|
| |
Het XVI. hooftstvk.
D'eerbaerheit van Hieroos huisvrou. Overgroote kloekmoedigheit van Arria, Petus gemalin, in 't sterven. Martialis geestig puntdicht daer op. Denkwaerdige verlossing van dootschuldige mannen door hun vrouwen. De zelsame liefde, trouheyt, en behulpzaemheyt van Clara Cervente, in haer ongelukkig huwelijk met Valdaure. Wat vrou men behoort te kiezen. Zeden van d'oude Hoogduitsche vrouwen, en van Theogene. D'onverbrekelijke genegentheyt, en bystant van Bonne aen den Ridder Brunore, met de belooning daer over. Treffelijke daet der vrouwen van Weinsberg, die Keizer Koenraet tot genade beweegt. Wonderlijke genezing van drie groote Vorsten. Byzondere vreedzaemheyt en liefde van Publia Cornelia Annia. Iammerklachten en stantvastigheyt van een gevange Smyrnische vrou aen haer mans graf. Hote, gemalin van Rabi Benxamut, na zijn overlijden, vast haer doot. Simonides, een Philosoophs, en Chrysostomus korte en scherpe zinspreuken tegen de vrouwen. Verscheide treflijke Schriftuerplaetsen uit Salomons spreuken, om d'ontucht, met haer oorzaken, te vlieden.
DE Ouden verheffen de huysvrou van Hiero, of, als andere zeggen, Gelo, koning van Sicilien, (eenige vertellen 't zel- | |
| |
ve van Duillius huisvrou,) om haer groote eerbaerheyt en 't ontsag dat zy haer man droeg; want alzoo iemant Hiero verweten had, dat zijn asem stonk, klaegde hy zijn vrou, dat zy 't hem nooit gezeyt had. Daer zy op antwoorde: Ik meende dat alle mans zo roken. Een schoon bewijs van haer eerbaerheyt; want zy nooit ander man zoo na geweest had, dat zy weten kon, of hy zoeter of sterker asem dan haer man had. Maer Arria, Petus huisvrou, gaet 'er in grootmoedigheyt en getrouheyt ver te boven. Plinius schrijft 'er een geleerde brief af, wiens kort begrijp is: dat deze vrou, als zy kennis had, dat haer man ter doot verwezen was, en dat hy keur had, wat slag van doot hy liefst begeerde, by hem ging, en vermaende hem kloekmoedig de doot getroost te zijn; en datse, in haer mans byzijn in 't vaer wel zeggen, haer zelf met een pook in de borst stak, die terstont uit de wond trok, Petus toereikte, en al stervende tot hem zeide: Vulnus quod feci Pete non dolet; sed quod tu facies. Dat is: de wond, o Petus, my zelf gedaen, 't smert my niet; maer die gy u doen zult. Naer zommiger gevoelen, sprak zy, in 't overgeven van de pook, maer deze drie woorden: Pete non dolet, of, Petus,'t smert my niet. Waer op de Poëet Martialis een geestig puntdicht gemaekt heeft, dat, in Neêrduits vertaelt, dus luyd:
Toen Arria, uyt liefd ter doot,
Haer zelf nu had doorsteken,
Nam zy de pook, van 't bloet noch root,
En gafze, in het spreken,
Aen Petus; o mịn waerdste man!
Dees steek doet my geen smerte;
Maer die gy zelf zult doen, die kan
Mygantsch verbreken 't herte.
't Geen Herodotus, Plutarchus, en Valerius Maximus van zeker Minyaensche vrouwen verhalen, is denkweerdig. Hare mans, om datse 't Rijk van Sparten wilden innemen, waren gevangen, en wierden ter doot gedoemt. De Lacedemoniers waren gewoon de dootschuldigen 's nachts te richten. Deze vrouwen van | |
| |
edel geslacht, onder 't deksel van haer mans te spreken, kregen van de wacht verlof om in de gevangenis te gaen, daer zy hen, die de doot verwachten, hunne kleederen deden aentrekken; en zeiden hen, datse hare aenzichten, tot een teken van d'uyterste droef heyt, bedekken zouden, en, met 'et hooft in de hant, uytgaen, en alzoo 't leven bergen. Zulke vrouwen waren zoodanige mannen, als deze Minyanen, waerdig.
