Memorieboek der stad Ghent van 't jaar 1301 tot 1793. Deel 2

1566.

Commissarissen.

Messire Lamoral d'Egmont, prince de Gavere, conte du dict Egmont, gouverneur, etc.

Floris de Montmorency, baron de Montigny, Leuze, etc.

Jacques Claerhout, chevalier, seigneur de Maldeghem, etc.

Philippe de Saincte Aldegonde, aussi chevalier, seigneur de Noircarmes.

Schepenen van der Kuere.	Schepenen van Ghedeele.
Joncheer Jan Damman.	Jan van Hembyze, f^s Willems.
Joncheer Jacob Beths.	Joncheer Pieter van der Cauderborch, over hem Joncheer Philips de Grutere.
Joos Donaes.
Geeraert Triest, over hem M^r Fransoys van Hembyze.
	Joncheer Nicolas van der Vichte.
Adriaen van Riebeke.	Pauwels van den Velde.
Jacob Hueriblock.	Geeraert Oosterlinck, f^s Geeraerts.
Jacob Feron.
Geeraert Sersanders, over hem Jan Sersanders.	Lievin van der Meulen.
	Jooris Vijts.
Lievin van Huerne, f^s Michiels.	M^r Lievin de Grave.

[p. 338]

Adriaen de Schietere.	Philips van Royen.
Robert de Smet.	Omaer Claeissone.
Pieter Dhanins.	Jan Deynaert.
Guillaume de Warenghien.	Joos van den Vivere.
	Lievin van Hulse.

Ontfanghers.

Adolf de Grutere, bouchoudere.

Geeraert de Sceppere, van de wercke.

Jan Tayaert., van der Yssuwe.

Den x^en Meye waren alle de staten van Vlaenderen, gheestelick ende weerlick, binnen der stede van Ghendt bescreven te comparerene, ende up den xj^en dach van Meye was 't vertooch ghedaen op den Collatiesoldere by den mondt van den grave van Egmondt, ter causen van de inquisitie.

In dit jaer den ix^en Juny was t' Audenaerde een jonckman van xx jaren afghesleghen zyne rechte handt, ende aldaer met cleenen viere van stroo ende mutsaert levende verbrandt, omdat hy uten handen van eenen presbitre, de welcke misse celebreerde, de hostie nam, zegghende: ‘Dat hy niet langher d'afgoderie ghesien en conste.’ Dit ghcbeurde te Pamele, binnen Audenaerde.

Den xij^en Juny was t' S^te Pieters een schoenlappere by den Dryepickel onthooft, die hem by gheenen middel voeghen en wilde, ende maecte 't wel een groote ure lanck, ende in 't einde was al ligghende ghejusticieert.

In dit jaer sloughen hier in 't landt vele valsche predicanten, de welcke buyten in 't groene velt predicten, daer groote troubelen uut resen.

[Den ij^en Julius predicte eenen calvinisten predicant tot S^t Pieters-Aelst, niet verre van de abdye van S^t Pieters, ende

[p. 339]

doopte een kint sonder de ceremonien te ghebruycken van de kercke, wordende oock in de stadt van Deynse ghepredickt, waer veel volck van Ghendt naer toe liepen om hem te hooren. (K.M.)]

Den viij^en July was binnen deser stede een mandement uutgheleyt daer by een yeghelijck verboden was, op lijf ende goet, buyten ter predicatien te gane.

Den v^en July lach in 't Gravensteen ghevanghen eenen Hollander van Dordrecht, die ontrent den zeven uren in den avont den cipier van de vanghenesse doot stack, ende 's anderdachs den vj^en July was hem op een schavaut op de Veerleplaetse zijn rechter handt afghesmeten, ende daer naer sittende in eenen stoel onthooft, maer hy hadde zijn kerckhof.

[Den xv^en July was eenen jongman van ontrent xx zo xxi jaren binnen dese stede onthooft, omme dat hy eenen priestere ghequetst hadde, by mynen heere van den rade in Vlaenderen. (Pr. Ar.^B.)]

