|
| |
| |
| |
Het XXIII. hooftstvk.
Treflijkheyt van den Roomschen Staet en hun wetten. D'ondeughden van verscheide Keyzers. Schandelijke daden van de Burgemeester L. Quintius Flaminius, ter begeerte van beestelijk menschen. Wat 'et woort Lupa betekent. Schone spreuk van Lactantius. Wet tegen d'overdaet, Marius, een edelman, wort om beuzelen overmatig gestraft. De verwoede wreetheyt van een jong Roomsch Gezant. Onbetamelijke moortlust van een groot Fransch Prins, en zijn snode spreuk. Waerom dat Koningen en Princen 't ombrengen van doodschuldigen niet behooren te zien. Geestige en geleerde bestrijding van Scipioos kuysheytslof. Gemeen gebrek der Historyschrijvers. Zelsame geschienis van Augustus, en Athenodorus, waer in des Keyzers ontucht blijkt. Deftige vermaenrede van dien Philosooph.
MEn vint inde Historien ontallijke voorbeelden van de deugdelijke daden der Romeynen, en van de treflijke orde, dieze, tot hun hoogsten lof, in haer Staet hielden: en yder weet dat hun wetten die van andre Rijken ver te boven gaen; want al wat, tot behoudenis van haer Stat, dienstig scheen, hebben zy van andre ontleent, of zelf goede wetten gesmeet, om de quade zeden te dempen: zy betoonden gedurig, datse hun eensgestelde orde met vlijt begeerden te hanthaven, als men in Polybius zien kan, daer hy van verscheyden wijzen van heerschen, en van d'uytmuntenheyt der Roomsche Mogentheyt handelt: zoo dat niemant deze waerheyt lochenen kan. Maer 't is ook zeker, dat onder hen verscheyde voorbeelden van beestelijke wreetheyt en razende ongebondentheyt te vinden zijn; daer door dikmael gebeurt is, dat ontschuldige menschen, tegen 't Recht der volken, | |
| |
en der goede wetten, schandelijk gegeesselt, of wreedelijk omgebragt zijn. Ik wil nu van Nero niet spreken, die, na dat hy, als Tacitus zegt, veel treflijke lieden had doen doden, de deugt zelf poogde te verdelgen: noch van Caligula, die zich liet voorstaen, dat hem alles tegen yder geoorloft was, gelijk Suetonius verhaelt, zoo dat hy wenschte, dat al het Roomsche volk, (zoo bloetgierig was hy) maer een hals had, om die met een slag af te houwen. Ik zal van Heliogabalus en Caracalla nu ook geen gewag maken, d'een door 't moorden zijner verwanten, bloetschanden en meinëedigheden bekent; d'ander voor de boosten en gruwelijksten mensch, die ooit geweest is, geacht. Veel weiniger van d'andre onmenschelijke Roomsche Keizers, daer de Historien van spreken, die meenden, dat hen alle schelmery, onder den dekmantel van haer ingebeelde opperheerschappy, vry stont. Ik zal my genoegen met 'et voorbeelt van L. Quintius Flaminius Burgemeester, daer van Titus Livius, als hy verhaelt 't geen Cato hem verweet, dus zegt: Onder andre dingen wierp hy hem tegen, dat hy een overgeven godloos boef van Romen in Vrankrijk, tot zijn lust, met belofte van rijke giften, gebragt had. Deze snode fiel verweet Flaminius, als hy te voren meer gedaen had, dat hy, op zijn begeeren, van Romen gereist was, en zoo de gelegentheyt,van de schermers lijf om lijf te zien vechten, verloren. 't Gebeurde naderhant, terwijl Quintius zijn lichaem met spijze, en zijn verstant met drank t'overmatig beswaerde, dat men hem bootschapte, hoe zeker Edelman, uyt Beyeren met zijn zonen gevlucht, verzocht in zijn bescherming te wezen. Quintius deê hem in zijn tent komen, en begon door een taelman met hem te spreken: en ondertusschen dat d'Edelman de tolk zijn redenen voorsprak en inscherpte, zei de Roomsche Burgemeefter tot den gemelden dertelen en onnatuerlijken booswicht: gy hebt het gevecht der Schermers niet gezien, begeert gy dezen vreemdeling te zien sterven? Als die met tekens ja toonde, nam Quintius zijn zweert, en hieuw d'edelman daer meê een wonde in 't hooft. De gequetste schreyde om hulp, en beriep zich op de | |
| |
trou der Romeynen en bystanders; maer Quintius trof hem andermael zoo met een steek dwers door 't lijf, dat hy doot neerviel. Eenigen tijt daer na, als Valerius Antias een out Historischrijver verhaelt, was de gemelde Quintius in de stat Playsance op een maeltijt; daer ook een Courtisane, of geile hofpop, daer hy zeer op verslingert was, genoot zijnde, verscheen. Als 't lijf met wijn, en 't verstant met sporelooze bijsterheden vervult was, vertelde Quintius d'onkuische vrou, dat hy eenige gevangens had doen pijnigen, en andre, die alree ter doot gedoemt waren, zou doen onthalzen. De snoode hoer zey, dat zy nooit zulcke bloedige vertooningen had gezien, en nieusgierig was om diergelijke te beschouwen. D'ontaerde en verwijfde Romein liet daer op een van de verwezene halen, dien hy zelf 't hooft afsmeet. Wat een verwoede wreetheyt! ('t zy dat Cato d'omstandigheden volkomelijk vertelt, 't zy dat 'et gebeurt is als Antias verhaelt) dat een Burgemeester, om d'oogen van een Lupa, dat is, Wolvin, ('t welk in de Latijnsche tael een hoer betekent) die zich op een maeltijt in de lust wentelt, te vernoegen, een man offert; en de tafel, bekers, schotelen, en maeltijt,daer men gewoon was den goden wijn en gebeden uyt te storten, met menschen bloet bezoedelt? Dit is 't geen 'er Livius af zegt.
