|
| |
| |
| |
[1590]
Op den 6den lauwe 1590, metten nieuwjare, zoo was den armen landtsman zeer qualijk daer aen, om dies wille dat het woort van de gone die 't regiment hadden van den lande van West-Vlanderen, en dat men de zeven casselerien niet en hielt dat hunlieden by helofte belooft was, indien zy fornieren alle maenden 15,000 guldens om de betalinge van den garnisoene in Vlanderen, als Duynkerke, Nieupoort en Oudenburch, het zelve geld alle maende op maende opbrochten, zoo die continueerlijk deden, geene landsloopers en zouden hebben; maer, eylas, 't geven van den gelde dat moesten zy opbringen maer 't loopen van 't garnisoen van Oudenburch, dat liep op het landt by 800 ofte 1000 t' samen uyt Oudenburch en liepen tot Cassel by den berch, en deden den armen landtsman groot overlast van geld te doen geven en goeden cost, en als die in kwamen trocken andere weder uyt, zoo dat alle prochien hadden dickwijls twee mael soldaten op eene weke, 't welke clagelijk was, en men zeyde dat Mons de marquys de Warenbon, gouverneur van Oudenburch in de plaetse van Lamotte, die uytten lande was met ontrent 4000 mannen, liggende ontrent Hesdyn, en nu Warenbon, hebbende 't regiment van 't quartier van West-Vlanderen, begeirde van de zeven casselerien boven de 15,000 guldens de maend, noch 15,000 de maend, dies zoude hy geen soldaten meer op het land laten loopen; maer arm land van Vlanderen, waer zijt gy gekomen? gy zult wel moeten geven 16,500 guldens de maend, en noch zullen de soldaten uwe ooren van 't hoofd eten; maer troost uw zelven, want gy alle ingezetenen niet en leeft in de vreese Gods, en in de obediencie van der C. Majt., want wat placcaten die Zync Majt. is publiceerende ofte beveldt om het welvaren van het landt, als dat knapen en jonckwyven en andere werckende in daghuren, en andere dagelijksche zaken nie- | |
| |
mand wilt obedieren, daeromme zoo straft u Godt en de overheyd; want men zal u zoo arm
maken, o Vlanderen, dat gy van
armoede obedieren zult; dus ware 't betere in tyds afgestaen van het kwaed en Godt te willen dienen, en deze plagen zullen wel vergaen.
Op den 20sten dach van lauwe, van deze weke quam uyt Oostende den rijcken Wullem de Puydt van Dickebusch, die t' Oostende lange hadde gelegen, aldaer gevangen was, maer hy kwam uyt, doch den armen Willem de Puydt, want 't hadde wel gecost ontrent ℒ 300-0-0, en brochte noch mede een zeer schamel aenzichte; en van deze voorzeyde weke zoo hadden de Oostendenaers gehaelt en gevangen een pachter, onlangs gehuwet in Langemare, genaemt Pieter Verstrate, getrouwt hebhende de dochtere van Pauwel van Damme en geleyd in Ostende.
Op den 19sten van lauwe, quam Zijn Altese wederomme tot Brussele, hebbende by naest geheel den somere te Spa en wat tijds tot Bins verbleven, en de somere was aldus gepasseert zonder iets te doene van oorloge dan op 't land loopen.
Op Ste Pauwels-avond, woensdag zijnde, zoo duer dien Mijnheere van Rymersch, hoogballiu der stede van Ypre, ontrent 18 ofte 19 jaren hoogballiu geweest hadde, en nu was hofmeester van den grave van Egmont, zoo door dien sedert de reductie, in de stede hem niet en hadde gehouden, en dat hy zoo niet en konste de stede grooten dienst doen, zoo heeft hy geresigneert en mijnheere van Wieze was geordonneert by die van den hove hoogballiu. Zoo nu Rymeersch in de stede gekomen zijnde heeft te rechte gesteld eenen pacient, lange hebbende gevangen geweest, wel
| |
| |
10 maenden, ende duer de absentie van den hoogballiu, die als heden de vangenisse zuyverde van quaeddoenders, zoo was in de vierschare gebrocht eenen pacient, genaemt Pieter de Berd, dit Bertgen in de wandelinge, en was van Poperinge geboren, hebbende geweest soldaet onder capiteyn Du Fernier, en liggende in garnisoene t'Ypre hadde eenen anderen aflyvig gemaeckt op de ramparden van der stede, en alsdan het vendel verlatende heeft hem gegeven tot alle quaed, rovend en nemende al dat hy konste crygen in Cassel-ambacht, ja dat hy zoo gevreest was dat hy te gelde aldaer gesteld was, levende ofte dood, zoo dat hy t'Ypre, in den vasten 89, was gevangen in de vischmaert, en aenziende de heeren van de wet zijn langdurige vangenisse hebben by gratie, hem verwesen gehangen en verworcht te zyne aen eene potente in de oude vischmarct vóor de Nieuwe Camere, en verwezen zijnde badt om zijn heylig aerde, die hem geconsenteert was, en is corts daer naer met leedtschap van zijn zonden gestorven en naer den sonnen onderganck begraven; God gedincke de ziele!
Op den 27sten van lauwe sprak men zeere vreemt van Camerycke, want den gouverneur Ballygny, hem geveynst hebbende te wezen met die van de Lighe, heeft hem gedragen zoo suptil dat Zijn Altesse zoo groot gevoelen hadde dat hy schreef aen die van Atrecht dat zy zouden laten volgen zeker amonizie aen hem als: artillerie, corseletten, spiesen, rondessen, cruydt en loot, 't welke zoo gedaen was; nu in de contrarie zoo en gevoelde niemand anders ten ginck al wel; maer op dezen tijdt zoo wasser ander gevoelen, want de legere van Lamotte, Norkarme en ander, die gelegen hadde drye mylen boven Hesdin, is al afgekomen en de bende van ordonancie zijn al gemonteert geweest en gemonstert tusschen Arien en Betune, en buyten Arien in de voor- | |
| |
borgen en daer ontrent lagen wel 25 ofte 30 vendelen, zonder de motsaetgen en achterloop, zoo dat alle het volk van den platten lande was gerefugeert in steden, en de oorzake van deze was dat men voor zeker zeyde dat Mons de la Noue, wezende eene van de princepale van de cavallerie van den koning van Navarren, overgekomen was, ontrent Camerijcke, wel met 5 ofte 6 duyst man, onder peerdevolk en voetvolk van der bende van ordonnantie, en haddet niet geweest van eenen meulenare, die hemlieden hadde gewaerschauwt, zy waren al aen den hals gekomen van La Nouwes volk, en men zeyde voor waer dat hy, La Nouwe, getrocken was in Camerijcke, en dat men gemaekt hadde een pleyn tusschen de stadt en het casteel, zoo dat men gevoelde dat Camerijcke partie was.
Arthoys hadde met de armoede van Vlanderen het hooft opgehouden geweest, want hadde seder de reductie gecregen van Ypre en uyt West-Vlanderen alle den schat en rijkdom, om de dierste van de granen, als dat zy ook waren in ruste van geen crygs-volk te hebben, want 8 ofte 10 jaren lanck hadde Vlanderen moeten dragen het geheel last van het koningsvolk, zoo dat Vlanderen en alle de ingezetene zoo arm en bystier waren dat noyt over 200 jaer en hadde geweest; maer hadden't nu al verloren, altijts gehouden met hunne vrienden ende schadt, zoo was't apprentie datter kwamen. Vlanderen was de melkcoe, maer stond drooge, daer en kwam niet meer af: dus zoo wasser nu eenige occasie dat het crijgsvolk alle vergaerde in Arthoys, en men zeyde dat men Camerycke belegeren zoude; maer watter afkomen zal, den tijdt zal het geven. Maer daer was apparentie van zeker kwaden tijdt, men zeyde dat Navarren weder te velde was, en dat hy getrocken was naer Nor- | |
| |
mandie en zoo naer Rowaen: Arm landt van Vranckrijk, gy zult nu vele gaen lyden!
Op den 3den sporkele en St.-Blasiusdag, men sprak zeere van datter ontrent Cortrijck gekomen waren wel 25 vendels Italianen, en alle het landtsvolk liep met dat zy hadden in Cortrijck, maer men zeyde dat zy al trocken naer Arthois; men sprak ook wonderlijk van Camerijcke.
Op den 3den sporkele, zoo waren drye placaten gedaen, het eerste dat elk mochte wynen halen in Vrankrijck wie hy ware en bringen op steden daer de stapel ware, hoewel datter een ander placcaet der contrarie was; het tweede van de dienstboden, hernieuwd op den ban en dat elk mochte in zijn stede ofte casselerie ordonnantie geven; het derde dat was van 't coorne, dat elken mochte coopen 't coorne op een maert naer de ordonnantie, elk in zijn stede; en 't vierde was dat alle pachters betogende dat zy hadden moeten refugieren, zouden van dien tijdt geven geenen pacht, maer zouden den proprietaris daer mede betalinge doen, aldus arm was 't landt overal.
Op den 4den sporkele, zondag zijnde, zoo wasser een jonckman Brabander, die voor mijnheeren voocht en schepenen versocht hadde dat hy zoude mogen voor het volk ofte gemeene zyne conste toogen voor eenen smallen penning, 't welke zy Mijnheeren begeirden te ziene eer zy het hem consenteerden, 't welke hy dede den 3 sporkele boven op de Halle, en gezien hebbende, hebben't hem daer naer geconsenteert, 't welke zeer vreemt was, die't noyt en zach; maer 'twas geleden wel 30 jaer datter diergelijk t'Yper was gedaen; maer 't waren Italianen en vlooch, eer hy uytter
| |
| |
stede vertrock, aldoens van het beelfroot; maer dezen jongen oudt zijnde ontrent xvi jaer, bedreef vreemde grillen, vele op de coorde, en men gaf eenig geldt om te ziene. Op dezen zondag zoo vreesde men zeere van eenig volk, die lagen ontrent Cortrijck, ende 't waren Italianen, quaed volk, en Mijnheeren zonden om Mijnheere van Rymersch.
Op den 10den sporkele van de voorgaende dagen van der weke zoo vreesde men zeere van soldaten, maer Godt lof zy trocken op ander quartieren, en het volk dat daer in Arthois gekomen was, dat was wederomme opgelicht, en trocken weder liggen boven Hesdin; de Oostendenaers hadden van deze weke zeere uyt geweest en hadden eenige landtslieden gevangen van Dranotere.
Op den 17 sporkele, van deze weke passeerde over en wedere veel garnisoen ende tot Cortericke zoo lagen Spanjaerden in voorboergen 16 vendelen, en tot Meenene 8 binnen der stede, tot Waestene was perdevolk, te Rijssele in de voorboergen van 's gelyke, maer Godt lof, wy tot Ypre waren vry; maer op den 18 van sporkcle, zoo passeerde het vendele van den gouverneur van Nieuwpoort van buyten omme, men zeyde dat zy alle gingen monsteren en dan vertrecken naer Vranckrijck metten grave van Egmont, die opperchef was van de cavallerie. De weke voor deze weke was den admirael van Duynkerke, wezende het schip van Mijnheere van Wackene, die welke was vice-admirael van de zee in plaetse van Mijnheere de marquys de Renti, gezeyd de Montigny, de welke was admirael van der zee by Zijn Altese gesteld, uytter name van de C: Majt., en op dit schip van den admirael waren 30 muskettiers van Grevelinge en wel 20 fracye bootsgesellen en cenen fraeyen spaenschen capiteyn, en noch cenen capiteyn van Mijnheere van Wackene
| |
| |
gesteld met veel schoon geschut van artillerie en ander amonicie. Het zelve schip in zee zijnde om hasaert te zoukene is gekomen al verre in zee en besprongen geweest van drye geweldige oorloch-schepen en twee pynckers van die van Vlyssinge, en den admirael ziende dat hy niet vroom genouch en was om hun te wederstaen vluchte, want hy een schip van baete was, maer beyde de pynckers die hadden noch meer voordeel, zoo dat zy dezen admirael altijdts den wech af namen, zoo dat de groote drye schepen van oorloge binnen dezen middelen tijdt altijdts dit schip beschoten; maer hy hem zeer clouckelijk te werre stelde niet verre van Nieuwpoort; boven ander half myle hem benomen zynde de havene van Nieuwpoort, zoo moeste hy hem ten uyttersten defenderen. De peerden van Nieuwpoort op de dunnen presenteerden hun met noch eenige Spanjaerden, maer en konsten dezen admirael niet bystaen; naer lanck gevecht zoo hebben die van Vlissinge hem in huerlieder geweld gecregen, en hem met alle datter op was gevoert naer Vlyssinge. Binnen 5 ofte 6 dagen daer naer hebben eene zeer groote nieuwe galge gedaen stellen, lanck wel 70 voeten, en hebben alle dat op dezen admirael was, zoo capiteynen, muskettiers, soldaten en alle de bootsgesellen gedaen hangen en verworgen, uytgenomen eenen jongen maet van Duynkerke, die stond met een strop aen zynen hals aen eenen staek gebonden om alle dit te ziene, en naer dat zy alle waren gehangen, hebben zy dezen jongen met eenen boot aen het landt gesteld tusschen Nieuwpoort en Duynkerke, zeggende: ‘Verhaelt dat gy gehoort en gezien hebt.’ Dezen jongen is gekomen naer Duynkerke, op den 18 sporkele, zondag zijnde, ontrent den noene, en heeft gezeyd 't zelve hy tot Vlissinge gehoort en gezien hadde van alle de vroome en cloucke soldaten mette bootsgesellen, en alle dat op den admirael was, die aldaer gehangen waren. Dezen jongen dit verhalende, elk vraechde
| |
| |
van zynen vriend, hy zeyde hun aldat zy zeyden eer zy stierven; dit verhalende maekte zulke eene beroerte dat geheel Duynkerke over ende stond, en de vrouwen meest van de gestorvene persoonen liepen naer de gevangenisse, wilden alle de gevangenen hebben om te vermoorden, liepen noch naer een Hollanders schip, die loer drayde en hadde teghels gebrocht om tot Duynkerke te decken van de schade van den grooten wint op de huysen; zy hebben hem uyt zijn schip gehaelt en hadde mijnheere van Wackene niet zeere zijn beste gedaen zouden zy hem vermoord hebben; maer hy belettede vele swaerheyd, die apparent stond aldaer te gebeurene, midts belofte dat hy justicie zoude doen, en aldus verginck de swaerheyd en 's anderdaegs zond hy omme den officier tot Ypre, maer hy daer komende zoo wasser zoo vele inne gedaen dat den Hollandere en meer andere gevangene niet en storven; want als het bloed van 't gemeene gekoelt was, verginck de zake in 't beste, want 't waren persoonen van coopvaerders gecregen ende de zelve persoonen onnoosel waren van de dood van alle deze, zoo bootsgesellen en soldaten, maer als die van Duynkerke de rechte waerheyd verhoort hadden, deden doen eene devote uytvaert over alle deze gestorvene persoonen. Godt gedinckt de zielen.
Op den 23sten sporkele, van deze weke, zoo warender noch eenige bedrogen van Pierren Clays gevangen tot Ypre ter Sale, en hadden alle gelyk de Oostendenaers gesustineert en geassisteert, en daer was noch eenen gevangen gebrocht van Rijssele, met wel 10 dienaers van de fynance aldaer gevangen, en desen dienaers alle te peerde hebben hem gepresenteert aen de Pr Clays, die hem al in zyne presentie anzeyde alle zijn delicten en zijn het 's anderdaegs weder metten gevangenen vertrocken.
| |
| |
Op dezen 23sten voorseyd, zoo lagen in de voorborgten van Cortrijck noch altijdt 16 vendelen Spanjaerden, waer in dat de 13 vendelen waren, die t'Ypre hadden gelegen, ende op dezen dag zoo warender twee vrybuyters van Vlyssinge die, van de zelve weke 't volk ofte convoey van Gend besprongen hadden tusschen Cortrijck en Gend, waer zy eenen van hun gasten verlosen, dood geschoten zijnde en deze twee gevangenen, maer schooten dood 3 Spanjaerden eer zy verlieten het convoey, en noch een peerd geschooten van een coopman dat ter plaetse bleef; zoo werden beyde deze gasten verworcht en gehangen.
