|
| |
Het XXV. hooftstvk.
Voorbeelden van de werreltsche omkeer en ongestadigheit, in Massinissa, die, veel en schrikkelijke gevaerlijkheden uitgestaen hebbende, tot de vredige bezitting van zijn rijk geraekt, en gerustelijk sterft: en in Matthias, Humiades zoon, die uit de dodelijke gevangenis tot de Koninklijke naem geroepen word: en in Michiel Zilage, die, valschelijk beticht, en ter doot geschikt, echter ontsnapt, en eindelijk door de Turk gevangen en gedoot word. Vergelijking van 't geen, dat Massinissa en Matthias overgekomen is. De grote zorg der Ouden voor de begraving der gedoden. Verscheide voorbeelden van zachtmoedigheit en wreetheit aen de doden. Platoos reden daer af.
SAlomon verwittigt ons, dat d'een uit de gevangenis koomt, om te heerschen, en dat een ander, Koning zijnde, arm word. | |
| |
Men zou dit door veel voorbeelden, uyt de gewijde en ongewijde boeken getrokken, konnen bewijzen. Maer 't geen, dat men van Massinissa, door Titus Livius de grootste aller Koningen van zijn eeuw genoemt, verhaelt, munt tegenwoordig, zo my dunkt, boven alle anderen uit. Deze man, zo dikwijls als hy, zich tegen de loop van 't menschelijk leven kantende, naer het Koninkrijk tracht, zag zich t'elkens in groot gevaer, en als onder de neêrlaeg der zijnen bedolven. Maer hy, na 't bedwingen van zijn vyanden in zijn voorouders stoel gezeten, bestierde vredelijk, tot in zijn uitterste ouderdom, zijn Koninkrijk, dat grootelijks vermeerdert was door Scipioos dapperheit, en door de miltheit der Romeinen, die hy getrouwelijk gevolgt, en in d'oorlog tegen de Carthagers gedient had. Hy, na de doot van zijn vader, Gela, uit zijn rijk gedreven, verkreeg het weer binnen weinig dagen. Maer Asdrubal, de daetvaerdigheit, en wakkere geest van deze jongeling vrezende, histe tegen hem op de Koning Syphax; die hem in een volle veltslag verwon. Hy, in de vlucht geslagen, en met een klein getal in een gebergte, Bulbo genoemt, geweken zijnde, was gedwongen zich daer t'onthouden, en van roof te leven, tot dat Bocchar, Syphax stedehouder, een wijs en dapper veltoverste, hem, met zijn benden in een eng dal besloot, daer hy echter wechraekte, en met vijftigh ruiters door onbekende en enge voetpaden van de bergh deursloop. Bocchar, hem op 't spoor vervolgende, achterhaelde hem, en quam hem zo naby in een open velt by zekere Stadt Clupea genoemț, dat hy zijn geheele bende gevangen nam, behalven Massinissa, die, schoon gewont zijnde, met vier anderen, in 't geruisch van deze vangst, zijn handen ontsnapte. Massinissa, al voortvluchtende, zag (zegt Titus Livius) overal benden krijghslieden, die de vluchtelingen najaegden. Massinissia, met d'andere vier aen een brede vloet komende, begaf zich, door noot gedwongen, daer in, met de zijnen, van de welken twee, met hun paerden, door de sterke stroom wechgerukt wierden, en verdronken. De vervolgers, dit ziende, meenden dat d'een van deze twee Massinissa was, die met de | |
| |