Lactantius schrijft wijselijk: die vermaek heeft in een mensch, hoewel hy schuldig is, te zien dooden, besmet zijn geweten even zoo veel, als of hy in de bosschen met de moordenaers in een moort, die zy in zijn bywezen doen, bewilligde. My dunkt dat 'et een der grootste boosheden en wreetheden was, dat men d'arme onnoozele slaven, om een beestachtig gespuys van volk te vermaken, van de wilde beesten liet verscheuren; of de schermers, om hun bloetgierige oogen te verzaden, elkander in 't vechten deê dooden: zo dat 'et ten hoogsten te verwonderen is, dat zulcke yslijkheden by de Romeynen, die by andre volcken om haer gerechtigheyt zeer geprezen wierden, zoo gemeen waren. 't Is ook geen wonder, dat er eens te Filenes, door een byzondere straffe Gods, vijftig duizent menschen, om zulk een gevecht te zien verzaemt, door | |
| |
't invallen van den Schouburg, overstelpt en verplet wierden. Naderhant, als de pracht en ongebondenheyt d'oude eenvoudigheyt had bedorven, wiert de wreetheyt en ontucht zoo overmatig, dat men in Keizer Augustus tijt een wet, lex Pannia genaemt, moest maken, vermits de Roomsche Staet, door d'ongeloofelijk groote overdaet, die in de maeltijden met allerley onnatuerlijke fielen, hoeren en overspeelsters bedreven werd, ontelbre schaden ontfing. 't Was 'er een tijtverdrijf, dat de vechters elkandre doodden; ja de verwarring was zoo groot, dat de vrouwen zelf d'een d'ander, met een pook in de hant, poogden te beschadigen.
Ik zal hier noch eenige aenmerkelijke voorbeelden, die Gellius uyt Gracchus Oratie of Vertoogrede van de wetten vertelt, byvoegen; de zin zijner woorden is dus: Onlangs, als de Burgemeester te Sidicine quam, liet zijn vrou weten, dat zy haer in de batstoven der mannen begeerde te wasschen. M. Marius, een edelman van die stat, gaf de Schatmeester last, dat hy de stoven van alle menschen zou ontledigen. De Burgemeesters vrou klaegde haer man, dat men 'er te lang had doen wachten, en dat de badstoven niet wel toebereyt waren. Hier op wiert terstont een pael op de markt gerecht, daer men Marius naekt aen bond, en strengelijk sloeg. Als die van Calene dees tijding verstonden, deden zy afkondigen, dat niemant van d'inwoonders, zoo lang de Roomsche Lantvoogt in haer stat was, zich onderwinden zou in de badstoven te gaen. Om een zelve oorzaek gebood onze Schout, dat men d'Ontfangers van Ferentie zou vangen, waer van d'een hem zelf van de muur afwierp, d'andre wierd achterhaelt en gegeeselt. Gellius voegt 'er by, dat de zelve Gracchus elders zegt: ik zal u, door een byzonder voorbeelt, aenwijzen d'ongeregelde, uytzinnige en onmatige trotsheyt der Roomsche jonge lieden. Onlangs zond men uyt Asie zeker jongman, die nooit geen aenzienlijk ampt had bedient, als Gezant naer Romen: hy liet zich in een rosbaer voeren; op de weg ontmoette hem een boer van Venouze, die, niet wetende wie | |
| |
daer in zoo bedekt zat, de dienaers al lachende vraegde, of zy een doode voerden. De Gezant hoorde dit, gebood dat men stil hiel, en dee met de riemen, daer men de rosbaer meê toebond, de boer zoo lang geeselen, tot dat hy op de zelve plaets doot neêrviel. Zoodanig een wreetheyt, den Roomschen naem onbetaemlijk, zouden eertijts andre volcken verfoeyt hebben.