Maer om de vreemde vrouwen, en die eertijts leefden, niet al d'eer te laten; en om te toonen, dat onze tijdt ook vrouwen, met zulke en grooter deugden, voortbrengt, zullen wy nu spreken van 't geen, daer af Ludovicus Vives zelf een ooghgetuige was, waer van hy dus schrijft: Clara Cervente, een der schoonste en geestigste dochters van Brugge in Vlaenderen, aen Bernaert Valdaure, toen meer dan veertig jaren out, gehuwt, merkte den eersten nacht van 'er bruiloft, dat haer mans beenen met doecken bewonden waren, en dat hy zware ziekten onder de leden had. Zy versmade nocht haette hem evenwel daerom niet. Korts daer na viel Valdaure ziek te bed, zoo dat alle Medicijns van zijn leven wanhoopten. Zy en haer moeder gingen byna nooit van zijn bed, en dienden hem zoo vlijtig, datse in zes weken zich niet ontkleeden, dan om van lijnwaet te veranderen; en sliepen 's nachts maer een uur of twee in haer kleederen. Deze ziekte was een vergiftig overblijfsel van de Spaensche Pokken, die dit lichaem door en door besmet hadden. Clara wierd van de Medicijns, en haer vrienden geraden, dat zy den ziecken niet zou handelen, nocht hem zo na komen: andere vrouwen zeiden, dat zy zich zoo niet moest quellen om een man, tot wiens leven geen hoop meer was, en die de doot op de lippen had: dat men voor de ziel moest zorgen, en niet meer op 't lichaem dencken, dan hoe en waer men 't begraven zou. Al deze redenen bewogen haer geensins; maer, op alles wat de ziel aenging ordre gestelt hebbende, nam zorgvuldig acht op al 't geen, dat tot genezing des lichaems kon dienen, bereyde zelf de drancken, die den ziecken dienstig waren, gafze hem ter rechter tijt in, en ver- | |
| |
schoonde t'elckens zijn doecken en lakens, hoewel hem, door een byna gestadigen buikloop en veel zeeren, veel stinckende vuyligheit afging, zo dat 'er ontrent zijn lichaem weinig schoon bleef. Boven dit verhaelde, hiel zy niet op van daeglijks te gaen en te komen, op en af te loopen; zoo dat 'et onmogelijk was geweest, zonder de vierige liefde die zy 'er man toedroeg, haer teer lichaem over eind te houden. Dus bracht 'er Valdaure noch deze mael 't leven af, en de Medicijns zeiden dat zijn vrou hem uit de klaeuwen der doot gerukt had. Een van hen alle zeide, hoewel onchristelijk genoeg: dat God voorgenomen had Valdaure te dooden, maer dat zijn vrou haer daer tegen stelde, en hartnekkig besloot, hem niet los te laten. Daer na viel 'er een vierige lozing der herssenen door Valdaures neus; waer tegen de Medicijns een poeyerken tot hulpmiddel gaven, dat men nu en dan, door een pennepijpken, in de neus zou blazen. Yder was afkerig, om dit moeylijk werk te doen; maer Clara deê 't met lust. Ook moest zy hem de baert scheeren, want zijn kin en wangen waren vol pokkige bobbels, zoo dat 'er geen baertscheerder het scheermes aen kon of wou gebruicken. Van deze ziekte viel hy in een andre, die ontrent zeven jaren duerde. Zy kookte hem zelf, met een wonderlijke neerstigheyt, zijn eten; hoewel zy twee kamermaegden, en een tamelijk groote dochter had. Zy handelde en verbont hem daeglijks zijn wonden, inzonderheit aen de beenen , die byna verrot waren, niets anders dan