|
| |
| |
| |
Het XII. hooftstvk.
Verwonderlijke grootte, sterkte, en doot van de Keizers Maximinus, en C. Marius. Ciceroos geestige boert-rede. Wat zenuwen sterkte bybrengen. Zeltzame krachten van Tritanus en zijn zoon, en van Milo van Crotone. De byzondere sterkte en dapperheyt van Keizer Aurelianus, van Castriot of Scenderberg, van Galeas Bardasin, van den Tartar Tamberlaen, van Fronsberg, en den Baron van Zwartzenberg met een verhael van 'er gedenkwaerigste daden. Van de Reus Enother. Zommige meenen dat Roelant een Reus was, 't welk Koning Fransoys onderzoekt. Beuzelachtig verhael van den heremijt Hamon. Fazel is een ooghgetuyge van veel Reuzengebeenten. Schoone aenmerkingen van den Reus Goliath, en Davids strijt tegen hem; ook over een spreuk uit Moses eerste Boek. Wat Augustinus van de Reuzen schrijft, die om haer hoovaerdy van God vernielt worden.
IUlius Capitolinus en andere Historyschrijvers verhalen, dat de dwingelant Maximinus, een moorder en navolger van den vromen Keizer Alexander Severus, zoo groot was, dat hy acht voeten lengte, en de duym zoo dik had, dat zijner vrouwen armring daer aen paste. Hy was zoo overmatig sterk, dat hy, met zijn handen, gelade wagens voorttrok, met een vuistslag een paert de tanden uitsmeet, met een voetstoot het de beenen brak, arduynsteen tusschen zijn vingers verbrijzelde, en met zijn handen jonge boomen deê splijten; zoo dat hy Hercules, Anteus, en Milon van Crotone genoemt wert. Tot Keizer, als Herodianus zegt, van 't krijgsvolk aengenomen zijnde, vermits zijn zeltzame lengde, groote sterkte, en dapperheit in 't vechten, wiert hy, om zijn wreetheyt, zoo gehaet, dat men hem Cyclops, | |
| |
Busyris, Scyron, Phalaris, Typhon, en Gyges noemde; want hy geloofde, dat hy hem niet, dan met moorden en gewelt, kon verzekeren. Men zach ter weerelt nooit wreeder beest: hy verliet zich enckel op zijn sterkte, als of 't onmogelijk was hem te dooden. Kort, hy meende byna, dat hy, om zijn Reusgelijke gedaente, onsterflijk was; dies hy, door een tooneelspeelder op de Schouburg, daer veel volks by was, bedektelijk uytgedaegt wiert met deze veersen:
Den Olyphant is groot, de Leeuw is wonder sterk,
De Tijger is zeer wreet: nochtans, door list der menschen,
Gerakense aen hun doot. Wat een niet in het werk
Kan stellen, dat doen tien, of hondert naer hun wenschen:
Zoo gy dan nooit ontziet, nocht vreest een mensch alleen,
Verschrikt voor veele, die hun krachten saem besteên.
Maer 't gene al spelende gezeyt was, gebeurde hem in ware daet; want als hy de stat Aquileja heftig belegert en vergeefs bestormt had, wiert hy als uytzinnig van spijt, gelijk de wilde beesten, als zy hun wonden gevoelen, verhitten; zoo dat hy hier door zijn soldaten mishandelde, die, daer door getergt, hem met zijn zoon ombrachten. Trebellius Pollio schrijft van C. Marius, die een smit geweest was, en in Galienus tijden door 't krijgsvolk tot Keizer gekoren wiert, dat niemant hem in sterkte der vuyst, om te slaen en af te keeren, gelijk was, zoo dat d'aderen zijner handen als zenuen waren. Met zijn vierde vinger, die men de medecijn noemt, deê hy een wagen, met d'ingespannen paerden, stil staen, en te rug wijken: als hy een sterk mensch een knip gaf, dat veroorzaekte zulk een pijn, als of hy door een ander een hamerslag kreeg. Met twee vingers verwrong en verbrak hy vele dingen. Keizer geworden zijnde, ging d'eerste dag met de pracht zijner krooning voorby, de tweede begon hy zijn heerschappy; maer de derde wiert hy, door een soldaet, die welëer in 't smeden zijn knecht geweest had, omgebragt; die hem zeide, terwijl hy toestak, dit is 't sweert dat gy zelf gesmeet hebt. Antony de Pois stelt ergens, in zijn verhael van d'oude Munten en Meda- | |
| |
lien, als iet zelsaems, het beelt van dezen driedaegschen Keizer in een Penning, met dit opschrift: Imperator Cajus Marius, Pius, Felix, Augustus. Men zou de geestige boert-rede, die Cicero de Burgemeester Vatinius gaf, bequamelijk op hem konnen passen; te weten , dat zijn heerschappy t'eenemael wonderlijk was; want men kon'er geen Lente, Zomer, Herfst, nocht Winter in bespeuren.
