|
| |
Het XIV. hooftstvk.
Chrysostomus redenen over 't onvernoegen der menschen. Horatius veersen op 't zelfde oogmerk. Adrianus Iunius afbeelding, op zulk een zin. Plutarchus gelijkenis over 't menschen veranderlijkheyt. Wat 'er Herodotus van zegt. Aerdige voorstelling aen de wijzen en dwazen van Cleobulus. Schoone redenen om zich met weynig te vernoegen. Sacharias Heyns zinnebeelt op d'Arabische visscher. Veersen van Horatius, de Heer Iacob Cats, H.L. Spiegel, en Mamilius, beneffens enige redenen die op 't vorig verhael passen.
CHrysostomus bestraft dese ydelheyt zeer scherp, dat yder gemeenlijk klaegt, over 't geen daer hy meest aen verbonden | |
| |
is, en't geen dat hem betreft min, dan een anders zaken,ter herten neemt. Zo zegt hy: die geen kinders heeft, acht niets verdrietiger dan geen te hebben. Die arm is, en geen groot getal heeft, klaegt nergens meer over. Die 'er maer een heeft, meent dat 'et de grootste elende is, maer een te hebben. Heeft hy een schoone vrou, het dunkt hem een straf te zijn, dat zy zo schoon is, om dat hem de zorgen daer over knellen. Is zy leelijk, hy zegt dat hem niet ergers kon overkomen. Leeft hy op hem zelven, 't is een onlijdelijke quelling, niet is 'er verachtelijker of onvoorderlijker dan zulk een leven. Volgt hy d'oorlog, 't is een hart en gevaerlijk werk. Hy zou, naer zijn zeggen, liever te water en te broot zitten, dan zoo veel leeds lijden. Beveelt men hem eenige burgerbediening, hy zweert dat hy 't eenemael elendig is, om dat hy hem met zo veel zaken, die hem niet aengaen, bemoeyen moet. In 't tegtendeel, is hy een onderdaen, hy ver vloekt zijn leven, door hem als een slaef onder 't jok der gene, die hem gebied, te zien. In 't houlijk is 't hem een doot, dat hy zo voor zijn wijf en huyshouding zorgen moet. Buyten d' echte staet zegt hy stijf, dat, alleen te zijn, enkle schrobbery is, en noch huyshouding noch rust te hebben. De Koopman, de Lantman in rust ziende, houd hem gelukkig, en even zo veel zeght de Lantman van de Koopman, om zijn rijkdom. Het menschelijk geslacht is t' enemael begeerig, beschuldigt zijn geweten, en is bekommert van gemoed. Even zo klaegden eertijts de Heydenen. Onder andere stelt de Poëet Horatius zeer wijslijk voor, 't geen gemeenlijk die luyden gebeurt, die door eergierigheyt, afgunst, of enige andere oneerelijke begeerlijkheyt vervoert zijnde, altijts t'onvreden zijn , en naer nieuwigheyt trachten, door de Fabel van 't peert en 't hert, die hy dus verbeelt:
Het paert bekommert dat het noch gebrek zou lyen,
Verliet zijn vryheyt, die veel waerder is dan goud,
En achte 't best te zin in 's menschen onderhoud;
Maer't wiert een arme slaef, en moest zich daeglijx vlyen,
Tot swaer en bloedig werk, berooft van vryigheyt,
Toen zag het, dat 'et zich t'elendig had misleyd.
't Zelve wort in een andere geestige Fabel van d'ezel, die t'elckens van meester veranderde, uytgedrukt: Hy, by een ho- | |
| |
venier zijnde, klaegt over de sobre kost, en zuren arbeyt. By een potbakker verdroot het hem, dat hy altijdt kley en steen moest dragen, en beklaegde dus zijn staet, en wenschte de buyskolen van de hovenier te hebben. Hy, endelijk aen een Leertouwer verkocht zijnde, kermde, en vervloekte zijn leven, om dat men hem de rug met huyden van zijn maegschap, te weten van andere gevilde ezels, overlade: hy wenschte, maer te vergeefs, weer by zijn andere meesters te keeren. Een geleert Poëet van onze tijd, altijt op deze Fabel denkende, zeyde:
Maekt u 't geval een ezel, lijd
Geduldig zulk een lijden garen;
Hy doet heel wel, die hem, verblijd,
Te vreden stelt in zijn beswaren.