Den xx^en July quamen van 's hoofsweghe aen die van Ghendt brieven, die de zelve t' allen plaetsen uutzonden, omdat elck zijn stede bewaren zoude uut causen dat vele diversche persoonen met stocken, hallebaerden, messen, bussen, pistoletten, spiessen ende handtbussen buyten gynghen hooren preken.

Item, men hilt om dese zake binnen deser stede zeer scheerpe wacht.

Item, d'aldercerste predicatie van de Guesen, die ontrent Ghendt ghebeurde, was ghedaen buyten Ste. Lievinspoorte.

[Den xiiij^en July wesende sondach was die predicatie te Landuut. (Pr. Ar.^B.)

- Den xx^en Ougste quam 't volck te Meenene, Dixmude,

[p. 340]

te Meessene, te Peteghem ende Deynse, de welcke de beelden binnen de keercken ende andere cyragien in sticken smeten ende andere juweelen. (Pr. Ar.^B.)

- Den xxj^en Ougste waren binnen Antworpen in de kercken de beelden ende andere juweelen in sticken ghesmeten ende gheraseert. (Pr. Ar.^B.)

- In de maent van Augustus trock de calvenische predicant naer Eecloo om daer zyne predicatie te doen, die hem verboden was tot Ghendt te doen; voorders het ghemeyn volck vertrock van daer ontrent Brugghe, meenende de kercke van Ste. Catharine te plunderen; aldaer predickende teghen de beelden, begonsten zy allencxkens de beelden te breken. De monicken van St. Pieters te Ghendt dit vernomen hebbende, hebben hun selvere reliquiecasse met hun reliquien ghevlucht naer 't Spaens-Casteel; daerentusschen dit ghemeen volck buyten in de cloosters commende, verjoeghen de monicken ende nonnen uyt hun cloosters, de selve plunderende; daer wierden gheboden ghegheven teghen de beeltstormers, de welke eerst begonsten in St. Baefskercke, tot de Augustynen, ende in alle de andere cloosters soo binnen als buyten Ghendt. (K.M.)]

Den xxij^en Ougst, wesende donderdach, ten ij uren naer noene, begonsten de Guesen binnen deser stede te brekene alle de aultaren ende schoone cieraigien van de kercken, ende eerst binnen het Tempelhuus ten Augustynen, t' Onsen Vrauwenbroers, Ste. Pharahilden, Ste. Michiels, ten Predicheeren, daer zy groote onredelicheden bedreven, zoo wel in 't breken van de cellen, als ghelasen veynsters van de kercken, niets gheheel latende, de bedden ende kussens opschuerende, de plumen in 't water schuddende, zoo zy

[p. 341]

van ghelijcken deden de librarye; zoo zy van ghelijcken deden t' allen canten in kercken, cloosters, godtshuusen ende andere devote plaetsen.

Item, daeghs te vooren op den woensdach was groote beroerte ghemaect op den Coorenaert by eenighe mans ende vrauwepersoonen, ter causen van den voorcoop van den coorne, makende maniere van meuterye, ter welcker causen eenen Jan Doens ende zynen sone ghevanghen wierden; de welcke Jan Doens van den ghemeente zeer ghequetst was, zoo van ghelijcken zeer grieffelijck ghequetst was de weduwe Scroox, in 't Groenhuus, ende zouden Jan Doens doot ghesmeten hebben, ende hadde justicie ghedaen; ten zelven daghe was binnen Andtwerpen van ghelijcken de brekynghe van alle de catholycke kercken ende cloosters.

Ten zelven tyde waren binnen deser stede aenghenomen vier vendelen knechten, danof vier capiteynen waren onder mer Adolf van Bourgongne, riddere, heere van Wackene, hoochbailliu deser stede, te wetene: Franchoys van Wijckhuus, Anthonis de Stoppelare, Artur Bousse ende Franchoeis Paesschiers; de priesters, gheestelijcke persoonen ende religieusen cleedden hemlieden in weereltlyke habyten.

