|
| |
| |
| |
Het IX. hooftstvk.
Hoe weynig de wijze Romeynen zich op de menschelijke voorspoet vertrouden. Voorbeelt over't zelve aen Gilimer, Koning der Wandalen, Sacharias Heins zinnebeelt van de Pau. Merkwaerdige daet van Canutes, Koning van Engelant, tegens de vleyery. Aenmerkelijke Historie van Hugelijn Girardeske, die van 't toppunt zijner voorspoet, schielijk in de diepte ellende gestort wiert. Schone redenen om zulx altijt voor oogen te hebben. Hoe de Trausianen zich daer in droegen. Uterste wil van Ludovicus Cortusius, die denkwaerdig is. Artabanes vertoog over 't weenen van Xerxes. Eenige redenen over de bepaling van 's menschen leven.
CIcero zegt, dat een Roomsch Hooftman, hoewel hy verwinnaer zy, in zijn herte siddert en beeft. Daer hy meê aenwijst hoe onzeker de stant der wereltse zaken is. De Romeynen, zo wel in voorspoet als in tegenspoet ervaren, wisten daer mee hun voordeel wel te doen. Dat blijkt uyt d'antwoord van Scipio d'Africaen, aen de Gezanten des Konings Antiochus, dien de Romeynen in een volle veltslag overwonnen hadden, in dezer voegen: De Romeynen, overwonnen zijnde, laten de moed niet zinkken, en overwinnende, verheffen zich niet. Zo zegt een ander: in Titus Livius; niemant weet wat de late avond medebrengen zal. Want de stant der menschelijke zaken is gelijk een wit, daer ontellijke schichten op mikken; dies moet hem niemant in 't stille weder verheffen, of in de storm de moed ontgłyen laten.
De Keyzer Augustus, naer Cedrenus gevoelen, na by de dood zijnde, gebood yder, na zijn overlijden, in de handen te klappen, en ongeveynst te lachen, tot een teken van vreugde, gelijk de wijze was, als men een Comedie wel gespeelt had. Door zulk een gebot wilde hy 't menschelijk leven, als een belachelij- | |
| |
ke zack, bespotten. Paradijn heeft onder zijn adelijke spreuken deze: Nil solidum, dat is, niet bestendig. Dat wisten d'oude Romeynen wel; want zo de Raet enige van haer Veltoversten bewilligde te zegenpralen, zo wiert die, die in zulk een heerlijkheyt, met een goude kroon verciert, op een wagen zat, vermaent dat hy op 't geen, dat 'er navolgde, zou zien, en zich in de rest zijns levens niet verheffen. De Gezant des Keyzers Mauritius, verzachte het trotse hert des Konings van Armenie, met hem de Histori van Sesostris, Koning van Egipten, te verhalen; die, in een goude wagen, van vier Koningen zijn gevangens, voortgetrokken, zittende, door een van die, die na 't omgaen van de wielen zag, op zijn vraeg, naer d'oorzaek, hen alle ontsloeg. De Keyzer Justinianus, Gilimer, Koning der Wandalen, met de Koningin zijn huysvrou in zegeprael voerende, zo begon Gilimer, voor de Keyzer gebracht zijnde, luydkeels te lachen. Yder meende dat de grote droefheyt, door zulk een vreemde verandering, hem zinneloos had gemaekt: maer hy antwoorde zeer treffelijk, dat de verandering des menschelijken levens, en dat hy van Koning tot niet gebracht was, hem zo doen lachen hadden.
Zo wy ook onze oorsprong betrachten, 't zal ons wijzer en nederiger maken, gelijk Markus Antonius Zimera, Aristoteles volgende wel antwoort op de vraeg, waerom de mensch zich in hoveerdigheyt boven alle andere dieren verheft? 's Menschen hoveerdigheyt, zegt hy, ontstaet uyt d'on kennisse zijns zelfs; want zo hy dacht dat hy tusschen d'afgaende onreynigheden zijn beginsel kreeg, naeckt ter werelt quam, zijn leven met elende bestreden wort, en endelijk sterven moet, hy zou wijsselijk zijn hoogmoet laten zinken. Hier op slaen Zacharias Heyns veersen, op 't zinnebeelt van de Pau, wonder wel:
De schoongeveerde Pau met zijn vergulde oogen,
Zijn staert wijt uytgespreyt, hovaerdig zal vertoogen:
Maer als hy dan met vlijt weêr op zijn voeten ziet,
Zijn wieken hangen laet, en acht zijn schoonheyt niet.
| |
| |
Waer henen met uw pracht, o Sterffelijke menschen?