ofze iet lieffelijks geweest hadden. Ook zwoer zy, dat haer mans asem, by welk niemant ontrent derfde komen, haer zeer wel rook: ik zey haer eens, dat hy machtig stonk, waer over zy gram wiert, en zeide, dat hy een reuk had, als de zoete rijpe appelen. In deze langdurige ziekte moest men groote kosten doen, om dit lichaem,door zoo veel smerten afgemat, te voeden en te genezen, in een huys dat geen inkomsten van vaste goederen had, en daer over lang de koophandel, en by gevolg 't gewin, stil stont. Om dan d'onkosten te doen, verkocht zy haer baggen en juweelen, goude ketens en kostelijke karkanten, vliegers en kleederen van hoogen prijs, | |
| |
met haer zilvere buffet; niets achtende, dan haer man te helpen; terwijl zy haer zelf met weinig vernoegde, op dat de krancke te beter zijn behoef en gemak zou hebben. Dus sleepte Valdaure, door zijner vrouwen hulp, zijn leven in een verrot lichaem, of eer in een graf, tien volle jaren sedert zijn eerste ziekte: in welke tijt Clara twee kinders by hem kreeg, en had 'er zes te voren; want zy toen samen twintig jaer getrout waren, zonder dat Clara oit, met al haer kinderen, 't minste teeken van deze besmetlijke ziekte zag; maer waren en bleven fris en gezont: 't welk een klaer bewijs is, hoe loflijk de deugt en heiligheit der vrouwen is, die uyt oprechte liefde, gelijk het betaemt, hare mans vreezen en dienen; dat God ook genadelijk beloont. Om weer tot Valdaure te keeren, hy storf out, na dat hy zoo een lange tijt quijnde, of liever, hy reisde, van't jok zulker smertelijke pijnen verlost, uyt de werelt. Zijn vrou was zoo bedroeft, en toonde zoo een rou, dat men kon verzekeren, dat nooit jong, volkomen, schoon, sterk, nocht rijk man zoo beweent en beklaegt van zijn vrou was, als Valdaure van de zijne; die van herten de gene verfoeide, die haer zeyden, dat haer God grootelijks verlicht had: want zy wenschte, had het mogelijk geweest, dat zy haer man, in plaets van haer vijf kinders, weêr gekregen had, en nam een vast voornemen van nooit, hoewel zy noch jong was, te hertrouwen; en zeyde, dat zy geen andere Bernaert Valdaure zou vinden. Ik spreek nu niet van haer kuisheit, en heyligheit des levens, waer van zy een helder voorbeelt was. Dit is alleen, wat de schuldige plicht, van een vrou aen haer man, aengaet, die altijt met andere deugden verzelt is. Wie ziet niet, dat deze met het lichaem van Valdaure, daerze geen werk af maekt, niet vereent; maer alleen aen de ziel gehecht was? Nae 't overlijden van haer man, volbracht zy al 't geen, dat hy verordent had, gelijk of hy noch leefde; en gaf'er geen andre reden van, dan deze: mijn man heeft het my bevolen. Dit is 't geen Ludovicus Vives daer van vertelt, die elders dezen wijzen raet geeft; dat een man, die begeert te trouwen, een vrou neem die wel onderwezen is, hoewel zy geen | |
| |
groote middelen heeft; want indien een man zoo goede gelegentheyt bezit, dat hy hem zelf, en zijn vrou eerlijk kan onderhouden, zoo zal hy God geen aengenamer dienst, die ook by de menschen prijslijker, en voor zijn huisgezin vermaeklijker is, konnen doen, dan een te nemen, die van middelbare staet, en oprechtelijk deuchdig is.