Den xxvj^en Octobris was ten bretecque van den Scepenhuyse, ende daer naer by trompette uutgheroepen dat S.K.M. het placaet van inquisitien daer te vooren in Spaengnen ghemaect hadde doen cesseren.

Den xxix^en in Augusty, in den nacht, waren als kerckbrekers ghevanghen Willem Utsemelis, Gillis de Verwere, Ghyselbrecht Cools, een ticheldeckere van Rijssele, ende Jooris Curdewachcruydere ende veel meer andere persoonen.

Item, iij of vier daghen naer Sente Bartholomeeusdach

[p. 342]

in Ougste, alsoo groote quantiteyt van volcke, ghestoffeert met hallebaerden, stocken, handtbussen, pistoletten ende dierghelijcke gheweere, meenden huerlieder passage te nemen duer Gheertsberghe, omme t' allen canten te gaen brekene kercken ende cloosters, waren binnen der voornoemde stede van Gheersberghe groote quantiteyt ghevanghen boven de ghene die by commissarissen alsdan daer wesende doodgheschoten waren; daer wasser xxij aen boomen ghehanghen, ende daer wasser xxx ghegheesselt ende ghebannen.

Den vij^en September waren ghewapenderhandt ghebrocht t' Schepenhuus Ghyselbrecht Cools, lootghietere, Jan Cooman, in Onze Vrauwestrate, ende de ticheldeckere van Rijssele, ende waren alle drye ontrent den xij uren ghehanghen aen eene cruysgalghe, alwaer myne heere de hoochbailliu was in 't vulle harnas te peerde.

[Den viij^en September quam binnen dese stede de grave van Egmondt, ende ten zelven daghe warender twee mandementen uutgheleyt, 't een van den vremdelinghen die verleeders waren, ende de catholijcke kercke der contrarien, ende dat zylieden rumen zauden binnen den avond dese stede; ende 't ander was van de postryders die hemlieden als posten uutgaven ende niet en waren, dat men daeraf ondersouck doen saude ende corrigieren metter galghe; ende ten selven daghe was de ommestellinghe ghedaen ende vermaendt omme de wake te betalene. (Pr. Ar.^B.)]

Den thiensten September was de vergaderinghe van de nieuwer religie, ghenaempt der Geusen, vergadert in 't Princhenhof, ende waren daer ghehoort jeghens die van Ghendt an den grave van Egmondt, daer zy gheenen troost en vonden.

[p. 343]

[..... Maer was Marten van Wettere, concierge van den selven hove, ter dier cause ghevanghen, omme dat hy hemlieden logyst verleende, ende wart ontsleghen by gratien ende groote vrienden die voor hem spraken, ende moeste zeker stellen voor zes hondert Carolusguldenen. (Pr. Ar.^B.)

- Den xij^en October was een voorghebodt uutgheleyt ten bretecque ende van ghelijcken by trompette dat hem niemant wesende van de nieuwe religie vervoorderen en saude te trauwene, kinderen kersten te doene, nochte vergaderinghe te haudene binnen dese stede, up dlijf, dwelck zy niet en obedierden. (Pr. Ar.^B.)

- Den xvij^en October begonst men te haudene de dachwake up 't Schepenhuus, ende ten selven daghe begonst men van nieus te brekene t' Antworpen, daer af datter diverssche ghevanghen waren, ende zesse van den upstellers, daer onder was een edelman, ghehanghen, ende ten selven daghe was een nieuwe beroerte binnen Axele, daer derwaert ghesonden waren eenen grooten hoop ghewapent peerdevolck, namelick ghenaempt Roorocx. (Pr. Ar.^B.)

- Den xxv^en Octobris was 't appointement uutghelesen tusschen der nieuwer religie ende der aude religie, ghemaect by den heere van Backerseele, als commissaris daer toe ghecommitteert van den grave van Egmondt. (Pr. Ar.^B.)]