Maer, terwijl wy op 't verhael der zenuen gekomen zijn, ik zal tot ouder voorbeelden voortschrijden. 't Is zeker dat de zenuen de meeste oorzaek zijn van de sterkte des lichaems; en dat Solinus zegt, hoe zy dikker zijn, hoe 't lichaem stercker is. Ook dat Varro, tot een voorbeelt van meer dan menschelijke sterkheyt, van een Samnijtsche schermer, Tritanus genaemt, verhaelt, dat niet alleen zijn borst; maer ook zijn handen, en armen in de lengde , kruyswijs en over dwers, met zenuen bezet waren; zo dat hy, al die hem durfden aentasten, zonder eenige moeiten, met een stoot om ver wierp. Dat ook de zoon van deze schermer, soldaet onder Cn. Pompejus, zijn vyant, die hem uitdaeghde, met zijn bloote hant verwon, en met een vinger in Pompejus leger bragt. Men zegt ook, dat Milo van Crotone boven menschelijk begrijp sterk was, en dat hy, met een vuysslag, een stier dootsloeg, die hy ook den zelven dag, na dat hy toebereyt was, alleen opät.
Om tot jonger voorbeelden te komen, Flavius Vopiscus schrijft, dat de Keyzer Aurelianus zeer lang en sterk was; en verhaelt, met de Historyschrijver Theoclius, dat hy, in den Sarmaetsen oorlog, met zijn eigen handt, op een dag, 48 van zijn vyanden doodde, en in verscheiden dagen meer dan negen hondert en vijftig. De zelve Keizer, noch opperhooftman van 't zeste Fransche Legioen te Mentz zijnde, verbrak de macht der Francken, die heel Vrankrijk doorliepen en plonderden, zoodanig, dat 'er, na dat hy 'er met zijn eigen hand zeven hondert gedood, en drie hondert verkocht had, een lietje tot zijner eere van gemaekt wierd. Gelijk men ook in de heilige onfeilbare Historien van Gods Woort, ter eeren de brave helden, inzonderheit Saul | |
| |
en David, verscheyde lofzangen vind; maer van een andre klem en gewicht, als de lietjes, die door de geest dezer werelt voor zijne slaven gerijmt zijn.
Nu zal ik, zonder langer te staen op d'onwaerschijnlijke Historien der oude Helden en Heldinnen, daer meê eenige dwaelgeesten onze voorouders vergiftigt hebben, haer met logens, in plaets van waerheit, voedende, beginnen te verhalen de zeer gedenkwaerdige daden van den dapperen Joris Castriot, Prince van Albanien, van de Turken Ischenderbeg, dat is, Heer Alexander, om zijn uitstekende manhaftigheyt, genoemt. Paulus Jovius heeft 'er, in zijn doorluchtige Mannen, een kort begrijp van gemaekt, daer hy zegt, dat Castrior nooit veltslag weigerde, nocht voor zijn vyant vluchte, nooit vreesde in't grootste gevaer, en nooit gequetst, dan eens een weinig aen de dgye was; daer hy nochtans tegen de machtige Keizers, de Sultans Amurath en Mahumet, gedurigen oorlog voerde; wiens macht hy niet alleen weêrstont, maer ook, in zeven veltslagen, zoo veel Bassaes met haer legers versloeg, en plonderde. Hy heeft, vervolgt de zelve Jovius, met zijn eigen hant, in verscheyde slachten, twee duyzent Turken verslagen; Barlet schrijft drie duizent: want hy was gewent, die hy raekte, maer een slag te geven: en hy kon zijn swaert, schoon dat 'et groot en swaer was, met zulk een sterkte en wakkerheit gebruyken, dat hy nimmer mis sloeg; en yder slag trefte zoo, dat hy in stukken hieuw, of midden deur, of 't hooft af, en zomwijl 't bovenste der schouderen met een en al die hem ontmoeten. De Turken, die zijn handen ontsnapten, vertelden, met grooten ernst, Castriots zeltzame kloekheyt aen den Sultan Mahumet, die zelf het swaert, dat door zijn Meesters dapperheit en krachten zo veel bloet storte, begeerde te zien: Castriot zont het hem te Constantinopelen; om dat men meende dat het zoo gesmeer en getempert was, dat geen yzeren harnas de slagen die 't gaf kon weerstaen; doch de kracht was niet in 't swaert, maer in Scenderbegs arm. Hy was namaels om zijn manhaftigheit zo geacht, dat de Turken, na zijn doot byna heel Albanien gewon- | |
| |
nen hebbende, zijn graf zochten, en vonden, daer zy hun aendacht deden, en eerden de gedachtenis van dien grooten Prins; tot dat zy zijn graf openden, en zijn gebeente daer uyt namen, 't welk zy voor een groote rijkdom achten; en meenden, dat al de gene, die een beentje van dezen dapperen oorloogshelt aen den hals droegen, onquetselijk en onverwinlijk zouden zijn. Barlet vertelt ook als aenmerklijk, dat, als hy in 't vechten, en in 't heftighste van den slag was, onder andre wonderen, die men in de verandering van zijn gelaet speurde, zijn onderste lip spleet; en veel bloets uytgaf; 't welk ook wel gebeurde, als hy, in 't verhandelen der staetzaken zich vergramde. Dezen dapperen Prins sterf in 't jaer 1466, in zijn drieënsestigste jaer, dat men 't moortjaer noemt, aen een koorts, als hy 24 jaren geheerscht had.
