|
| |
Het XXII. hooftstvk.
Aert en eigenschappen van den Dolfijn. Telemachus, Vlisses zoon, door een Dolfijn van de doot bevrijt. De liefde van die visch tot den mensch. Sacharias Heyns zinnebeelt. D'oorzaek, waerom de Dolfijn zekre naem wil hebben, is onbekent. Wonderlijke kennis, voorzichtigheyt, liefde en getrouheyt van den visch Manatus, naderhant Matus, genoemt.
DE oude schrijven en vertellen wonder van de Dolfijns: en de historie van Arions verlossing, door een van die visschen, en voor een wijl van de Heer du Bartas, in zijn eerste week gezongen, is yder bekent. Men zegt ook dat Palemon, Falantus, Taras en andere bevrijt, en van de Dolfijns, uyt 'et midden der zee- | |
| |
baren, tot aen d'oever gebracht zijn. Men zegt ook van een jong kint, dat zo vierig van een Dolfijn bemint wiert, dat hy, als hy 't zag, wel te vrede was, maer toen het kint niet meer in zijn gezicht verscheen, van droefheit storf. Telemachus, Ulisses zoon, in zijn kintse jaren aen de zeekant spelende, viel in 't water, daer hy terstont van de Dolphijns waergenomen wiert, die hem op haer rug namen, en behouden aen d'oever brachten: daerom beminde de vader sedert die visschen, en droeg haer beeldenis in zijn wapen, zwaert, schilt en helm. Daerom houd Johannes Pierius voor waerlijk, 't geen dat Pausanias over de kennis van een Dolphijn in Proselene, een stat in Jonien, schrijft: als hem een kint op de zeekant riep, zwom hy terstont naer hem toe, en als 't scheen, dat 'et kint op zijn rug wilde klimmen, zo voegde hy zich om 't kint te dragen, tot erkentenis, dat 'et kint hem van enige visschers gekocht, en van een wonde, die hy door de visschers kreeg, genezen, en weer in zee vry laten zwemmen had. Plinius zegt, dat Egesides verhaelt, dat in de stat van Jalysus, de Rhodiers behoorende, zeker knechje, Hermias genoemt, zich een groot stuk weegs van een Dolfijn door de baren liet dragen, maer endelijk door een grote storm, die 'er opstont, versmoorde. Plutarchus schrijft daer van in 't banket der zeven Wijzen. De Dolphijn kan niet stil zijn, of zijn loop stutten; om dat hy van Nature een gedurige beweging onderworpen is, en eyndigt zijn leven in gedurige bewegingen: en als hy slapen moet, stoot hy naer boven, tot op het water, daer hy hem met de buyk opwaerts keert, en dus omgekeert, door de golven als in een wieg gewiegt wordende, naer de gront laet gaen, die hy naeu raekt, of wort wakker, en begeeft hem dan weer naer boven 't water toe, van waer hy hem andermael naer beneden laet zijgen: om dat hy door zulk een middel, bewegingen, met rust vermengt, kan vinden. Hier by heeft hy 't lof, dat hy de mensch vierig lief heeft, grote vrientschap bewijst, en zich in de zon verlust, waer over de Wijzen tot bevesting veel voorbeelden in 't zelfde banket voortbrengen. Sacharias Heyns veersen | |
| |
op zijn Zinnebeelt van de Dolfijn luyden dus:
De kortgeneusde visch, zeekoning, altijt wakker,
Doorsnijd geduriglyk de blaeugebulde akker,
Tot arbeyt; en tot kunst van spel en zang gezint;
Hy liefd de klare zon, en is der menschen vrint;
Daer by een voorbeelt dat men niet in slaep zou raken,
Maer lovende de Heer, gedurig op hem waken,
Elkander lief en trou, doch Gode boven al,
Op dat de boze geest ons nimmer overval.
| |
| |
Niet zonder oorzaek verwondert zich Plutarchus over de vriendelijkheyt dier visschen, die men niet als honden en paerden opbrengt, en uyt gevaer verlost, als men Oliphanten, Pantheren, en Leeuwen zou mogen doen; maer die juyst, door een vrywillige liefde gedreven, het menschelijk geslacht zo beminnen, dat zy daerom vyant van de Cocodrillen zijn, die te lant en te water levende, staêg op de menschen loeren. Maer 't is wonder, daer ik geen reden van kan geven, waerom de Dolphijn niet anders van de menschen genoemt, of geroepen wil wezen, dan Simon, gelijk of men zeyde Simus, dat is Camuys, als of men hem juist zo getekent had: en als men hem zo noemt, zo komt hy en geeft met zijn springen te kennen, dat hy 'er is, om te hooren wat men hem gebieden wil. Maer laet ons tot nieuwer zaken komen.
