En zondags een stukje vlees

[p. 43]

Het laatste woord

Hij zit op zijn middagplekje voor het raam en probeert naar buiten te kijken. De klok op de schoorsteenmantel rammelt vier smalle slagen. Ze verbreken echter geen stilte, zoals anders. Carla zit achter hem aan de ronde tafel en leest. Hardop de woorden spellend knispert ze met haar vingers over de hoeken van de bladzijden. Alsof ze nauwelijks kan wachten tot de volgende serie letters voor haar ogen verschijnt. Damesbladen, denkt hij, en de achterkant van zijn tong wordt dik van weerzin. Wijvenlektuur. Hij haat het hartgrondig. Geëxalteerde moederliefde vermengd met jeugdtrauma's en ingewandsstoornissen, de horoscoop, vraag het aan Tante Anja. Uitdagende advertenties: kousen vooral en beha's. Als zij ze dan tenminste maar niet hardop wilde voorlezen.

Het regent. De druppels glijden als kleine kobolden, groteske marsmannetjes, langs het vette glas naar beneden. Hij volgt ze met zijn ogen zonder zijn gezicht mee te draaien. Ze worden achternagezeten door iets dat voor hem onzichtbaar is. Dolle, angstige kleine wezentjes, op de vlucht voor een verschrikkelijk dreigend gevaar.

Soms vinden ze elkaar midden op hun vlucht over de gladde spiegel. Twee eicellen die ineensmelten en afvloeien. Anderen komen pas op de onderrand van het raam tot rust. Ze worden allemaal één lange streep glinstering die tenslotte over brede vensterbank uit zijn gezichtsveld verdwijnt.

Maar het leger vluchtelingen houdt aan. Zonder ophouden golft een onafzienbare stroom over de wand. De uittocht, filosofeert hij. De uittocht, maar dan in omgekeerde richting. De geslachdoze wriemeling van gesublimeerde angst en ellende. Met de adem van een onbekende god in je rug. De lawaai-god. Niet omkijken, Karel Barnhoorn, oude man, anders is het afgelopen met je. Hollen en volhouden. Voort moet je, altijd verder. De pijngrens is nog niet bereikt.

En de adem is als vuur in je rug. De angst prikt als een scherp gepunt mes tussen je schouderbladen. Naast je vluchten de kameraden. Struikelend, de vingers diep in de oren gestoken. Wie valt wordt vertrapt in de massa die achter je aankomt. Hoeveel dat er zijn weet je niet. Het moeten er duizenden en duizenden zijn. Waarvan je niets

[p. 44]

weet. Niets kunt weten. Alleen dat ook zij op de vlucht zijn, net als jij. Weg, weg uit de gonzende cirkeling van de stem achter je. Met de woede over de vernedering als een veelpotige spin in je hart en hersens.

Keer je om, keer je dan toch een keer om, Karel Barnhoorn, en schreeuw met alle kracht die er nog in je over is: STILTE!

Hij zit nu heel stil. Zijn armen liggen op de stoelleuningen naast hem. De handen zitten geschroefd om de gekrulde uiteinden ervan. Hij beweegt zelfs zijn ogen niet meer. In de lucht om hem heen spelen de herinneringen krijgertje, diefje zonder verlos. Tik, jij bent hem. Tijd, ik heb je te pakken.

‘Je zit weer te suffen!’ zegt ze, vanachter een boom. ‘Wanneer je dat toch eens zult afleren?’ Ze legt haar tijdschrift neer en speert haar felle ogen in zijn richting.