Hebt gy byna nu schoon al wat 'er is te wenschen,
Denkt dat des werelts vreugt in rou gestaêg verkeert;
Bemerkt uw broosheyt doch, uw zelven kennen leert.
Merkwaerdig is de daet van Canutus, Koning van Engelant, die aertig zeker pluymstrijker bestrafte, die voorstelde, dat alle dingen zich naer 't gelaet en de wil van zulk een groote Koning schikten. Deze Prins d'onstadigheyt der wereltse zaken, en de menschelijke broosheyt gedenkende, gebood dat men zijn stoel | |
| |
aen de zeekant, als de zee begon te vloeyen, zou zetten. 't Gety daer op wassende, zo zeyde hy, gy behoort onder mijn gebied: 't lant daer ik op zit, hoort my toe: niemant heeft zich ook ongestraft tegen mijn geboden gestelt. Ik verbiede u dan in mijn lant te komen, en ziet wel toe, dat gy mijn klederen, of enig lid van uws heeren lichaem niet nat maekt. De zee, naer gewoonte, wassende, begon, zonder enig ontsag, des Konings voeten nat te maken. Hy, daer op te rug schuyvende, zeyde: Alle bewooners der aerde moeten weten dat de macht der Koningen ydel en niet is, en niemant de tijtel van Koning verdient, dan die gene, wien hemel, aerde, en zee, naer een gedurige en vaste orde, gehoorzaem zijn. Na deze dag droeg Canutus nooyt kroon op 't hooft.
Zodanige zijn zeker wijs en wel bedacht, die de hoogheyt en rijkdom der werelt als dingen nemen, die zo ongestadig als de zeebaren, van de wint op en neergedreven, zijn. Zy vloeyen zoetjes na de gene, dieze denken te hebben, daer na ebben zy, en loopen tot andere. Daer op scheen Nazianzenus te zien, als hy, volgende 't inhoud van den 62 Psalm, zeyde: gy die naer de rijkdommen haekt en gaept, hoort wat de Profeet roept:
Behoort u gelt of goet
Vest dat niet in 't gemoed,
't Is ydel.
Want daer is niet, zegt Hubert Foliet zeer Christelijk, dat de menschen meer van 'er plicht drijft, als voorspoet, die gemeenlijk de herten verheft , en haer met de wint van vermetelheydt vervult. Daer van spruyt, dat zy, niet al genoegzaem zijnde, om deze wereltsche glans te beschouwen, gelijk zy behooren, onverdraeglijk worden; en haer zelf aen yder hatelijk maken, zo dra als de hoveerdigheyt over haer gebied neemt. Daerom moet men dit zinneloze beest op alle wijzen bedwingen, de toom van matigheyt in de mond leggen, en zich van een ongetemde en dertele geest wachten; in tegendeel grote zachtzinnigheyt vergaderen, en zich in woorden en werken met oprechte goedertierenheyt wapenen. Deze deugt staet de steken van de | |
| |
voorspoet bequaemste tegen, en wint best der menschen gunst.
Wy behoorden, om niet altijt by d'oude voorbeelden te blijven, uyt de tragedische Historie van Hugolijn Girardeske van Pisa, 't gebruik te leren. Hy, naer Paulus Emilius verhael, 't hooft van de bende der Guelfen zijnde, die de Paus aenhingen, en een deel der Gibellinen, die 't met de Keyzer hielden, verdreven, en d'andere verschrikt gemaekt hebbende, wiert onder de zijne zo groot, dat hy naer believen heerschte. Hy was met naem en daet Heer van zijn Stat, rijk, edel, geleert, deftig, en aen een groote Mevrou gehuwlijkt; had kinderen en kintskinderen, en overvloet van allerleye goederen. Hy leefde gelukkig en t'eenemael op zijn gemak, naer 't oordeel van hem zelve en al de zijne hy ook, in d'aenmerking zijner voorspoet, verzopen, verblijde zich met deze gedachten, dat 'et lang zou duren: hiel een grote maeltijt op zijn geboorte dag, daer hy zijn vrinden genood hebbende, zijn geluk begon te vertellen, dat hy prees, en tot boven de wolken verhief; ja quam daer toe, dat hy een van zijn byzonderste vraegde, of'er iet aen zijn geluk ontbrak. Deze, d'ongestadigheyt der wereltse zaken, en haer bedrieghelijke ydelheit, mits zy in een oogenblik verdwijnen, voor oogen hebbende, zeyde, voorwaer Gods gramschap kan niet langer van deze, uw grote voorspoet, gescheyden blijven. 