Men kan by dit voorbeelt voegen, 't gene Thomas Fazel, en Cl. Marius van Galeas, of Galeot Bardasin, Edelman van Catane, verhalen, die van tijdt tot tijdt in zoo groot een lengde en dikte toenam, dat hy alle menschen ver te boven ging; daer by zo sterk zijnde, dat niemant, in 't springen, werpen, met de piek en anders te voet en te paert te vechten, tegen hem bestaen kon, zonder dat zijn groote lengde hem hinderde; want gants gewapent; met een korte piek in de rechter, den appel van de zael in de slincker hant, sprong hy 'er in, zonder zijn voet in de stegelreep te zetten: zomtijts zat hy op een groot paert zonder toom, dat hy de sporen gaf, en in 't snelste van zijn loop, door 't nijpen van zijn beenen, deê stil staen. Hy lichte met zijn hant een geladen ezel van der aerde. Hy stelde zich tegen de twee sterkste mannen, die hy ter aerde wierp, en de handen op de rug bond. Voor de stat Plombin, van Alphonsus koning van Arragon belegert, grepen hem drie gewapende ruyters aen; maer hy gaf d'een zulk een slag, met 'et gevest van zijn swaert, in de zijde, dat hy half doot van 't paert viel; d'ander vatte hy om de middel, lichte hem uyt de zael, en smeet hem ter aerde; en de derde gaf hy zoo een slag met den elleboog, dat hy vluchte. Hy was in vier duellen, of tweegevechten, verwinnaer. De Historischrijvers verhalen dat | |
| |
Tamerlaen, Keyzer der Tartaren, zoo groot en sterk was, dat hy een der grootste bogen zoo stijf spande, dat hy daer meê een metalen mortier doorschoot. Men leest in Herodotus byna 't zelve van een Koning der Macrobianen, een volk in Ethiopien.
De groote kloekheit en sterkte van Joris van Fronsberg, Baron van Milderham, is in Hooghduits, met zijn gedenkwaerdigste daden, beschreven. Paulus Jovius maekt ook gewag van hem, en hoewel hy hem, als een vyant des Paus, hart handelt, evenwel laet hy niet zijn oorlogsdeugden te verhalen; want na dat hy de goede diensten van dezen Helt aen Keizer Karel de vijfde, inzonderheyt in de veltslagen van Bicoke, en van Pavyen (daer in de Koning Fransoys van Vrankrijk gevangen wiert) vertelt heeft, zegt hy, dat Fronsberg in vijftien volle veltslagen, en meer dan twintigh gevechten, altijts kloek en dapper gevochten heeft; en dat hy zoo sterk was, dat hy met den middelsten vinger zijner rechter hant, den sterksten man, hoe vast die ook stont, van zijn plaets kon stooten. Hy deê een paert, in vollen loop, als hy 't by den toom greep, stil staen. Hy kon met zijn schouderen een stuk geschuts verplaetsen: ging liever te voet dan te paert; en niemant, hoe jong en sterk hy was, overtrefte hem in 't gaen. Ik heb mijn Vader hooren verhalen, dat 'er, in zijn tijt, niemant was, die Jan, Baron van Swartzenbergh, in sterkte van lichaem, grootmoedigheit, kloekheit en voorzichtigheyt des verstants, te boven ging; en dat hy een dikke gedraeide koord kon breken, en met zijn handen een hoefyzer deê buigen. Zoo sterk was ook Patocova, Pools edelman, die, ten verzoek van den Turkschen Ambassadeur, met toestaen des Konings van Polen, onthooft wiert. Jan Leonclavius zegt van hem, dat hy zoo lichtelijk een nieugesmeet hoefyzer, als een blat papier, van een scheurde. Reynier van Reyner zegt, dat men, in de graven van Brandenburg, in zijnen tijt, zulke groote beenderen vond, dat een schenkelbeen tot aen de heup van een groot mensch reykte.