By d'oude Hoogduitschen was 't gebruik, dat de vrouwen haer mans in alle gevaer en moeiten verzelden. Zy trouwen ook, zeit Tacitus, maer een man, en zijn met hem een lichaem en een leven; op dat de gedachten niet elders dwalen, geen ongeregelde begeerte in hen zy, en dat de vrouwen in 't huwelijk haer mans lief hebben. Theogene, huisvrou van Agathoclis, dwingelant van Sicilien, had een zelve inzicht; want zy kon van haer man niet gescheyden zijn, en zeide, dat zy zijn gezellin, zoo wel in ongeluk als voorspoet, begeerde te zijn. Dit zal ik bevestigen met een denkweerdig voorbeelt van Bonne, en Pieter Brunore van Parma, in 't jaer 1466 gebeurt, als d'Italiaensche Historien verhalen; om de deugt t'eeren, liefelijk te vertoonen, en den menschen aen te prijzen; want zy is, waer men 'er ook vint, aengenaem en behaeglijk. Deze Bonne was geboren in Valteline, of 't landt der Grizons, door 't welk de Ridder Brunore, een leger voerende, reisde, en zag daer deze dochter, die de schapen hoedde: zy was kort, bruin, en niet zeer schoon, maer zeer levendig van geest, dat Brunore terstont gewaer wiert, dies hyze schaekte, en tegen haer dank weghvoerde. Hy deê haer zomtijts, als zy nu tot hem gewent was, tot tijtverdrijf, mans kleederen aentrekken, nam haer mee op de jaght, leerde haer te paert rijden, en andere manlijke oeffeningen, daer in zy haer zeer behendig toonde. Zy diende dezen Ridder met zulk een liefde en neerstigheit, hoewel hy haer, zoo 't scheen, voor zijn boel hiel, dat zy al zijn gebreken aen lichaem en gemoet geduldig verdroeg, en trok met hem in alle tochten en gevaer, te voet en te paert, over berg en dal, te water en te lant, met een ongeveinsde en getrouwe gehoorzaem- | |
| |
heyt, zonder hem ooit te verlaten, of verdrietig te worden. Brunore was in dienst van Fransoys Sforce, dien hy verliet, en voegde zich by Alfonsus, koning van Napels; maer hy veranderde van zin, en wou zich weder by Sforce begeven: dat voornemen quam Alfonsus te weten, die Brunore gevangen zette, van meening hem niet lichtelijk los te laten. Hier bleek de byzondere liefde en getrouheyt van zijn Bonne, die rust nocht lust had, zoo lang haer heer en meester in hechtenis was. Zy reisde, om hem te verlossen, tot de Princen en Machtige van Italien, tot den Koning van Vrankrijk, tot Philips hertog van Bourgonje, tot de Venetianen, en verscheyden andere, van welke zy brieven, ter gunst en verlossing van haer meester, verkreeg: zoo dat Alfonsus, door de voorspraek van zoo veel machtige Princen, als gedwongen wiert Brunore in vryheyt te stellen, en aen zijn Bonne weer te geven: die, hier meê niet vernoegt, haer meester zoo wijslijk wist voor te stellen, dat de Raet van Venetien hem veltoverste van haer leger maekte, met een rijke jaerlijkse inkomst tot zijn onderhout. Door al deze trouwe en kloeke deugden wierd dezen Ridder bewogen, haer niet langer als een boel, maer als zijn echte gezellin, te houden; dies hy haer opentlijk troude, in waerden hiel, en volgde in veel gewichtige zaken haer raet; waer door hy in korten tijt by de Venetianen in groot aenzien quam, te meer, dewijl zijn aenslagen wel gelukten. Men zag deze dappre heldin, als men vechten zou, altijt gewapent; het voetvolk leyden; en zomwijl, met de rondas aen den arm, en 't zweert in de vuyst, kloeklijk strijden; gelijk het bleek, als 't kasteel van Pavone, in 't lant van Bresse, meest door haer toedoen, weêrgewonnen wierd. Endelijk zonden de Venetianen dit heldig en kloek Paer naer Negropont, om dat tegen de Turcken te bewaren, die daer nooit, zoo lang als zy 'er waren, iet op winnen konden. Hier storf, na eenige tijt, den Ridder Brunore, en wiert 'er treflijk begraven; dies Bonne na Venetien trok om voor haer twee zonen de ampten haers vaders te verkrijgen, daer zy een ziekte kreeg, die dagelijks toenam; terwijl liet zy een | |
| |
kostelijk graf maken, daer in zy, na haer doodt, in 't jaer 1468, wiert geleyt.
