|
| |
| |
| |
Het XI. hooftstvk.
Schoone rijmen van Seneca. Caligulaes ongemeene brug, en de redenen waerom by die bouwde. Keizer Claudius maekt, met uitnemende kosten, een staende water droog. Ongeloofelijke rijkdommen der Romeinen. Nero maekt vruchtelooze werken. 't Zelve doen verscheyde Vorsten, daer een spreekwoort af komt. Xerxes doorgraeft den berg Athos. Vergeefsche pogingen van de koningen Nicanor en Nico, de koningin Cleopatra, de Keizer Trajanus, Neroos Colonel, de Keizers Karel de Groot, en Karel de vierde, en der Turken, in't aenvangen van ongemeene en bovennatuerlijke werken. Treffelijke leeringen, en een Egiptisch zinnebeelt daer op. God alleen kan de palen der zee verzetten. Voorbeelden
daer van uit zijn H. Woort, en uit Ortelius en Camdenus.
DE Poëet Seneca doet, in een van zijn Treurspelen, zeker man dus spreken:
De Grooten willen altijt meer,
En poogen alles te verkrijgen;
Hun macht is minder dan 't begeer,
Dat boven alle hoocht' wil stijgen.
Deze rijmen ziende, zeide ik, dat dit een van de braefste en zekerste spreuken is, die Seneca heeft. Want t'allen tijde hebben Keyzers en Koningen, steunende op haer macht en rijkdom, groote en ongemeene zaken gepoogt te verrichten; op datze den nakomelingen de teikenen hunner grootheyt deden beschouwen, hun vyanden vrees aenjoegen, en 't gemeyne best dienst doen zouden. Dat ziet men in Keizer Caligulaes bestaen, die niets, dan onmogelijke dingen, zocht uit te voeren; want hy, na Suetonius zeggen, de tusschendeelen van twee Bayen, en de hoeken van Pozol, door een brug aen een voegde; die, ge- | |
| |
maekt van twee rijgen vrachtschepen, en met een dijk van aerde, met steen gevloert, als Appius groote wegh, 3600 schreden lang was. Ik weet, vervolgt Suetonius, dat vele meenen, dat Caligula met die brug trachte Xerxes na te volgen, die over den Hellespont een zeer lange brug, doch korter als deze, maekte; maer andere zeggen, dat 'et was, om de Franschen en Engelschen, door 't gerucht van zoo een machtig werk, te verschrikken. Doch de derde en zekerste reden is, dat Caligula den Sterrekijker Thrasillus wilde logenachtig maken, die aen Tyberius, als hy na zijn navolger vraegde, gezeyt had, dat Caligula Keizer zou worden, als hy over de tusschenzce der Bayen te paert zou rijden. Daer zijn noch eenige steenen bogen by Pouzol van overig, die ik met verwondering zag, vermits de langte die deze brug, op bogen en schepen, tot aen 't kasteel van Bajes, had, dat noch tegen over Pouzol gezien wort. Met diergelijke vermetenheyt onderwont Claudius, Caligulas navolger, na 't verhael van de gemelde Suetonius, het Ficijnsche Lac, of staende water, droog te maken; zoo wel tot het gemeene voordeel, als om eer te behalen, en eenige byzondere lieden voor te komen, die zulks op haer eygen kosten, mits dat de drooggemaekte landen hen zouden toekomen, aenboden te doen. Hy, een berg doorgehouwen, en doorgraven hebbende, volbracht, met groote swarigheyt, na elf jaren, die wichtig werk; waer aen dagelijks dertig duyzent menschen arbeydden. Ook zijn 'er noch andere bewijzen der Roomsche mogentheyt overig, niet alleen in de treffelijk gevloerde gemeyne wegen, als noch eenigsins aen Appius weg, die tot Brundusium toe loopt, blijkt; maer ook aen zoo veel verborge gangen onder d'aerde, Waterleidingen, Tooneelen, Schouburgen, Obelisken, dat zijn spitse grafnaelden, Tempelen en Bogen in verscheide plaetsen.