Deze voorbeelden toonen, dat de nachtvoorgaende eeuwen | |
| |
Duitslant menschen voortgebragt heeft, die in groote, sterkte, en krachten by d'oude te gelijken zijn. Maer onder al de voorverhaelde is 'er niemant, die by den Reus Enother, die onder Karel de Groot ten oorlog diende, halen mag. Hy versloeg de menschen, als of hy gras maeyde; en nam 'er zomwijl een deel op 't eind van zijn spięts, (gelijk men de vogels aen een stok rijgt,) die hy op zijn schouders wegdroeg, zegt Aventinus in de Beyersche histori. Ik weet dat vele meenen, dat Roelant, zusters zoon van de jongstgenoemde Keizer, een Reus was, dat zy met de groote steene en gewapende beelden, die men op de markten van veel Saxische steden tot een teken van vryheit ziet, en noch heden Roelanden genaemt worden, willen bewijzen: maer ik heb veel geloofwaerdige lieden dikmael hooren zeggen, dat de Koning Fransoys d'eerste, nieusgierig zijnde om te weten of 't waer was dat men van Roelant zeide, zijn graf deê openen, daer in men zijn gebeente en zijn boog verrot, maer zijn harnas hoewel verroest noch heel vond; dat de Koning aen trok, en hem zoo wel paste, dat men genoeg zien kon, dat Roelant niet grooter dan de Koning geweest had, die niet veel meer dan van middelbare lengte was. Men toont te Worms, en in andere steden langs den Rhijn, groote gebeenten, in de wapenhuizen bewaert, die men gelooft van de Reuzen des voor leden tijts overig te zijn. Ik heb ook te Pouzol in Italien gebeenten van wonderlijke groote en lengde gezien, daer Pomponius Letus een opschrift by gemaekt heeft.
Men zou bequaemlijk hier by mogen voegen 't verhael van Hamon, Egyptisch Heremijt van Patritius bygebragt, van veel ongelofelijke dingen, zoo 't niet meer na d'Egiptische beuzelen, dan na Christelijke waerheyt geleek. Om 'er evenwel een staeltje van te geven, hy zegt, onder andere zaken: 't Heugt ons, dat men ons vertelde, dat de menschen in 't begin der weerelt zoo groot waren, dat zy hunne hoofden in den sterrehemel konden verbergen, en Emephimes genoemt wierden; dat 'er in de volgende tijden kleynder menschen quamen, Phtaimes genoemt, die noch- | |
| |
tans met 'et hooft aen de wolken raekten; en dat 'er noch andere navolgden, Gygenes, en van zommige Reuzen genoemt, tot de tijden van Noë, die, om 'er grootte en sterkte, veel jaren jeugdig en gezont leefden; maer na de Sontvloer begon alle dingen te verkleinen, &c. Neemt dat dit maer beuzelen zijn: wat zullen wy dan zeggen van 't gene Thomas Fazel van de Reuzen, en van 'er oorsprong verhaelt; en dat hy, na zijn zeggen, van haer lichaem en wonder groote beenen, die men in Sicilien vond, zelf gezien heeft? Hy schrijft, dat hy tanden van vier oncen, uyt deze overmatige lichamen, in zijn huys had, ja dat 'er van vijf oncen waren. Ook dat hun lichamen 18, 20, 22, en 25 cubitus langte hadden; dat 'et bekkeneel van zommige zo dik was als een ton, die vier hondert pinten wijns groot is.