's Avondts op dezen voornoemden dag, zoo midts dat die van Cortrijeke, alle de Spanjaerden lagen in de voorborgten, moesten openlaten een wincket totten acht uren om sinioor te hebben uytter stadt by hun mosaetgen, wijn, bier en al dat zy behoefden, zoo hadden de Spanjaerden voorengenomen om binnen de stadt te komen binnen den zelven avondt, en waren al in de voorburgen secret in de wapenen dat die van Cortrijck niet en wisten; wat naer den zeven uren zoo stonden ter poorte alzoo zy gewoone waren 4 mannen die het wincket bewaerden, zoo warender 14 Spanjaerden binnen, en als zy dochten dat men de poorte sluyten zoude zoo kwamer een motsaertgen geloopen om wijn van buyten, en zeyde: ‘En sluyt niet, ik moet weder uyt.’ Binnen dezen tijdt zoo waren daer gebrocht de sleuters om te luyeken, zijnder vier Spanjaerden van binnen gekomen, hebben gezeyd. ‘Beyd, daer zijn noch 6 van ons gezellen, die ons volgen.’ Zy toegekomen zijnde hebben hunlieder die poorters de slooters afgenomen, en de geheele poorte open gedaen en den geheelen hoop binnen gelaten. Dese die 't ontliepen riepen: ‘Allaerme! allaerme! De Spaen- | |
| |
jaerden zijn binnen!’ De clocke heeft terstond geclopt en 't gemeene liep al in de wapenen roepende en tierende: ‘Fraey, borgers!’ Zoo de Spanjaerden zijnde by de Leyebrugge, de poorterie schoot zoo dappere; daer wierter twee Spanjaerden dood geschoten, maer de wet hoorende dat de Spanjaerden al binnen waren baden de borgers, elk in zijn huis te gane, en elk zijn deure te sluyten, 't welk gedaen was, en de wet ginck op het stadthuys en zy, de Spanjaerden, trocken ter maert weert, en gingen in de Cortegarde, en gingen terstond alle wachten stellen naer hun begeirte en maekten groote vieren op de maert om hun lieden te warmen; want het coudt was en bleven geheel den nacht in de wapenen, en elk poortere in zijn huys, en de wet maekte geheel den nacht billieten om hun 's anderdags te gaen forrieren. 's
Anderdaegs zoo begeirden zy de slooters 't welke hun gebeurde; maer by gevalle was den heere van Werpe, gouverneur van de stede van Corterijcke en van 't casteel, binnen het casteel, en 's anderdags, dag zijnde, zy de slooters hebbende van de stede, hebben begeirt de temmerlieden van Cortrijck, zy die hebbende wilden afgedaen hebben de bruggen van het casteel daer men mede in stede mochte komen. Nu begonsten zy te wercken; mijnheer van Werpe presenteerde hem op een bollewerk en strafde hun van zulks, immers zy lieten dat staen; maer de poorten open gedaen zijnde wilden niet uyt laten maer wel in, maer daer waren boden en vreemdelingen, die lieten zy uyt voor een stuk geld, en men zeyde voor waer dat zy ontboden hadden de 8 vendelen, hunne medegezellen Spanjaerden die te Meenene binnen lagen, en dat zy den 24 sporkele ontboden zijn, ook daerwaert getrocken, uytgenomen de 8 capiteynen en alferen, maer de soldaten namen eenige wethouders met hun leidende naer Cortrijck; maer die van Cortrijck men vreesde overal dat de Spaenjaerden alle by een
| |
| |
zijnde dat zy zouden spelen gelijk zy deden tot Antwerpen fora vielacquo, alwaer zy cregen volle betalinge wel 7000 mannen, 't welke bedrouch eene somme onnoemelijk en alsdan zoo was 't landt nog vol geld, maer nu totter dood arm. Die van Duynkerke dit hoorende dat het tot Cortrijck aldus stond, de welke stede vol Spanjaerden was, hebben ook geen poorters uytter stede willen laten gaen; want den borgemeester Jan Bals meende uyt te ryden om zijn affeirens; maer hielden hem binnen. Ook zeyde men dat meest alle de capiteynen van de Spanjaerden van Cortrijck vertrocken naer Meenene, en dat de soldaten maekten alle ure eenen nieuwen Serjant majoor, 't welke ook kwaed teeken was; maer 't es te vreesene dat het niet wel vergaen en zal: ‘Laet ons bidden!’ Zy binnen hun aldus houdende en hunne capiteynen de soldaten verlatende zijn gekomen tot Meenene, alwaer dat de capiteynen gebleven waren van de acht vendels, die van Meenene naer Cortrijck ook getrocken waren; maer op den zondag alle byeen zijnde waren binnen 24 vendels, hebben mijnheeren zeer moeyelijk geweest van publicatien te doen doene, maer mijnheere van Werpe zant altijdts aen de heeren van der wet van Cortrijck, hun goed moet gevende, zoo hebben zy poorten opengedaen en uyt laten gaen die zy wilden, haelden ook alle het geschut van de ramparden, stellende in alle van den maert zoo wasser op den 26 geboden dat alle poorterie zoude moeten opbringen hunne gewerre tot een rapiere en poinjaert toe, ook mede in hunlieder handen spaen, haumessen, hauwen en alle daer ysere aen was, en elck vreesde dat zy zouden aftrankysen 't casteel van de stadt; maer Mijnheere van Werpe met noch een groot heere zeyde nemmermeer dat zelve laten geschieden, want hem geen geschoot en amonicie en gebrack. T'Ypre kwamen brieven dat men de stede wel bewaren zoude en dat men by nachte ofte by dage geen Spanjaerden zoude
| |
| |
laten duere passeren; zoo was't Vlanderen duere al laten weten, en bleef altijdts tot Cortrijck, zijn beste doende om 't gemeene te quellen; want op den 27 sporkele zoo presenteerde mijnheer van Werpe en Maelsteyn hunlieden ses maenden gage: 't scheen zy zouden daer mede vertrecken; maer wilden voor zeker zijn dat men hunlieden ten einde van dat zy gedaen hadden neemermeer eenig vermaen daer van te doene, maer daerof en wilde men hunlieden niet garanderen, zoo bleef 't zoo 't was, en wilden toens gaen maken een bollewerck voor 't casteel in de stede, maer den heere van Werpe die belette hunlieden dat zeer rasch met wat geschut.
Op den eersten maerte, zoo zonden de Spaenjaerden van Cortrijck t'Ypre brieven aen de heeren van der wet en aen die van de casselerie van Ypre dat zy zouden zenden hunlieden gedeputeerden tot Cortrijck om met hun te communiquerene zaken van hunlieden koning, en deze brieven gezien zijnde elk was verwondert hoe zy zoo stout waren zulke zaken te doen. Men zeyde voor waer dat zijn Altese van Brussele hunlieden brieven van bevelen geschreven hadde, zoo die ontfangen en gezien hebbende, hebben die gescheurt in zijn spyte; ook zeyde men datter afkwamen 4 regementen Walen en vast peerdevolk, en daer lagen ses vendelen Spaenjaerden tot Oudenburch; zy die ontboden hebben, wilden niet kommen; aldus stond hetkwaelijk. In 't laste van deze weke zoo hebben die Spaenjaerden van Cortrijck gesommeert diversche onbesloten steden, als Waestene, Wervicke en meer andere prochien, hun verdregende indien zy hun niet en bescheeten dat zy begeerden, hun komen bezoeken, en om te toogen dat zy alzoo zy wilden te kennen geven dat zy geen openbare vyanden en waren, zoo deden zy noch recht; want daer wasser twee gedaen hangen om
| |
| |
dies wille dat zy eenen poortere hadden overlast gedaen; daer mede en zullen zy hun voor den koning niet konnen cxcuseeren; maer lieten ook het volk uit en ingaen, en men hielter maert alle daege.
Op den 3den maerte, zaterdag zijnde, zoo Boudewijn, den officier, te Duynkerke geweest hebbende, om daer groot recht te doene, was ontboden by de heeren van der stede om tot Ypre recht en justicie te doene, en hy obedieerde, en quam 's dachs te vooren. Zoo heeft den ballieu van der Zale Langemersch te rechte gesteld, vol geexamineert zijnde voor mannen van Leenen eenen Pieter Clays, van Wijtschate, weyenaer van mijnheere van Kemmele, en mevrauwe van Meesene, lange gevangen geweest hebbende en ten diversche stonden gepijnt bedregen wezende van eenen Oostendenaer, die over gekomen was in de sterckte van Hantsame, die mede was, als dezen Pr Clays gevangen was, en met hem was noch eenen die woonde in het ovencot van dezen Clays gevangen, en dezes Pr Clays huysvrauwe was ook medebrocht. Zoo binnen drie ofte vier dagen zoo was de huysvrauwe en dezen rechtigen man ontslegen, die in het ovencot woonde, en naer zekeren tijdt zoo kende deze Pr Clays zommige zaken, zoo was zyne huysvrouwe en dezen anderen wederomme gehaelt, en noch veel meer andere die dezen Pr acuseerde, en op dezen zaterdag zoo was hy gebrocht in het huys van de Casselerie op de maert, en dezen man die in het ovencot met hem gewoont hadde en noch eenen anderen; en zyne sentencie was van Pr Clays, om dies wille dat hy vele diversche persoonen hadde geworcht aen de Oostendenaers en hadde diversche persoonen helpen overlast doen, en was gecondamneert op een schavot metten viere verbrand te zyne; maer badt om gratie, zoo was geconsenteert dat hy zoude zijn tale benomen wezen, en den anderen, die in het
| |
| |
ovencot woonde met hem, was verwezen voor 't huys van de Casselerie gehangen te zyne en verworcht, en hadde de Oostendenaers helpen sustineren, zoo was de justicic volbrocht en was eerst gehangen aen een potente; maer den officier haelde hem op met een caterrol en was daer verworcht, en daer naer Pr Clays met schoone kennisse is verbrandt geweest, en zijne huysvrouwe was op 't saelhof gegeeselt, en den anderen was gesteld aen den stegere van 't huys van de Casselerie gebonden met een libel voor zijn borst: ‘Wasser iemandt die hem verkende eenig quaed ofte roverie by hem gedoocht te hebbene, dat zy het zelve zouden te kennisse van de heeren bringen.’ En voor den avondt waren d'ander gerecht buyten en den derden was weder omme in de vangenisse geleid.
Op dezen tijdt en sprack men niet dan van Corterijck ende elken hacten zeere hoe 't gaen zoude, want daer lieper noch achter het land twee vendels van Nieuwpoort en Duynkerke, en het een vendel van Nieuwpoort was op dezen dag tot Dickebusch; aldus stond het in 't Land niet zeer wel te gane.
Op den 4den maerte, wezende zondag, zoo wasser van 's dags te vooren geroepen dat eeniegelik hem zoude gereedt maken om te monsteren 's dags hier naer; dat was dezen 4, naer de hoogmisse, op de boete daer toe gesteld, en de hoogmisse gedaen zijnde, voor 't sermoen, eenen trommel slach gegeven zijnde, zoo naer de hoogmisse noch eenen, en alsdan zoo maekte eeniegelijk hem gereet toe dien recht op den noene, en ook die van 't Geestelyk Hof moesten ook als notable, alle dagen waken; zoo ginck t'Ypre een capiteynschap op dat was te waken alle 4 dagen, men zeyde dat was op de rebellen Spaenjaerden. Deze monsteringe ver- | |
| |
ginck zonder zwaerheyd, want God lof daer en was niemand gequetst, alzoo op ander tyden niet wel en pleecht te vergane. Op dezen tijdt zoo bleven de Spaenjaerden noch altijdts tot Corterycke en hadden by naer geheel 't Rijsselsche en Doorneksche gesommeert naer hun goeddincken; men zeyde in 't woord dat Mons de Dragon afquam met geld en lakene; maer watter naer en daer af komen zal wort elcken noch kennelijk dat men van zulke rebellen geen recht en doet; 't es clagelyk en ander natien zullen hun daer reguleren.
Op den Vastenavondt, 't welke was den 6 maerte, zoo hielden noch altijdts de Spaenjaerden tot Cortrijck; maer men zeyde voorzeker dat de stede van Antwerpen en Rijssele moesten leenen aen Zyne Majt. om te betalene deze rebellen Spaenjaerden wel iij ofte vier hondert duyst guldens, en dat men hun zoude wederomme by de finance doen rebourseren.
Op den 7sten maerte, zoo was't Asschen Woensdag, en men hielt peerde-maert naer costume, maer zeer weinig; want den tijdt die belette vele zaken, die plachte overvloedig te zyne en abondant; want 't hadde geweest in voorleden tyden datter op een dusdanige maert meer dan een duysent peerden mochten ter maert wezen.
Op den 8sten maerte, 't welke was donderdag in de vier dagen binnen dat men preekte, wiens statie was den avondt en de vasten te prekene den prioor van de predicairen, broer Arnout. Zoo ontrent den 7 uren en half, zoo overleedt den deken van St.-Maertens, Mr Anthonis Vlaminck, de welke binnen zijn leven geweest hadde assistent van den Inqui- | |
| |
siteur, dan deken van Ronse, en wel 2 ofte 23 jaer officiael van 't bisdom van Ypre, 't welke was een zeer verstandig man in de rechte, maer hadde ontrent 9 maenden maer deken geweest.
Op den 10ste maerte, was 't dat de uytvaert was gedaen met den lijcke van den deken officiael en canonick van St.-Maertens t' Ypre van Mr Anthonis Vlaminck; Godt gedincke de ziele.
Op den 10den Maerte 's dachs te vooren zoo kwam'er kwade maren uyt Brabant; want men zeyde dat de Geusen hadden ingenomen Breda; maer hoe dat het kwam, elk zeyde zoo 't hem goed dochte; maer het zekerste was datter binder stede lagen eenige vendelen Spaenjaerden en in't casteel een vendel Walen; en de Spaenjaerden die wilden betalinge hebben van der stede, en begeirden ook dat die van het casteel het zouden overgeven in hunlieder handen. De Walen dit hoorende en hadden zeer luttel amonicie binnen het casteel, vreesende dat zy het zouden inloopen, hebben secretelyk ontboên 't garnisoen van Bergen-op-Zoom, en hebben die binder nacht van buyten inne gelaten, en alzoo binnen de stadt gerocht; men zeyde dat zy alle Spaenjaerden meest dood smeten; maer de poorterie die in hunlieden huysen bleven niet. Aldus stond met het vermaledyde geld-roepen alle qualijk; want 't garnisoen van Oudenburch meende Brugge in te nemen, ook om betalinge, en die van Nieuwpoort, Veurne; Godt doet het wel gaen.
Op den 10den maerte zeyde men dat de Spaenjaerden van Cortrijck hadden noch eens aen die van Ypre, Rijssele, Doornike en meer andere steden en plaetsen geschreven om dat zy hun zouden sustineren van amonicie en provicie van eetsware, en om betalinge ende Mons Dragon was tot Cor- | |
| |
trijck gekomen met luttel volk; maer daer was een groot meester Spaenjaerd; men zeyde dat was den bastaerd zoone van onsen genadigsten koning, en hadde met hem ontrent 200 peerden; maer de Spanjaerden en wilden hem niet binnen laten. Zoo vertrock hy naer Meenene' en aldaer komende ontbood noch by zijn peerdevolk de cornette Italianen, die lagen tot Waestene, en men verwachtte noch de Witte-Rocks van La Motte, immers hy heeft zoo vele gedaen aen de capiteynen, alfeeren en andere bevelhebbers, die hun alle hielden tot Meenene van de Spaenjaerden van Cortrijck dat zy al vertrocken zijn naer Cortrijck om over hun soldaten te gouverneren bin dat Mons. Dragon tot Cortrijck noch binnen was, en heeft binnen Meenen twee vendelen Walen gedaen forrieren en een gedeelte peerden, en die peerden van Waesten zijn wederomme gekeert in hun logist; wat voorst afkomen zal, zal gezien en gehoort wezen.