In onzen tijt was 'er een groot Prins , zoo gewoon in 't dooden der menschen vermaek te scheppen, dat hy 's avonts, op de geboortdag van zijn dochter, toortslicht deê aensteken, om eenige gevangens, die hy liet ombrengen, in 't aenzicht te zien. Dit wierd als een quaet voorteken geduyt, en strekte tot groote schande van den Vorst: die noch op een ander tijt geneugt had in 't dooden van eenige Heeren, dat hy uyt zijn venster op een voorhof aenzag; daer na ging hy een lichaem, dat aen de galg hing, bezien, en dewijl degene die hem verzelden de neus, om de quaden reuk, toehielden, zeide hy, dat eertijts een Keizer gezegt had; de stank van een dooden vyant is lieflik. Eerst had hy hem zelf gewent op de jacht 't gedierte te doden, daer na betoonde hy zijn moortlust aen ezels, muylen, en verkens, die hy met eige handen, als een vleeshouwers knecht, de darmen uit het lijf rukte. Kort, Godzalicheyt en wreetheyt was hem even dierbaer. De Schrijver die 't verhaelt, voegt 'er tot besluit by: 't is zeker, dat de Princen de swaerste straffen moeten verordenen, wanneer de misdaden zulx eischen; maer die behooren in haer tegenwoordigheyt niet gedaen te worden, op dat zy geen onverschoonlijke wreetheden zouden leeren bedencken.
Eer ik dit hoofstuk eindig, zal ik noch twee aenmerkelijke voorbeelden van Scipio en Augustus, twee voortreflijke Romeinen, daer aen hechten. Titus Livius, Valerius Maximus, Eutropius en andre Historyschrijvers verheffen d'ingetogentheyt van Scipio, d'Afrikaen gebynaemt, ten hoogsten eerentrap; want zy zeggen, als hy in Spanje nieu Carthago innam, dat hem een overschone Joffrou van die stat door zijn krijgsvolk gebracht wiert, die hy, door edele kuysheyt, ongeschent bewaerde, en | |
| |
zodanig haer vrienden weêrgaf. Om een ronde waerheyt te spreken, dit overmatig prijzen van de kuisheyt van een jong Roomsch Veltoverste (hoewel Scipio met veel treflijke deugden beschonken was, als zijn loflijke daden uytwijzen,) heeft by velen nadenken gebaert; alzoo 't kenlijk is, dat de Romeinen, boven veel andre volken tot ontucht geneigt waren: ja den meesten hoop is qualijk wijs te maken, dat de Historyschrijvers in dit stuk Historyschrijvers zijn. Vele twijffelen, om dat d'een de zake dus, d'ander zoo vertelt; en men speurt uyt Scipioos antwoort, dat hy toen in zijn gemoet wel dapper geprikkelt was. Plutarchus verhaelt, dat Scipio zeide: ik zou die Iuffrou, zoo ik een slecht soldaet was, wel begeeren; maer om dat ik een Veltheer ben, begeer ik 'er niet.
Polybius zegt dat hy antwoorde: ik zou met zoo een schoone vrou, zoo ik een byzonder persoon was, mijn hoogste lust hebben; maer ik versma en weiger dat vermaeck, om dat ik over andre gebie. Even of de kuysheyt in een gemeen man geen deugt was; maer dat hy een gevange Juffrou, die aen een groot Heer verlooft was, in steê van haer ongeschent weer te zenden, mocht ontzuyveren: en ondertusschen gelooven, dat zulx den Roomschen Staet aengenaem en nut zou zijn, in zoo een gevaerlijken oorlog, als 't maer geen Veltoverste deê. Hierom meenen zommige, dat Scipio, door de vleeschlust vervoert, zijn achtbaerheyt een weinig ter zijde stellende, in 't heimelijk gedaen heeft, dat hy zich schaemde in 't openbaer te belijden: gemerkt zijn eige soldaten hem die dochter, tot een byzonder deel van den buyt, toebrachten. Ook was 't gemeen gerucht, dat Scipio deze vrou niet aengeroert heeft, op dat men in toekomende tijden twijfelen zou, wie van beide d'onthoudelijkste zy geweest; Scipio, die een Spaenschen Heer zijn huwbare dochter, uytnemend schoon zijn gevangene, als hy een verwinnend en zegevierend Veltheer was, ongeschent weêrgaf; of den grooten Alexander, die, de huisvrou en zuster van de koning Darius in zijn gewelt hebbende, als hy verstont datze overschoone vrouwen waren, niet begeerde dat se onder zijn gezicht gebracht wierden, op dat hy geen | |
| |
