|
| |
Het X. hooftstvk.
Merkwaerdige verhandelingen van de Wet der vergelding. Hoe overmatig van Hermotimus aen Panjonius gepleegt. Theobaldus aedig van een vrou bestraft. Dat'et verlemmen der geboorteleden onbegoorlijk is: wat 'er Aristoteles afzegt. Denkwaerdig verhael van Dion. Verscheyde voorbeelden van de Wet der vergelding.
ARistoteles verhaelt een spreuk der Pythagorische Philosophen, die 't recht simpel beschrijft, dat elk, naer zijn verdienst,'t zy loon of straf, ontfangt; en zeggen dat dit het recht is, dat Rhadamantus in de hel doet, straffende de schuldige naer hun verdienste. Daer uyt is de straffe Talionis, of van gelijke vergelding, ontstaen. Men ziet in de wet Mosis, dat die onder de Israëliten gebruykelijk was; en die praktijk ziet men klaer in de persoon des Konings Adonibezek, die men de duymen aen handen en voeten afhakte, om dat hy zeventig Koningen, zijn gevangens, zo gehandelt had. Deze straf was in een wet der twaelf tafelen opgetekent; de geleerde Cujas geeft z' ons weer met deze woorden: Si membrum rupit, ni cum eo pacit, talio esto. Dat is: Zo iemant een ander aen enig lit verlemt en mei hem niet bevredigt,
| |
| |
dat hy op de zelve wijze gestraft worde. Gods wet zegt: Ooge om ooge, tant om tant, &c. Cato schrijft van deze wet der twaelf tafelen dus: zo iemant zijn naeste verlemt, of een been breekt; de naeste verwant van de gequetste zal hem 't zelfde doen. Men kan in't Euangeli zien, wat Jesus Christus, onze Zaligmaker, van deze wet leert, en wat hy daer na zegt: Met zulk een mate als gy meet zal u gemeten worden. De Propheten dreygen de plonderaers, en voorzeggen hen, dat zy geplondert zullen worden. Met recht, mits de wet Gods en der Nature, en 't recht der volken, voor billik houd, dat die, die zich zelf begeeft, om andre te hinderen, de zelve straf te verwachten heeft. Dies zegt God, die menschen bloet vergiet, diens bloed zal vergoten worden, en die met den zwaerde slaet, zal met den zwaerde vergaen. Schoon de Keyzerlijke Rechten dikwils van de wet der vergelding spreken, te weten ten aenzien van de Rechter, die de schuldige, die hem aengebracht is, verwareloost heeft te straffen: want de wetten wijzen, dat hy met de zelve straffen gestraft word, die de misdadige, die hy met oogluyking spaerde, verdient heeft mits voor henen d'aenklagers zich tot zo een straffe moesten verbinden, als de beschuldigde, zo zy in hun bewijs tekort vielen, en wierden daer op datelijk zo gestraft. Doch sedert is de wet der vergelding door de zachtigheyt des Pretoriaenschen rechts wederroepen, en is nu niet alleen uit gebruyk, maer deze verbintenissen houden ook op; en in plaets van die zijn d'onkosten, schaden en boeten gestelt, als men in d'orderen des Rijks zien kan, te weten voor d'openbare bevestigde vrede, op een Rijksdag t'Ausburg gehouden, in't jaer 1543. Gellius stelt twee redenen van deze verandering, te weten, om d'ongevoeglijkheyt der wet, en zwarigheyt van de vergelding te doen. Waer is 't zo de lasteraer overtuygt wort, dat noch heden een Wet der vergelding tegen hem geordeneert is, die niet afgeschaft zy: want men zal hem doen, dat hy zijn broeder wilde doen, naer 't gebod der Goddelijke wet, Deut.19. Paulus Jovius geeft een aenmerkelijke getuigenis daer van in 't 26 boek zijner historien, daer hy 't denkwaerdig voorbeelt voorstelt, dat tot Napels gebeur- | |
| |
de, en hier dapper op past. En Petrus Justinianus een ander even zo verhaelwaerdig in 't 25 boek zijner Histori van Venetie, daer hy van Alexander Bon spreekt , die, van lastering overtuygt, ter dood gedoemt wiert. Ja in d'orderen der misdaet van 't Rijk titul 68, van de valsche getuigen sprekende, ziet men noch eenige overblijfsels van deze wet der vergelding, daer ook ruime titulen van zijn, te weten de 38, 107, en 180, in de Keurvorstelijke instellingen des Hertogdoms van Saxen, daer bewezen wort, hoe verre, en tegen wien dit recht plaets heeft.