Op den 11, 12, 13 en 14sten maerte, zoo hebben die Spaenjaerden altijdts geweest tot Cortrijck, en men zeyde dat zy die van Ypre hadden voor de derde reyse gesommeert om te hebben 3000 pondt cruydt, en 2000 lancen, maer die van Yper waren wyser, maer dezen 14sten maerte zoo liep in het woord dat zy van deze weke op zouden trecken uyt Cortrijck nacr Breda, maer die maren waren te goed, clck vreesde noch dat het niet zijn zoude, maer in Cortrijck lach capiteyn Dumont, luitenant van Werpe, met twee ofte dry vendels Walen en een cornette peerden, en en wilde geen coopmans goed laten passeren nacr Gend ofte naer Antwerpen, duer dien de Spaenjaerden zelve hun tot Cortrijck zouden heeren daer af maken.
Op dezen dag waren brieven gezonden van Rowanen die
| |
| |
hielden in dat ontrent uytganck sporkele le duck de Macyenne gekomen was binnen Rowaen, en als hy daer een ofte twee dagen hadde geweest, zoo was het dat den capiteyn van het casteel van Rowaen in liet van buyten de Hughenoten ofte Navaroysen, die meenden alzoo de stadt in te crygen; maer de porterie wierdet geware en hebben het casteel gaen beschansen met wulle zacken en hommelbalen, beschietende het zelve twee dagen, en die uyt 't casteel schooten van gelyke, maer hebben't ten lasten opgegeven, midts te leveren de capiteynen en vele andere, die hun daer mede gemoeyt hadden. Godt lof.
Op den 17sten maerte, zoo hadde capiteyn Hamerton, ofte Sanders, zijn apointement geeregen aen die van der stede, midts den nieuwen hoogballiu, mijnheere van Wieze, die nu voortaen zal gaen administreren het recht en de justicie der stede van Ypre, die ook gekosen hadde zynen procureur ofte stedehoudere, de welke den eedt gedaen hadde den 15 maerte in volle camere.
Op dezen tijdt zoo sprak men zeere diversch van de Spaenjaerden tot Cortrijck; eenige zeyden dat, op den 14 maerte, uytgeroepen was het apointement gemaekt by een zeer groot prince uyt Spanje, te wetene dat den koning hunlieden vergaf hetzelve zy misdaen hadden, doende binnen Cortrijck, alwaer zy de stadt ingeeregen hebben en voorgesteld 't zelve dat zy daer bedreven hebben, voorders dat het alle vergeven was, en dat men hun zoude betalen 4 maenden geld en 2 maenden lakene; maer daer viel wat swaerheyd, zy wilden het geld al ontfangen op eenen leegen prijs: de Philipsdaelders op 35 stuyvers, en ander geldna eradvenante, zoo en wiste men niet hoe het gaen zal.
| |
| |
Op den 18sten maerte, wezende Craeke-zondag, en om den tijdt weder te halene die't van ouden tyden geweest hadde, zoo heeft men het Besant gebornen, zoo men placht te doene, want de Bezanters het cafcoen schoone maekten met dat elf sloech, en dat men speelde ter maert op de Halle met schalmeyen, zoo plachte men te zeggen: ‘Men bernet Bezant.’ Dit dede men alsnu by consente van de wet en naer den noene zoo hebben alle viere de gilden om de Crake geschoten dat men in vele jaren niet en hadde gedaen, en de schermers die speelden op de Halle om de Crake, en naer oude costume zoo vergaderden zy alle by het Schoon-huys in de Torrestraet, en elck kwam met schoon gezelschap, met hoftman, koning en gouverneurs, met trommelen, vendelen en trompetten; zy gingen in de plaetse die zy hadden beschickt ter maert elek anderen beschinken van hunne Cracke, en 's avonds ginck daer op een capiteynschap de vier dagen gedurende, en 's nachts zoo wasser goede wachte gehouden; maer daer en wasser niet zeer veel vreemt volk in de stede, duer den schamelen benauwden tijdt; Godt betert.
Op dezen zondag zoo isser tot Cortrijck wederomme geweest groote swaerheyd: want den prince Asculano, die tot Cortrijck het apointement gemaekt hadde mette Spaenjaerden dat zy zouden ontfangen 4 maenden geld en 2 maenden laken, en die van Rijssele zouden verschooten hebben d'een helft van de penningen en dat wat de Spacnjaerden zouden hebben jegens den koning gedaen vergeven was, en want die van Cortrijck vreesden altijdts, zoo hebben zy dit alle gezonden aen zijn Altese, den hertoge van Parma, hy metten raed dit communiquerende, benouwdt datter zeer quaed was, heeft brieven gezonden aen den prince Asculano, dat alle dat hy mette Spaenjaerden
| |
| |
gedaen hadde dat hy dat zoude verantwoorden, en 't en was zyne wille niet dat men zulke middelen hun betalen zoude, want alle natien die den koning dienden zouden het zelve doen. Deze brieven op den zondag gezien en gelezen zijnde hebben gelijk rasende dulle honden geloopen, crijsschende, roepende zoo dat de arme poorterie zoo benauwt was dat zy meende alle vermoort te wezen; aldus zoo stondet wederomme zeer qualijk te gane; Godt wilt het keeren!
Op den eersten dag van de Ypre-maert zoo warender eenige lakenen ter Halle, van Rijssele meest, ontrent 50 halve stametten en lakenen, en de heeren van der wet hebben die beschonken met ses kannen wijn, ende den dijssendag is ook gepasseert; maer daer wasser luttel vreemt volk, de reden is vooren gezeyd, om den schamelen tijdt, en den derden, woensdag, den 21sten maerte, zoo hebben de heeren van der wet toegelaten dat men de catte werpen zoude, 't welk niet en hadde gebeurt in 13 jaer, en naer den noene zoo ontrent den 3 uren, zoo maekte men gereedtschap; men stack eene planke uyt ten fanegate op het belfroot, ende de schalmeyen speelden met dat 3 uren en alf slouch, en den tegheldecker Jan van Ramme stond op de plancke en wierp twee catten; daer was menig jonk mensch, die dit noyt gezien en hadde, 't was hunlieden nieuwe; aldus zoo verginck de Ypre-maert. Op den 22sten van maert zoo was het Groot Gemeene vergaert; de vergaderinge van half-maerte die men tot de veranderinge van 't verpachten van de assysen vergaerde, en om eenen nieuwen tresorier te maken; hier naer zullen volgen de pointen ende artikelen die daer roeren zullen. 't Gemeene byeen zijnde heeft de greffier vertoocht aen die van 't Groot Gemeene de nootsakelykheyd van dat men wederomme verpachten zoude de assysen en de generale middelen uyt
| |
| |
cause dat de stede belast was met twee sware lasten, te wetene van het convoey dat de stede betaelde, beloopende wel tot xije ponden grooten 's jaers, en noch een ander last van dat Mr Jacop Canos by laste van die van der wet die belast hadde dat zy zouden moeten 3 jaren betalen aen die van den hove van den C. vclxx guldens de maend, en deze penningen moesten geforniert wezen eer voor de maend dan daer naer; dies zoude de stede binnen dezen middelen tijdt van 3 jaer niet belast wezen met garnisoen, of indien dat 't gebeurde zoude den greffier opschorten; alzoo door deze redenen en meer andere dat de stede t' achtere was zoo en was van geenen grooten noot vele te spreken; zoo naer het vertreck zoo brochte elk hooftman over 't repoort dat hy met zijn collegie geraemt hadde, zoo den tresorier P. Renier was noch een jaer gecontinueert, de assysen zoude men verpachten naer het goeddenken, en naer den noot van der stede; voort waren vermaekt alle de voochden van alle de gasthuysen voor ses jaren; maer alle dry jaren zoo vermaekte men eenen voocht; jonker Guilliame van de Kerkhove was gemaekt voocht van het gasthuys van Onze Vrauwe op de maert, mijnheere van Focxvrye van den Hoogen Zieken, jonker Olivier Ymeloot van de baginnen, Pieter Carrette van Ste Catheline-gasthuys, Joos van den Broucke van Ste Jansgasthuys, meester Gheleyn van den Broucke van den H. Geest, Clays van Thunne van de Nazaretten, en Jooris Vermersch, den ouden, en Jan Cabilliau van de Schamele Weesen, en noch warender eenige requesten gehandeld.
Op den 25sten maerte, zondag wezende, zoo was 't van sondags van te vooren gezeyd in den preekstoel dat men dragen zoude 's sondags processie generael om te bidden
| |
| |
Godt, den heere, om zyne gratie, en daer was zeer veel volk in de zelve processie, en den bisschop die preekte een schoon sermoen, en hy vercondigde het volk schoone pardoenen, die den paus hadde over gezonden om te bidden voor Vranckrijck, en men zoude moeten om deze pardoenen te verdienen de naervolghende weke 's woensdags, 's vrydags en 's saterdags vasten, en 's sondags gaen met devotie ten heylige Sacramente.
Op den 26sten van maerte, zoo was 't maendag en men hielt Onzen Vrauwendag half-maerte, want zy by den bisschop en de wet versteld was om dat zy kwam naer het verloop van den jare op den zondag te vooren, en om dat men dien zondag genomen hadde om te dragen processie generael, zoo hielt men se 's anderdags.
Op dezen tijdt zoo waren de zeven casselerien geadverteert dat zy moesten houden elk, naer dat zy hadden gegeven in de vichtig duysent guldens, zekere soldaten en den cost geven d'een helft van 't volk dat lach tot Oudenburch een maend, en als die duere en gepasseert was zouden die inkeeren, en de andere zouden uytkomen, en dit zoude dueren alzoo lange als 't den gouverneur, de marquis de Warenbon, gelieven zoude, en op den 25 maerte begonsten zy af te komen, en de casselerie van Ypre, midts dat die arm en beroeyt was, moeste houden een vendel, en elk soldaet moeste hebben 10 stuyvers dachs, en zouden moeten hunnen cost doen; op zulks die van Cassel-ambacht, midts dat zy hun qualijk konste voegen in 't geven, moesten hebben 4 vendels, en andere Casselerien naer advenante; aldus vonden de gouverneurs van Oudenburch altijdts wat nieuws om de lieden van 't platte landt te quellen.
| |
| |
Deze voorgaende weke, te wetene tot den laesten maerte, zoo en sprak men anders niet dan van de dood van den grave, ende van het groot verlies van de Burgonsche benden van ordonnantien; want het zeere vileinelijk te werck gegaen was, want den roep was meest overal in Navarres legere: ‘Saulvé tout le francoys, et tue tout le rous Croys!’ Zoo mochten dencken hoe het ginck in den armen slach voor de Bourgyons, daer zulk een roep uytgaet.
Voort van Cortrijck, het bleef altijdts zoo 't was, en 't gemeene begonste geheel te verarmen, want het al reede lange hadde geduert, en zy en lieten niet af altijdts te schryven aen eenige steden om amonicie, maer op den 29sten maerte zoo hoorde men naer den noene zeere schieten met grof geschut tot Ypre, en overal meende men dat de Spaenjaerden tot Cortrijck 't casteel beschoten, ofte die uyt 't casteel schooten op de Spaenjaerden; maer 's anderdags zoo hoorde men waer dat was: den hertoge van Arschoot quam tot Commene met zynen staet zynen zoone bezoeken, die hem daer hielt, en en hadder in 22 jaer niet geweest, en schoten alle het geschut af van 't casteel by laste van zynen zoone, den prince van Chimay, die hem aldaer hielt metter woenste, en mijnheer van Wieze en Merckhem gingen 's anderdags den hertoge groeten tot Commene.
Op den eersten april, zondag zijnde, zoo was daer in alle kercken veel volk die te biechte en ten sacramente gingen om te vercrygen de pardocnen, om te bidden voor Vranckrijck, en voor 't welvaren van de Heylige Kerke, en voor pays ende voor eendracht van de Landen. Godt doe 't wel gaen!
Alle dagen en hoorde men niet dan alle swacrheyd hier
| |
| |
van de arme landtslieden, die zeere verdruckt waren, en uytgeteert van de soldaten van Oudenburch, die lagen daer om het land te bewaren jegens die van Oostende; maer in der contrarie zoo beroofden zy 't zelve, alzoo 't wel bleek over al andere zyden. De Oostendenaers, die moordenaers, om dies wille datter eene van hunne complisen met een spie van hunlieder bende eenen Pieter Claey gebrand was ter Zale, en eenen gehangen, geleden ten dezen tijdt ontrent drie weken, hebben vermoort wel vier ofte vijf persoonen, zeggende: ‘Alle die wy vinden zijnde van Ypre ofte daer ontrent, wy zullen die vermoorden.’ Want zy een fray jonck man vermoort hadden, zijn ooren met een stuk van zyne kake in zijn hand gegeven, en hadde 27 wonden en naekt gevonden en begraven te St. Pieters.
Op deze weke zoo sprak men zeere van het belech van Zevenberch, liggende op twee mylen van Breda, en als die van Breda afgenomen zoude werden Zevenberch, zoo zoude het moeten hun zelven winnen en veel garnisoon trock daerwaert, maer de Spaenjaerden van Cortrijck deden vertrecken le prince Dascolyt; want hy eenige zaken gesprocken hadde dat hun niet en greyde, aldus stond dacr noch zeer qualijk.
Op den 9sten van april, maendag zijnde, zoo is Jan Don met zyne complicen, 't samen 9 Oostendenaers, alle quade moordenaers gekomen in het land ontrent Reneghelst, liggende boven de casteel-muelene in Cleenbusch, en hadden by hunlieden eenige gevangene, die zy bonden en coorden ende meenden 's anderdags besprongen te hebben, gevangen ofte vermoort de beenhauwers van Ypre op den wech van Belle, zoo zy zouden hebben gegaen naer Belle om te koopen
| |
| |
schapen; maer ten geliefde Godt; want op den voornoemden 9 dag van april, zoo hebben zy gecregen gevangen eenen landsman, die zy in 't zelve busch brochten by den hoop, en dezen hadde zyne huysvrouwe dag gesteld in zeker huys van eenen landtsman om wat coorn te koopen, en zyne huysvrouwe komende aldaer heeft haren man niet gevonden noch hy en hadder niet gezijn, aldus deze komende naer de plaetse riep en creesch: ‘Mynen man is gevangen!’ Ziende zoo het huer dochte eenen ingank in den voornoemden busch, den balliu Rollier met noch eenige landtslieden hebben 't ter hand genomen en gingen mette vrauwe aldaer zy hun leden en daer begonste altijdts meer ende meer volk te komene byeen, ten hende dat zy ontdeckt waren, en lieten 7 gevangen vry loopen, aldus maekte het een groote beroerte met het blasen van den hooren, zoo dat alle landtsman in roere was met gewerre als Westoutere, Reneghelst, Kemmele, Dranoutere, Belle en tot Nieuwkerke, zoo datter eenen gevangen was van de Oostendenaers en zeyde dat de andere waren alle geloopen in 't bree, zoo liepen de landtslieden alle naer zoo dat zy wederomme in oogen cregen en ziende zom dat zy niet ontloopen consten smeten wech hunlieder gewerre, immers eenen die een vuerroer achter liet eenen landtsman ziende nam dat roer en schoot naer hem, schietende hem dwers doore dat hy ter stede dood bleef, men zeyde dat 't Ronckere was en noch eenen anderen van gelyke, die het ook meende te ontkomen, maer was van gelyke geschooten, en daer naer duersteken, zoo wierden noch twee gevangen, maer den eenen was zeere gequetst, die drie waren gevangen onder Waestene; de landtslieden altijdts versterckende liepen altijdts naer zoo dat zy rochten in Belleambacht ontrent Dranoutere, zoekende de reste, zoo wiert er noch eenen gevangen en men zeyde dat was Schapschoof;
| |
| |
Jan Don noch niet in handen zijnde heeft hem zelven zijn gewerre ontmaekt en trock zyne kleeren uyt, ende liep in een baeyken in eenen brombilck, en aldaer wiert hy ontdeckt, zoo wiert hy de laeste die gevangen was van vyve; aldus ontlieper maer twee, en twee dood van de negene, zoo wasser drie geleet tot Kemmele, waer of den eenen gequetst was, en de ander twee tot Belle. 's Nachts ontrent den 12 uren zoo warender gezonden van Rollier naer Ypre zeven landtslieden om aen mijnheeren te kennen te geven deze voorgaende zaken, en wierden binnen gelaten en den hoogballiu wiert op geclopt en den voorschepenen; deze landtslieden gaven te kennen 't welke waer was datter waren in een ander bende 16, waer omme datter uytgezonden was ter assistencie van de landtswerre eenige clouke borgers en Lamsaem capiteyn, zoo liepen zy noch 's anderdags den geheelen dag alomme, maer en vonden niet. Capiteyn Sanders was ook met de werre en eene van de gevangene, door schoon aenlech, verclaersde hunne secrete plaetsen, daer zy passeren moesten, en men ginek die beleggen om noch eenige te achterhalen; aldus stond het land alomme in roere: maer den officier was ontboden tot Belle om met den avond daer te zyne, den 10sten april, om Jan Don met zyne complis te tortureren, en binnen drie ofte vier dagen daer naer heeft capiteyn Sanders of zijn volk noch eenen gekregen, en t' Ypre in gebrocht, maer was gevangen onder Veuren.