twee anderen overgeraekte, en zich in een gehouwen bosch, dat by de vloet was, verborg. Bocchar, niet deur deze vloet durvende trekken, liet af van hem te vervolgen, en meende ook dat hy al doot was. Maer Massinissa, in een afgelegen hol verborgen, daer hy zijn wonde met eenige kruiden verbond, leefde daer eenige dagen van 't geen, dat de twee anderen vinden en roven konden. Hy, zijn wonde genezen hebbende, en zich sterk genoech om te paert te stijgen gevoelende, hervatte, met een ongelooffelijke stoutheit, 't eerste voornemen van de verovering zijns Koninkrijks, begaf zich derwaerts, en wierd daer zo gunstelijk, als te voren, ontfangen; ja zy waren alle grootelijks verblijd, om dat zy hun Vorst, die zy voor doot hielden, zagen. Hy vergaderde binnen weinig dagen zes duizent mannen te voet wel toegerust, en vier duizent te paert, met de welken hy uyt zijn Koninkrijk trok, en op de grenzen der Massesyliers, Siphax Koninkrijk, begon te stropen. Syphax, door deze schade vergramt, vergaderde twee heiren, besprong Massinissa van voren en achter, en versloeg hem al zijn benden: in voegen dat Massinissa naeuwelijks, met zeventig ruiters, naer de landen van Carthago vluchten kon, daer hy verborgen bleef, tot dat hy door der Romeinen hulp, en de behendigheit van Scipio Afrikanus, weêr in zijn Koninkrijk keerde, en dat van Syphax noch daer by kreeg. Hy bleef sedert zijn weêrinzetting in 't rijk tot aen zijn doot toe een getrouwe verplichteling der Romeinen, ja zo, dat geheel Afrika, en al d'andere volken bespeurden dat de Scipioos, en de stat Romen geen beter vrient had, dan Massinissa, die hem waerder dan zich zelf had geacht. Valerius Maximus schrijft dat deze Vorst, het hondertste jaer van zijn ouderdom bereikt hebbende, grote schatten, en vierenvijftigh zonen naliet, en weinig dagen voor zijn doot aen zijn vrou en kinderen beval geen ander opperhooft, dan 't Romeinsche volk, en binnen Romen 't geslacht der Scipioos t'erkennen. Hy beval al zijn goederen aen Scipio Emilianus, en gebood aen zijn kinderen dat zy hem voor de scheider van hun rijk zouden aenneemen, | |
| |
en 't geen, dat hy beval, voor vast en onbrekelijk houden.
't Ander voorbeelt van de verandering der werreltsche zaken kan genomen worden van de geheugenis onzer voorvaderen, in 't leven van Matthias, Konink van Ongeren, en zoon van Jan Huniades Corvinus, Moldavier, een uitmuntent Heer in alle deuchden, die men de blixem en schrik der Turken noemde. Ladislaüs, Matthias broeder, wierd om de moort, aen Uldrik, Graef van Cilien, begaen, door 't bevel van Ladislaüs, Koning van Bohemen en Ongeren, en neef van deze vermoorde Graef onthalst. Maer Matthias wierd na zijn vaders doot in een enge gevangenis besloten, eerst tot Buda, en daer na in Bohemen gevoert, om daer ook, in 't afzijn van zijn lant, gedoot te worden. Terwijl hy, van alle hoop berooft, in deze staet was, en niets anders dan de doot verwachte, storf de Koning Ladislaüs tot Praeg, daer hy, volgens 't gemeen gerucht, vergiftigt was. Philippus de Commines, dit gerucht volgende, schrijft: Ladislaüs onderhield in deze plaets zekere vrou, die, vergramt van dat de Koning zich tot een huwelijk met de dochter van Koning Karel d'achtste verbonden, en de huwelijksbelofte, aen haer gedaen, gebroken had, hem in zeker bad een appel, met een vergiftigt mes deurgesneden, gaf. Toen Ladisaüs doot was, besloten de voornaemste Heeren van Ongeren, aen de weldaden van Jan Huniades gedachtig, die 't geweld der Türken dikwijls tegengestaen, en afgedreven had, en ook door d'achting van Michiel Zilage, Matthias moederlijke oom, en door de gebeden van Elisabeth, zijn moeder, een deuchdelijke vrou, die aen sommigen groote geschenken gedaen had, bewogen, deze jonge Heer, die zo na aen de doot was, tot eer te verheffen, en verkozen hem, in zijn afwezen en gevangen zijnde, tot Koning. Jan Capistram, in d'achting van een heilig man zijnde, had lang te voren aen Jan Huniades voorzegt, dat zijn jonger zoon, over welks wakkerheit en heldachtige geest hy verwondert was, noch tot groote eer en heerlijkheit verheven zou worden. De Heeren van Ongeren, Matthias Corvinus in zijn afwezen tot Koning verkozen heb- | |