Vanuit zijn ooghoek ziet hij haar zitten. Voor het moment weigert hij te antwoorden. Die overwinning kan echter niet lang duren. Hij tilt ter kompensatie alleen het hoofd een beetje hoger. Het helpt niet, de stem gaat door. Hij mag nu eenmaal niet bij zijn kameraden blijven. Van haar plaats aan de tafel kan ze de zijkant van zijn gezicht zien. Dat oog van hem blijft open. Het andere sluit hij voorzichtig zonder de trekken van zijn gezicht te veranderen. Het harde geluid van haar geoefende en scherp geworden stem spiraalt zijn rechteroor binnen. Hij verbreekt nu verbindingen, draait de schakelaars van het gevoel om, sluit de poorten en de deuren van zijn opstandigheid. ‘Je kan toch wel antwoorden als ik wat tegen je zeg?’ In haar stem ligt een bodem spot om zijn weerloosheid. Ijspegels groeien aan haar lippen. ‘Of ben je bang dat ik zoals altijd weer het laatste woord zal hebben?’ Ze wrijft met haar vingers over het tafelblad. ‘Voor jou hoeft het allemaal niet, een kreupele heeft niet het recht de hele dag door te praten, nietwaar?’ Ze staat langzaam op en loopt om de tafel heen, steunend op haar stok. Naar het theemeubel in de hoek van de kamer. Na de operatie is haar heup nooit meer helemaal in orde gekomen.

‘Daar zouden we het niet meer over hebben, Carla,’ zegt hij en sluit een ogenblik allebei zijn ogen. Ze valt hem direct aan, met de meedogenloze zekerheid van een adder. Hij probeert in een ontzettende poging de moeheid uit zijn stem te houden. Ze hoort het toch.

[p. 45]

‘Vroeger luisterde je anders wel naar me,’ zegt ze. De thee plast in het kopje. De mannetjes op het raam geven elkaar nu een arm en vluchten samen verder. Als ze nu in godsnaam haar mond maar verder hield. Laten we de doden laten rusten in hun graven.

‘Alsjeblieft,’ zegt hij. ‘Kunnen we er niet over zwijgen?’ Hij komt half overeind uit zijn stoel. Hij keert zijn gezicht naar haar toe. ‘Je weet toch wat de dokter gezegd heeft?’

‘Dat weet ik,’ zegt ze. ‘Je thee staat hier, als je wat wilt hebben kom je het maar halen.’ Ze snuift driftig als ze in haar kopje begint te roeren.

De een of andere helper doet hem opstaan en naar de tafel lopen. Ze volgt hem met de ogen als hij het kopje oppakt en langzaam, haar blik vermijdend, naar zijn stoel terugkeert.

De dokter had makkelijk praten.

‘U moet zich vooral niet opwinden, mijnheer Barnhoorn,’ zei hij. ‘Het ergste wat u kunt doen is u kwaad maken. Uw hart, weet u.’ Hij had voor het bureau gezeten, de smalle handen in elkaar gestrengeld op zijn knieën, terwijl de dokter het recept uitschreef.

‘Weet u, mijnheer Barnhoorn,’ zei hij steriel, hem het papiertje gevend, ‘eigenlijk is ze een patiënte. En als zodanig moet ze ook behandeld worden. Ik denk dat het behalve de angst voor de stilte een afweer van haar eigen schuldgevoelens is. Vrouwen hebben dat vaker. Ze hebben gewoon behoefte aan het laatste woord. En denk eens aan, in haar toestand. Gun haar dat plezier toch. Denk aan vroeger, mijnheer Barnhoorn.’

Hij schoof in zijn stoel heen en weer. Wilde wel weg.

‘Ach wat, na zo'n heel leven is het toch wel vol te houden?’

Hij knikte. Wat kon hij de dokter eigenlijk vertellen? De hatelijke opmerkingen? Zijn vermeende schuld aan het ongeluk? Het zuigen van het grote dier aan zijn laatste restje individualiteit?

Vroeger. Vroeger was voor hem een vage, snelle bruiloft met een paar jaar erachteraan die de voorbode, de proloog waren geweest voor haar latere afwijzing. Hij was zeker haar eerste niet geweest. Hij had een tijdje geleden een vroegere vriend gesproken, waarom ben jij er eigenlijk mee opgehouden? Je moest zulke dingen natuurlijk niet vragen. Kerel, had de vriend gezegd, je vrijt toch immers altijd alleen? Daarna had hij de vriend nooit meer gezien. Het is

[p. 46]

moeilijk om met je eigen mislukking te worden geconfronteerd.

