder van de Keizer Karolus de V. en Ferdinandus. Deze Vorstin was zeer jeloers op de Koning Philippus, haer gemael, ja zo, dat hy hem nooit in rust liet, maer hem altijt quelde. Nu, 't zy dit gequel van zijn gemalin hem te zeer verdroot, of dat enige andere redenen hem daer toe bewogen, hy verliet Spanjen, om in Nederlant, dat hy zeer beminde, te trekken. Zy, zich niet met de staetzaken bemoejende, had niets in haer dachten, dan haer afweezige gemael; in voegen dat men haer, dag en nacht mymeren gaende, naeuwelijks met gewelt een woort kon doen spreken. Zy had geen vermaek in 't geen, dat tot haer gezegt wierd, dan als haer moeder, om haer te verblijden, tot haer zeide, dat men een vloot voor haer toeruste, om haer in Nederlant te voeren. De moeder bad haer dieshalven zo lang gedult te hebben, tot dat zy verlost was, en dat men haer dan terstont, met d'eerste goede wint, naer haer gemael toevoeren zou. De Koningin Isabella, in haer geest zeer bedroeft, om dat hier vertroostingen vruchteloos waren, deê onder schijn van luchtsverandering, met haer dochter de Vorstin Joanna, een reis tot Complute, daer de Cardinael Ximenes woonde. De verborgen droefheit verbrant het ingewant, en verbijstert de geest, zo men haer geen uitvlucht geeft. Ximenes betoonde toen zijn vermogen om de gedachten van de Konings dochter te verzachten, en verheugde grotelijks de moeder en dochter door gedurige koutingen van veel dagen. Deze Vorstin trok evenwel naer Nederlant, daer zy van haer gemael met alle eerbewijzingen ontfangen wierd. Maer deze ziekte ontvonkte haest weer. Joanna had in haer gestoet een zeer schone jonkvrou meêgebracht, op de welke Philippus verlieft wierd. Dit veroorzaekte terstont weet zo grote ergwaen, dat men 't hof vol aenbrengingen, beschuldigingen, en twisten zag. Sommige benijders strooiden uit dat het hair van deze jonkvrou Philippus ogen meest aenlokte. Joanna, van spijt byna barstende, deê terstont deze dochter scheren, | |
| |
en, hier meê niet vernoegt, schond haer geheel aengezicht door verscheide wonden. Philippus, deze onbetamelijke handel niet verdragen konnende, berst uit in heftige en smadige woorden tegen zijn gemalin, by de welke hy in lange tijt daer na niet quam. Deze jaloezy vermeerde dagelijks d'ongesteltheit van Philippus, die, weêr in Spanjen gekeert, en van ontellijke zorgen gedrukt, zich niet van zo veel ondragelijke lasten ontslaen kon, maer in 't bed geraekte, daer hy, enige dagen voor zijn doot, in tegenwoordigheit van zijn geneesmeester, zijn klagten uitstortende, zeide: Ach! wie heeft my in deze elenden gesleept? Wie heeft my met deze schoone naem van Koning belast, en, onder deze schijn, in de bangigheden, die my nu omringen, en elendig maken, getrokken? De jaloezy was een der voornaemste oorzaken, om de welken de Koningin Joanna, na haer gemaels doot, in een duistere eenzaemheit verborgen bleef, en 't overige van haer leven in droefheit, geween en zwaermoedigheit versleet. Zy was kloek van inbeelding en geheugenis, maer niet van oordeel, om de voorgestelde dingen t'onderscheiden. Hoewel Buchanan schrijft dat Keizer Karolus de vijfde, Joanna zijn moeder in eeuwige gevangenis deê bewaren, om dat zy weêr huwen wilde, zo zijn 'er nochtans andere treffelijke Historyschrijvers, die getuigen dat 'er om d'ongesteltheyt van haer geest was.