| |
bende, zonden brieven en gezanten daer af aen Georgius Pogebrac, Koning van Bohemen, die Matthias in zijn bewaring had. Georgius had te vooren hier af eenige lucht gekregen: maer hy over maeltijt de brieven ontfangende, zette terstont Matthias, die onder hem was, op d'eerlijkste plaets. Georgius, ziende dat Matthias hier af verbaest was, en dit voor een quaet voorteeken nam, vermaende hem vrolijk te zijn, en zeide dat hy hem na de maeltijt goede tijding zeggen zou; gelijk hy ook deê: want hy schonk hem 't losgelt, daer op zy verdragen waren, en daer meê Matthias te vreden was, maekte eeuwigh verbont met hem, groete hem Koning van Ongeren, en gaf hem zijn dochter Katerine tot gemalin. Matthias, van deze zo haestige ophoping der goederen verblijd, bedankte God, en de Koning van Bohemen, en beloofde daer na 't geen, dat hy belooft had, getrouwelijk te houden. Voorts, Matthias was niet alleen eer hy Koning gekozen wierd, vol zwaricheit, maer ook daer na: want hy was byna in al de tijt van zijn heerschappy nooit zonder oorlog tegen d'uitheemsche vyant, en zonder lagen en gevaer in zijn rijk. Toen hy naeuwelijks in zijn Koninklijke stoel zat, rezen 'er drie wreede oorlogen tegen machtige vyanden, byna in een zelve tijt. D'eerste was tegen keizer Fredericus, die hem weigerde de kroon der oude Koningen van Ongeren te geven: en de genen, die Matthias geluk benijden, histen Frederik tot de verdrijving van deze jonge Koning aen. De tweede was tegen de Bohemers en de darde: tegen de Turken, die zijn leven lang duurde. Hy volvoerde al deze oorlogen tot zijn grote eer; in voegen dat de Sultan der Turcken, na Matthias doot, zich niet schaemde te belijden, dat hy noit verschrikkelijker vyant had gehad. Matthias had ook byna de glans van zo veel deuchden door de smet van een ondankbare en heftige geest besmet, toen hy op 't aenbrengen van sommige benijders en lasteraers Michiel Zilage, zijn oom en verlosser, deê vangen, met bevel van hem te dooden; 't welk ook geschied zou zijn, zo deze Heer door de zonderlinge vlijt en getrouheit van zijn kok niet tegen zijn hoop uit de gevangenis was geraekt, | |
| |
die daer na aen Matthias ontbood dat hy meer aen zijn kok, dan aen zijn neef verplicht was, om dat d'een hem ongerechtelijk gevangen, en d'ander hem getrouwelijk verlost had, gelijk Bonfinius zegt. Zilage gevoelde ook van zijn zijde d'omkeer der werreltsche zaken, dewijl hy van de top der waerdigheit tot in d'uitterste elende gestoten wierd. Hy gebood over de Koning, en over 't Rijk, en wierd in een oogenblik in een gevangenis gesloten, met het uitterste gevaer van 't hooft te verliezen. Want zijn vyanden hadden zegels en geschrift van Matthias gekregen, met uitdrukkelijk bevel aen de genen, die hem bewaerden, van hem te doden: maer deze bewaerders, in de hoofsche listen niet onkundig, en begerig om nader bescheit van de Koning in zo gewichtige zaek te hebben, gaven, door hun uitstel, middel aen Michiel, om hun handen t'ontsnappen. Hy geraekte sedert weêr in Matthias gunst, en wierd toen tot groter eer, dan in de voorgaende jaren, verheven. Hy, enige tijt daer na door de Turk Alibech in een strijt gevangen, wierd tot Constantinopelen gevoert, en door des Sultans bevel gedoot.