Op den 12sten april wasser justicie gedaen van Jan Don en zyne complyse tot Belle, alzoo hier naer volgt; zynen complies jonckman, geboren van Oostende, die noyt met hun maer eens, zonder deze reyse, uyt geweest hadde, was gehangen en verworcht aen eene potente voor het stadthuys,
| |
| |
en Jan Don, die kleyne kennisse hadde van Godt, die was gecomdamneert levende gerabraekt te zyne, en zoo te sterven, 't welke naer den anderen volkoomen was, want hy op een schavot geleedt was, en zoo gerabraekt, ende daer naer gerecht op den Raschberch.
Op den 13sten april, zoo wasser justicie gedaen tot Waestene van de dry gevangene, en dat op de maert, aldaer was eenen verbrand, eenen levende gerabraekt, ende dan levende op een cruys dweers, en den derden was gehangen, en hadde noyt maer eens mede geweest met hunlieden, en waren daer naer gerecht niet verre van de straete onder Waestene, aldus zoo namen deze hier zoo hunnen endt; elk wachte hem van quaed te doene om Godts wille.
Dezen gevangen by Sanders gevangen zijnde omtrent eene van zijn sterckte meende naer Oostende te geraken, maer was gecregen, en met eenen schepenen van der stede en eenen pensionaris van der Zale met Jaques Rollier geleet naer Veurene, maer hy weg zijnde, isser eenen tamboryn gekomen t' Ypre aen den hoogballiu met brieven van Oudenburch om dat men zoude lossen dezen argen boozen mensch jegens eenen commissaris die tot Oostende van des konings zyde gevangen lach, maer de arme landtslieden van Reneghelst en Vlamertinge duer het gemet van Mahieu Garbe, geboren van Dranoutere, dat hy het al verbrand zoude hebben zeere gevreest; maer daer wierder zoo wyselijk in gehandelt dat hy, op den 16 april, tot Veurene te recht gesteld was, en was gecondamneert by de heeren levende gerabraekt te zyne en zoo te sterven, 't welke daer naer volbrocht was; maer hy wilde zeer qualijk bichvaer hebben,
| |
| |
heeft ten hende hem gelaten zeggen, want hy altydts zeyde: ‘Hebbe ik anders gedaen dan crysch gebruyk? en hebbe ik daer aen misdaen 't is my leed!’ En 't heeft geschenen in de pyne hem leed te zyne, zoo was Jan Don ook, want hy noyt te biechte geweest hadde, en en konste noch Vader Onze nochte Geloove.
Op den 13sten april, zoo is overleden myn zoone Guilliame van Hermeghem tot Douwaey, ter presencie van zyne zuster Martine en zyn vader, die duer zyn cranckheid tot daer geweest waren, en hadde 15 dagen gelegen doen hy overleedt, en was begraven in Ste Jacobskerke tusscheu den hoogchoor en de cappelle van Ste Nicolays aen de zuydzyde van den voornoemden hoogchoor, en een schoon uytvaert gedaen metten licke gedregen van de studenten van 't collegie van Ansin met acht torsen en wel 100 studenten, ende 't was een wel bemind student met alle clercken groot en kleyne, zoo van zynen meestere en binnen zyne woonste: hy was oudt ontrent de xx jare; Godt gedinckt zijn ziele.
Naer dien dat deze justicie gedaen was zoo te Belle, te Waestene en te Veurene, zoo en spraek men in de Goede Weke niet veel anders, want 't was eenen grooten troost voor pachters, landtslieden en voor koopmans en passagiers, want den wech van Waestene was zoo stoutelijk bewandelt dan hy ooit hadde geweest, maer daer gink noch convoey naer costume 's dijssendags en 's donderdags om de gerustigheyd van den gemeenen man; Godt hadde in dit vangen wonderlijk gevrocht, want zy hadden vooren in de Goede Weke veel kwaed te doene; maer Godt die belette het duer zyne goddelyke voorsichtigheyd; want die eenen put maekt om een ander ofte een net spreet om een anderen in te vallen, die
| |
| |
zullen daer zelve in vallen en in de gevangenisse geraken. Godt die het al regiert wilt alle booze menschen brengen ten rechten wege, dat zy noch voor hun dood mogen verkrygen om penitentie te doene en het kwaedt te verlaten en de deucht te anthieren, want 't is beter in tyden of te stane dan schapen te wachten aen de mane.
Op den Witten Donderdag, zijnde den 19sten van April, zoo kwamen de Lazarusen, vreemde zoo wel als poorters, en de huysekens stonden naer costume, ende dat voor de faute, en op den Goeden Vrydag zoo maekte men een huyseken en was behangen met tapijdts, en eenen stoel daer in gesteld zijnde, zoo was den zieken liên een schoon sermoen gedaen by pater Lodewickus, jesuwit, en leide uyt het evangelie van den armen Lazarus en den rycken vrecke, en daer moesten komen alle de beziekte hunlieden vermanende tot pacientie en tot een beteringe van hunlieder leven, ende daer was eene vrauwspersoone die hadde een tafel doen stellen en doen decken, en daer op lagen zoo vele coukellen van een stuyver met een drie groote penning daer in, alser waren beziekte menschen, en daer warender vreemde menschen jelxviij en poorters xxiij, en de poorters hadden elc zonder hunne provene, midts dat zy waren cleynen hoop xxxvj st. en de vreemde hadden elk xxvj st. en hunne provene van vijf grooten, en den buyk vol bier dat hun gegeven was en wel houdt.
Men sprack zeere van het vertrecken van de Spaenjaerden van Cortrijck, want den prince Dascollyt was van zyn Altese gekomen tot Cortrijck en 't apointement was gemaekt dat zy alle gecasseert waren, die 't begeirden, en mochten naer hun landt trecken met pasport, en alle die wilden
| |
| |
blyven dienen, die dede men nieuwen eed doen, en niemand en wiste waer toe dit gedaen was; maer men zoude hun betalen; elk zeyde dat het naer Passchen zouden zijn eer zy vertrecken zouden.
De Paschdagen zijn gepasseert, maer de arme landtslieden hadden veel roys, want de reste van het peerdevolk dat over gebleven was van den grave van Egmonts volk liep over al in Vlanderen, doende zoo groot quaed dat 't ongeloovelijk was, ja al hadden 't geweest openbare vyanden, want zy niet en wilden eten in geen huysen, zy moesten hebben vijf ofte ses guldens, waer 't de lieden halen zouden, en noch daer toe geslegen ofte gequetst; 't was eene groote plage voor het landt. Godt doe 't beter gaen. Zy waren de laste mesdagen tot Reneghelst.
Dat peerdevolk dat quam uyt Vranckrijk, loopende zonder patente in Westvlaenderen, zijn gekomen tot Hontschoote en waren wederstaen; zy vertrocken naer Vuerenambacht, en de landhouders met het volk van hunne sterkte, hebben hun geslegen, zoo datter wel 12 ofte 16 dood bleven, zy zyn wech geloopen, en zijn den eersten meye gekomen metten avondt tot Vlamertinge ontrent een hondert peerden; die van de prochie hoorende van hunne compste, zijn meest alle geloopen in de kerke, vrauwen en kinderen naer Reneghelst, om dat zy daer geweest hadden, hebben alle middelen gezocht om in de zelve kerke te geraken, maer en konsten niet; daer was een scheute met een roer geschoten uyt de kerke, zoo ontrent den 10 uren, zoo hebben zy duere getrocken naer den Noerdamme, en niemandt en wilde dueren open doen; maer men gaf hun duer vensters eenig eten, zy zyn den geheelen nacht ge- | |
| |
bleven ten Noerdamme zonder in menschens huys te komen; 's anderdags de avangarde lede hun over de plaetse, daer zy wilden wezen, te wetene naer Dickebusch ende naer Kemmele, alwaer zy veel kwaed deden zoo zy gewoon waren.
Op den 5den van meye, van deze weke en was niet gebeurt weerd om te schryven dan op den derden dag van meye zoo hebben een gedeelte jongers en andere wulpsche menschen hun lieden gepresenteert om den mey te halene binnen der stede, en om die voor de wachte te plantene, zoo 't op andere jaren gebeurt hadde sedert de reductie, geconsenteert van eenige capiteynen van de poorterie 't zelve te doene; zoo trocker uyt wel een hondert met het opendoen van de poorte om den mey, ter Meesepoorte uit, en ontrent den een ure kwamen zy in, buyten zijnde was elk gelast zijn roer af te schieten dat scherp gelaen was; op de aventure komende voor de hooge backerie heeft sergant Octaviaen Belschier zyn roer afgeschoten, en met de zelve scheute heeft hy Joos van de Walle van achter door het hooft geschoten dat duer zijn voorhooft het loot uyt gekomen is, dat 't loot noch vlooch tot voor heer Pr Maellaers dat hy Joos fs Joos dood gebleven is ter stede, 't welke ziende dezen serjant is met het roer op zyne schoudere ter Meesepoorte uyt gegaen; aldus vergink het meyplanten voor dit jaer. Godt gedinckt de ziele! Geschauwt zijnde is 's anderdags begraven, en de meyen bleven te planten.
De Spaenjaerden binnen Cortrijk, 't was gezegd dat zy metten Passchen zouden vertrocken hebben, maer zy wilden hunlieder geld hebben dat hun belooft was buyten der stede te geven binnen, eer zy vertrecken wilden; hielden
| |
| |
den prince Dascolyt by hun en zouden op den eersten meye gespeelt hebben Forra villacho, maer het was hun afgeleyd met eenige zaken; maer op den 3 meye zeyde men dat daer twee commissarissen gekomen waren om hun hooft voor hooft te betalen; Godt doet wel gaen!
Op den 5den meye, zaterdag, zoo zijnder op den wech van Commene in busschasie gelegen 9 Oostendenaers, waer of dat 't hooft was eenen by name Raes, een zeer quaed bouf en hebben op den wech van Commene gevangen een coopman van Grave, en noch eene vrauwe; zijn van daar vertrocken naer Zantvoorde, ende naer Bellewaerde, alwaer zy een ure voor den avondt gevangen hebben vier houtmakers, die hunlieder wonste hielden binnen der stede van Ypre, en zy die bindende hebben hunlieden met hun geleedt om te trecken naer Oostende, komende zijn gegaen in een landtshuys in de prochie tot Ste. Jans tot Jan Lieves, waer zy vingen in huys den zone en den paerdeknape, die met hunlieden ledende zoo hadden zy ses manspersoonen en eene vrouwe, komende in den nacht, ontrent den 10 uren, heeft dezen Raes gezegd: ‘Neempt elk zynen man.’ Zoo midts dat elk apart gebonden was, zoo greep elk eenen van deze arm gevangene persoonen, gaende van daer, en den vijfden, die genaempt was Wouter Ghyneberre, gebonden zijnde, was ook geleedt van eenen die Joos hiet, niet wetende wat met hem geschien zoude, hadde zeer al gaende zijn devoir gedaen om van de koorde ontslegen te zyne, is vry geworden en ontrocht, zoo hy 's anderdags zelve verhaelde, maer en hebben niet gelaten van de arme gevangene daer naer jammerlijk te dooden, want zy sommige hebben gerabraekt totter dood, en andere vermoort, zoo dat zy maer twee gevangene van 12 en brochten binnen Oostende, zoo men achternaer verhoorde.
| |
| |
Op den 6den meye, zoo warender gekomen tot Cortrijck zekere commissarissen om alle de Spaenjaerden monsteringe te passeren, die daer lagen binnen der stede, en passeerden monsteringe hooft voor hooft op den 6, zondag zijnde, en alle die aldaer niet en waren, die waren gecasseert en hun lieder gage verbeurt, 't welke bedroech eene wonderlyke somme van geld, en daer en was den helft niet, die daer waren als zy Cortrijk inne namen; want sommige waren wech geloopen, maer men gink huerlieder van die gebleven waren afrekeninge doen, 't welke, zeyde men, wel 14 dagen zoude aenloopen, aldus hoopten die van der stede van Cortrijck eens quyte te zyne van hunne onverdragelyke Spaenjaerden.
Op den 19sten van meye, van deze weke zoo waren vergadert de zeven casselerien tot Diesmude om met Ballensoen te handelen van den garnisoene van Oudenburch, die dagelijks liepen om den landstman, om het zelve indien het mogelijk ware te beletten, en binnen dat zy daer vergadert waren zoo zijnder gekomen zeker Duytsche van de zelve garnisoene, in Veurenambacht, en hebben hun meester willen maken; zy zijn van de landtslieden wederstaen en zijn van Lampernesse vertrocken te Loo binnen, en namen het stadthuys voor hunne sterekte, de landtslieden meenden hun 't zelve af te winnen, want zy waren wel met 1000 man; maer den gouverneur Geones, die was binnen dezen middelen tijdt met 40 soldaten hem te Loo presenterende, om meerder swaerheyt te beletten; maer aldaer gekomen zijnde heeft het volk, te wetene de landtslieden zeer qualijk konnen verwilgen dat zy deze zelve Duytsche metten gouverneur lieten wech leên uyt Vuerenambacht; maer daer bleven 7 ofte 8 Duytsche dood.
| |
| |
Op den 26sten meye, op dezen voornoemden dag, zoo kwamen de commissarissen om de wet te vermaken en den capiteyn Kerkhove, den jonckman, die trock met eenige fraye gasten poorterie naer Waestene en metten avondt af; wat daer vooren zoo kwamen zy binnen ende afgezeten zynde, zoo gingen zy eten tot den bisschops, en daeromme en waren maer twee commissarissen, te wetene: Mijnheere van Crosille, en Mijnheere de Croix. 's Anderdags naer costume, zoo gink de oude wet naer onze Vrouwe-capelle te Fremineuren en van gelyke de commissarissen, en vermaekten de wet binnen de hoogmisse, en ontrent den elf uren en half, zoo luyde het clocxken naer costume, en het percteck was behangen en verschiert met meyen en de wapenen van den koning boven het tapijdt, en tusschen het luyden in panseren speelden de schalmeyen, en naer het verlaten zoo was de wet vermaekt voor het jaer 90, en waren deze naervolgende persoonen, te weten die hier naer volgen.
| |
Commissarissen vermaekten het collegie van de wetten den 27 Meye.
Voocht: Jonker Jan van Hallewijn.
Schepenen: 1. Jonker Guilliame van de Kerkhove. - 2. Mijnheere van den Bussche. - 3. Jonker Jan Bulteel. - 4. Jan van de Cappelle. - 5. Jooris Vān Mersch, den ouden. - 6. Christiaen Margvael. - 7. Christiaen Rijckebusch. - 8. Joos van den Broucke. - 9. Gillis de la Bare. - 10. Nicases van Walscappelle. - 11. Hector Habbordijn. - 12. Geleyn de Jonckeere. - 13. Matheus de Kien.
En naer noene zoo was de rekeninge voor commissarissen
| |
| |
gedaen, maer hadden 's noens met den hoogballiu geëeten en 's avondts wederom.
Op den 29sten meye, vertrocken de commissarissen naer Belle en die ingezetene van Belle quamen hunlieden halen wel 40 mannen, om daer de wet te gaen vermakene.
Op dezen tijdt zoo hadden die van der stede veel wercklieden in 't werck, op den wech van Langemarck; tegen over het Crayennest maekte men een briekoven om dat de stede zoo armlyk stond van reparatie, want den meesten deel van de huysen dat wel behoufde en den oven zoude wel groot zijn in het getal van 600,000, en op de Diesmudestrate, zoo had de stede met grooten cost gedaen stellen een tegheloven ofte teglerie in de zelve plaetse, daer de oude plach te stane, en men vrochter van gelyke wel zeere, want door de groote ruwiene van de menigte van de huysen, die geruwieneert waren, zoo en hadder geen gebreck geweest van brieken ofte teghels, maer alsnu begonsten te failliërene, en om deze oorzake zoo was dit alles gedaen.
| |
De hoogmannen van het jaer 90 vermaekt den 29 Meye, en waren deze persoonen:
Meester Gheleyn van den Broucke, poorterie. - Meester Jan de Grutere, gemeene neeringe. - Jeronimus Hanneroen, sayterie, vulderie. - Andries de Wilde, draperie.