Wy lezen in Gods heylige Historien, als in de boeken Genesis, Numeri, Deuteronomi, Josua, der Richteren, Samuels, der Chronijcken en andere, dat 'er, voor en na de Sontvloer, Reuzen geweest zijn; onder welke Goliath, die David, door Gods hulp, ongewapent met zijn slinger ter aerde wierp, een van de grootste was. Men kan van zijn lengte, uyt de beschrijvingen aenmerking zijner wapenen, oordeelen. Daer staet, dat hy zes cubiten en een palm lang was; het zou, by onze cubiten geleken, weinig zijn; maer 't is buyten twijfel, dat die met de maet der lieden, die toen leefden over een quam; en de geleertste uitleggers meenen, dat deze Reus tweemael langer was, dan onze tijtgenoten zijn. Hy had een kopere borstharnas, dat twee duizent sickels woeg, en zijn spies was zes hondert sickels yzer swaer. Zes van de sterkste mannen onzes tijts zouden naulijx zoo een rusting, met helm en swaert, konnen dragen. Zommige meenen, dat hy, maer negen, of twaelf Konings voeten ten hoogste groot was; maer 't had hem onmogelijk geweest zulke sware wapens, zonder meerder groote en sterkte, te dragen. Dat hem David, een jongeling en klein van gestalte, versloeg, is een enkle wonderdaet, 't zy men zijn ouderdom, gestalte, arm, werktuig, of de vrucht van den worp, bemerkt. Philo de Jode verziert, dat Da- | |
| |
vid aen Goliath, als hy ter acrde lag, een Engel, Cerviel genoemt, toonde, die, hem ziende, zeyde:gy alleen hebt my niet verslagen; maer veel eer u helper, wiens gelaet geen menschelijkegedaente gelijkt. De zelve Schrijver wil ook bewijzen, dat David en Goliath neven waren, 't welk onwaerschijnlijk is. Men gist ook, dat Og, Koning van Basan, zeer groot was; want daer staet dat zijn ysre bedsteê negen cubiten lengte had. De Israëliten by de Enakims geleken, zeggen de bespieders van 't beloofde lant, schenen maer sprinkhanen. Wat belangt het gene verhaelt word, dat uit de kinderen Gods en dochteren der menschen, (dat is van 't geflacht der heilige Aertzvaders, en booze nakomelingen Cains) Reuzen geboren wierden; Moses noemt die Nephilim, 't welk trotse en verschrikkelijke menschen beteekent: zommige zetten 't over afvallige en weêrspannige lieden, die zich tegen den dienst Gods en de ware leere der Kercke stellen; en die, hun booze lusten den toom gevende, haer zelve, met allerley godloosheit, ongerechtigheyt en vuiligheyt besmetten: want gelijk die booze vrouwen haer mans van de ware Godsdienst aftrokken, zo verdorven zy ook hare kinderen door gruwelijke onderwijzingen; dies zy eindelijk, tot alle gewelt en boosheit verkocht, Atheïsten, dat is Ongodisten, wierden.
Wy lezen ook by de Heidensche Schrijvers ongelofelijke zaken van de Reuzen, waer van lichamen, die 12, 22, en 30 cubiten lang waren, gevonden zijn. Augustinus zegt, dat hy aen d'oever van de haven van Utica een baktant zag, zoo groot, dat men 'er hondert van onze tanden af maken kon. Ook toont hy, (met twee veerskens uit Virgilius twaelfde boek van Eneas, die van Turnus spreken, dat hy een grooten steen, om naer Eneas te werpen, op nam, die zoo swaer was dat 'er twalef mannen genoeg aen te tillen hadden,) dat daer ontrent veel lichamen der Reuzen begraven waren. Plinius schrijft ook dat in 't eilant Candien een aertbeving quam, die een berg opende, daer men een lichaem, 46 cubiten lang, recht op staende, in vond, dat zommige meenden Orions, andere Cethus te zijn. De Historischrijvers | |
| |
zeggen, dat Orestis lichaem, in 't graven gevonden zijnde, veertien of vijftien voeten lang was. Augustinus geeft reden van deze onmatige grootheit, als hy zegt, dat God zoodanige menschen in de werelt liet komen, om te toonen, dat de schoonheit, hooghte en sterkte der lichamen niet onder de voornaemste goederen moet getelt worden; aengezien dat weldaden zijn, die de boozen met de goede gemeen hebben. Ook heeft deze zeltsame en wonderlijke lengte den Reuzen, na Baruchs zeggen, tot hare zaligheit niet geholpen; want waer zijn, vervolgt hy; de Reuzen, die eertijts geroemt, groot van gestalte, en in d'oorlog geoeffent waren? De Heere heeft haer niet verkoren, noch den weg der wetenschap bekent gemaekt. In de Heylige Schrifture zijn verscheide voorbeelden der Reuzen, die op haer sterkte steunden en hoveerdig waren, en daerom, meer dan andre menschen, van God vervloekt en uitgeroeit zijn. Dat hebben d'oude Poëten in de Cyclops, Titans, en andere Reuzen getoont, die door Jupiter in de Phlegriaensche velden met den blixem vernielt zijn.
|
|
Auteursrechtvrij