Maer om tot onze voorbeelden te komen, wy hebben een denkwaerdige van de wet der vergelding die Jan Dubrauw, Bisschop van Olmuts, in 't leven van Keyzer Karel verhaelt. Karel te recht zittende, verscheen 'er voor hem een Priester, dien, zegt de Histori, zeker Edelman, daer hy onder stond, beyde d'oogen uytgesteken had, om dat hy hem van kettery bestrafte, en begeerde recht van 't ongelijk, dat hem gedaen was. D'edelman, Zachores genoemt, zelfs verschijnende, bekende de mislag, en ontschuldigde zich op een oplopende gramschap, die hem overquam, en bood tot boete zo veel gelts te geven, als de Rechters goet vinden zouden. De Keyzer sprak 'er op uyt, dat deze misdaet niet dan door de wet der vergelding kon geboet worden, dewijl men de blinde d'oogen niet kon wedergeven, en daer op wiert gezegt, dat men Zachores beyde d'oogen uyt zou steken, als hy de priester gedaen had; dat anders het recht niet recht zou zijn. Die van Asia, zegt de Histori, hielden 't eertijts met de wet der vergelding, dat Herodotus in zijn Historie getuygt, met Hermotimus, en Panjonius van Chio; maer ik ontken niet dat Hermotimus zijn wraek en gramschap de toom te los gaf, en de palen vande wet der vergelding te buiten ging. 'tGebeurde dan dat Hermotimus, in de krijg gevangen zijnde, aen Panjonius verkocht wiert, die hem deê lubben. Deze gierigen koopman dreef zijn handel van zulk een oneerlijk gewin: want hy handelde zo al de schoone knechjes, die hy, in de havens en op de markten kopende, in handen kreeg: dan voerde hy die tot Sardis, of t'E- | |
| |
phezen, daer hyze, genoegsaem tegens goud opwegende, weer verkocht, om dat d'ontmande onder de Barbaren tot allerleye diensten meer begeert worden, dan die niet gelubt zijn, zegt Herodotus. Xenophon maekt Cyrus ook van 't zelfde gevoelen, en daerom beveelt hy de bewaring zijns lichaems aen Eunuchen, of gelubden. Hoewel dat woort niet alleen betekent de gene, die tot teelen onbequaem zijn, 't zy door nature, toeval, of gewelt, maer ook andere dienstknechten, en voorname amptlieden der Prinsen als in de heylige Historie te zien is. Hermotimus, met andere geschenken den Koning Xerxes aengeboden zijnde, quam met 'er tijt in meer aenzien dan al d'ander Eunuchen. De Koning van Sardis vertrekkende, om de Grieken te bevechten, zo trok Hermotimus om enige zaken in een gewest lands, dat die van 't eylant Chio bebouden. Daer vond hy Panjonius, daer aen hy hem bekent maekt, en hem na veel lange en gemene redenen vertelde, de grote voordelen, daer hy door middel zijner toeval toe gekomen was; waer op hy Panjonius beloofde tot grote staeten te verheffen, zo hy met zijn huysgezin op die placts wou komen wonen. Panjonius zulk een aenbieding garen aennemende, quam korts daer na met vrou en kinderen in die plaetse woonen. Hermotimus, hem met zijn gants huysgezin gevangen hebbende, sprak hem dus aen: gy booswicht boven alle booswichten, die er ooyt in de werelt geweest zijn, die de schandelijkste en d'oneerlijkste handel drijft, die men bedenken kan, wat leed had gy, of eenige die u aengaen, van my of de mijne ontfangen, dat gy my in deze staet, daer ik ben, stelde, en van een man als ik was, maekte; dat ik noch man noch vrouwe ben? Meende gy dat de Goden uw handel niet wisten? Ziet gy niet dat zy, recht doende, u schelm, als gy zijt, in mijn handen gelevert hebben, om u de straffe, die gy verdient hebt, te doen lijden? Na dit verwijt liet hy de vier zonen van Panjonius voor hem brengen, en dwong daer den armen vader, die alle d'een na d'ander met zijn eygen handen te lubben; daer na dwong hy hen, dat zy haer eygen vader 't zelfde moesten doen. | |