Daer was van gelyke ook andere capiteynen gemaekt, lieutenanten en diversche serganten, en de andere collegien waren vermaekt den eersten juny, als raden van xxvij notable
| |
| |
poorters en broodwegers, bier-proevers en andere waerandatien, het welk al gebeurde in de Assencion-mert.
Op den 31sten meye, zoo was't Assencions-dach, en het placht te wezen groote feeste, zoo van lakene als ander goed, peerden, coebeesten, zoo dat se vernaemt was de Nederlanden deure; maer als nu zoo kwamer zeer luttel volk en luttel goeds, want 't geldt van den gemeenen coopman was alle zeere duere uytten lande of duer den kwaden van de soldaten; de Assencionsfeeste passeerde aldus.
Op den 2den juny, zoo sprak men zeere vreemt van vele zaken, als van Vranckrijck en van het regiment van ons arme landen, want het scheen dat hem niemand het gouverneren aen en trock; want van zijn Altesens wege men hoorde er zeer luttel af; 't garnisoen van de Spaenjaerden, zoo in Braband als in Vlanderen, deden dat zy wilden, want tot Cortrijck gink het gelijk de crabben gaen al achter waert; want op den xxvij van meye zoo maekten zy groot allaerme om oorzake van hunne afrekeninge, zoodat zy op den 30sten hun overheyd, die zy zelve gemaekt hadden, wederomme uytter stadt dreven, zoo dat wederomme alzoo qualijk daer stond als 't dede over vier maenden. In Brabandt, duer mutterie van de Spaenjaerden en Italianen, is verbrand Herentaels, eene schoone plaetse; men zeyde dat de stadt van Niemege van de Geusen beleyd was.
Op den 7sten van juny, wezende donderdag, zoo 's nuchtens met het opendoen van der poorten, zoo isser een vreemt werek gebeurt, want op het kerkhof van Ste Jans, alwaer den hoogen autaer stond, zoo deden de Geusen stellen een meulene, en meenden er in verminderinge van de eere Godts
| |
| |
eene galge te doen stellen; maer ten was niet gedaen, want deze meulene is maer eenige korte jaren gebleven; als de stede beleyd was, ses ofte acht dagen, zoo trocken die van der stede uyt met macht van 't garnisoen, ende verbrande die geheel metten viere om dat hunne partie niet en zoude daer op sterckte maken; zoo in het jaer 1589 zoo wasser wederomme een nieuwe gesteld by twee meulenaers mette Diestenaers en 't was een schursen meulene; nu den meulenare 's avondts te vooren hadde gemaeld eenige zakken schurse, naer den acht uren gink hy 't huys slapen zonder anexste ofte vreese; 's nuchtens ontrent den vijf uren, recht naer dat de poorte open was, zoo en zach men noch vier noch rook, en binnen een half ure daer naer, zoo was den brand zoo verwonnen datse voor den ses uren omme viel, zoo datter binnen verbrande xxxij zacken gemalen schurse, en daer en was van de zelve meulene niet gesalveert dat werd was, zonder het yserwerek, een pond groote, en niemand en wiste hoe het vier daer binnen gerocht is; d'eenen zeyde dat was van draeyen dat het cruysysere te heet was, d'ander zeyde datter was binnen gesteken, eenige zeyden dat was eene plage om dat men een meulene stelde op heylige geweyde aerde; somma sommarum die brande geheel af, waerom de meulenaers gans bystier waren.
In de Sinxenweke, zoo en gebeurde niet sonderlings anders dan tot Dunkerke sommige Spaensche soldaten meenden op den Sinxendag hunnen gouverneur en zynen lieutenant te vermoorden, en een nieuw overheyd te maken naer hunne fantacie; maer de zake quam uyt, zoo dat den gouverneur sommige van hun bedde dede halen en verkende terstond de zake, dede hunlieden drien by eenen gevangenen Schotman pynen, en hy hadde gelast hun op
| |
| |
den banck te verworghen, alzoo hy ook dede ende in den nacht dit gedaen zijnde 's nuchtens waren zy onder de galge geleyd met een libel op hunne borst 't fait vermeldende datzy vooren hadden te doene, en daer liepender eenige wech en daer wierter noch gevangen die ander punicie hadden; anders en wasser niet geschiet weerd te schryven dan dat het droog ende heet weder was.
Op den 23sten wedemaend, wezende zaterdag, zoo wasser een placaet uytgeroepen by den koning van de goude en silvere munte, 't welk over de Landen Generael zoude moeten gehouden wezen overal op de pene ende boete by den placate vermelt, ook was 't goud meest al wat gehoogt, te wetene: dobbele Ducaten, dobbele en inkele gouden Walen tot vij ℔ xij S., den grooten Cruysaert xxxv guldens, den Huys-gulden ij S., en deden nu xxxv stuyvers, den Gelderschen riddere xxxvi stuyvers, Spaenschen pistoletten vi ℔ iiij st. en dobbele xij ℔ viij st., de Italiaensche pistoletten vij ℔, de dobbele xij ℔, de Milanese vij ℔ xviij st., de dobbele xxiij ℔ groote, de goude Croonen vi ℔ vi st. en ander sommig geld naer advenante; maer 't moeste wegen zijn behoorelijk gewichte met twee asen bate, maer alle goud dat lichter weecht tot vi asen zal men betalen een stuyver van elk aes, maer die meer te licht wegen was billioen; alle zilvere geld in state, uytgenomen alle munten, die geslagen waren van de rebellen, als van die van Gend, Antwerpen en Brugge; de brugsche Leuwen van v stuyvers, de Maegdekens van Gend van xiiij st. en de Antwerpsche stukken van 2 guldens, en de dobbele, midtsgaders de goude Leuwen van Brugge, werden al verclaert billioen.
Op den 25sten wedemaend, zoo verwachte men de gede- | |
| |
puteerde van de Vier Leden van Vlanderen, ter auditie van de rekeninge van den commis Vendeville, die 't zelve noyt gedaen en hadde, want hy niet en hadde geweest zoo veel tijdt; maer op dezen voornoemden 25 zoo kwamen zy verzamelijk van Gend, die van Brugge en 't Vrye ook mede, zoo hadden zy genomen groot convoey van soldaten uyt 't casteel van Gend, en noch eenige borgers mede komende, ontrent Vyve waren zy besprongen van Vlyssenaers, die sterker waren dan het convoey, zoo datter van beyde zyden dooden waren en gevangen; maer daer en bleven geene gedeputeerde, duer dien datter drie capiteynen van de Spaenjaerden van Cortrijk, hun vroomelijk weerden, zoo dat zy alle drie dood bleven, en binnen dezen middelen tijdt zoo ontrochden sommige, die te peerde waren.
Op den 25sten zoo kwamen de gedeputeerde t' Ypre in metten clocken, en eenige van den convoeye ofte hunne dienaers schieteden een roer af, en schooten een coe dweers doore, die met kalve gink, toebehoorende der weduwe van Andries de Schepene; zy was zoo gekwetst dat men die bin den avond dood slouch.
's Nachts zoo gebeurde eene vreemde zake: daer was gekomen in het logist van Tinnelegen op de maert, den dienaer van den gouverneur van Diesmude; te bedde zijnde, is 's nachts ontrent den middelnacht boven ter venster in zijn hemde uytgevallen op de maert, wel hooge 36 voeten, en hebbende noch been noch arm gebroken; maer twee groote gaten in zijn hooft en de leden wat gequetst.
Op den 30sten wedemaend, zoo begonste men de rekeninge
| |
| |
van den Lande; den commis Vendeville begonste eerst en de andere commissen daer naer; men zeyde, dat zy wel geduren zoude tot Thundag. Godt doet wel gaen!
Op dezen tijdt zoo waren gevonden drie doode lichamen van manspersoonen die de Oostendenaers vermoort hadden by het Swaentjen op den wech van Wervicke en den eenen was den bode van Roeselare, die eens hun ontloopen hadde, en de andere waren kooplieden van linnen garen die wel geld hadden, en op Ste Pietersdach zoo track mer omme met eenen wagen by laste van den balliu van der Zale; maer hadden in de groote hitte gelegen drie ofte vier dagen dood, en waren zoo vol corruptie dat men hun niet en konste verhandelen en waren daerbegraven. Godt gedinckt de zielen.
Op dezen tijdt zoo waren de Spaenjaerden van Cortrijck betaelt en men zeyde dat zy met noch vij vendelen, die by hun gekomen waren vertrecken zouden, den 3den hoymaend, om te gaen vergaderen by den hoop tusschen Doway ende Valencine om corts eene intrede te doene in Vranckrijk; want men zeyde dat zyne Altese zoude mede optrecken; waren de vruchten in schuere in Vranckrijck, en van gelyke zeyde men dat Ryssardot tot Ceulen gekomen was, en datter vergaderinge zoude geschiên mette Staten van Holland, binnen der stede van Lucken, om met elkander te veraccoorderen. Godt geeft het beste!
Op den 7sten van hoymaend, zoo vertrocken de Spaenjaerden van Cortrijck en namen hun vertreck om te passeren duer de Casselerie van Rijssele, naer de plaetse hun beteekent, tusschen Valencyne en Doway; maer die heeren van Ryssele cregen van de cornellen datse maer en zouden
| |
| |
trecken op een houck van de Casselerie zonder schade te doene, maer nemen 't vertreck over de Casselerie van Doornycke, en hadden groote menigte van achterloop en hadden binnen Cortrijck geweest, sedert den 23 sporkele tot den 7den julet, 19 weken min een dag.
Op dezen tijdt, wezende ontrent half julet, zoo was 't voorzeker dat de Spaenjaerden van die tot Cortrijck gelegen hadden met noch 7 vendels daer toe, wezende t' samen 33 vendels, gepasseert waren voor by Camerycke naer Vranckrijck. Op dezen tijdt zoo sprak men zeere dat de Spaenjaerden die lagen tot Duynkerke en tot Nieuwpoort van gelyke trecken zouden naer Vranckrijck en dat Mons. Lamotte zoude gouverneur wezen van Duynkerke en capiteyn Balcke, gouverneur van Nieupoort, ook sprak men zeere dat zyn Altese, den hertoge van Parma, tot Brussel was, en dat hy met de macht van de C. Majt. zoude mede trecken naer Vranckrijck, want de zake van Navarren, die importeerde zeer vele, want alledie 't heylig geloove partie waren gebruykten daer hunlieder macht, en die ook partie waren der Liegue, alzoo 't wel blijkt aen 't geld die omme gaet onder 't volk van Navarren.
Op den 21sten julet, op dezen tijdt zoo heeft den bisschop van Ypre vele diversche prochiekerken binnen het bisdom gewijdt, en op Ste Jacopsdag, dag den 25 julet, zoo was by hem gewijdt de kerke van Elverdinge, en dat in de eere Godts, en men heette ze Ste Jooris, alzoo zy eerst hadde gewijdt geweest, en vele persoonen en kinderen gevormt wel 300.
Op den 29sten julet, zoo passeerde van buyten om twee vendels Spaenjaerden van het garnisoen van Duynkerke,
| |
| |
en begeerden duer de stede te passerene, maer 't was hunlieden ontzeyd, en hadden vele bagage en hoeren met motsatgen, en trocken over de peerdemaert naer Wervycken, en alzoo naer Bergen in Henegauw om naer Vranckrijk te volgene, en op den lasten julet, zoo passeerde een vendel Spaenjarden die opgelicht was uyt Nieuwpoort, zoo dat zy elkanderen volchden en zijn Altese hadde tot Brussele doen vergaderen alle het edeldom, want daer was last gegeven dat men kiesen zoude uyt alle de Casselerien tot ontrent 240 mannen om alle de steden te bewaren, want tot Nieuwpoort tot dat zy zouden gereedt wezen, en tot Duynkerke zoo blever noch Spaenjaerden; want 't liep in 't woord dat noyt zulk opstel gemaekt was om te trecken met eenig geweldig legere op Navarren, want hy wat achter getrocken was, wel 12 mylen boven Parijs; men zeyde dat de armeye van Spanje in zee was, ontrent Nantes. Godt doet wel gaen, wyselyk beraen.
Op dezen tijdt was 't zulk eene droochte dat die van Vlamertinge kwamen water halen uyt de stedevesten met een wagen om te oorbeeren in menagie, 5 tonnen t'eenegader, dat voor dezen tijdt noyt man en hadde gehoort 't zelve verhalen.
Op den 7sten zoo wasser gemaekt zeker cahier of Iyst van de persoonen, die gekosen waren van de stede wege en men sloot de poorten datter geene en zouden ontloopen, wanter luttel waren die het geerne deden, zoo waren zy al ontboden by de heeren, maer de meesten deel die en comparreerde niet om dat Thundag geweest hadde; maer 's anderdags zoo wierder metten trommele vermaend dat zy hunlieden presenteren voor Mijnheere, en dat ten ses uren
| |
| |
in den nuchttenstond, maer daer blever vele achter, die niet en wilden commen, het wiert dan geboden op lijfstraf, zoo warender noch eenige gehaelt by de heeren en geleet in de vangenisse, en op den zelven dag zoo kwamen brieven dat alle die gekosen waren moesten commen aldaer zy verheescht waren, elk in zijn kwartier; zoo was terstond gesonden om den hoogballieu van Waestene, die gemaekt was capiteyn over die van Belle, Waesten, Yper ende casselerie van Ypre en hy kwam; terstond de poorten wierden open gedaen ontrent den x uren, maer daer en mochte niemand uytte van de gekosene persoonen, zoo wasser aen alle poorten stercke wachte.
Op den 8sten oust, 's nuchtens ontrent den drie uren, wasser de stede duere met twee trommelen ommegeslegen dat alle de gekosene mannen ofte jongers hun lieden zouden gereed maken om te komen met hun gewerre op de Halle voor den zeven uren, want de heeren hunlieden ter Halle zouden vinden, maer noode gedaen is, immers gedaen zoo bleven de poorten gesloten, maer die van Belle en Waestene waren al binder stede, zoo wast ontrent den noene eer zy alle vertrocken waren te Boesinckpoorte uyt; maer de wet van der Zale en van der stede waren tusschen de poorten, waer dat zy uyt geroepen waren, elk by zynen name, en men dede hunlieden eedt doen in de presentie van balliu, en hadde elk ontfangen geld op de hand, en om hunlieden te monteren zoo zijn zy alle vertrocken om te gaen liggen tot Oudenburch, en daer gemonstert wezen viie, en mijnheere van Crossille was opper-chief, en Balle zijn lieutenant, en het landtsvolk begonste wederomme te vluchten ter oorzake van 't garnisoen, dat uyt Oudenburch en uyt de andere sterckten moeste passeren, en midts dat zy op trokken naer Vranckrijck, zoo vreesden de landtslieden zeere van hun
| |
| |
lieden berooft te zyne; want uyt alle de sterckten zoo moestender op uit de sterckten xx vendels, zoo zijn zy geruymt in tyden, en van het West-quartier mette zeven casselerien moesten wezen gereedt om Duynkerke, Nieuwpoort en alle de sterckten te bestellen 2500 keurlingen. Godt geeft gratie dat alles wel gaen moet!
Op den 21sten oust zoo gebeurdere een groot ongeluk, want Mooris van Houcke, gezeyd Mooris de Coordrayer, zijn zusters kindt, huwede in 't Schaek, waer dat men een huys gemaekt hadde, hy oom wezende van de bruyt, gedient hebbende, heeft 's avonds ter tafel gezeten, is 's nachts ontrent den xi uren van een rechten stegere gevallen, en niemand en haddet gezien, hem gevonden beneden liggende zonder verstand ofte kennisse; hem t' huys dragende heeft men den pastoor gehaelt, maer men creech geen kennisse van hem, is binnen een ure ofte twee deze wereld gepasseert en 's anderdaegs geschaut geweest. Godt gedinckt de ziele.
