Alles kan anders

[p. 322]

4. Wat is een jood

Het was toen dat ik me voor het eerst begon af te vragen wat eigenlijk een jood was. Welnu, ik weet het nóg niet.

Als jongen had ik Monny Cohen gekend, 'n olijke knaap die goed kon voetballen. En de opschepper Dé Polak, 'n verwend jongetje uit de Wilhelminasingel. En Yvonne Leek, en het meisje Horn. En Eddy von Geldern en de jongens Levy en die van Frank van Maison Louis.

Het enige verschil met ons was dat ze niet bij de katholieken in het Villapark op school zaten, maar op de rijksneutrale in de Helmstraat.

En die moesten ineens worden opgeruimd, die waren de oorzaak van alle kwaad in de wereld.

Hoe kon dat? Hoe beredeneerde men dat? Was ik al die tijd zo onnozel of blind geweest dat ik dat niet wist?

Waren de joden, zoals iemand mij vertelde, van 'n speciaal ras dat, meestal uit afgunst eeuwenlang vervolgd, zich wel eens hinderlijk op zichzelf terugtrok?

Nou en? Het percentage speciale Maastrichtenaren was even groot en ik weet zeker dat als die even lang vervolgd zouden worden, zij precies dezelfde trekken zouden vertonen.

Maar Maastrichtenaren worden niet vervolgd.

Allicht, ze presteren minder omdat ze luier zijn en veel te gemakkelijk van aard.

En ze zijn zo gemakkelijk omdat ze niet vervolgd worden, de vicieuze cirkel.

Maar de joden zijn uitgezwermd over de hele wereld, zij nemen het eigene aan van de samenlevingen waartussen zij vertoeven en trekken dan toch één lijn.

Dat zegt me niets. Ik woon al vijftig jaar tussen de Hollanders, maar ik blijf Maastrichtenaar. En als ik lang in Timboektoe of Archangel zou zitten, zou ik me toch nog het meest tot een aldaar verdwaalde Limburger voelen aangetrokken.

Ligt het aan hun religie, aan hun vastomlijnde Wet?

Onwaarschijnlijk. Joden praktiseren niet ferventer dan christenen, en even-

[p. 323]

als deze hangen ze aan hun belijdenis voornamelijk als ze in de verdrukking zitten of, in tijd van vrede, als het hun goed uitkomt. Ik geloof dat er in de sjoel vaak meer gehandeld wordt dan gebeden, iets wat vele christenen in hun kerken ook wel zouden willen.

Of ligt het aan de besnijdenis. Onzin, ook Amerikanen nemen vaak de voorhuid weg, al zijn ze methodist of presbyteriaan, kwestie van hygiëne.

Kortom, ik kom er van m'n leven niet uit, en dat hoeft ook niet, godzijdank zijn er verschillen tussen de mensen, en zonder die Duitse inval zou het ook nooit een vraagstuk zijn geworden, want tot 1940 was antisemitisme in Maastricht een onbekend verschijnsel.

Mijn moeder kocht stoffen bij Salomons, de oude Von Geldern was deken van de advocaten, joden vierden met ons carnaval, en ene Wijngaard stond bij de Mastreechter Staar op de voorste rij. Mijn broer had hem daar neergezet, niet omdat hij jood was, maar omdat hij een heldere tenor had en een goed maatgevoel.

Maar ik was dus arisch. En hoewel ik daar niets van voelde, zette het me toch aan 't denken.

Hier was meer aan de hand dan 'n territoriaal conflict. Hier werd een samenleving beschadigd, 'n mentaliteit bevuild. Hier werd 'n stuk menselijkheid verkracht, in stukken gehakt

En voorzover joden dan iets aparts hadden, ik dweepte met Thomas Mann, met Franz Werfel en met Carl Zuckmayer. Ik hiel van Mendelssohn, ik had eens Bruno Walter zien dirigeren en nog nooit heb ik Beethovens vioolconcert zo vervoerend horen interpreteren als door Simon Goldberg.

Trouwens, laten we wel wezen, wie was Jezus Christus?

En de gedachten groeven dieper.

Dat we nu Duits waren was erg. Maar Nederland is ook al eens Frans geweest, en Spaans en Oostenrijks, en daar zijn we altijd onderuit gekomen. Maar dat ging om land, om politiek, strategie, om economie, dingen die altijd te herstellen zijn; een verdorven geest is niet meer te genezen.

Ik voelde me langzamerhand dan ook diep geraakt, hier kon niet lijdelijk worden toegezien. Al die uniformen begonnen me tegen te staan, die ar-

[p. 324]

rogante koppen werden walgelijk, wat 'n lelijk soort mensen was het eigenlijk, en voor het eerst in mijn leven voelde ik haat.

Haat is een vreemd verschijnsel, vooral als je het nog nooit gekend hebt. Haat is níét het tegenovergestelde van liefde.

Liefde kan genezen, liefde kan overgaan, plaats maken voor 'n nieuwe.

Haat niet.

Haat kan vervlakken maar verdwijnt nooit geheel.

Haat laat littekens na; ondanks beter begrip of vergeving vervlakt haat hoogstens tot wantrouwen of afkeer.

En ik meen dat dit de tweede grote misdaad van het nationaal-socialisme is geweest: we zijn de Duitsers gaan haten en dat zal nooit meer helemaal genezen.

Toen ik dan ook hoorde dat ook de familie Levi uit ons midden was weggerukt, wist ik het: dit was ook míjn oorlog. MIJN OORLOG!

Maar hoe?

Tegen deze overmacht?

Ik had nog nooit 'n geweer van dichtbij gezien. Doodschieten lag mij niet, ook en zeker niet als sluipschutter.

Afwachten dus, er zat niets anders op. Er kwamen zeker nog gelegenheden om iets te doen. Op mijn manier.

Te ondermijnen. Te ontregelen. Ze dwars te zitten.

Maar voorlopig gewoon blijven werken.

Me verbijten.

Want dat het lang zou duren werd met de dag duidelijker.

Ik had al twee weddenschappen gewonnen dat het niet voor 1 januari afgelopen zou zijn, en toen we hoorden dat ze praktisch de hele Balkan hadden veroverd en in Engeland de ene stad na de andere platbombardeerden, werd de situatie uitzichtloos

Duitsland wint voor Europa op alle fronten, was hun kreet.

Uitzichtloos.