| |
Dus wiert Panjonius met de Wet der vergelding gestraft, en zoo viel het quaet, dat hy Hermotimus gedaen had, op hem en de zijne. Zoo veel verhaelt 'er Herodotus van. Hoewel, naer onze vorige redenen, de gelubde eertijts onder die van Asia in goede aenzien waren, als zy ook daer na onder de Griekse Keyzers geweest zijn, en nu onder de Turken; zo hebben de Roomsche Keizers die altijt verworpen, en voor zulke gehouden, die noch vrou noch man zijn, gelijk men in Valerius Maximus mag zien, daer zeker Gemitius, die hem zelf gelubt had, als een schelm, en onwaerdig verklaert wiert, dat hem iemant zijn erfgenaem by uytterste wil zou maken: om dat 'et, zegt Valerius, een onlijdelijke schande was, dat de richtstoel, door de stem van dit monster, en derde soort van den mensch, onder schijn van daer recht t'eysschen, bezoedelt zou worden. Basilius, in een brief aen Simplicias, vaert zeer heftig tegens zodanige uyt, zo ook de Poëet Claudianus en andere.
Deze dingen overdenkende, schoot my een kluchtige histori in, door Luytprand Deken van Pavien beschreven, die hier niet qualijk passen zal. Theobaldus, Hertog van Spolete, beoorlogde de Grieken die Benevent inhielden, en als hy enige vyanden ving, liet hy die altemael lubben, en dan loopen. Een vrou ten lesten, heel beschreyt de hulpe Godes en der menschen aenroepende, zeyde, Theobaldus, wat hebben wy vrouwen u gedaen, dat gy ons zo geweldig bestrijt? wy zijn geen krijgslieden, en hebben geen wapenen leeren voeren, anders dan de spinrokken, en spil in onze huyzen. Waerom berooft gy ons van onz' vermaek, met onze mannen dus de geboortleden te benemen? moet gy't krijgsrecht voeren over 't gene, dat de natuur ons te gebruyken gegeven heeft? Theobaldus, in deze bestraffing behagen hebbende, onthielt hem naderhand van zulk een wreetheyt. Met recht wiert hy van een vrou bestraft, niet alleen om de redenen, die zy voorstelde; maer veel eer om dat hy had behooren te weten, dat de gene, die de mannen zo handelden, vyanden en verwoesters der nature waren, en de voortteeling der kinderen verhinderden. De Keyzerlijke Rechten | |
| |
verklaren lijf en goet verbeurt van zulke, die dat doen, en houdenze voor moordenaers. De zelve straffe is die gene, die de kinders naer de Joodse wijze besnijden, toegedoemt. Daer uyt blijkt dat de geboortleden in geener wijze behooren mishandelt te worden, en dat de straffe des doods gestelt is voor de gene, die zulx doen als dootschuldige misdaders: en gelijk verboden is, dat men niemants aenzicht om enig verschil zal schenden, zo volge ook dat men een mensch zo ver niet mag pijnigen, dat men zijn geboortleden krenk: want zulk een straf is niet toegelaten, maer door 't burgerrecht scherp verboden.