trek tot onbehoorlijke lusten kreeg. Doch ор dat ik, byna tegen yders mening, niet schijn Scipioos lof te besnoeyen, zal ik tot bewijs van mijn zeggen Valerius Antias, een out Historyschrijver, die Livius dikwijls aenroert, bybrengen. Men gelooft dat de zelve Antias, in 't jaer 508 van Romens bouwing, onder de Schout M. Valerius Levinus, tegen Hannibal, den oorlog volgde. In zijn Fragmenten of overblijfselen lezen wy de volgende woorden: Publius, Africanus gebynaemt, won in Spanje met gewelt de grote stat Carthago, en kreeg 'er een zeer schoone Iuffrou gevangen, die hy haer vader niet weergaf; maer, om de hitte zijner jeugt te blusschen, voor zich zelf behiel. Daerom schrijft Gellius, dat Scipio in zijn jonge jaren geen loflijk gerucht had, dies hem de Poëet Nevius, in een van zijne tooneelspelen, met de volgende woorden bestrafte: dat den grooten Helt, die zoo veel dappre daden had verricht, en wiens naem door de heele werelt vermaert was, van zijn vader uit het gezelschap van een licht vrou, met een mantel bedekt zijnde, gehaelt was. Ik geloof, zegt Gellius, dat Nevius woorden Valerius Antias heel andre dingen van Scipioos zeden, en van de Spaensche Juffrou, dan d'andre Historyschrijvers, hebben doen schrijven. Balthazar de Castillon maekt 'er in zijnen Hoveling ook gewag af. Zoo men nu Valerius Antias zal gelooven, heeft Flavius Vopiscus niet vergeefs geschreven: dat 'er geen Historyschrijver zoo waerachtig is, of zijn werk is met eenige leugens vermengt; ja dat hy Titus Livius, Salustius, Tacitus, en Trogus Pompejus veel plaetsen heeft gevonden, daer in men die Schrijvers, door onverwerplijke redenen, van valsheyt zou konnen overtuygen.
Maer laet ons tot het tweede beloofde voorbeelt van Keizer Augustus komen, en dit hooftstuk daer meê besluiten. Men zegt dat dien grooten Prins een van de grootste hoereerders van zijn eeuw was; want als hy maer een schoone vrou zag, die liet hy, zonder op haer adel, of eerbaerheyt acht te nemen, terstont tot hem brengen. Hierom is 't dat Julianus d'Apostaet of afvallige, Keizer Augustus in een maeltijt der goden invoert, daer hy hem, als de Cameleon, yder oogenblik van verwe doet veranderen, | |
| |
nu bleek, dan root, nu weerom zwart, dan gevlakt; maer dat hy eindelijk zich by Venus en de Bevallijkheden voegde. Athenodorus de Philosooph, of Wijsbegeerige, die met Augustus zeer gemeynzaem was, waren zijn onkuische daden wel bekent. Als hy op een tijt verstont, dat de Keizer in een rosbaer, met zijn zegel toegedaen, zeker Juffrou van grooten adel deê halen, waer over haer man zeer vergramt, en de Keizerin zeer ontstelt was, vermaende hy deze verongelijkte lieden, datse een weinig tijts gedult zouden hebben; en ging terstont, in plaets van de Juffrou, bedektelijk in de rosbaer, (want het was de gewoonte, dat die vrouwen in zulker wijze, datse niemant kon kennen, in de rosbaren traden,) en nam een zweert met hem. Als men nu de rosbaer by de Keizer bracht, wilde hy die openen, om de Juffrou t'ontfangen: toen vloog Athenodorus, met het zweert in de vuyst, naer hem toe, en zeide: hoe nu? vreest gy niet dat u iemant op deze wijze mocht ombrengen? Augustus, over dees onverwachte voorval ten hoochsten verschrikt, verdroeg evenwel goedertierentlijk deze vrymoedige bestraffing van Athenodorus, bedankte hem daer van, en deê 'er zijn voordeel meê. Deze Athenodorus was van Tharsis, van de Stoïsche secte of gedeeltheyt, een heftig en scherpzinnig man, wiens schriften aen Octavia, Augustus zuster, Plutarchus bybrengt. Ik geloof dat hy de zelve is, daer Plinius de Jonge van spreekt, dat hy zeker huis, dat verlaten en onbewoont t'Athenen stont, van een spokery verloste. Als hy na zijn lant keerde, nam hy afscheyt van de Keizer, en zeide hem voor een jongste vermaenrede: als gy vergramt zijt, eer gy iet zegt of doet, noemt eerst by u zelf de vierentwintig letteren van't A. B. C.
|
|
Auteursrechtvrij