Den j^en November begonst men te maken de Geusenkercke buyten de Waelpoorte.

[In October wierden alle geusche predicatien te Brussel van 't hof verboden; nietteghenstaende de minister, Dathenus ghenoemt, de gheboden versmadende predickte in S^te Baefskercke ende tot de Carthuysers, willende buyten de Brussche-

[p. 344]

poorte een kercke houwen, halende tot dien eynde veel ghelt op, om dat sy uyt de stadt verjaeght waren. (K.M.)

- Den j^en November lxvj wesende Alderheleghendach was eenen predicant van der nieuwe religie van Poperinghe, die hem vervoordert hadde te preckene, t' Aelst ghevanghen, ende op de maerct in de hoochmesse ghehanghen ende verworcht. (Pr. Ar.^B.)

- Den iij^en November waren vele diversche persoonen ghegaen buuten Brugghe ter predicatie, ende quamen binnen der stede al zinghende zallems, danof viere ofte vijfve doot gheschoten waren, ende vele ghevanghen ende by 't sluuten van der poorten vele buten ghesloten. (Pr. Ar.^B.)

- Den xxix^en November was Adriaen de Meestere, audtcleercoopere, voor diefte in de grote kercke ghedolven ghelijck een beeste. (Pr. Ar.^B.)

- In November 1566 wiert er eenen jonghman ghehanghen, om dat hy teghen het ghebodt van de magistraet den predicant ghespeelt hadde. De Calvenisten begonsten de fondementen van hunne kerck buyten de Brugschepoorte te legghen, de selve seer spoedelijck opbouwende door de geusche ambachtlieden die hunnen aerbeyt voor niet deden. (K.M.)

- In de maent van Januarius 1567 hielden de Geusen ofte Calvenisten hunne vergaderinghe in hunne nieuwe kerck buyten de Brugschepoorte; sy hielden eenen biddach, songhen psalmen ende predickten; wiert aen de boeck vercoopers verboden geusche boecken te vercoopen ende te drucken; de geusche predicanten ende hun ghemeente moesten voor de magistraet hunnen eedt van ghetrauwicheyt doen, maer en wilden hunne leeringhe niet afsweeren. (K.M.)]

[p. 345]

Ten zelven tyde zoo onderwonden hemlieden de predicanten metten consistorie te trauwene, kinderen te doopene ende 't nachtmael te ghevene.

[In dit voornoemde jaer waren in de wapene diversche gheboefte zonder hooftman, de welcke kercken ende cloosters verbranden, principalick ontrent Doornick, daer omme dat uytsloughen 't garnisoen van Rijssele, van Douays ende Doornicke, met mijnheere van Resseghem, de welcke die versloughen ontrent Waterloose. (Pr. Ar.^B.)

- In dit voornoemde jaer in Sporcle was te Mechelen de predicatie upghesmeten, daer de predicant ghevanghen wert ende curts daer naer te Walem, buten Mechelen, by den Roo Roede ghehanghen ende verworcht, de welcke pasteur van Sleydinghe gheweest hadde. (Pr. Ar.^B)

- Den iiij^en Maerte waren hier buten S^te Baefs van den bailliu van Sente Baefs drie straetschenders gherecht; de twee verbrandt ende de derde ghehanghen ende verworcht. (Pr. Ar.^B.)

Deze dichten ofte perten waren in dit voornoemde jaer uutghestelt.

D'een wilt ten hemele duer Christus commen binnen,
D'ander duer santen ende santinnen.
D'een es te vreden met dat reyne Godts woort,
D'ander prijst 's meynschen leerynghe vul discoort.
D'een wilt duer 't gheloove sijn salicheyt verstercken,
D'ander duer zijn eyghen schijn ende zijn eyghen weercken.
D'een ghebruuct water naer Godts woort in 't doopen,
D'ander zaut, olye, speecsele, cruusen met hoopen.
D'een die neemt 't avontmael naer Christus lesse.
D'ander hoort alleenelick naer de messe.
D'een heeft Godt voor zijn henverste ghenomen,

[p. 346]

 

D'ander verheft liever den paus van Romen.