Op het beginsel van September, zoo liepen zeere kwade maren in 't West-quartier, zoo ik schryver van deze zelve hoorde in Cassel-ambacht, dat elk zeer bevreest was van het overkomen van de Ingelsche, want men zeyde onder het gemeene dat eer den 6den van de maend komen zoude, dat de Ingelsche zouden branden in Vlanderen, uyt welke maren den eenen en den anderen zeer bevreest was dat elk begonste gereedschap te maken omme te vluchten, ja zelfs de canonicken en geestelyke van de stede van Cassele ruymden ende daer zulk van het gemeene geweten zijnde en dat het magistraet van gelyke ruymde naer Arien hun principale goed, zoo waren alle andere gemeene op het platte land zeere confuys, dat zy na by van
| |
| |
gelyke zoude gedaen hebben; maer by laste van den hove van de Majt. zoo moesten alle monsteren dat stock dragen konste, van xvi jaren tot lx; want op den iiij september zoo monsterde men de prochie van Eeke, en alomme daer ontrent, ende elk moeste hem voorzien van wapene en gewerre, want alle de keurlingen, die op de sterckte lagen zagen dagelijks de Ingelsche Oostendenaers loopen vryelijk uyt, en en konsten het niet beletten, want vele van hunlieden duer dien dat zy niet gewoon waren 't onsolaes dat zy hadden, cregen ziekten, ende het remenisoen, ja dat den capiteyn Balle selve mette ziekte was tot Brugge van Oudenburg vertrocken, zoo dat zy maer gesteld waren om de sterkte te bewaren, maer anders niet; dat de Oostendenaers vryelijk liepen ontrent de sterkte, en alomme, waer zy wilden; want hadden afgeslegen een convoey komende van Brugge om hun op de sterkte te sustineerene; ook in Brabant deden die van Bergen op den Zoom en die van Breda met de sterkte, die de Geusen hadden, aldaer groot quaed, want hadden Thienen in Braband gepillieert, en vele gebrant, en men zeyde dat zy Lier in hadden, maer 't en was niet waer; maer Brabandt hadde van hun veel te lyden, zoo dat zy bedwongen naer genoucht die het regiment hadden cryschvolk wederomme in het land te brengen, zoo dat in het beginsel van september het Westquartier al vol was, want in Vrankrijck zoo en was, zeyde men, zoo veel volk niet van doene, maer dit garnisoen in het afkomen dede zeer veel kwaed den armen landtsman, want zy noyt anders en hadden gedaen, en elck vreesde hun lieder comste; Godt doet wel gaen! Dit crijschvolk noch wezende in Arthois ofte op den kant van Vlanderen zoo isser gebeurt eene wonderlyke vreemde zake, want op den 4den september zijnder uyt Oostende gekomen drye ofte vier vendelen voetvolk
| |
| |
Ingelsche met vliegende vendels en met hunne capiteynen, mitsgaders eenige gygen van de Vlaemsche oude moordenaers in 't land, en midts dat de sterkten qualijk gesteld waren van de keurlingen datter vele ziek en wechgeloopen waren, niet en mochte uyt komen, zoo is dit volk, verstout wezende, gekomen ontrent Diesmude, en hebben waer hier en daer den brand gesteken en voorskomende naer Woumen zijn gerocht 's avondts ontrent den acht uren tot Merckhem, alwaer zy subyt innamen 't huys van Mijnheere, in 't welcke dat zijn moedere en mijnheere van Merckhem hunne residencie hielden en lange gehouden hadden by naest den geheelen sommere, en Mijnheere gegaen zijnde om te slapen op den torre van de kerke, duer sommige quade roupen die men over eenen dach ofte twee onder den man gezeyd hadde; zy meenden zijn persoon wel binnen huyse te vinden, maer hy en was daer niet vindelijk, maer hebben gevangen in simpel kleederen de douwariere van Merckem, zyne moedere, en alles berooft datter was binden huyse ende hebben ontcleedt by naest de voornoemde douwariere, en alzoo duer dat zy haer niet en kenden lieten haer gaen, maer wilden Mijnheer vinden van Merckhem, trocken naer den torre van de kerke, op welk hy was met eenige prochiaenen, meenden de zelve inne te loopen, maer die boven waren hebben hun afgekeert ten besten dat zy mochten, en hebben eenen van hunne medegasten boven by Mijnheere verloren doorschooten zijnde, zoo en mochten zy niet daer aen, maer zijn voortsgegaen en hebben 't logist van den zelven heere verbrandt, maer weirden eerst zijn vier schoone peerden, die welke wel 1000 guldens met de monteringe werd waren, en hebben alsdan het vuer daer in gesteken, verbranden daer zoo vele schoone vruchten en hoy dat ongeloovelijk was, en daer naer en der vooren
| |
| |
ontrent Woumen, Poesele en Merckhem wel tot 29 schoone pachtgoên en zijn zoo vertrocken.
Op onzen Vrauwendag zoo kwam den bode van Antwerpen met eenige cooplieden van Ypre van Antwerpen en in 't Gentsche quartier, en ontrent Braband gink het ook al verloren; want die van Axele, van der Neuse, de Geusen van daer maekten in 't landt alle groote en sware beroerte van branden en pillieren, want zy verbrand hadden Gavere en meer andere plaetsen, en alle die van Antwerpen kwamen gingen wel omme 6 mylen verre over Audenaerde om dit kwaed volk te schuwen; want zy tot Burch op een myle naer Antwerpen gevangen hadden genomen drie zoo vier boden, men zeyde een die uyt Spanje kwam en 't moeste wel wezen eene groote plage voor Vlanderen en Brabandt. Men wiste wel dat deze Geusen boven de drie hondert sterk waren datter geen werre jegens en was, en ontrent Ypre liepen 4 vendels voetvolk Walen op den landtsman, die roovende en pillerende den landtsman, te wetene capiteyn Dufermee, capiteyn Rijswijck en noch twee andere, die hunlieder vendels in Arthoys vol opgenomen hadden, ende was't niet een arme zake dat dit volk niet en was geimployeert om met de landtswerre deze Ingelsche Oostendenaers in hunlieder cot te houdene, maer zy, het crijschvolk, en zochte dat niet, want hadden liever den armen landtsman te plunderen.
Op den 9sten, zoo liep het landtsvolk van Vlamertinge zeere naer de stede met hunlieder goed, want zy verwachteden soldaten, deze voorzeyde landtsloopers en filten, want wat zy hoorden zeyden altijdts: ‘'t Gaet wel, 't zal noch goeden oorloge wezen.’ Dat was den troost die zy de arme
| |
| |
landtslieden gaven en vele te meer overlast deden zy van geld te geven om datter in 't land geen hoofden en waren.
Op den 7sten september tegen avondt, zoo kwamer zeker maren dat de Oostendenaers ontrent Nieuwpoort door de havene gekomen waren tot Wulpen met 9 ofte 10 vendelen blaeyende en hebben Wulpen verbrandt en Oost-Duynkerke, en het schoon goed van Allaerts-huysen en namen wel 700 ossen en koeyen uyt het landt, dryvende die naer Vroermarck om met een leech watere naer Ostende te dryven; maer die van Nieuwpoort, midts dien zy hadden 40 peerden Spaenjaerden ofte daer ontrent, zoo heeft den gouverneur Gemys, die gouverneur lange geweest hadde tot Diesmude, uyt getrocken om hun te beletten het doordryven van den buyt beesten door de havene; want zy waren op de westzyde van Nieuwpoort, en alle de clocken clopten al ontrent Veurne ende ontrent Diesmude, en daer trock veel volk daerwaert en capiteyn Hamerton, dits Sanders, midts dat hy lieutenant was van den hoogballiu van Veurene; Valcke was met zijn gasten ook in de werre, zoo dat zy zeere vochten, de Oostendenaers om den buyt te behoudene en van onze zyde om den buyt af te nemen, zoo datter vele peerderuyters van Nieuwpoort dood bleven en van de Oostendenaers wel 50 ofte 60; men zeyde dat Hamerton lange een vendel hadde van hun, maer van noots wege moeste hy het zelve verlaten: maer midts de langheyd van tijdt zoo kregen de Oostendenaers wel 300 ossen en koeyen doore en wech; maer metten avondt scheiden zy van elk anderen, zoo datter ontrent Yperen groote beroerte was, want de beenhauwers van Ypre liepen vele naer Vueren ambacht, elk om te hoorene of het noot was om hunne beesten te lichten, want den roep zeere quaed was.
| |
| |
Op den 10den van september zoo isser veranderinge in de wachte geweest, boven de eerste dat men een corporraelschap buytensloot en hielden hun lieder sterckte in de watermeulene by het overdrach, zoo midts de quade roupen zoo wasser geoordoneert dat men op den rechten noene, te wetene van ten xi uren tot eenen, zouden de poorten van der stede sluyten, en dat ter oorzake dat de notable, daer of dat ik schryver eenen was, wanneer dat xij was geslegen gingen naer huys, en den meesten deel van de wachte, zoo waren altyd vier notable alle dagen, midts dat dobbel wachte was; men reedde op eenige stukken artillerie, die noch binder stede gebleven waren, en men stelde die op het groot bollewerck aen de Boesinckpoorte, want men vreesde zeere dat de Oostendenaers zouden verbranden, zoo zy den roup uytzonden, Reninge, Noortschoote en Langemarck; zoo was 't gemeene vol beroerte.
Op den 15den voornoemt, op dezen dag zoo was capiteyn Sanders, ofte Hamerton, zijn nieuw vendele dat hy hadde gedaen maken halende naer den noene met 70 ofte 80 soldaten; want het zelve vendel Jan des Persijn gemaekt hadde binnen Ypre, en hem was geconsenteert met octroy by 't zelve capiteyn te doene, midts dat hy hem wel gequeten hadde ontrent de stede van Nieuwpoort op de Oostendenaers, en track, 't zelve vendele gehaelt hebbende, ter stede uyt naer Poperinge, en 's anderdags tot Reneghelst, want hy mochte gaen een maend om noch een vendele op te rechten, om te gaen liggen op twee sterckten te Nieuwen Damme en te Schoorebacke.
Den 16den september, wezende quatertempere woensdag, zoo heeft het zeere geclopt op de kerke en 't vendel
| |
| |
stack uyt ter Boesinckpoorte, en 't waren den meesten deel alle de keurlingen van Ypre en Yper-ambacht, en komende op de maert hebben zeere geschoten, en elk is t' huyswaert gegaen, want capiteyns garnisoen, die opgenomen waren in Arthois, hebben naer lange te lopene op het landt en den landtsman zeere getravillieert met geld te doen geven, en groot overlast, zijn in de sterckte gekomen, want den grave van Mansveldt, die gouverneerde in plaetse van zyn Altese in zyne absencie als gouverneur, zont brieven aen deze capiteynen, dat zy zouden trecken in de sterckten op geabandonneert te zyne, en zy hebben geobedieert.
Op Ste-Michielavondt, den 28sten september, 's nuchtens zoo cloptet zeere op de Meesepoorte, stekende teeken uyt van peerdevolk, zoo lieper veel volk naer de poorte; zy begeerden door de stede te passeren, maer 't was hun geweigert. Daer was een commissaris mede metten capiteyn, en sommige van de ruyters quamen binnen by de heeren, en hadden patente om te gaen liggen tot Dixsmude en tot Nieuwpoort, en 't was de bende van ordonnantie van den grave van Mansveld, en 't was alle soorte van volke, Duytsche, Walen en Hooge-borgyons; 't waren alle lichte peerden, wel gemonteert; zy trocken over de Leye hunnen wech door en waren ontrent 150 peerden.
Op den eersten october, zoo was't maendag en 't Groote Gemeene was vergadert en als al de collegien byeen waren zoo dede den greffier 't vertooch der cause van dezelve vergadering; den grave van Mansveld gouvernerede in de plaetse van zijn Altese wezende in Vranckrijck, zoo waren de Staten van Vlanderen tot Brussel vergaerd, en by de heeren van zyne Majt vertoocht den noot van penningen
| |
| |
om de dijkage van ontrent Sluys en Hulst te vermaken, zoo waren geconsenteert by de leden die aldoens aldaer waren tot Brusscle, 30,000 guldens en noch 50,000 guldens om reparatie te doene aen 't casteel van Gend, dies was de nieuwe imposicie noch twee jaren geconsenteert op 't fornisement van de voornoemde penningen; mitsgaders te doene bewijs en relinqua van de zelve consencie ofte nieuwe imposicie, 't welke Mijnheere 't gemeene te kennen gaven, want hy noch meer penningen begeerde; noch was gelast de Leden van Vlanderen op te nemen 150 peerden en 300 voetknegten, midts dat die van Oostende met vliegende vendels gekomen waren onlangs in Vueren-ambacht, en 't zelve ten hove gehoort, zoo moeste de Leden de zelve peerderuyters en voetknegten betalen, 't welke by den Groote Gemeene geconsenteert was, ofte immers Mijnheeren voocht, schepenen en raden, midtsgaders de hoofmannen waren by de collegien daer toe geautoriseert om in alles te doene ten meesten profyte van den Lande en te excuseeren door de groote armoede over al ten hove zoo 't doenelyk ware; noch was by den Grooten Gemeene gemaekt nieuwe ses Mannen, uyt dien dit de eerste vergaderinge was sedert het vermaken van de wetten, zoo was het vermaken geordonneert voor ses Mannen, deze naervolgende heeren: Gheleyn de Corte, en Gheleyn Vermersch, Vande Kerkhove den ouden, Jonker Pieter Masyt, Olivier Ymeloot en Mijnheere van den Clyte; deze vier laste waren nieuwe. Naer het vermaken was den wijn gepresenteert aen de collegien naer costume en elk vertrock.
Op den 3den october, zoo was't woensdag, en mijnheere van Wieze, hoogballiu, die heeft naer costume 's Heeren dinghedag gehouden, 't welke was zynen eersten dinghedag, die hy gehouden hadde sedert dat hy hoogballiu ge- | |
| |
weest hadde, want hy wilde onderhouden gelyk zyne voorzaten gedaen hadden, die vier reysen bin een jaer dinghedach hielden, maer midts dat 't zynen eersten alsnu was, zoo en warender niet vele boeten gewezen, en daer naer gaf hy de maeltijdt naer costume.
Op den 4den october heeft jonker Jan Bulteel, broeder van Mijnheer van de Clyte, ontfangen van den grave van Mansvelt, die in de plaetse van zijn Altese gouverneerde, dat hy Bulteel zoude zijn capiteyn van een 50 peerden, die van 't hof wege verzocht waren, en Lamsaem, capiteyn van den convoye, die van gelyke commissie hadde van 100 voetknegten, van gelyke verzocht waren om 't landt te bewaren jegens die van Ostende en Axele, want die peerden die daer gekomen waren uyt Brabandt, die de plaetse bewaerden van de 150 peerden, die aengenomen zouden zijn, die men alsnu aennam naer 't verzouck van den hove.
Op den 9sten october, zoo kwamen de maren dat in Ostende gekomen was meer volk, en ten opziene van zulks zoo wasser binnen Dicxmude gekomen, midts datter luttel of geen garnisoen binder stede was, een vendel voetvolk, en over drie ofte vier dagen hier te vooren, zoo wasser eenig volk uyt schepen van oorlog, die aen land gesteld waren ontrent Mardycke, maer waren van de landtswerre wederstaen.
Op den 20sten october, ontrent dezen tijdt, zoo dede die van Breda, Bergen-op-den-Zoom en Zevenbergen met meer andere plaetsen en forteressen daer de Guesen op lagen in Brabandt, want dat schoonste hertogdom van geheel de weireld ginck jammerlijk aldus te quiste, en 't wort
| |
| |
nu gans afgelopen, want al die niet en was in stercke steden moest voor hunlieden buygen; en in teeken van dien zoo hadden zy Steenberge, dat met koningsvolk besteld en gegarnisoent was, liggende dat die van Breda uytter zee niet wel crygen conste, hebben gezien en bemerkt datter cleyne deffencie binnen de Nederlanden was, dat de geheele macht naer Vranckrijck heen was, hebben alle de macht van de Guesen byeen getrocken en hebben sterkelijk beleyd en daer naer beschoten Steenberghe met xv groote stukken artillerie, zoo strengelijk dat zy hetzelve ingenomen hebben, en die van Rosendale, 't welke ook eene groote sterekte was voor Bergen-op-den-Zoom, gegarnisoent met coningsvolk, hebben van gelyke moeten door groote aermoede en door vreese van hunne partie, die dezelve sterckte begeirde, die overgeven, tot grooten achterdeele van het landt van Braband, zoo datter niet een dorp en moeste ruste hebben of zy moesten contributie geven aen hunne vyanden, 't welk clagelijk was.
