Alles kan anders

[p. 353]

10. Weer eens een nacht

Op 'n avond ging tegen kwart voor elf weer eens het luchtalarm.

Ik had net een spoedpatiënt, en terwijl ik bezig was de pijnlijk ontstoken zenuw tot bedaren te brengen, moesten alle lichten uit, Quirina greep de kinderen, het meisje nog wat spullen, en wij naar buiten op weg naar de kazematten.

Maar we waren nog niet goed de deur uit of een zware ontploffing klonk van achter de huizen aan de overkant, stof en stukken puin regenden naar beneden. De weg was dus al afgesloten en we doken zoals andere keren weer de eigen kelder in.

Nu had de luchtbeschermingsdienst onder leiding van Jef van Kan een afspraak met de Duitsers, en wel volgens de code abc.

Als er door de telefoon Anton (niet Adolf!) werd geroepen, betekende dat Anflug: vijandelijke vliegtuigen in aantocht boven de Kanaalkust.

Als er Bertha volgde bleken ze boven midden België te zijn gearriveerd, waarna ze nog noord- of zuidwaarts konden afbuigen. Maar na Bertha volgde acht van de tien keer Cesar, 'n teken dat ze over tien minuten boven Maastricht zouden zijn, tijd om de enorme Duitse luchtafweer op scherp te stellen en om Van Kan het alarm te laten loeien.

Maar vaak werkte het systeem niet perfect, zoals nu, en we zaten weer eens in de kelder.

Met patiënt. Schutgens heette hij. Hij was achttien jaar.

Op de vlucht voor een razzia was hij ondergedoken bij een oom en durfde alleen in het donker op straat, in noodgevallen desnoods in de spertijd, vandaar de late behandeling.

'n Klein noodpitje gaf wat spookachtig schijnsel in de dompige laaggezolderde ruimte, maar ik had nog een zaklantaarn en een zogenaamde knijpkat, een door Philips geïntroduceerd mechanisch werkend lampje dat door erin te knijpen enig licht gaf.

'n Tijdlang bleven we zwijgen. Luisterden naar het geraas en de knallen boven ons.

Maar in het gemeenschappelijk gevaar voelde de jongen zich steeds meer op zijn gemak. Hij kwam los en begon te praten.

Hij was in opleiding geweest voor machinebankwerker, het vak van z'n va-

[p. 354]

der. Die was al eerder weggehaald naar Duitsland, ze hadden maandenlang niets meer van hem gehoord. Totdat 'n keer het bericht kwam dat hij bij een ‘bedrijfsongeval’ om het leven was gekomen, het stoffelijk overschot hadden ze nooit gezien. Sindsdien was zijn moeder niet goed meer bij haar hoofd. Ook daarom was hij gevlucht. Maar bij die vlucht had hij zijn rechterarm ontwricht, en bij het schijnsel van de lantaarn zag ik nu dat hij zijn ene hand bijna niet meer kon bewegen.

Machinebankwerker?

Van zijn medeleerlingen had hij niets meer vernomen. Alleen van ene Schreurs. Die was, ook op de vlucht, door de sd in de rug geschoten. Of Schreurs daarbij gedood was, wist hij niet.

'n Zware dreun onderbrak hem. Waarschijnlijk een voltreffer op 'n huis in de buurt.

Waarop de jongen vertelde dat in zijn straat ergens 'n granaat in 'n tuin was gevallen. Het was maar 'n heel kleintje geweest, er waren alleen wat ruiten gesprongen. Maar de vrouw des huizes had vlak ernaast op 'n bankje de baby zitten voeden; ze werden alle twee uiteengereten.

Verhalen zoals vele andere. Je nam ze voor kennisgeving aan.

We zaten warm. Tussen de kolen en wat oud hout, vlak naast de verwarmingsketel. Quirina lag met het meisje en de kinderen op de matrassen die we in 'n hoek hadden gelegd. Onophoudelijk ging het geronk boven ons door, even onophoudelijk geaccentueerd door hevige knallen.

Het was weer eens menens en het kon wel eens lang gaan duren.

Of heel kort. Ieder ogenblik kon het huis boven je te pletter slaan, je al dan niet levend begravend.

Zwetend van angst keek ik m'n kelder rond.

De spruiten sliepen. Onbegrijpelijk bij dit geraas.

Quirina zat zwijgend voor zich uit te kijken. Het meisje lag nu op haar zij, ogen dicht. Ik zag haar beven. De jongen zat nu stokstijf en zweeg.