Het naar bed gaan betekent geen liefde. Het is alleen angst voor de eenzaamheid, je wilt narigheid vergeten. Toen ze er eenmaal aan gewend was kwam de angst. Hij nam haar het aureool van het hoofd. Ze had haar egoïsme broodnodig om te kunnen bestaan. Ze wapende zichzelf. Hij had het geweten en er niets tegen gedaan. In haar ogen was hij een lafaard. Een mislukkeling. En ze had het wapen ontdekt waarmee zij hem kon vernietigen. Fel en meedogenloos sneed ze de draden van saamhorigheid door. Ze werden twee zwaar gebarrikadeerde torens van waaruit ze elkaar bekampten. Een middeleeuws gevecht om de hegemonie.

Ergens moest het middel bestaan, de methode te vinden zijn om de strijd te winnen. Maar hij kon het niet ontdekken. De laatste tijd vooral had hij het gevoel dat zijn zenuwen het plotseling zouden laten afweten. Snaren op een te strak gespannen viool. Ze sprongen en krulden om, de laatste toon zou haar doden.

‘Luister je nou of luister je niet naar me?’

Hij knikte. ‘Ja,’ zei hij, slurpend van zijn thee.

Ze sloot het tijdschrift en sloeg het extra hard op tafel. ‘Mijn god, die stilte is niet om uit te houden. Wat ben jij eigenlijk voor kerel?’ Hij had de woorden al herkend voor ze werden uitgesproken.

‘Zie je niet dat ik doodop ben van de zenuwen? Ga mijn pillen halen. Ze liggen boven in de slaapkamer.’ Ze bewoog fladderend haar vingers.

‘Kijk eens hoe ik tril?’

Tril maar. Mogen alle zenuwen zich in je lijf verzamelen. Zich nestelen in je tong. Je hatelijke, frigide tong, en je vermoorden. De taal eraf plukken als kersen uit een boom.

Hij doet de deur van de kamer achter zich dicht. Op de gang staren de dingen hem aan. De leuning van de trap is zacht en warm als hij zijn hand erop legt. Hij moet haar gewoon tot zwijgen brengen. Hij kan er niet meer tegenop. De woede is als een tulpebol in de lente, tergend langzaam maar onweerstaanbaar omhoogkruipend door de donkere aarde naar het licht. Het is te lang donker geweest. O, god, al dat proberen, al dat verdomde proberen.

Die keer dat ze samen op vacantie waren. Hij perst het verleden uit zijn schedel. Een gehuurde Volkswagen was het geweest. De aller-

[p. 47]

laatste poging om op deze manier contact te vinden. Het behoud van een jeugd die onherroepelijk voorbij was. In de bagage, in de kofferruimte de verwachting. Strand en zon. Haar naakte lijf op het zand. Ze zat naast hem in een niet aflatende stroom woorden. Een cycloon van geluid. ‘Kijk uit, die wagen. Mijn god, als je dan wilt rijden, doe het dan tenminste goed. Kan je dat ook al niet? Je wilt me angst aanjagen, Karel Barnhoorn, ik weet het.’

Hij had het stuur omklemd als een machinegeweer. Weergaloos gevaarlijk de bochten nemend. Grijnzend over hellingen gescheurd. Hop paardje, hop. Ik probeer het onmogelijke. Ik ben de vechter van de eeuw. De onoverwinnelijke Don Quichot. Kruisridder van de wanhoop.

Ze was bleek en nog nerveuzer dan anders uit de wagen gestapt. Ze trok haar rok recht: ‘Jij schoft, hier zal ik je voor krijgen.’

De vacantie was over nog voor ze was begonnen. Ze waren een nacht in het kleine hotel gebleven en toen weer naar huis gegaan. Terug in de tombe van haat.

Daarna had hij het nooit meer geprobeerd. Zijn persoonlijkheid werd als een steen op de uiterste rand van een waterval. Met alle kracht die in hem was hield hij zich in evenwicht. Als je tien jaar in hetzelfde bed ligt hou je het een heel leven uit. De woorden trekken aan hem. Slijpen hem rond. Op de duur is hij zo glad dat het water bijna geen vat meer op hem heeft. Maar hij kan ook niet bij de bron van de woorden komen. De stroom stoppen. De nooit aflatende stroom taal die de jaren doet schrompelen.