De Romeinen hadden ook, om zulke sware kosten te doen, groote inkomsten; want de Historischrijvers zeggen, dat het inkomen van Egipten alleen, ten tijde van Ptolemeüs, gebynaemt de Fluyter, zeven milioenen, en vijf hondert duyzent kronen | |
| |
beliep. Dit Rijk, ten tijde van Augustus; onder de Roomsche macht gekomen zijnde, bracht, door de koophandel van Indien en Ethiopien, veel meer rijkdom in de schatkisten; en, om te swijgen van zoo veel andere lantschappen, zy trokken uyt de zilvermijnen by nieu Carthago jaerlijks ontrent een milioen gouts. Ook hadden zy een ontelbre menichte slaven, die zy, gelijk de Turken nu noch doen, als beesten voedden en deden arbeiden. Maer gelijk aen d'een zijde waer is, dat de Romeynen zoo veele groote werken, met minder swarigheyt en kosten, als men t'onzen tijde zou konnen doen, machtig zijn geweest voor te nemen, te vervolgen, en te volbrengen, door 't behulp van hare slaven, en groote rijkdommen, waer van een blijk is in Keizer Claudius, die, uyt zijn eigen middelen, veertien hondert duizent kroonen tot het maken van een Waterleyding gaf; zoo is ook aen d'ander zijde waerachtig, dat zy veeltijts, de Natuur gewelt aendoende, tijt, moeyte en gelt t'effens verquist hebben, 't welk geschiede, gelijk Tacitus zegt, toen Severus en Celer, groote werkmeesters, zich onderwonden de Natuer te verkrachten, en met Neroos rijkdom te spotten: want zy beloofden hem een graft van de poel Avernus, tot aen den mont des Tybers, door den oever der zee, of dwers door de bergen, te graven, alwaer geen andere vochtigheyt ontrent was, dan de poel Pomptine: zoo dat 'et een voornemen was van onverdraeghelijken arbeit, daer geen blijk scheen van iet goets uit te volgen. Nero evenwel, die alles wat onmogelijk was begeerde, trachte de bergen by de poel Averne door te graven, alwaer men noch de teekens van zijn ydle hoop en bestaen zien kan. Suetonius maekt ook gewag van deze graft, aengevangen om van Avernus, tot de haven van Ostie, te gaen: zy zou 160 ltaliaensche mijlen lang, en zoo breet zijn, dat 'er vijf van de grootste galeyen, zonder belet of stooten, gemakkelijk nevens elkander in varen konden: en, om zoo een al te hoog voornemen uyt te voeren, gaf Nero last, dat al de gevangens, tot de schuldigste toe, in Italien zouden gebracht werden, om daer aen te arbeiden. Hier meê niet | |
| |
vernoegt, nam hy voor, zegt de zelve Schrijver, den Isthmus, of de engte van Achajen, door te graven; en als hy de soldaten van zijn lijfwacht vermaent had dit werk te beginnen, en met trompetten geluyt het teiken daer af gegeven, nam hy zelf een houweel, en begon d'aerde los te maken, vulde daer mee een mande, en droeg die zelf op zijn schouders aen een ander plaets. Maer 't ging hem, als 't veel andere voor hem was gegaen, die 't zelve met ongelukkigen uytgang bestaen hadden; want terwijl zy, de Natuer te spijt, d'orde der dingen gewelt deden, bleef al haer pogen ydel en vergeefs. Van welk getal waren de koning Demetrius, Julius Cesar, Caligula, Cajus Domitius en andere, die Plinius aenteikent. Sabellicus zegt, dat de Venetianen de geheele lengte van den Isthmus, die vier mijlen is, met muren en dubbele grachten, in vijftien dagen, betrokken, van de Egeesche tot de Ionische zee; hoewel de muren veel langer waren, om dat zy niet recht uyt, maer in veel plaetsen gekromt moesten zijn. Hier van is 't oude spreekwoort gesproten,als men van ongemeene grooten arbeit en onderwinden wil spreken: Hy wil den Isthmus doorgraven. Herodotus zegt, dat de Gnidianen hem, daer hy smalst is, poogden te doorgraven, om een eilant te maken; maer dat de stukken der rotssteenen den werkluyden in 't aenzicht sprongen: waer over zy 't Orakel te Delphos raet vraegden, dat hun zeide:
Doorgraeft den Isthmus, noch omvat hem met zeebaren
Geensins; want waer 't Gods wil, men zou 'er rontom varen.