Hier ziet men hoe Massinissa en Matthias, onder een wonderlijke omkeer, d'ongestadigheit der werreltsche zaken beproeft hebben. 't Verschil tusschen hen bestaet hier in, dat Massinissa, al de tegenspoet der werreltsche ongestadigheden deurgedrongen zijnde, tot rust, en tot een hoge en geruste ouderdom geraekt is. Maer Matthias is dikwijls in 't midden van zijn loop, en op de hoop van een gelukkig einde in zijn aenslagen, neêrgeworpen. Eneas Sylvius zeide dieshalven met recht dat men van deze twee Koningen van Ongeren leeren kon, wat d'ydelheit des werrelts is. Zy waren twee jonge Vorsten, beide van een zelve aert en ouderdom. Ladislaus, zich tot de bruiloft met zijn bruit bereidende, wierd uit de Koninklijke troon in 't graf gerukt. Matthias, met schrik in de gevangenis de tijding van de doot verwachtende, word daer uit gehaelt, om de scepter in handen te nemen, en een ontellijk getal van menschen te bestieren. Laet ons nu iets van de doden zeggen.
| |
| |
Chilon de Lacedemonier zegt niet zonder reden, gelijk wy elders getoont hebben, dat men een doot mensch niet vervloeken, maer zaligh achten moet. D'Atheners geboden dieshalven dat men grafschriften zou oprechten, en lijkredenen voor de genen, die kloekmoedig in d'oorlog voor 't vaderlant gestorven waren, doen zou; gelijk men noch daer af Pericles treflijk vertoog in Thucydides leest. D'Atheners waren zo zorgvuldig in 't begraven der gener, die in de strijt gedoot waren, dat de Veltoverste, die de begraving zijner lantgenoten verwaerloost had, zijn hooft verloor. Dit wierd gebruikt aen de Scheepshooftlieden, die de lighamen van hun krijgslieden in een scheepsstrijt gedoot, in zee geworpen hadden. Ja zy, de geheele lighamen der gener, die voor 't vaderlant gedoot waren, niet bekomen konnende, vergaderden zorgvuldelijk de verstroide benen, die zy met grote eerbewijzing begroeven. Nicias, een voornaem Veltoverste der Atheners, dee daerom het hele heir stilstaen, terwijl men twee gedode krijgslieden begroef. Cimon begaf zich ook onbeschroomdelijk in gevangenis, op dat zijn vader begraven zou worden. Lylius Giraldus heeft deze dingen in de gemene en bezondere begraeffenissen aengemerkt. Hercules zonderlinge zachtmoedigheit word hoog geprezen, om dat hy d'eerste onder de Grieken was, die de doden aen hun ouders en vrienden weêrgaf: want men achte te voren de lichamen der gedoden niet, maer liet hen ten roof aen de honden, gelijk Homerus in verscheide plaetsen aen wijst. Zeker, d'eer van de begraving behoort den overledenen noit benijd, en den vyanden in openbare oorlog niet geweigert te worden. Wy hebben en voorbeelt hier af in Achilles tegen Hector by Homerus, en een van Creon tegen Etheocles by Sophocles. De wreetheit van Cleon word dieshalven verfoeit en verdoemt, vermits hy Antigonus doode, die zijn broeder Polynices, in lijfgevecht gedoot, begraven had. De zelve Sophocles prijst ook de zachtmoedigheit van Ulysses tegen de dode Ajax schoon zijn heftigste vyant: want hy spreekt voor Teucer tegen Agamemnon en Menelaüs, die hem niet wilden | |
| |
toelaten Ajax zijn vrient te begraven, en hem deze plicht te bewijzen. Plato zegt dieshalven dat 'et d'aert der bedelaers en blohartigen is zich met de roof van een dode te bemoejen, en 't lighaem, van de ziel berooft, vyant t'achten, dewijl de tegenstrever, die't gebruikte, wech is. Hy gelijkt de zodanigen by de honden, die op de stenen, die men hen toewerpt, bijten. Gelijk d'eeuwen der ouden in voorbeelden van zachtmoedigheit, aen doden gepleegt, overvloejen, zo zijn ook de twee lesten, om hun wreetheit tegen de ziellooze lighamen, en tegen hun achting, gelastert. De Tijt, vader van de waerheit, zal d'eer der deuchdelijken ondersteunen, maer de goddelijke wraek zal de wreden verdelgen.
|
|
Auteursrechtvrij