Op den 26sten van october, zoo kwamer zeer kwade maren, dat 's dachs te vooren die van Oostende ingenomen hadden Oudenburch, 's nuchtens naer het opendoen van de poorten, en alles doodgesmeten dat werre boot; capiteyn Symoen, die de plaetse bewaerde van Bellet, gestorven tot Brugge, hoorende dit allarme, wezende gelogiert in het stadthuys van Oudenburch, ziende den brand in de cortegaerde voor het zelve stadthuys mette zelve soldaten, die by hem gekomen waren, heeft verlaten het zelve stadthuys en aengenomen de kerke dat de meeste sterckte was van Oudenburch; d'andere de reste van de soldaten, die de kerk niet en konsten bekomen, zijn doodgesmeten geweest, en andere
| |
| |
ontloopen, zoo hebben de Oostendenaers terstond het vier in het stadhuys gesteken en verbrandt. Nu den gouverneur, capiteyn Simoen, wesende in de kerke met eenige soldaten heeft die zeer fray gehouden jegens zyne vyanden, en en was niet brandelijk midts dat die eertijds dezelve verbrandt geweest heeft, en d'andere niet dan de faucten en waren, ende de staende muren en boven op den toren was wat velt-geschut, daer mede zy hielden jegens de Ostendenaers; deze ziende dat zy niet wel en konsten geraken aen dezelve kerke, zoo hebben 't zy eerst berooft en wel geeregen 340 coeyen, en daer naer alle datter binnen was van huysen hutten en metten viere verbrand; den brand gezien zijnde, 't alaerme gehoort, alle sterkten van den koningswege zoo heeft elk volk daerwaert gezonden om Oudenburch te assisteren, en capiteyn Sanders, treckende met zijn vliegende vendel naer, en als hy tot Oudenburch kwam, zoo was den vyandt vertrocken metten buyt, is binnen gebleven; maer den vyand eer hy vertrock, verbrandde beyde de poorten, zoo datter van de zelve sterckte niet en bleef dan de kerke vooren gezeyd. De mare zeere gekomen zijnde van 't verlies van Oudenburch maekte eene groote beroerte overal en alle soldaten, zoo van 300 voetknegten, waeraf dat Lamsaem capiteyn was van 100, nemende noch volk op en jonker Jan Butteel van 50 peerden, waren beschreven en kwamen in de stede van Ypre den xxvij. Op den zelven 27, zoo was 't zaterdag en mardach en mette quade maren brochte elk ter maert dat hy derfven mochte, en op den noene zoo kwam de mare dat den vyand Oudenburch verlaten had, waer in dat 't volk wederomme getroost was, en alle soldaten die 't ontloopen waren moesten wederomme naer Oudenburch, en gingen tot Ouden- | |
| |
burch en gingen slapen tot Zuytschoote, en Jan Butteel mette zelve peerden, die hy hadde, zoude 's nachts ten ij uren hunlieden gevolcht hebben, want elk hoopte midts dat capiteyn Sanders met zijn volk binnen Oudenburch was, datter noch wel zoude
gaen.
Op Ste Simoen en Judas, dan wezende den 28sten october, 's sondags nuchtens, ontrent den ij uren, zoo isser voor de poorte gekomen een bode te peerde, begeirde den hoogballiu ende wet te spreken en te presenteren brieven; men dede raport hy was binnen gelaten; en hy was gezonden van den Gouverneur Gemers van Dixsmude, en het inhoud van de brieven was dat Oudenburch wederomme in handen van de Oostendenaers was, en als capiteyn Sanders gekomen was binnen Oudenburch en dat den vyand vertrocken was naer Oostende metten buyt en veel bestiael, voor aleer alle beschreven soldaten byeen kwamen, zoo is gekomen de geheele macht van Oostende wel 1000 Ingelsche, en daer de poorten verbrand waren hadde kleyne sterckte; zy hebben het met forse en geweld met eenig peerdevolk wederomme ingenomen ende al vermoort datter binnen was, en capiteyn Sanders den meesten deel van zijn volk is er gebleven, en men wiste anders niet als dat hy ook vermoort was; maer 't en was zoo niet. Op den zelven Ste Simon Ste Judas-avondt, den xxvij october, als dit gebeurde zoo kwam er van de zelve Ingelsche en eenige peerden tot voor Diesmude; als mijnheere voocht en schepenen dezen brief gelezen hadden, zoo hebben zy vergadert ende gedaen ontbieden alle de schepenen ende raden om in deze zake te handelen, en het trompet van Bulteels peerden slouch omme te vergaderen ontrent de maert, ende mijnheeren hebben
| |
| |
geadverteert alle het Westquartier dat elk op zyne hoede wezen zoude en goede wachte houden, tot datter breder in voorzien zoude zijn; ende als de poorte open was naer costume, zoo was ontboden Jan Bottuyt om eedt te doene binnen dat de heeren vergadert waren, om te wezene capiteyn van der stede in de plaetse van den jongen Kerkhove, die was vendel en lieutenaut van de 100 mannen van capiteyn Lamsam op genomen van 't land van Vlanderen wege, en Bottuyt dede den eedt van de noort-west zyde van der stede, en mijnheeren gaven hem den vleder-staf en de cortelesse, en ontrent den noene quam capiteyn Lamsam met zijn volk binder stede, en de heeren waren wederomme vergaert naer de noene in schepencamere en hadden uytgezonden iij peerden, maer kwamen metten avondt binnen, en daer was een gebodt gedaen dat alle poorters die t' samen zouden moeten waken een deel van viere van der stede, de noort-westzyde, dat men niet zoude stellen een huerwachte, maer elk zijn wachte doen, en Jan Bottuyt als capiteyn leede eerstmael de wachte op; aldus wasser alle dage te verwachten swaerheyd, en daer was geresolveert dat Lamsam en Bulteel zouden blyven liggene binder stede tot onderstand, en die van der casselerie waren ook vergadert om te wetene wat men maken zoude mette sterckte op de Waesten causie. Eenige zeyden dat se aldaer niet van doene en was; maer de zake was nog uytgesteld ende bleef, want zy noodig gevonden was indien op de Waesten causie eenige swaerheyd zoude opkomen, dat eenige tot toevlucht zoude wezen om hunlieder refugie te nemen; zoo wasser op gedaen eenige van Lamsams volk en metten avondt, den xxviij october, zoo kwam eene bode van Diesmude en brocht brieven aen de wet, en het volk was binder stede zeer beroert.
| |
| |
Op den 29sten october, maendag zijnde, zoo en waren de poorten van der stede niet opengedaen naer costume, maer naer den viij uren zoo heeft men een andere maniere gebruykt in 't opendoen van de poorte; want den capiteyn Jacop Bottuyt en zynen lieutenant Christiaen Lamoot, de jonge, gingen met eenen Besantere met geluyt van den trommele, en met het volk van het Besant opendoen de poorten, eene te samen, en hebben het velt ontdeckt eer de poorten geheel open waren, en niemand en mochte van de wachte afgaen op correctie.
Op den dag hebben de heeren verstaen dat de Oostendenaers vertrocken waren uit de sterckte van Oudenburch naerdien zy eensdeels gedemolliert hadden, immers dat het niet wel mogelijk en was, die met volk te houden, en zijn getrocken naer Blanckenberge, alwaer een houdelyke sterckte was met drye groote stukken artillerie en wel amonicie, en warender te lande wel 700 mannen vooren, en met wel vele schepen ter zee, maer en letten daer niet lange; want uyt de sterckte werd zoo sterek geschoten dat zy naer het verlies van eenig van hun volk vertrocken; maer de soldaten van 's koningsvolk die lagen op de sterckte tot Stalhille ende tot Leffinge, hebben die verlaten, want zy niet wel houdelijk en waren, en de soldaten zijn tot Dixsmude binnen gekomen, en capiteyn Sanders het leven ondragen hebbende was ten Nieuwen Damme, want als hy zijn volk, immers den meesten deel, tot Oudenburch gebrocht hadde, quam naer Diesmude met eenige van zijn volk, zoo dachs, daer naer de foele quam.
Op den 30sten october, zoo bleef de vreese overal, zoo
| |
| |
dat men zeyde datter vele schepen met volk tot Oostende aengekomen was, zoo dat de casselerie vergaderde tot Ypre. Bulteel met zijn 50 peerden, en Lamsam met zijn voetvolk trocken om te gaen vernachten tot Loo, om te gaen beziene waer zy aldaer nootdich waren, en alle het landtsvolk begonste te ruymen, en elck lichte zyne beesten uyt Vuerenambacht, zoo dat noyt gezien en was zoo vele beesten naer Rijssel dryven als op dezen dach.
Op den lesten dag van october, Alderheyligen-avondt, zoo kwam er zoo groote een meenigte wagens met gevlucht goed, meest al uyt het Westkwartier, meest van Poperinge, zoo dat 't scheen dat niet mettallen t' huys en bleef; want zy wilden zeggen datter eenig allarme geweest hadde ontrent Mardijcke, maer 't was eenen kwaden roep; niet te min 't landsvolk, midts dat zy zoo menigmael, alsnu van d'een zyde, alsnu van d' anderzyde, zoo groot verlies gehadt hadden, zoo waren zy zeere bezorcht voor weynig dan zy op sommige tyden als zy beter by hunlieder waren voor vele.
Op dezen tijdt in het laste van october, zoo zijn de Geusen van Oostende gekomen wel met xx schepen en meenden Duynkerke in te nemen met leeren, alle dobbele dat daer op mochten gaen twee mannen t' samen, en waren wel 16 vendels; maer, Godt lof, 't was ontrent 9 uren in den nacht, en daer wiert het een sinternelle gewaer, die maekte allarme, en alzoo was 't belet; maer daer naer zijn zy weder vertrocken en zijn van Oostende gekomen met een leech watere te Nieuwpoort door de havene wel xix vendels, en zijn zeer subitelijk gevallen in 't land, ontrent
| |
| |
Zuudt-coote en tot Beentgensmeulene haelden zulk eenen buyt dat zy noyt dergelyke gehadt en hadden; want zy eregen wel meer dan 1400 beestiael onder peerden, calvers en koeijen met vele pachters, die zy gevangen namen; heel Berch-ambacht stond in roere, doch eregen den buyt wech; maer omme dat er menig menage bestier was, dat elagelijk en met bedrukte oogen gezien was, dreven zy wederomme den buyt door de havene van Nieuwpoort met noch een leech watere.
Op den 3den november, daer kwam zeker mare dat er afkwamen twee regimenten Duytsche uit Walsch-Brabandt, en waren ter dezen tijd ontrent Cortrijek, en die heeren van der wet van Ypre deden inroepen Lamsam met zyne voetknegten en Bulteel met zijn peerden, en waren op dezen dag geforriert, de peerden in herbergen en dat om dat men eens deels aen die van de Duytsche dat zeggen zoude. ‘Wy zijn voorzien van volk.’
Op den 6den november, wezende dijssendag, en midts dat Lamsam met zijn volk was noch in het Noortkwartier, zoo was 'snuchtens omme geslegen met trompet om eonvoey te gaen doene naer Waestene; 's nuchtens midts het opendoen van de poorte, zoo kwam er mare datter waren Oostendenaers op de Waesten causie, en midts deze mare zoo wasser gezonden xii peerderuyters om inspectie te nemen; komende recht over Bessekeshove, daer de abeelen staen, zoo wierden zy by eenen hazewind ontdeckt, en hielden hun lieden op, zoo dat zy zeere schoten naer dat peerdevolk, en dat zy drie peerden schoten en eenen ruyter dwers door, die wel 14 jaren te peerde gedient hadde. Zy waren zeer sterck zoo dat t' Yper allarme wiert, en men vergaerde vele poor- | |
| |
terie, trocken wat uyt; maer dit volk vertrock naer dien zy ontdeckt waren, en elk trock naer Rijssele, eenen anderen wech te Kemmele door, zoo datter op dien dag geen convoey en trock, en zy trocken te bussche waert; maer men vreesde dat zy den naervolgenden nacht zouden in eenige plaetsen groot quaed doen, en den gequetsten wiert op eenen wagen gehaelt, maer komende in de Meesepoorte is daer overleden en heeft zynen geest gegeven in de handen van Godt, den heere, en was binden avondt begraven. God gedenckt de ziele en alle geloovige zielen.
Van deze weke zoo hebben de Oostendenaers, hebbende in handen ses ostagiers van Nieupoort, ten opziene van 700 ossen, koeyen en veulens, die zy gehaelt hadden in Veurenambacht over eene maend ofte ses weken, ende restitueerden de zelve beesten, midts daer vooren te ontfangen 15 ofte 1600 ponden, en midts dat in dit restituerene ontrent een 150 ander beesten waren, zoo als sommige die hun lieder beesten niet en vonden, en wilden hier in deze penningen niet contribuerene, zoo dat die beesten met eenen tamborijn wederomme gezonden waren naer Oostende, en van alle de andere beesten niemand en wilde iets geven, aldus bleven deze ostagiers daer liggende, ende die van Oostende zonden om de penningen; maer en waren niet gereedt, en ook om dat deze voornoemde ostagiers by wetten niet geconsenteert en waren, en dat zy hunlieden maer met vijf ofte ses persoonen geaccordeert en hadden, zoo andere die hun consent daer toe niet en hadden gedaen, zeyden dat se geexcuseert waren, en dat zy om hunlieden wille niet en hadden gepresenteert, aldus Pieter Joncheere, filius Pieter, hebbende geweest pensonaris binnen Nieuwpoort, eenen
| |
| |
van deze ses persoonen zijnde, hebben die van Oostende ontrent den vijfden ofte den vi november gedaen hangen, en verworgen met een libel op zyne borst en daer naer hem gerecht buyten metten zelve libelle. Die van Nieuwpoort midts dat er lagen 40 peerden zijn uytgetrocken by nachte en meenden hem aftedoene en mede te brengen naer Nieuwpoort, maer en konsten dat alsdan niet wel gedaen crygen; maer 's anderdags zoo hebben zy hem gecregen en tot Nieuwpoort eerelijk begraven, en de Oostendenaers ziende hem wech zonden eenen tamborijn en ontboden dat zy alle weke eenen zouden depossieren. Godt behoudt ons uyt zulke geboeftes handen, is het ons zalig!
Op den 14sten november kwamen de maren dat de Oostendenaers wederomme waren op de causie en daer waren groote menigte van koeyen, ossen en beesten om naer Rijssel te dryven, en mijnheeren van der stede van Ypre tot elks bewarenisse zonden mede alle de perderuyters, die binnen Ypre gelogiert, geforriert waren, en meest alle de voetknegten van Lamsam, die ook den meesten deel op sommige poorters gelogiert waren, en meest in tyden voorleden hadden geus geweest, waer in sommige niet wel te vrede waren; van dezen nuchten zoo was 't allarme ontrent Dickebusch, en meest Vlamertinge trocken alle naer toe om te gaen bezien of zy daer van noode waren, maer daer en viel geen swaerheyd; 't was meest gedaen om de landtswerre in roere te hebben haddet noot gedaen; maer 't volk reysde liberlijk en s' avondts ook.
Op dezen tijdt zoo hebben de heeren van der wet
| |
| |
diversche persoonen uytgezonden; maer met datter luttel volk binder stede was zoo vonden de heeren geradig dat zy, midts dat men het voetvolk ende perdevolk moeste forrieren zoo in het gedacht van uyt te zenden, zoo forrierde men vele persoonen, die in tyden voorleden hadden geus geweest, en moesten daer mede te vrede wezen ende patientich zijn; maer daer wasser luttel die hun lieden patientie namen ofte konste nemen; want in sommige huysen deden zy rudessen en men deder geen groot recht af.