Om mijn gedachten te verzetten ging ik m'n wijn bekijken, de paar flessen die ik nog had. Ik probeerde me 'n gedicht van Heine te herinneren, en 'n melodie van Schumann. Ook Duitsers.

Ducru Beaucaillou las ik, en Chateau Palmer. Heel fijn.

En mijn cognac. Ik had nog drie mooie flessen, voor later, als we ooit nog eens vrij zouden zijn.

Maar ik vond er nog maar een, waar waren de twee andere?

[p. 355]

Later vernam ik dat dat bewuste kindermeisje niet alleen eieren maar ook mijn Remy Martin gepikt had om ze met Duitse officieren in een of andere kroeg op te drinken, ze bleek dus ook niet vies van Duitsers. Vreemd, ik had daar in de kelder al zo'n vaag vermoeden van.

Maar waarom heeft ze ons dan nooit verraden met de onderduikers? Zelfs niet toen ik haar ontslagen had. Wat is er in zo'n wezen omgegaan?

Weer 'n harde dreun buiten. De grond trilde.

We hoorden glasgerinkel en daarna gekerm. Er was kennelijk nog iemand op straat. Die het met de dood moest bekopen.

Werktuigelijk pakte ik de fles cognac, opende ze en zette ze aan de mond. Dan de jongen Schutgens, die er ook van nam.

Ook Quirina nam 'n slok, het meisje paste.

Het lawaai verminderde en hield tenslotte op.

We wachtten af, weldra zou het sein ‘veilig’ komen.

Maar dat kwam níét en we namen nog 'n slok, en nóg een.

En plotseling begon het geraas weer opnieuw, nu nog heviger dan tevoren. Ze vlogen laag en we hoorden mitrailleurvuur.

Het scheen dat ze het op de Duitse luchtafweer gemunt hadden, die antwoordde met oorverdovende knallen. Of misschien waren er weer 'n paar aangeschoten die al schietend omlaag stortten en even dacht je aan de jongens die in die brandende kisten zaten.

We bleven roerloos. Ik nam nog 'n flinke slok, half versuft.

En zag toen dat de jongen Schutgens langzaam naar voren zakte.

Hij probeerde zich, ook met z'n lamme arm, nog op te vangen, kwam langzaam in kruiphouding, en begon dan te braken.

Hij kotste op m'n schoenen, op 'n kussen, op de keldervloer.

Ik sprong op en ook Quirina pakte hem beet, en toen er niets meer uitkwam, legden we hem op z'n rug.

We beschenen hem met de lantaarn en zagen nu pas goed hoe mager de jongen was en hoe bleek. Hij was aan 't praten geweest, had zich flink gehouden, maar de cognac had op het uitgeputte lichaampje verwoestend gewerkt. Als dood bleef hij liggen, met de ogen wijd open.

Ik probeerde Quirina te helpen om met 'n stuk oud laken het braaksel op te vegen, en ook het meisje hielp bibberend mee.

Maar er hing stank.

[p. 356]

Alles stonk, en het was alsof de stank met de minuut erger werd en ook ik voelde m'n maag omdraaien en kreeg aandrang om over te geven.

'n Paar keer haalde ik heel diep adem en bleef dan stokstijf zitten. Bleef met Quirina zwijgend verder luisteren naar het geronk en naar de knallen. Die echter nauwelijks meer tot me doordrongen, ik was totaal versuft.

Nog anderhalf uur hebben we in de stank zo gezeten, met Schutgens aan onze voeten. En de kinderen sliepen.

Toen ging het sein ‘veilig’, het was kwart voor drie.

De jongen kwam weer overeind, hij huilde van schaamte, verontschuldigde zich vreselijk. We strompelden met hem naar boven, wilden hem wat te eten geven en hem nog 'n tijdje te slapen leggen, maar hij weigerde pertinent, wou nergens iets van weten en was er nog voor halfvier in het donker vandoor.

Later heb ik gehoord dat hij door de Gestapo toch ontdekt is en naar Duitsland gesleept. Verder niets meer van hem vernomen.

De schade viel die nacht achteraf erg mee. Er waren, met lichte granaten, slechts zes huizen getroffen, geen doden of gewonden, iedereen had in de kelder gezeten. We konden nog even verder leven. En op straat was maar een lijk gevonden.

Van 'n landwachter, waarschijnlijk de man die we hadden horen kermen.