't Is wonder, naer Aristoteles zeggen, dat alle dieren, gelubt zijnde, zachtmoediger worden, en de mensch dan straffer is; dat men door verscheyde voorbeelden zou konnen waer maken. 't Geen Dion van Hierapolis spelonk verhaelt, is denkwaerdig, als een wisse zaek. Daer is zegt hy, een cistern van alle kanten wel besloten, daer een tooneel op gesticht is, daer een wint van beneden uytkomt, die alle schepselen zo schadelijk is, dat zy, daer van geraekt, datelijk sterven; behalven de gelubde mannen, die de kracht van de wint niet voelen. D'oorzack is noch verborgen, hoewel ik 'er yverig na vernomen heb.
Laet ons tot besluyt hier by zetten, dat de gelubde niet kael worden, en 't podegra niet onderworpen zijn, naer 't zeggen van Hippocrates, Galenus en Aristoteles. Dat ik van d'Eunuchen hier tusschen heb gesproken, is dat ik, naer Catoos gebod, zaken, die niet vreemt zijn, onder treffelijke wou vermengen. Laet ons dan tot onz voornemen komen. Gelijk de wet der vergelding onder de Grieken en onder de Barbaren zeer gebruykelijk was, zo is zy ook nu onder de Turken. Willem Postel zegt, dat d'Areopagiten voor een gewoonte hadden in hun vonnissen te pleiten als volgt. Als iemant gevangen was gezet, genomen om een doodslag, zo ontbood men door geluyt van trompetten d'ouders, huysgenoten, en vrienden van de gedoode, naer welkers goedvinding men bestelde, door wat straf de doodslager sterven moest; en 't vonnis sloeg ook op d'onkosten, schaden en | |
| |
andere belangen van de misgedane party. Ik zal, zegt hy, om dat deze wijze onder de Turken gebruikelijk is, die in 't lange verhalen. De Cadi of Rechter van de stat, de doodslager gevangen hebbende, ontbied terstond de verwanten van de gedoode, zijner geen, men ontbied zijn vrienden, of die eenig voordeel van hem trekken, die ook ontbrekende, zo geeft de Cadi uytspraek, uyt de naem van de Prins en de wetten, gelijk in Vrankrijk de Voorspraek des Konings zijn besluyt maekt, na dat hy de gene, die daer by zijn, gevraegt heeft, wat zy van beyde liever hebben, of dat de misdadige na de wet der vergelding gestraft wort, of in enige boete werd verwezen, en men oordeelt naer hun goedvinden, mits dat 'et vonnis in 't een of in 't ander niet te zwaer zy. Zy achten de heele mensch, te weten dood, 60000 asperen, die maken 1200 kronen. Door zulk een boete lost de misdadige zijn leven. Voor een half mensch, dat 's voor een die aen een arm, been, of een oog verlemt is, is 'er een halve breuk, dat is 30000 asperen. Laet ons daer by voegen 't geen Lonicer van de Tarter Tamberlaen vertelt. Hy in kleyn Asia zijnde, zo quam 'er een vrou by hem, die over een soldaet klaegde, die, zonder te betalen, haer room gedronken, en een stuk kaes genomen had. Tamberlaen liet terstont zijn gants leger stil staen, en de Soldaet gevonden zijnde, liet die levendig opsnijden, en daer door quam de room, die in zijn maeg noch niet verteert was, te voorschijn. Hy liet de vrou gaen, na haer verklaert te hebben, dat hy haer op die zelve wijze had doen straffen, zo men haer beschuldiging zo niet waer bevonden had. Georgevits verhaelt gelijke histori, en zegt 'er by geweest te zijn, dat zeker Janitser, door een vrou beschuldigt, en by de voeten opgehangen in de stat Damas, de melk tot de keel uytgaf, die hy de vrou benomen, en korts te voren gedronken had, en daer na geworgt wiert.
|
|
Auteursrechtvrij