't Ging ook zo, dat hy, die de minste ellende niet gevoelt had, noch van de grootste vervolgt wiert. De kracht der Guelfen quam te vervallen: dies de Gibellinen weêr de wapenen namen, zijn huys omcingelden, de deuren opliepen, en een van zijn zonen, en neven, die d'ingang beschermen wilden, vermoorden. Zy, grepen Girardeske, sloten hem op, met twee van zijn andere zonen, en drie neven in een tooren, sloten al de poorten toe, en wierpen de sleutels in de revier Arne, daer dichte by. Hugolijn zag toen, al stervende, zijn schoone jonge manschap ook in zijn armen sterven. Hy riep, en bad zijn vyanden te willen te vrede zijn dat hy menschelijke straffe leê, dat zy hem zouden toestaen te biegten: maer 't was vergeefs, hy storf dus met de zijne. Maer die zijn | |
| |
wijs, die, in voorspoet, voor tegenspoet vreezen. Hier voegt d'onmatige voorspoet van Policratis gemelt, die Heer van Samos was. Hy, 't end van zijn gelukken niet konnende verwachten, besloot iets te doen, dat hem oorzaek van droefenis zou geven: Hy wierp dan een ring van groote waerde in de zee; maer een vis, die men weynig dagen daer na op zijn tafel dischte, gaf hem die weder: doch hy wiert endelijk zo van 't ongeluk achterhaelt, dat men hem aen een galg hing. Herodotus en Strabo beschrijven de Histori in 't lang. Niemant kittel zich zelven dan op 't vertoog der Adel zijner voorzaten, of met zijn rijkdom of aenzien, naer Agapetus raed. Want alle menschen zijn uyt 'et slijk voortgekomen, zo wel de gene die in scharlaken en zijde gekleet gaen, als de bedelaers, en de Koningen zo wel als hun lijfwachten. Laet 'et dan ver van ons zijn, dat wy op een beginsel van slijk zouden pronken, maer liever in de deugt roemen. Philippus de Commines vermaent ons in zijn Historien, niet zo zeer, dan 't oordeel Gods, en de liefde der gerechtigheyt in alle zaken t'achten, zonder ons, als de gierige en eergierige, met zorgen te pijnigen. Konden wy die weg in gaen, en achtervolgen, ons leven zou geruster zijn, en wy zouden een onbekommerder gezontheydt genieten. Laet ons, om de vreemde ydelheydt van ons leven te kennen, bedenken, dat zoo haest iemant, wie het zy, de mont sluyt, yder hem verlaet, en van zijn dode lichaem yst. Terwijl is de ziel voor een troon, die zy niet ontgaen kan, opgenomen. Yder dan, Lactantius vermaning volgende, acht zijn ziel meer dan zijn bedrieghelijke goederen, welks bezit vergangkelijk en onzeker is: mits zy eer verlopen en verhuizen dan zy gekomen zijn. Schoon dat ons 't gebruyk daer van, tot onzen lesten adem, toegelaten wiert, evenwel zouden wy 'er anderen laten moeten. Wy konnen niet anders dan een leven mede nemen, dat onze plicht tot God, onzen naesten, en ons zelve gequeten heeft. Die kuysheyt, barmhertigheyt, gedult, gelove en liefde mede neemt, zal overvloedig rijk in Gods eeuwig palleys komen. Dat is onz' erfdeel, dat ons | |
| |
noyt iemant benemen, of op een ander plaets verzetten zal. Niet zonder oorzaek verhaelden de Trausianen, der Thraciers nabueren, op de geboortdag van hun kinderen, met hete tranen, hoe veel zy in deze werelt lijden moesten: in tegendeel met spelen en zingen hun doden begroeven: in 't achter een vertellen van d'ellenden daer zy van verlost waren; gelijk Erasmus, in zijn uytleg, ging op de Griekse en Latijnse spreekwoorden, schoon, en wijtlopig aenwijst. Pomponius Mela schrijft ook van de Grieken, dat zy eer, onder alle andere volken, voor kerkplichtig geacht wierden, om dat zy een goet en heylig gevoelen van den eeuwigen God hadden. Uit welker oorzaek zy in 't kinderbaren weenden, en de begraffenissen met zangen verzelden. 