Uit het voorverhaelde blijkt, hoe treflijk Salomons spreuk is, dat drie dingen in Gods en der menschen oogen zeer schoon zijn, als eendracht tusschen broeders, vrientschap onder de buren, en dat man en vrou gedurig in eenigheit en trouwe leven. Men leest een aenmerkelijke en gedenkwaerdige geschiedenis by Nauclerus, en andere Schrijvers, die hier wel op slaet, en tot ons voornemen dienstig is. Ik zal die hier, ofze schoon velen bekent is, byvoegen, voor de gene dieze nooit gelezen hebben; welker getal ongetwijfelt ver het grootste is. De Keizer Koenraet de derde, na een langen en onzekeren oorlog, dwong endelijk Guelfe, Hertog van Beyeren, die ziek was, zich in de stat Weinsberg te bergen, aldaer hy hem meende te vangen, en de stat te verwoesten, zonder na eenig verdrag te willen hooren. Maer hy wierd endelijk, door d'ootmoedige gebeden van veel vrouwen, zoo ver gebracht, dat hy haer toeliet onbeschadigt uyt de stat te trekken, op voorwaerde, dat zy niets meênemen mochten, dan't geen zy in haer armen en op haer schouders konden dragen. Toen quamen deze deughdelijke vrouwen, d'eerste met den Hartog, d'andere met haer mans, kinderen, vaders en moeders geladen, uit de stat; welke daet den Keyzer zoo wel geviel, dat hy van blyschap weende, zijn gramschap verwon, al d'inwoonders genade schonk, en met den Hertog, wiens dood hy te voren zocht, vreê en vrientschap maekte. Jan Bodin vertelt, dat Laurens de Medicis, door 't lezen dezer Histori, van een sware ziekte genas, zonder eenig ander hulpmiddel te bezigen: gelijk ook Alfonsus en Ferdinandus, koningen van Aragon en Sicilien, door 't lezen van Quintus Curtius en Titus Livius, haer verlore gezontheyt weêrkregen.
Hier dient niet vergeten de Histori van de Roomsche Publia Cornelia Annia, eertijts te Rome, als uit een out opschrift blijkt, gebeurt; deze, haer man overleden ziende, na datze twintig jaren zonder eenig verschil met hem geleeft had, gevoelde | |
| |
zulk een hertzeer in zijn doot, datze haer zelf in 't graf wierp, daer in de geest gaf, en met hem begraven wierd: op welk graf haer kinders en vrygemaekte jaerlijks, op haer sterfdag, aen Pluto en Proserpina offeren moesten, met roozen bestroyen, en daer na vrolijk zijn; want dit had zy by uiterste wil dus verordent.
Sabellicus, in zijn History van Venetien, verhaelt van een Smyrnische vrou, die door de Venetianen in die Stat gevangen, en met andre vrouwen na de galeyen gebracht wiert, dat se in 't gaen 't graf van haer man ontmoete, daer zy neêrviel, de zark omhelsde, met een klagende stem haer man riep, en zeide: Ach, lieve Bruydegom! den geheelen ondergang van ons Vaderlant is oorzaek, dat de wrede vyant haer gevangen voert, die nooit door liefde, nocht gewelt van u kon gescheyden worden. O wee my! men sleept my van u, zoo dat ik niet meer mijn lieve vaderlant, noch uw dierbaer graf zal zien. Ik meng mijn tranen met uw asch: laet ik uw geest door smeken bewegen. Maer wat komt my over? Ik wil veel liever sterven, dan dit lieflijk omhelzen verlaten. In 't spreken dezer laetste woorden bleef zy als aen 't graf gehecht, zoo datse door geen dreigen, bidden, nocht gewelt daer af te rukken was: deze standvastigheyt vergramde een Soldaet, die haer geleyt had, zoodanig, dat hy haer zijn sweert dwers door 't lijf stak; dies zy't geluk had, datse in haer vaderlant, en op de plaets bleef, daer zy begeerde te sterven. Hieronymus Ororius, in zijn history van Portugael, vertelt ook een treflijke geschiedenis van Hote, huysvrou van Rahi Benxamut, een kloek en zeer geacht hooftman by d'Alarben. Zy, door de Portugijzen gevangen, wiert kloekmoedig door haer man verlost, die een groot deel van zijn vyands leger doode, welke brave daet zy met een gedurige en uitnemende liefde en vrientschap erkende. Daer na bleef Benxamut in een veltslag, daer hy een der vyanden te hittig vervolgde, die zich omkeerende, hem met een lancie doorstak. Hote beweende zijn doot met ontallijke klachten en tranen, leyde 't lichaem in een treflijk graf, en onthiel haer negen dagen van eten en drincken, dat haer de doot veroorzaekte; en | |
| |
wiert, gelijk zy belast had, by haer man begraven: want zy oordeelde dat 'et onbehoorlijk was, dat een Paer, dat elkander met zoo een vierige liefde bemint had, lang door de doot gescheyden zou zijn.