Terwijl hij het doosje pillen uit het nachtkastje haalt voelt hij een lichte steek onder zijn hart. Hij schokt recht en haalt diep adem. Drukt zijn hand tegen zijn borst. De haat komt boven de grond.

Hij had het tenslotte niet aangedurfd. Weglopen was iets voor anderen. Soms vroegen de vrienden het. Waarom pleeg je geen zelfmoord, dat maakt geen enkel verschil. Een sinister grapje dat de smalle weg omzeilde. Maar dat was de vraag helemaal niet. De vraag is, waarom doe je het niet? Waarom accepteerde hij telkens weer de in stukken gesneden avond? Verantwoordelijkheid. Trots. Hij was de vechter. Probeerde de achterzijde van de dingen te zien. De zoeker naar het gulden vlies. Ze kenden hem in de kroeg alle-

[p. 48]

maal. Hij luisterde naar de gesprekken om hem heen. Vergeleek en schiftte, haar gezicht zweefde in het bier. Haar stem schreef woorden met zijn vinger op de tapkast. Als hij genoeg dronk sliep hij tenminste dadelijk in. Aan het ongeluk met haar heup had hij geen schuld gehad. Ze stapte uit voor de tram helemaal stilstond.

‘Waarom moet mij dit gebeuren? Lijd ik nog niet genoeg?’ En altijd waren er de woorden. De vele en laatste woorden. Er was geen ontkomen aan.

Ze lag wakker tot hij thuiskwam.

‘Jij denkt alleen maar aan jezelf.’ Hij hing zijn jasje op de stoel.

‘En je laat mij maar liggen.’ Als hij het lichtje naast het bed uitknipt hangen de verwijten nog een tijdlang als kometen in het donker van de slaapkamer.

Als hij de trap afgaat weet hij dat het mis moet gaan. Hij zal zich niet goed kunnen houden. Hij heeft het warm. Zijn hart klopt buiten zijn lichaam. De muziek komt van heel ver en stuurt de gedachten recht omhoog.

Hij doet de deur van de kamer open. Ze staat rechtop, een hand op het theetafeltje, haar stok in de andere.

‘Eindelijk, hoor,’ zegt ze. ‘Ik dacht al, hij komt niet meer terug.’

Ze vertrekt haar mond in een weerzinwekkend masker, haar ogen zijn donker van spot.

Hij struikelt naar voren in een vreemde poging iets te zeggen. De hand met het doosje pillen vooruitgestoken. Als een laatste poging tot kommunikatie. Even ziet hij nog haar verbaasd angstige gezicht. Dan, terwijl de witte vlam als een ontploffing door zijn lichaam heen slaat, valt hij tegen haar aan. Haar benen knakken onder haar weg en het doosje pillen komt tegen de plint tot rust. Een klein wit baken. Hij ligt dwars op haar vreemd verwrongen benen en zijn zware lichaam nagelt haar aan de vloer vast.

De wind stuwt de regen nu in een versneld tempo naar de onderrand van het raam. Het is één lange film geworden die door de snelheid waarmee de mannetjes langs het glas tuimelen van beneden naar boven lijkt te lopen.

Toen er op het herhaalde bellen van de buren na twee dagen niet werd opengedaan, waarschuwde men de politie. Ze braken de deur

[p. 49]

open. In de kamer vonden ze haar, zittend op de vloer, zijn dode lichaam als een anker over haar benen.

Hij ligt in een starre omklemming. De open ogen in de richting van haar gezicht.

Op de vraag van de agent, hoe lang dit al aan de gang is, antwoordt ze niet. Ze kijkt hem alleen maar aan, met wijdopen ogen. De gele lippen bewegen en de adamsappel in haar keel maakt kleine sprongetjes. Maar er komt geen geluid. Haar stem is opgedroogd, de steen is van de waterval getuimeld.

Mijnheer Barnhoorn heeft het laatste woord gehad.

Rotterdam, december 1967