Maer 't gene Xerxes, koning van Persen, voornam, gelukte veel beter, namelijk, het doorgraven van den berg Athos. 't Is een grooten en schoonen berg, zegt Herodotus, die aen d'een zijde de zee, en aen d'ander boulant heeft, zich uytstrekkende in de gedaente van een half eilant, met een engte van twaelf stadien. Hy is nu bewoont van Grieksche monikken, van S. Basilius orde, Calogeren genoemt. Xerxes gaf last, naer mijn gevoelen, vervolgt Herodotus, dat d'Athos doorgegraven zou worden, om zich ontsachlijk te maken, en te toonen dat hy 't voorne- | |
| |
men en 't vermogen had van zijn gedachtenis onsterflijk te maken; want hy begeerde, om de schepen te bequamer door d'engte te voeren, dat men die deursnijden zou, en dat de graft zoo breet zou zijn, dat 'er twee galeyen neven malkander zonder hinder in konden varen. De Koning Nicanor Seleucus begon d'engte, die d'Euxijnsche en Caspische zeen van elkander scheyd, deur te snijden; maer hy wierd, eer hy 't volbrengen kon, van Ptolemeus, gebynaemt den Blixem, omgebragt, gelijk Erasinus verhaelt. Op gelijke wijze hebben zommige Egyptische Koningen, om door den Nijl in de roode zee te komen, getracht graften te maken, zoo breet dat twee galeyen ruimte hadden nevens den anderen te varen, en vier dagen varens lang. Herodotus zegt, dat 'er, ten tijde des Konings Neco, hondert en twintig duizent menschen in dien arbeyt storven; en men ziet noch heden, niet ver van Sues, eenige teykenen van dit voornemen, gelijk my de gene, die 'er zelf geweest zijn, verhaelt hebben. Maer zulke aenslagen verdwijnen als rook, gelijk ook 't voornemen van de Koningin Cleopatra, die in dat zelve gewest een groot en heerlijk werk voor had. Hare mening was d'engte, die de roode zee van Egipten scheyd, en de grenspael van Asia en Afrika schijnt, door te graven; hoewel die, op zijn smalst, drie hondert stadien, dat is, ontrent tien mijlen, breet is: om met een machtige en rijke vloot, als 't noot dee, in de roode zee te varen, en zich daer, om d'oorlog en dienstbaerheyt t'ontgaen, te begeven en t'onthouden: maer d'Arabiers, in Petra wonende, stelden zich daer tegen. Dion vertelt ook, dat Trajanus, om den Euphrates in den Tygris te doen komen, een graft begon; met last, de schepen, die hy tot een brug wilde maken, aen te brengen: maer alzoo hy bevont, dat d'Euphrates veel hooger dan den Tygris was, liet hy 't blijven, vreezende dat d'Euphrates, zijn loop na de leegte nemende, zijn diepte verliezen, en men 'er te voet door zou konnen gaen. Zoodanig was het poogen van een out kolonel des Keyzers Nero, die de Moselle en de Saone samen zocht te voegen, en maekte een graft tusschen die twee revieren; op | |
| |
dat'et Romeinsche leger, door de Rhosne en Saone, in die graft gevoert, van de Moselle in den Rhijn zou komen, en van daer in zee: waer door zoo veel ongemak, van te land te reyzen, geweert zijnde, men te water van 't Westen tot in 't Noorden zou konnen raken. Macr Gracilis, gezant der Belgen, ontried het hem; want, zeide hy, men zal zeggen, dat gy de Legioenen elders, dan daer 't behoort, wilt huysvesten, en dat gy de vrientschap der Gaulen zoekt; waer voor de Keizers vreezen, en vele schone aenslagen afgebroken en verhindert zijn. Dit is 't geen 'er Richard Dinoth, nevens Tacitus, van verhaelt. Jan de Meyer zegt, dat door den gedurigen regen, die d'aerde weêr in de graft, daer men die uytgehaelt had, wierp, dit wichtig werk te niet ging.
Maer, om niet t'eenemael by d'oude en vreemde voorbeelden te blijven, laet ons zien, wat onze Keizers somtijts voorgenomen hebben. Zommige rieden Karel de Groote, dat men de schepen uit den Donau in den Rhijn zou konnen brengen, wanneer men tusschen de Regnitz en Altmul, rivieren van Voitlant, als Aventinus zegt, een breede graft maekte, dwers door 't platte lant, daer de wateren van weêrzijden in zouden loopen, om zich in die twee revieren te begeeven; en deze wateren zouden, om schepen te voeren, diep genoeg zijn. De Regnitz loopt ontrent Bamberg in de Meyn, en de Meyn vermengt zich te Mentz met den Rhijn. De Altmul valt aen gene zijde van Neurenberg in dc Donau. Karel de Groote belaste aen 't werk te vallen: daer op een groote menichte volks, uyt Beyeren, Frankenlant en Swaben, een gracht, die drie hondert voeten breet, en twee mijlen lang was, begonden te graven. De gantsche Herfst wierd in dat treflijk en nut werk besteet; maer de Godlijke voorzienigheit gaf dezen arbeyt, die de Natuur gewelt dee, zulk een uitkomst niet als men wenschte; en toonde, door verscheide teekenis, haer misnoegen. Men vont op't velt veel koren en graen, dat de beesten, als zy 'er van aten, terstont deê sterven; en 't meel, dat 'er van quam, verdween tusschen de handen van | |
| |
hen die 't aenraekten. 's Nachts hoorde men, rontom de dijken van deze graft, een klaeglijk geluydt, ook zomwijl een spotlijk gelach, en veeltijts een verwert geschrey.