 

D'een wilt hebben de scriftuer ghemeene,

 

D'ander die laetse den papen alleene.

 

D'een ghelooft dat ons Christus zuvert van zonden,

 

D'ander heeft er een vaghevier by ghevonden.

 

D'een wilt Godt zijn zonden alleene belyden,

 

D'ander neempter toe eenen biechtvader van besyden.

 

D'een ontfancht zijn salicheyt uut ghenaden,

 

D'ander wilt se gheeryghen duer zijn weldaden.

 

D'een wilt noch kersse noch tortse ghedooghen,

 

D'ander outsteecktse 's daechs voor de blende ooghen.

 

D'een wort ghedoot ghelijck Christus met de zyne,

 

D'ander doodense met meynschelicke pyne.

 

Aldus beminde lesers zecht onder elkandere,

 

Wie op den rechten weeh es d'een of d'andere.

echo.

So men de geus bestrijt zal men ghewinnen yet?... (echo) Niet.
Wie zal d'overhandt hauden de paus of de geus?... (echo) Eus.
Wat zal de paus rijck zijn in zulx ghevallen?...... (echo) Vallen.
Zo ooc zijn messen, vesperen ende lof vergaen zal? (echo) Al.
Wat zal men dan doen met al zijn aflaten?...... (echo) Laten.
Connen hem de groote noch maer helpen yet?.. (echo) Niet.
Willen zy metten edelen dan niet zijn eens?..... (echo) Neens.
Nu hy achterblijft wie zal zijn goet deelen?.... (echo) De helen.
Hy hadde nochtans goet ghenouch, wat socht hy meer? (echo) Eer.
Wie sal 't volck nu verlossen uut desen strick?.... (echo) Ick.
't Was recht een uer, een hoeren herberghere?.... (echo) Erghere.

[(Pr. Ar.^B.)]

Den xviij^en Sporcle was begonnen 't gheheel ghemeente by prochien te daghen, om eedt te doene der K.M., heere ende wet, mitsgaders de catolijcke religie goet ende ghetrauwe te zyne, ende de ghone die den eedt weygherden, moesten

[p. 347]

haerlieder gheweere brenghen op 't stathuys, ende dat, op verbeurte van lijf ende goet.

Den xxij^en Martij voor den noene was ten tune van den Schepenhuuse uutghelesen ende insghelijcx by trompette t'allen vierweechscheeden, zoo wie Hermanus, principael predicant van de Geusen, wiste te wysene ende in handen ghecreghen ware, die zaude daervoor hebben vijftich ponden grooten.

[Den xxiij^en dach van Maerte quam de stede van Valenchyne in handen van der M., daer groote menichte van volcke voren lach, ende aenveerden garnesoen van der M. in huerlieder stede, ende leverden in de handen van de capitainen twee huerlieder ministers die daer ghepredict hadden. (Pr. Ar.^B.)]

Den xxvj^en Maerte was binnen dese stede ten xij Cameren grooten brandt, 's morghens ten zeven uren; daer verbrande wel xx huysen. Den 29 Martii op den Paeschavondt, naer 't wyden van de vonte, was ten tune van den Schepenhuyse ende daernaer by trompette de predicatie verboden, volghende den eersten placcate van den iij^en July, op lijfvelick ghestraft te zyne, omme dat zy ghelt ghelicht hadden om volck op te nemen jeghens de K.M.

Den lesten Maerte quamen binnen deser stede dry vendelen Walen in garnisoene.

[.... Daer af datter twee vendelen hier bleven ende d'ander vertrack naer Axele, de welcke ghefouriert waren in de Langhemunte, Vrydachmaert, Ledertauwersgracht ende ooc d'Auburch. (Pr. Ar.^B.)]