't Zelve wort ook andere volken, Causianen genoemt, toegeschreven. Ludovicus Cortusius, Rechtsgeleerde van Padua, vermaert Persoon in zijn tijd, had voor, zo ik meen, door zijn uyterste wil de zelve leer, tot onderwijzing van de nakomelingen, in geheuchenis te houden. Want hy, alles buyten gewoonte doende, gebood, zo Hieronimus Scardeon in de Historie der doorluchtige Rechtsgeleerden van Padua zegt, zijn maegschap weinig voor zijn sterven wel strengelijk te schreyen, en te klagen, als men in d'uitvaert van andere deê, naer 't voorbeelt van de Poët Ennius, en verbande tapijten en rouklederen, met groote verbeurte op zijn erfgenaem, zo hy zijn uitterste wil niet stip na quam, en gebood dat men, in steê van droevige zingers, Musicanten, en Speelders op allerleye instrumenten zou doen komen, die met hun speeltuig tusschen de Priesters zouden gaen, en maekte hen elk een halve Ducaet tot 'er loon. Begeerde voorder dat twaelf jonge dochters, in 't groen gekleet, de bare, daer hy in zou leggen, tot aen de Kerk zouden dragen, en onderwegen vrolijk zingen, en datze zekere som gelts tot huwelijxgoet zouden hebben. Men begroef hem in S. Sophie kerk en hy had 120 toortsen op zijn staci, dien de Priesters droegen: daer op al de Parochien en al de Conventen der Monikken volgden, uytgenomen die in 't zwart gekleet gingen, op dat zy met deze verf het bly gelaet van d'uytvaert niet | |
| |
verduisteren zouden. Hy storf in 't jaer 1418, den 17 Iuli, zo zijn grafschrift melt. Paulus de Castro spreekt van dit testament, als een zake, van een mensch gedaen, die zijn verstant niet wel had, 't welk niet te min schijnt goet gevonden te zijn, door de text op de wet Servo. de legat. I. Artabanus derhalven vernemende, dat Xerxes bitter begon te weenen, om dat van zo veel duyzent menschen, als zijn leger tegen de Grieken bestond, over hondert jaer niet een over zou zijn, zeyde, dat in die korte tijt des menschelijken levens, de levende veel zaken gebeurden, die elk de dood dede wenschen, en 't leven verachten; dat in zulker voegen, de genen, die het naer de zin niet ging, de tijd noch veel te lang docht. Wyders het menschen leven, zegt Lactantius, zo haest ten eynde zijnde, zo moet noodsakelijk zijn voor- en tegenspoet kort wezen. Maer het hemelsche tegen het aerdsche gestelt, eeuwig zijnde, heeft gedurige goederen, daer 't leven der goddeloze uyt de werelt eyndeloze elenden heeft. De neerstige Lezer zal in 't werk van Franciscus Patricius van Siene, geheten van 't Koningrijk, en van 't onderwijs des Konings, veel redenen vinden, die op onze voorbeelden passen. 't Bewerp daer van verklaert, dat, zo 't de mensch goet is, dat hy in de werelt komt, hem ook goet is, dat hy 'er niet lang in blijft, 't en zy dat hy daer in aen God hangt, en ware reden gebruykt, die hem van de beesten scheyt en onderscheyt, en in zijn tijdelijke en geestelijke elenden gelukkigh maekt. My dunkt dat hier 't opschrift niet qualijk voegt, dat de Heer Gabriel Symeon Florentijner uyt zekere Hieroglyphische Figueren trekt, en dat Daniel, Aerdsbisschop van Ments, Keurvorst des Rijks, met zijn eygen hant, in zijn gebeêboekje had geschreven. Het leven is kort, de schoonheyt bedrieglijk, het gelt vervliegt, de heersching is hatelijk, d'overwinning onzeker, de vrede bedrieglijk, d'ouderdom elendig, de dood gelukzalig, de faem van wijsheyt gedurig. Hoewel nu Trebellius Pollio schrijft, dat de geleertste Sterrekijkers van gevoelen zijn, dat het langste leven der menschen bepaelt is, met'et hondert en twintigste jaer, en zeggen dat niemant een tijd, die verder gaet, gehad heeft, en | |
| |
zelf daer by voegen, dat Moses, een vrient Gods, naer 't melden der Joodsche boeken, hondert en vijfentwintig jaer geleeft hebbende, gevraegt wiert, waerom hy zo vroeg storf, daer hy sterk genoeg was, om langer te leven, antwoorde, dat hy uyt een hemelsche stem verstaen had, dat niemant die tijt zou overgaen. Doch schoon de menschen heden al zo lang leefden, als Adam en d'andere Patriarchen voor de zontvloet, evenwel zou 't weynig wezen. In Moses gebed worden zeventig jaren tot des menschen tijt beschreven, en tachtig ten hoogste. Die verder komt, heeft niet dan moeyte en quelling. Kort, wy gaen henen, en onze dagen vervliegen terstont, als David in den 90 Psalm zegt.
|
|
Auteursrechtvrij