De verstandige hebben onder zulke gedichten niet anders willen zeggen, dan 't geen, dat Horatius in zijn schempdichten bestraft, daer hy bevallijk zijn tijtgenooten met deze ydele ongestadigheit wel te pas beschuldigt. 't Gaet zulke, die haer begeerte eynd noch maet stellen, en 't tegenwoordige om 't toekomende verlaten, als 't die kinderen ging die Adrianus Junius afmaelt: deze sprongen na de bellen, die van een stro pijpje, in water en zeep gedoopt, voortkomende, bestendig, en de regenboog in verwe gelijk, schijnen. Hy stelt deze spreuk daer by: Cuncto conplecti, stultorum. Dat is, de gekken willen alles omvatten. Deze reden gaet eygentlijk die gene aen, die naer veel staten en ampten tevens staen, en nimmer met 'et geen, dat zy hebben, te vrede zijn, maer nu dit, dan dat begeeren. Zy doen 'er weynig voordeel meê, en keeren dikwijls ledig weêrom. Plutarchus schijnt dat door een schoone gelijkenis te willen uytbeelden. Gelijk de vreesachtige, zegt hy, en die ter zee het herte beeft, nu van een schip, in een sloep, en weer in een galay klimmen, met mening dat die verandering haer verlichten zal, tot dat zy bevinden dat 'et verlore moeyte is, om dat haer walging haer navolgt; zo kan ook, om 't een ampt het ander te verlaten, het hert van de quelllingen en onrusten, die 't heeft, niet bevrijt zijn. 't Is groote onwetenheyt dat men zich met de gelegen-
| |
| |
heyt die voorhanden is, en 't geen dat men heeft, niet behelpen kan. Hy voegt 'er weynig daer na by: De dwazen, die niet weten, hoe men zich in dit menschelijk leven dragen zal, springen vermetelijk buyten spoor in voorspoet, en maken zich in tegenspoet kleynhertig, en benaaud. Dus worden zy in bey die dingen gepijnigt, by zonder in't geen men goederen noemt, min noch meer dan de zieken, die hit noch kou verdragen konnen. Die niet weten hoe men leven moet, 't geval dat haer recht bejegent, slinx ontfangende, begaen lelijke misslagen: maer in tegendeel zijn de wijzen de byen gelijk, die zuygen uyt de thijm den eelsten honig, en deze trekken uyt de moeylijkste toevallen, iets dat haer dienstig en voorderlijk is. De Grieken noemen deze deugt Autarkeia, en wy genoegsaemheyt, waer af Socrates in weynig woorden schier al gezegt heeft, wat 'er van te zeggen is. Een leven, dat met 'et weynige, dat 'et heeft, te vreden zy, is gelijk een korte en vermakelijke wegh, die veel aengenaemheyts en weynig moeystens heeft. Herodotus zegt; Zo al de menschen van de werelt haer eygen elenden by een brachten, om met haer geburen te mangelen, zy zoude, als alles wel gekeert en bezien was, 't geen dat zy 'er gebracht hadden, geern weerom nemen. De wijze Cleobulus was, zegt Plutarchus, van 't zelfde gevoelen. Hy,van goederen sprekende, daer zich een mensch behoorde meê te vrede te stellen, zeyde: wat de wijze betreft, de wet heeft haer de mate voorgeschreven: maer aengaende de dwazen, ik zal die een spreukske verhalen, dat ik eertijts mijn moeder tegens mijn broeders heb hooren vertellen. Zy zeyde dat de Maen op een tijd haer moeder bad, dat zy haer een kleyn bovenrokske zou maken, dat haer wel aen 't lijf paste. Hoe is 't mooghelijk, voerd 'er de moeder op uyt, een te krijgen dat u wel passen zou, dewijl ik zie, dat gy nu vol zijt, dan groeyt, en weerom afneemt? Zo qualijk zou men ook een dwaes of gierig mensch, maet van goederen konnen stellen, die hem voldoen zou: want hy heeft nu 't een dan 't ander van doen, door de verscheydenheyt zijner begeerten, gelijk Esopus hond, die, in 't vriezen van de winter van kou in een gekrompen, voornam een huys te maken, en in de hit van de zomer op zijn langst uytgestrekt liggende, zulx onnodig docht. Ziet gy niet dat zodanige, die de kleine maken, en | |
| |
zich aen kleyne zaken binden, als van zins naau en sparig televen, daer na schielijk als zy gemene luyden, niet hebben mogen, 't geen zy Prins en Koningen zien hebben, niet anders klagen, als of zy van honger moesten sterven. Daerom is 't groote wijsheit, dat de mensch in zijn leven zijn staet overlegt, hem daer meê vernoegt, maet houd, en met Icarus niet te hoog vliegt; dewijl men met weynig leven kan, en 't leven kort is. Want als men de kintsheyt, ouderdom, ziekte en andre rampen afrekent, wat tije zal er overschieten? Evenwel houden wy ondertusschen qualijk huys, en stellen ons aen, of wy eeuwig op de werelt leven zouden, loopen van d'een in d'andre werlt, om in 't gevaer van 't leven veel goet te vergaren, maken grote schepen, en timmeren grote huizen, dat ons in grote slaverny brengt; andere besteden haer erfgoederen qualijk, verliezen, en verquisten die niet alleen, maer gebruyken die ook tot ondeugt en schelmstukken, en die zoo quijt zijnde, klagen en roepen dan, dat haer niet genoeg achtergelaten is, en wenschen weer na de dood van enige van haer vrinden, daer zy erfenis van wachten: maer
Waer toe dient al het grote goet,
Dewyle men verhuizen moet;
En elk, hoe machtig, schoon, en ryk,
Verandert wort in stof, en slijk.