Den ix^en April lxvij, naer Paesschen, was by den soldaten van Artus Bousse, capitain, de geusenkercke averecht ghebrocken ende in sticken ghesmeten, Godt lof.

[p. 348]

[Op den ix^en dach van April xv^clxvij heeft hem capitain Bousse 's morghens ontrent den zes uren, ghevonden buter de Waelpoorte met zyne soldaten, ende heeft aldaer te nieuten ghedaen ende ghebroken den tempele ofte synagoghe van der nieuwer religie, by de xij consistoristen met huerlieder complicen aldaer ghedaen maken, daer inne zy vergaderden omme huerlieder predicatie ende 't synghen van de zallemen. Ende binnen drye ofte vier daghen daer naer wart de belle ghecloncken ende de trommele ghesleghen, omme het hauteweerck te vercoopene, ende cocht eenyghelijck die 't beliefde zijn gherief. (Pr. Ar.^B.)]

In de maendt van April was eenen soldaet uuten Nyeuwen Casteel, wesende een Wale, ghevoert op een hurde achter strate, met vijftich ghewapende soldaten uten casteele, ende wiert ghehanghen in 't Nyeuwe Casteel up de mueren, om dat hy den coninck verlatende de Geusen gheëert hadde.

capitein.

Flucx, knechten, en wilt bylen noch stocken sparen,
Laet ons desen stal ter neder vellen;
't Wert hun vergolden al zonder bezwaren,
In spijt Calvinus en zijn ghesellen.

crijchsvolck.

Dat doen wy ghewillich om Godts laster te wreken,
't Ware schade zaude hy langhe blyven staen;
Men salder niet meer trauwen, doopen noch preken,
Haer valsche ministers zijn al vergaen.

consistoristen.

Eys 't niet wel een zake omme te beclaghen;
Het ghelt dat wy totten tempel gaven es verloren.

[p. 349]

 

Wy mueghen wel ons rauweghe habijt draghen,

 

Alle die Calvinus hebben besworen.

 

crijghsvolck.

 

Sammer pots! mertelen! het calf es ghevelt,

 

Zijn cracht es haest vergaen,

 

Zijn consistorie wert nu in 't stick ghestelt,

 

Dat heeft zijn valsche leerynghe ghedaen.

 

consistoristen.

 

De duvel moet Hermanus den necke breken:

 

't Hadde goet gheweest hadde men in d'eerste verdreven;

 

Veel zijnder verleet duer zijn valsche preken,

 

Zo dat wy nu al t' samen in aermoede leven.

 

justicie.

 

Wilt haestelick weder verder loopen,

 

Ghy die hebt helpen Godts tempel breken,

 

Of ghy zullet metten lijfve becoopen,

 

Ende uw hooft duer een kempene venster steken.

 

Te recht mocht men se heeten afgodisten,

 

Zy sochten den afgodt in coffers en kisten.

 

Die beelden waren 't minste dat zy sochten,

 

't Was alomme rooven en stelen dat zy wrochten. (Pr. Ar.^B.)

- Op den v^en Meye waren jeghens den bailliu van Ghendt inneghedaecht dese naervolghende persoonen als consistoristen ende bewindt ghehadt hebbende van der nieuwer religie, te wetene omme t' anhoorene al sulcken criminelen heesch als de bailliu t' huerlieder laste maken zaude ende huerlieder goet toegheseghelt, te wetene: Jan van der Lueve, Abraham Rossaert, Jan de Vos, in d'Auburch, Lieven de Smet, Nicasius van der Schuere, minister, Maercke de Mil, Cornelis van Reiable, meester Christiaen de Rijcke, meester

[p. 350]

Jan Priels, Lievin Heyndricx, Jacques Laubegois, Gooris van den Bogaerde, Reynier de Pestere, Pieter van Oorebeke, Jacques van der Haghen, Guillaume de Conynck, Marten Dierkens ende Kaerle Ootgheer. (Pr. Ar.^B.)]

Den vij^en Meye waren op de Vrydachmaerct noch drye brekers ghehanghen.