Petrus Martyr vertelt van een visch, die zijn woonplaets had in 't meer of staende water Gnaurabo of Manati in Westindien, in 't land des Caciken Caramatex. De Heer van dat gewest, zegt hy, schiep groot vermaek in 't visschen, en op een tijt quam 'er een zekere visch in zijn net, die noch jong was, van de slag der grote walvisschen die d'eylanders Manati noemen: deze visch heeft schelpen, maer zo hard en dicht op een, dat hy geen scheuten vreest, zijn rug is plat, en 't hooft als een aerdse Os: hy leeft zo wel te land als te water, gelijk een Otter en Cocodril, is vriendelijk, zo zwaer als een Oliphant, geern by de menschen als een Dolphijn, en wonder vernuftig. De Cacike, deze visch gevangen hebbende, vermaekte zich met hem eenige dagen in huys te voeden, met broot en enige wortelen, daer de menschen in dat gewest van leven: daer na wierp hy hem in een grote meer of vyver, neffens zijn huys, daer veel wateren in vallen, en nooyt uytloopen: dit meer wiert Gnaurabo genoemt, en sedert door deze visch Manati: in deze vyver zweefde deze Manati 25 jaer lang, daer hy zeer groot wiert, en Matus, dat 's edelmoedig genaemt, om zijn vermakingen, die d'oeffeningen van Arions Dolphijn, en van andere, by d'Ouden beschreven, geleken. Zoo menig- | |
| |
mael als iemant van Cacikes huysgezin aen d'oever, Matus, Matus riep, stak deze visch 't hooft uyt 'et water, zwom naer d'oever, en nam zijn voedsel uyt de hant der genen, die hem riepen. Als er iemant over 't meer wou wezen, zo bood hy zijn rug als voor een schip aen, om haer zeker over te voeren. 't Is kennelijk dat deze visch zeer ver van d'eene oever tot d'andere, tien Indianen op zijn rug droeg, die buyten alle vreze op deze zeekoets niet anders deden dan zingen: maer als hy een Spanjaert op de kant zag, zoo dook hy weer onder 't water, en wilde aen 't land niet komen, om dat een jong dertel Spanjaertje op hem geschoten had, zonder hem nochtans te quetsen, zo versteurt was hy daerom; en van d'Indianen, die hy lief had, geroepen, zag, sedert die scheut, altijt yverig toe, of'er ook een op zijn Spaensch gekleet onder de hoop was. Hy worstelde op d'oever met de kamerlingen van de Cacike, byzonder met de jongste onder haer, die met hem wel eer ten huyze van de Heer zijn voedsel genooten had. Hy was veel vermakelijker dan een Sim, en was lange tijt het tijtverdrijf van al d'eylanders, die dagelijks daer met hopen quamen, daer onder zich Spanjaerden, Italianen, en andere Christenen vermengen, om de wonderheden van die visch te zien, welkers vleesch men zegt goet te eeten, en zeer smakelijk te zijn, gelijk men 'er veel in de bygelegene zeen vint. Endelijk raekte deze vermakelijke visch wech; mits hy door de revier Attabunik, een van de vier, die door het lant des Cacike vlieten, en door een grote storm, zo vloeyde, dat hy over 't gansche dal, en in alle meeren liep, in zee gevoert wiert: d'edele Matus dan, zich door de sterke stroom van Attabunik latende wech voeren, quam weer in de schoot van zijn grootmoeder, en de wateren, daer hy gebooren was, zonder ooyt meer van d'eylanders gezien te worden. Dit vertelt 'er de voornoemde Schrijver van.
|
|
Auteursrechtvrij