Daer men met een kleyntje dit korte leven onderhouden kan, als men aen d'Arabische visscher ziet, die een schiltpads schelp voor huis en schip gebruykt; gelijk het zinnebeelt, en de veersen van Zacharias Heyns daer op slaende, uitwijzen, die dus luyden:
D' Arabisch Visscher, om zijn leven t'onderhouwen,
Zal met een groote moeyt noch timmeren noch bouwen,
Een schildpads schelp alleen hem dienstigh is en nut,
Op 't water voor een schuit, op 't land ook voor zijn hut.
Waer toe dan 't groot gebou van huizen en van schepen,
Daer mede wy de ziel tot in den afgront slepen?
| |
| |
O mensch, gedenkt by tijts dat gy verhuizen moet,
In plaetse dat gy gaert 't vergankelijke goet.
Horatius zegt,
Wie tot zijn onderhoud genoeg heeft, wensch niet meer,
Noch land, noch huis, noch hof, noch rijkdom kan den Heer,
Die krank te bedde ligt, het zwakke lichaem stijven,
Noch d'alderminste zorg uit zijn gemoed verdrijven.
Zoo zegt de hooggeleerde Kats,
| |
| |
Die in weynig stelt zijn lust,
Maer die 't nette spant te breed,
Vint of hier of daer zijn leed.
Noch op zijn twaelfde zinnebeelt:
Een weynig spys en drank kan ziel en lijf vermaken,
Elk heeft genoeg, die maer zijn gierig hert wil staken,
Die meest begeert, heeft minst, dies wilt gy zijn gerust,
Vermeerdert niet uw goet, maer mindert quade lust.
H.L. Spiegels treffelijk zeggen voegt hier niet qualijk:
God en niemant meer te vrezen,
Weldoen en staeg vrolijk wezen,
Eer aendoen zijn ovrigheyt,
Leven stil, in kleynigheyt,
Buyten dienst van hof en kerk,
Vlytig in zijn eigen werk,
Goet tot nood-druft en niet meer;
Zulk een leven ik begeer.
Dus luyden Horatius veersen op onze vorige zin:
Die veel begeert, behoeft ook veel,
Wat ons van Gode, tot een deel,
Al is 't wat sober, is gegeven,
Dat is genoeg om van te leven.
Niet min aenmerkelijk zijn de veersen van de Poëet Euripides:
Met hun nood-druft zijn te vreen,
Eerelijke en vrome luyden,
Want het zijn onnodigheen,
Mits het niet heeft te beduiden,
Al het goet by een vergaert,
Er van jaer op jaer verspaert.
De Geest Gods gewaegt daer van door de Koninglijke Profeet, op dezen zin: Het weynige dat de rechtveerdige heeft, is beter dan d'overvloet veler godlozer.
Daer ор scheen Lactantius te zien, door dit zeggen, een wijs en
| |
| |
rechtveerdig man, die acht, dat hem al de goederen des werelts gegeven zijn, begeert niet dat eens anders is, uyt vreze dat hy zijn naesten vertoornen, en tegens de menschelijkheit zondigen mogt, nocht wenscht ook naer grootheyt of gezag over andere, op dat hy niemant overlast doe; want hy weet dat alle menschen van God geschapen en door broederschap vereenigt zijn: hy is met 'et zijn te vreden, hoe weynig het is, om dat hy, zijn broosheit gedenkende, niet meer dan zijn nooddruft zoekt: hy deelt van 't weynige, dat hy heeft, de nood-druftige mede; en medogen met d'armen te hebben, is een uytnemende deugt. Hy veracht daer by de vergangkelijke en zondige vermakingen, om welke te genieten, men de rijkdommen zoo gretig begeert, dewijl hy ingetogen, en meester van zijn onzuyvere begeerlijkheden is. Hy vreesachtig noch hovaerdig zijnde, steekt het hooft niet om hoog; maer is, om dat hy zijn aerd kent, goedertieren, gemeynzaem, en vriendelijk. Zoo zeg ik dan met de Poëet Mamilius:
Hoe komt dat wy vol angst onz zeer elendig leven
Verslijten? en dat elk door zorg en groot begeer,
Om gelt en goet by een te schrapen, word gedreven?
En evenwel haer hoop verkrijgen nimmermeer?
En waerom zeggen wy dan staâg, wy zullen leven
En leven nimmermeer? en waer uit spruyt dit quaed,
Dan zulk een die niet acht 't geen God hem heeft gegeven
Zo arm is, dat hy staâg noch naer eens anders staet?
Wel en zeker handelen dan die luyden, die, met haer kleyne staet te vreden zijnde, 't geen dat zy in handen hebben genieten, door een zoete hoop, dat 'et door haer neerstigheyt toenemen zal, of dat de mildigheyt der Grote daer iet by zal doen, of dat enige wettige erffenis alles te recht zal helpen, of iet te winnen vinden, daer zy 'er oogmerk op hebben, en ondertusschen zich niet bekommeren, dan met 'et geen zy alrede bezitten. Adrianus Junius stelt dit door hippelkorens voor, die den dauw zuygen, en met zingen zich verheugen, met een Italiaens opschrift: Di questo mi contento, & meglio spero. Dat is: hier mee ben ik te vreden, en hoop wat beters.
|
|
Auteursrechtvrij