Men vind in d'Italiaensche Historien van zeker Albaensch Ridder, die, een zeer schone en eerlijke weduw van Italien getrout hebbende, zo geweldig vreesde dat zy, zoo hy eerst storf, weêr aen een ander trouwen zou, dat hy in zekere nacht, na dat hy haer lieffelijk gestrookt had, aen zijn gemalin, om deze verwoede jaloezy met de wortel uit te rukken, veel steken met zijn pook gaf, en daer na zich zelf by haer dode, die, noch niet geheel doot zijnde, haer kamerdochter riep, aen de welke zy, gelijk aen d'andere huisgenoten, die op 't gekrijt toeschoten, vertelde dat deze rampzalige, een weinig voor deze wanhopige razerny, haer naeukeurelijk afgevraegt had, of zy, zo hy eerst overleed, weêr trouwen zou, of niet; en dat hy, toen zy daer op als | |
| |
een voorzichtige vrou, die haer gemael bemint, antwoordde, terstont zijn vervloekt voornemen volbracht had. Zy storf kort daer na. Men vind noch een andere historie van zeker jonkvrou van Rimini in Romanje, die, hoewel gehuwt, overspel met een ander bedreef, en dit werk wel twee jaren pleegde. Zy had in haer kamer een groote kist, daer zy haer kostelijkste dingen in lag. Zy maekte deze tot haer overspeelder bequaem, die zy daer op 't minste gerucht in besloot, daer hy, zijn adem deur een luchtgat scheppende, enige dagen in verborgen kon blijven. Een heftige ziekte beving deze overspeelster, die, haer overspeelder heimelijk doen komen hebbende, hem in deze kist besloot, om de komst van haer man, van de welk zy met vierige tranen en gebeden verkreeg, dat deze kist by haer dootkist in 't hol onder d'aerde gezet zou worden. Zy storf weinig uren daer na, en wierd 's anderen daegs begraven, en de kist, daer d'overspeel der in lag, met de hare in 't zelve hol gesloten. Sommigen van 't huisgezin, achtende dat de juweelen, en kostelijke schatten van deze vrou in de kist waren, geraekten in de volgende nacht in 't hol, daer deze kist in stont, die zy open kregen. D'overspeelder, lucht hebbende, quam met groot gedruis daer uit, joeg deze dieven, die zich op de vlucht begaven, groote schrik aen, en, 't geen, dat hy uit deze kist krijgen kon, meenemende, ging vaerdig van daer, en liet d'overspeelster, gestorven zijnde, in zijn plaets.
Laet ons nu ook iets van Faustinaes liefde zeggen, op de welke haer gemael Marcus Antoninus niet zonder oorzaek jaloers was. Julius Capitolinus schrijft hier af, of uit horen zeggen zonder gront, of naer de waerheit, 't geen hier volgt: Faustina, dochter van Antoninus de goedertieren, en gemalin van Marcus Antoninus de Philosooph, schermers voorbygaen ziende, wierd zo geweldig op een van deze bende verlieft, dat zy in ziekte viel, en haer min aen haer gemael beleed, die, de waerzeggers en wighelaers hier in om raet vragende, door hen geraden wierd de schermer te doen doden, en Faustina in zijn bloet te doen | |
| |
baden, en zich terstont daer na met haer te vermengen. Dit geschiede. De min verstorf wel; maer van deze vermenging sproot Commodus, die, sedert Keizer geworden, in plaets van zich vorstelijk te toonen, by licht dag verscheide gevechten van schermers aen 't volk vertoonde. Zeker, 't was wonder dat van zo goede vader zoo snode zoon voort quam, die in snootheit, woede en wreetheit al de schermers van zijn eeuw overtrof. Maer veel achten dat hy Antoninus zoon niet was: Want men weet dat Faustina, tot Cajeta zijnde, zich aen de zeelieden en schermers, die daer in groot getal waren, ten besten gaf. Men ried den Keizer, haer gemael, haer te verstoten, dewijl hy haer niet wilde straffen. Maer, antwoorde hy, zoo ik haer verstoot, moet ik haer haer bruitschat weêr geven; dat was, 't Romeinsche rijk, dat hy van zijn schoonvader gekregen had, met bewilliging van Adrianus, die hem tot zoon aengenomen had, op voorwaerde dat hy Faustina trouwen zou. Zeker, zy was een der ontuchtigste vrouwen van haer tijt; en haer naem is byna tot een spreekwoort geworden, om een gehele overgeven vrou uit te beelden.
Maer laet ons, tot besluit van dit hooftstuk, een weinig water in deze schrikkelijke brant van ergwaen storten, door de vertelling van twee andere geschiedenissen, die de wrangheit der voorgaende historien verzachten zullen. De Graef van Gleichen, een treffelijk Vorst van Duitslant, met veel andere Christenen in 't heilige lant getrokken, wierd in een gevecht tegen de Sarazinen gevangen, en in dienstbaerheit van een Vorst of Koning dezer Mahumetisten gebracht. De dochter van deze Vorst, hem eens ontmoetende, en enige redenen met hem gekout hebbende, (want de Graef had deze spraek al zo veel geleert, dat hy zijn voorneemen uitdrukken kon) wierd zo door de bevallijkheit van deze Graef, die zijn staet aen haer ontdekte, bevangen, dat zy beloofde hem te verlossen, en met hem in Duitslant te trekken, zo hy haer wilde beloven te trouwen. Hy antwoorde dat hy wijf en kinderen in zijn lant had. Zy zeide weêr, dat de Sara- | |
| |
sinen veel wijven trouden en dat de Graef de zelve vryheit nemen kon. Zy verdroegen eindelijk; en de Graef zwoer dat hy haer trouwen zou. Zy geraekten korts daer na wech, en quamen tot Venetien, daer de Graef een van zijn dienaers vond, die, hem lang te lant en ter zee gezocht hebbende, hem verzekerde dat zijn wijf en kinderen naer tijding van hem verlangden. De Graef trok naer Romen, en verkreeg verlof van de Paus, om deze tweede vrou met d'eerste te behouden, en quam dus, met de Turksche Vorstin t' huis. Deze twee, de Gravin en Vorstin, leefden sedert in groote vrientschap, en deelden, door een zonderlinge voorzichtigheit, heur gunst en liefde tot de Graef. De Gravin ontfing zegening van nieu geslacht; maer de Vorstin bleef onvruchtbaer, en bracht, door een bezondere gunst, de kinderen van de Gravin, als haer eigen, op. Men vind het bewijs van deze geschiedenis tot Erford in Duitslant, daer men in een graf de beelden, van pleisterwerk gemaekt, ziet. De Graef staet tusschen zijn beide wijven van de welken de Vorstin, als een Konings dochter, gekroont is. De Gravin staet ongedekt, en met haer kinderen rontom haer.