Op den 7den november, zaterdag zijnde, en een schoone maertdach van coorn en ook van gelyke in de havermaert, en daer was veel graen, want buyten den landtsman zeer benaewt was om de groote lasten te betalen van de pointinge, die zy moesten geven; want in Vlamertinge en in meer andere prochien zoo moest elk gemet wel geven uit en elk moeste opbrengen of men hoedde hun lieder beesten vercocht en zoo elken quam uit, want 't was redelyk wedere naer het saysoen van den jare en het coorn bleef in state; men spraek zeere dat men wederome zoude gaen maken een sterckte tot Oudenburch.
Van gelyke zoo sprak men dat die van het Brugsche Vrye zouden gaen geven contributie; maer eenige zeyden dat het hof daer tegen was en niet consenteerde, want die van Oostende hadden meest alle de sterkten t'hunnen wille, uytgenomen Blankenberghe, die was noch wel voorzien van volk en van amonicie.
Op dezen tijdt en van deze weke zoo hebben die hee- | |
| |
ren van der wet ontboden diversche catholyke poorters en hun gelast indien elken hoorde eenige saeken in zynen wijck jegens God, den koning of ter schade van der stede, t' selve terstond Mynheeren te kennen te geven.
Op den 18sten van november zoo aanveerde ende quam grave Charles van Mansveld tot Brugge en hadde achter een regiment Duytsche en Irsen, en aldaer zijnde zoo waren terstond ontboden de ander dry leden 's landts, de welke met aldervluchtigheid trocken naer Brugge, en die van Ypre met de voetknegten ende peerden met de capiteynen Lamsaem en Bulteel gesamentlyk convoeerden mijnheer van den Bussche, tweeden schepene, met meester Bossaert de Schildere, pensionaris van der stede van Ypre naer Brugge, en aldaer wiert gehandelt de zake van Oostende hoe dat men daer mede leven zoude.
Op Ste Andriesdag, den 29sten november, zoo continueerden de voetknegten, te weten Lamsam en de peerden het convoey, als zy binder stede waren, en 's avondts quamen brieven in van Brugge aen de wet en men hielter siege, maar zoo haest als de brieven open waren, zoo cesseerde de siege, ende men vermaende de schepenen en raden om 's anderdags metten dage; 't zal naer ter kennisse comen en gezeyd worden wat het was.
Op den eersten dag van december, zoo dede grave Chaerle van Mansvelt beginnen wercken, en men begonste eerst de sterckte van Oudenburch te repareren om 't erijschvolk te schuylen, en men hadde inspectie geno- | |
| |
men om nader te bekomene om twee sterckten te maken, en die van Ypre geestelyke ende wet (de heeren) waren gevraegt om te geven ofte te lenen zeker penningen om in het werck te doene avancement, zoo elk hem van de leden moeste voegen; van Vranckrijck quamer maren datter eene stede verloren was, genaempt Corbei.
Op den 3den en 4den van december, zoo hebben de heeren van der wet midtsgaders het versoek van grave Charles van Mansveld datter moesten penningen gevonden wezen om de forten te maken ontrent Oostende, en de steden moesten vinden drie ofte vier duysent guldens; de heeren die gingen in het capitel Ste Martens, alwaer zy verzochten aen Mijnheer den bisschop, met alle zyne canonicken assistentie van penningen om 't zelve te volkomen dat aen hunlieden verzocht was, en midts dat de geestelyke geen groot middele en hadden deden zeer hunlieden excusie; maer immers den bisschop met zyne kanonicken presenteerden drie of vier hondert guldens, en daer wierden gesteld zekere ontfangers over den gemeenen man of poorterie, in de quartieren van der stede; alle die lenen moesten, die wierden vermaendt van den messagier, en men zeyde hunlieden dat zy hunlieder geldt zouden gereedt maken en dragen in handen, die men hunlieden zeyde, en daer wierder vier loosen gemaekt; de cooplieden die moesten lenen vier ponden groote, andere drie, de derde twee, en de minste een, en alzoo wierden deze penningen gevonden voor ses maenden te leenen.
Op dezen tijdt zoo vrochte men zeer aen de sterckte
| |
| |
tot Oudenburch, en dat moest eerst wezen gedaen eer men ander sterckten zoude beginnen, uyt cause om het crijschvolk te logieren by nachte, op avontuere of den vyandt 't wercken wilde beletten, zoo het wel te bedinken was; alle die begeirden te wercken zouden winnen xii stuyvers 's dachs en elck hoopte dat grave Charles van Mansvelt zoude zijn devoir doen, zoo hy helooft hadde; want het lange gestaen hadde jegens een block, duere dien datter luttel regard op was genomen; aldus was nu de hand aen den ploech geslegen, hoopende dat het beter gaen zal.
Op den 7den december, wezende onzen Vrouwenavond en vrydag martdag, zoo was 's nuchtens het trompet omme gesteken en ook den trommele om te vergaderen, ende ontrent den thien uren zoo zijnze al wel gemonteert naer de kerke gereden, en hebben de cornetten voor den capiteyn gevoert, en zijn al afgebeet van hunlieder peerden, waren ontrent 50 en de voetknegten zijn gevolgt met het vendel, dat schoone was en latende hunne spisen voor de kerke en dragende hunne roers mede, zijn naer de hoogmisse in den hoogkoor gegaen, en mijnheer den bisschop quam met den mytere voor den hoogen autaer in den choor, en Jan Bulteel, capiteyn van de peerderuyters, nam de cornette in de hand in de blanke wapene, knielende voor den bisschop en aen zyne zyde den vendel lieutenant Charles Van de Kerkhove, en den bisschop las schoone oratien, en dede hun opstaen nemende die; van couleure blau was de cornette met witte zyde fringen gebordeert; over d'ene zyde de wapene van Vlanderen en over d'ander zyde twee handen gelijk de trouwe in een, en een gulden Y daer boven,
| |
| |
en de trompetters beyde hadden schoone banieren aen hunlieder trompetten met de wapene van Vlanderen op d'een zyde en de wapene van den capiteyn op d'ander zyde, zeer schoone; en als den bisschop de cornette wat tijds in de hand gehouden hadde, gaf ze aen den capiteyn wederomme met de benedictie, en met eenen cruys en het vendel ook; op de zelve maniere daer naer dede den bisschop alle de soldaten nederknielen en gaf die de benedictie, en vertrocken, deden eenen keer ter maert en elk gink naer huys, en 's nachts zoo kwamen de Oostendenaers tot Dickebusch, en hebben twee ofte drie pachters gevangen genomen en mede geleet.
Op dezen tijdt zoo was zijn Altese gekomen uyt Vranckrijk met veel cdele, ende men zeyde dat den meesten deel van het crijschvolk afkwam; want op den viij december zoo vertrock meester Jacop Kanos met noch eenen tot hem gekomiteert naer Brussel om te besoingieren dat men niet en zoude belast wezen met soldaten, want mijnheeren vonden wel het zelve geradig van te doene eer het volk in het land zoude wezen; want men sprak wonderlijk van Vranckrijck; den tijdt zal de zake te kennen geven.
Op den 15den December, maertdach zijnde, zoo was't eene schoone coornmart; op dezen tijdt zoo en sprak men teenemael luttel ofte niet van die van Oostende ofte Vranckrijck; midts de compste van zijn Altese tot Brussel zoo hackte elck om te wetene watter naer zoude volgen, want men hadde vele penningen geforniert aen grave Charles van Mansvelt om sterckten te maken voor Oostende, maer daer en was niet gedaen dan Oudenburch gefor-
| |
| |
tifieert, dat het crijschvolk mochte daer in liggen en met de compste van zijn Altese zeyde men grave Charles ten hove getrocken zijnde dat de zake daer mede wat verachtert was.
Op den 17den december, zoo was dat Mijnheeren voocht en schepenen deden uytroepen dat alle de gone die hadden geleent zouden wederomme halen hunlieden penningen aen de zelve collectene daer zy dat hadden geleent ofte geteld, zoo dat men elck voldede tot op een ander tijdt, want met de compste van zijn Altese zoo was de zake verandert; aldus wast een dag benoempt, want men vreesde eenen meederen heesch van zijn Alteses wege.
Op den 20sten december, donderdag zijnde, zoo was het trompet omme geslegen van de perderuyters van der stede, en elk maekte hem gereed om convoey te doene, ja wat eer dan zy plogen komende den capiteyn Jan Bulteel met zynen nieuwen lieutenant ter maert, 't welke was mijnheer van Steenvoorde, jonker Jan, zone van mijnheer van Ecke; alle de peerden staende by het gerechte voor het Besant, en ook alle de voetknegten, ja meest alle. Ontrent den negen ure zoo wasser gebrocht een peerderuyter, een wale van Atrecht, die de dood gemeriteert hadde met op den wech van Waestene eenen koopman by of te zetten, haddet niet belet geweest; komende omtrent de galge, zoo viel hy op zijn knien, biddende om gratie en naer dien hem wel gezeyd was, zoo wiert hem de parure afgedaen en voor den eersten gratie gegeven en gebannen uyt alle regimenten.
Op Ste Omarsdag, wezende den 21sten van december, zoo
| |
| |
was de kerke van de Jesuieten tot Ypre voldaen, immers zoo verre dat men die tot den goddelyken dienst wieden mochte; het was het huys van Geraerd Vercruysse in voorleden tyden, en naermaels Steinen den Mol, heretyck en geconfisquert. 's Nuchtens, ontrent den 9 uren, kwam mijnheere den bisscop van Ypre, en daer was zeer veel volk, ja dat de kerke zeer vol was, en buyten de deure zoo wasser gemaekt gelijk een pauwelion: daer onder stonden alle zaken, dienende om de kerke te wieden; zoo begonste men naer costume, zoo gink den bisscop buyten rondomme, en daer naer van binnen, gevende spaes met een quispele van ysopie, daer naer dede den bisscop een uytnemende schoon sermoen op het wieden van de kerke, en dat Godt dickwils gestraft heeft die de zelve schenden ofte violeren, en dat Godt sommaels de tempelen ofte kerken bewaert heeft. Daer naer dede den bisscop een solemnele misse, men zong die met schoone musique, met alle instrumenten medespelende, zoo datter in vele tyden niet veel schoonderen dienst en hadde gedaen geweest, en naer de misse, midts dat 't quatertemper was, gaf den bisscop daer ordere en 't was naer den xij uren eer het gedaen was, en hadden de Jesuieten eenen der schoonste autaeren die mogelijk was, met eenen doek daer in Onzen Heere aen het cruys, die tot Antwerpen gemaekt was, en koste wel 100 guldens; de kerke was geweid in d'eere van Ste-Pieter en Ste-Paul.
't Was geleden op dezen Ste-Omarsdag (ik hadde 't genoteert) vicrentwintig jaer naer de eerste kerkbrake, hoe men 't arguweert hadde, dat de kerke van Ste-Nicolays, al wasse verneert, van den bisscop Rijthove wedergeweit werd met herte vro.
Op den 12sten van december, zoo was het maertdag en
| |
| |
het was eene schoone coornmaert, en het bleef in state, en men hoopte datter geen dierste van coorn volgen zoude, maer 't was zeker dat het in Ingeland veel dierder was dan in Vlanderen; want daer was vergadert tot Ceulen van de rijksheeren, ja men zeyde datter den prince van Parma trecken zoude; want den Keyser Rodolfus, zeyde men, ook daer te zyne om middel te vinden datter zoude mogen wezen gehouden eenen goeden voet om tot appointement ofte tot accort te geraken; noch boven dien zoo zeyde men dat den Sond gesloten was in het Koningrijk van Denemarcken voor die van Ingeland, om dies wille dat zoo occasie was van alle het kwaed en dat daer door in het Koningryck van Ingeland was dierste van graen, ende datter wel 150 schepen lagen in den Sond, die alle meenden naer Ingeland te trecken, die lagen gearresteert, en dat daer door zouden mogen geraken te komen voorderinge, maer het gink zeer slegtelijk voort, zoo hoopte en duchte een iegelijk; niet te min men moet het Godt opgeven, dict al in zijn handen heeft, en Hem zeer bidden. Noch zoo zeyde men dat die van Brugge en van den Vryen waren veraccordeert met den vyand om de contributie, want den bode van Ypre zeyde op de rolle te staen van die van Brugge en wiste alle maend wat hy zoude moeten geven om liberlijk te reysen, want hadde hy gevangen gezijn, die van Oostende zouden hem op den name van die van Brugge moeten vry laten, maer niemand en betrauwde zulke harte lieden; van der consentie in Brabandt zeyde men ook niet wel te gane, want eenige wilden zeggen datter een groot convoey afgeslagen was dat kwam van Bergen in Henegauw naer de stadt van Diest in Brabandt, dat noch met den Koning hielt, en vele kooplieden gevangen, die met het zelve goet kwamen; maer het waren de
| |
| |
Hollanders en Zeelanders, alle vrybuyters, die het zelve deden, en Brabant gink gans te niete door zulke zaken. Men zeyde noch onder het volk dat het waerachtig was dat de Luikenaers wel jegen den dank ende wille ook veraccordeert waren, om in ruste te zyne van deze kwade boeven, 't welk zeer te verwonderen was, want van eene zulke stadt 't en was noyt gehoort; maer door deze en andere redene zach men wel dat het al de laste tyden waren en dat het was een zonderlinge plage van Godt, den heere.
Ontrent dezen tijdt zoo kwam er mare by den bode van Antwerpen datter in Brabant van de weke was gebeurt datten grooten drossaert van Brabant, ofte zoo men placht te zeggen de Roô Roe, was uyt om te vangen eenige vrybuyters, en nam met hem 16 peerden en vichtig voetknegten, en eylas! 't viel by ongelukke, hy was besprongen van het volk van Bergen op den Zoom, wel van twee volle cornetten peerden, en veel voetvolk, zoo datter geen middele en was of hope te ontkomen, want hoe zy hun lieder weirden het bleef al jammerlijk dood en vermoort; maer hebben hem gevangen, en hadden zeer geerne zijn rentsoen gemaekt; maer hebben het hem gerefugeert, gingen hem zoo compasselyk marteliseren, dat noyt niet veel gehoort en was; want zy sneden hem beyde de ooren af ende staken hem met een zweirt dweers door zynen hals over zijdts, zonder door zijn roeper te steken en staken er eene coorde door en sleepten hem zoo te peerdsteerte tot dat hy dood was.
Capiteyn Sanders, met zijn volk tot 150, kwam liggen op alle de sterckten langs de vaert, om Vuerenambacht te defenderen jegens die van Ostende, want Vuerenambacht en wilde die van Oostende geen contributie geven gelijk die
| |
| |
van den Vrye; zoo watter naer volgen zal is Godt allene bekent, maer het stond zeer kwalyk geschepen om wel te gane.
Op den Kerstavond, naer oude costume martdag, maendag zijnde, maer daer was van alles ter maert, maer men gaf geenen slag van coorn, want men hielt die voor de Halle, en daer was belast aen den capiteyn van der nachtwachte dat men nemen zoude goed toesicht dat men in de maten geen desordere en zoude laten geschien, of indien't gebeurt de zelve in de vangenisse te beschikken, en dat om daer of recht te doene naer de gelegenheid; maer het gink zeer wel, want men, Godt lof, geen swaerheyd en hoorde.
Op den Kerstdag, zoo was het volk zeer devoot ter kerke gaende, en 't was wel noot, want men niet en hoorde van alle kanten dan swaerheyd; over d'een zyde gaf men den vyand contributie, over d'ander zyde en wilde men niet doen voor het landt, en grave Charle was ontboden ten hove; het was hem en zynen vader kwalijk afgenomen dat hy in de absentie van zijn Altese gedaen hadde, zoo zeyde men dat het ten hove niet overlijk wel en stond, en dat den ouden grave van Mansveld, die gegouverneert hadde binnen dat zijn Altese in Vranckrijck geweest hadde, met de gansche macht, dat het in 't hof alzoo stond dat Mansveld met zynen zone grave Charle, vertrecken zouden, die nochtans zoo men begonste exsperimenteren, hadde zijn Altese tot Passchen weggebleven, te hopen was dat Vlanderen zoude hebben kwyte geweest Oostende; maer het is anders gekomen.
Op dezen tijdt zoo waren tot Brugge ingekomen xij ven- | |
| |
delen voetvolk, ende men zcyde dat Lamotte nu volgde met twee regimenten; want 't was zeer kwalijk genomen datter contributie gegeven was. |
|
Auteursrechtvrij