De Keizer Karel de vierde begon een gelijk, of meerder werk, (hoewel ik niet begrijpen kan, de plaets en den loop der revieren aenziende, hoe zulks kon gedaen worden) en begeerde dat de rivier Muldau, die door de hooftstat van Bohemen, en nevens den berg, daer 't kasteel van Prage op staet, loopt, zich in de Donau zou mengen, zegt Jan Dubravius. Zonder dit verhael nu wijder uyt te breiden, zoodanige pogingen zijn meest al mislukt; want God heeft de zee en revieren hunne palen en oevers, daer zy in besloten zijn, gestelt, om die, zonder zijn bevel, niet t'overtreden, gelijk hy door den Propheet Jeremias zegt; Zal dit volk my niet vreezen, die het zant, tot een pael der zee, stel? De Duyvel heeft het in 't Orakel van Delphos, hier voor verhaelt, moeten bekennen. Ruffinus verhaelt een gedenkwaerdige histori van 't overvloeyen des Nijls, naer de verwoesting van Serapis tempel. Onlangs hebben ook de Turken, tot haer schade, de zekerheit dezer waerheit geleert: want als zy een machtig leger, en vele duizent slaven by een gebragt hadden, om een hoogen berg door te graven, en de Rha, (een groote revier, die in de Caspische zee valt) in de Tane, een andere uytstekende revier, die Asia van Europa scheyt, en in d'Euxijnsche zee vloeyt, te doen zincken; wierden zy eerst door den honger, onmatigen arbeyt, en de menichte serpenten; in een woest-lant, belet; namaels door de Moscoviters, die een deel van hun leger doodden; en ten lesten door de Tartars, die 't overige in 't weêrkeeren onderschepten en heel vernielden.
De palen der zee en revieren zullen niet veranderen, dan door Gods believen, dieze gestelt heeft; en of de menschen die zomtijts, tegen zijnen dank, poogen te verzetten, 't is ydel en vergeefs. Dat hebben d'Egiptenaers in hare Hieroglyphicis, of letterbeelden, willen te kennen geven, alsze een otter en een zeekalf, dieren die te water en te land leven, onder een jok voeg- | |
| |
den; en, door dien bant, de vereening des waters met de aerde, elk binnen zijne palen, vertoonden. Maer evenwel de groote God, die de zee en revieren in hare diepten besloten heeft, kan al de wateren gebieden, tot bewijs zijner macht en strenge gerechtigheyt tegen de zondaers, daer buyten te treden; en zich, op zulke tijden en plaetsen, zoo lang en wijt als 't hem belieft, uyt te breyden; waer van de Sontvloet, die in 't jaer 1656, na de Schepping, de werelt overquam, en 375 dagen duerde, een klaer bewijs is: daer in alle levendige schepselen, die op d'aerde en in de lucht leefden, verdroncken; Noë, met zijn vrou, zonen, hare wijven, en de gedierten, met hun in d'Arcke besloten, alleen uytgenomen; gelijk Moses dat volkomen beschrijft: die daer na ook van Sodoma en Gomorra, tot getuygenis van Gods gramschap over de zondaers, gewag maekt. Abraham Ortelius, Yrlant beschrijvende, verhaelt van een poel, Erne genoemt, die eertijts maer een fonteyn was; en, vermits de gruwelijke en onnatuerlijke onkuisheyt der inwoonders van dat gewest, door Gods gramschap, zo vermeerde, dat zy't gantsche lant overvloeyde; alwaer men nu noch, tot bewijs dezer straf, als de locht klaer en stil is, de torens der Kerken hier en daer in 't water ziet. D'insteller der Natuer, zegt Silvester Girauld, oordeelde, dat het aertrijk, door zulke snoode zonden, die tegen de Natuer strijden, verontreynigt, niet meer zijn oude inwoonders, nocht hare nakomelingen, behoorde te dragen. Camdenus schrijft, dat deze poel dertig mijlen lang, en vijftien breet is, met dichte bosschen bezet, en zoo vischrijk, dat de Visschers zomtijts over 't scheuren van haer netten klagen. Hollant en Vrieslant hebben ook dikwijls, door deze overvloeyingen der zee, groote schade geleden; waer door veel landen verdorven, en met menschen en vee ingeslokt zijn, daer van men noch heden veel teekens ziet.
|
|
Auteursrechtvrij