D'andere geschiedenis is niet min aenmerkelijk, hoewel niet in lieden van zo hoge staet, als de voorgaende, gebeurt. De Tartaren deden, onder de heerschappy van Andronicus Paleologus de jonge, een tocht in Natolien en Thracien, en, grote roof gekregen hebbende, namen veel gevangenen mee. Zeker Tartarische vrou zag onder deze hoop een Griek, met de welk zy deernis kreeg. Zy kocht hem dieshalven los, en troude hem sedert, na dat hy haer belooft had dat hy haer noit, wat hen ook overquam, verlaten zou. Deze vrou had lang te voren grote begeerte gehad, om zich tot het Christelijk geloof te begeven, en gedoopt te worden; 't welk zy aen haer gemael openbaerde. Hier uit volgde een besluit van zich naer Constantinopelen te begeven. Terwijl zy zich bereiden, en gelegentheit daer toe zochten, verliep een heel jaer, gedurende 't welk de vrou van een zoon beviel, en haest weer beyrucht wierd. Deze panden ver- | |
| |
meerden de liefde tusschen beide. 't Gebeurde ondertusschen dat de Tartaren een ander tocht deden, in de welke zy, onder anderen, d'eerste vrou van deze Griek vingen, die, in Tartarien komende, van haer gemael gezien en bekent wierd. D'oude liefde ontvonkte weêr in hem. Hy wierd zo treurig en bedroeft, dat 'et hem onmogelijk was d'oorzaek van zijn rou voor zijn tweede gemalin te verbergen. Zy, dit verstaende, ontzette zich niet, en wierd niet van haet of jaloezy tot deze Grieksche vrou ontsteeken, gelijk een ander gedaen zou hebben, maer kocht voort deze gevangen vrou los, zo tot haer dienst, als om haer gemael te believen. Zy vertrokken toen de tijd van vertrek hen bequaem docht, en geraekten tot Constantinopelen, daer de Tartarische vrou gedoopt wierd. De Grieksche vrou, zich ondankbaer en ongerechtig betonende, liep terstont naer de Patriarch, en riep en kreet dat men haer van haer man beroofde, die door deze Tartarische vrou, die ook voor de Patriarch verscheen, opgehouden wierd. De Patriarch, heur aenhorende, verstont d'inhout van de hele zaek. De Raet kon de Tartarische vrou, meesteres van de Grieksche man en vrou, die haer slaven waren, en die door haer uit de wrede dienstbaerheit der Tartaren verlost wierden, niet verwijzen. Terwijl men met deze zaek bezich was, zeide de Tartarische vrou: zo mijn gemalin zijn eerste wijf bewaren wil, hy neem haer tot hem: ik schenk hem 't gelt; dat ik tot zijn losling opgeschoten heb, uit oorzaek van onze vrientschap, en om de kinderen, die ik van hem gehad heb. Wat de vrou aengaet, ik kan geen gelijke miltheit tegen haer gebruiken, dewijl ik in een vreemd lant ben, en al't mijne behoef. Dat zy my 't geen, 't welk ik tot haer loskoping uitgeschoten heb, weêrgeef, en met haer gemael heen ga. Wat my aengaet, ik zal geduldig Gods hulp en bystant verwachten: de Heer zal zich over my, en over mijn kinderen erbarmen. Yder was van verbaestheit opgetogen, om de redenen van deze Tartarische vrou, die van God niet verlaten wierd. Terwijl d'eerste vrou deur Thracien trok, om gelt te vergaderen, overviel haer | |
| |
een andere groote menichte van Tartaren, die haer, beneffens veel anderen, wechvoerde; in voegen dat zy nooit weer gezien wierd. Wat de Griek aengaet, hy leefde sedert vredelijk met de Tartarische vrou, die Christen geworden was.
|
|
Auteursrechtvrij