Dit verhalen Sabellicus en Osorius van twee Mahumetaensche vrouwen, welker stantvastige trouheit tegen haer mans te prijslijker is, nadien het huwelijk by hun weinig geacht is; want de mans nemen zo veel vrouwen als zy voeden konnen, 't welk hun, gelijk eertijts de Moren en Numidiers, na Salustius zeggen, toegelaten is. Daerom moet men Simonides niet gelooven, die gevraegt, wat een vrou was? zeer onbescheidelijk antwoorde: zy is des mans schipbreuk, een storm des huis, een rustbreekster, een gevangenis van 't leven, een daeglijkse straf, een kostelijken strijt, een beestelijk gezelschap, een opgetooiden hont, en een nootwendig quaet. Of, als een ander Wijsbegeerige, op de zelve vraeg, even dwaeslijk zeide: dat de vrou is des mans schande, een onverzadelijk beest, een gedurige zorge, een gewoonlijken strijt, een dagelijkse schade, een verstoring der eenzaemheit, des mans schipbreuk, een vat van overspel, een verderfelijk gevecht, een ondragelijke last, een doodelijke slang, en de menschelijke dienstbaerheit. Op zulk een beschrijving zag Chrysostomus, als hy zeide: Wat is een vrou? Zy is een vyandin der vrientschap, een onvermijdelijk verdriet, een noodig quaet, een natuerlijke aenvechting, een begeerlijke elende, 't gevaer van 't huis, en een vermaeklijke schade. Dezelve Outvader doet, in een yan zijn Homilien, een scherpe berisping aen de vrouwen. Ik beken wel dat zoodanige beschrijvingen en uitroepende bestraffingen in booze, snoode, oneerlijke, en overspelige vrouwen te gedogen zijn en plaets hebben; want de H. Schriftuer schelt, en verfoeyt zulke veel meer, dan de welsprekenste Philosophen en Leeraers konnen doen. Men zou een gantsch hooftstuk maken van 't geen 'er Salomon in zijn Proverbia of Spreekwoorden van zeyt, als in 't vijfde capit. vers. 3, 4, 5: de lippen der vreemder vrouwe druppen honigzeem, en haer gehemelte is gladder dan oly. Maer het laetste van haer is bitter als alsem, scherp als een tweesnijdend sweert. Haer voeten dalen
| |
| |
na de doot, haer treden houden de hel vast. In 't zevende capittel beschrijft hy de treken der overspelige, en de schrikkelijke ongelukken, die 't genieten van haer lusten verzellen. Ziet ook 't laest van 't negende, en het 22 veers van 't elfde capittel. De mont der vreemder vrouwen, zegt hy in 't xxiii capittel, vers. 14, is een diepe gracht; op welcken de Heere vergramt is, zal daer in vallen. En aen't xxiii capittel, vers. 27; 28: Een hoer is een diepe gracht, en een vreemde vrou is een enge put. Ook loert zy als een roover, en zy vermenigvuldigt de troulooze onder de menschen. In 't xix, xxi, xxv, en xxvii capittelen bestraft hy de kijfachtige, tierende, en spijtige wijven. Maer aen d'ander zijde toont hy de groote zegeningen des huwelijks, als hy een deugdelijke vrou boven alle schatten en genuchten stelt. Leest het xii, xviii, xix, xxxi, en andere capittelen. Wat belangt de treflijke redenen van andere, men zou 'er heele boeken van konnen maken tegen de vyanden van Gods ordre, die de heilige dingen met zulcke onreynigheden vermengen, als d'onreyne geest en zijn aenhangers hen inblazen, en hanthaven.
|
|
Auteursrechtvrij