Nederlandsche historie

[1591]

Op den 5^den Lauwe 1591, metten nieuwjaer zoo was het maertdag en het coorn bleef in state; op dezen tijdt kwam de mare datter vele edele van den lande, Nederlanders, die in Vranckrijck geweest hadden, sommige dood waren en sommige zeer trock totter dood, waerof dat mijnheere van Monthanny overleden was, tot Bergen in Henegauw, en Noirkerme ook overleden; men zeyde dat zy zoo gesteld waren van zeker wynen, die onder het edeldom geschonken was. Godt vergevet hunlieden die 't gedaen hebben.

Op dezen tijdt zoo wasser schryven datter was gekosen en geconsacreert eenen nieuwen paus, italiaen van Cremone, groot vriend van den koning van Spanje, oudt 73 jaren, en hadde lange in Italien overlijk kwalijk gegaen daer de electie van de twee t'samen geuyt, maer midts het groot devoir van sommige, zoo gingen zy beyde hunnen of, ende dezen nieuwen wiert gekosen, was genaempt Gregorius den xiiij van dien name, en midts dien was nedergeleyd tot Rome, en daer ontrent alle sedisie en swaerheyd, waer in dat menig mensch zijn leven en zijn goed verloren hadde.

Ontrent dezen tijdt, op den nieuwdag, zoo hebben de Geusen, die van Vlyssinge ofte die van Axele binnen de hoogmisse gekomen tot Wackene, en hebben daer zeer kwalyk geleeft; want hebben vele gevangen en ook den pastoor; van gelyke zijn die van Oostende gekomen 's anderdags tot Harelbeke in 't gasthuys, en hebben aldaer zeer dorpelyk

[p. 198]

geleeft mette nonnekens, meest alle vercracht, en men deder niet toe, dan elk bewaerd zijn stede.

Van gelyke zoo wasser eenen gruwelyken heesch geheescht by zijn Altese op 't land van Vlanderen, zonder het land van Waestene, dat zoude van den zelven heesch vry en exempt wezen; de oorzake is Godt bekend dat zy wel schinken gaven of door andere oorzaken Vlanderen was mette ingezetene verzocht tot 60,000 guldens de maend, en dat zoude geduren dry jaren, en noch boven deze de geestelyke suporteren eenen heesch appaert, die wasser vertoocht om elken te bewilligen den grooten dienst die zijn Altese gedaen hadde voor de religie (met kleyn profyt) in Vranckrijck, en noch zoude zijn Altese alle andere lasten afdoen (dat waren de beloften), als generale middelen, nieuwe imposten en ander op gestelde giften; maer watter op zal geantwoord wezen den tijdt zal het bewysen.

Op den Derthiendag zoo continueerde de dobbel wachte om den vorst wille en 't hadde zeer gevrosen dat men overal reed, ja zelve over de Leye met peerden ende wagenen, en ook te meer dat die van het Brugsche Vrye contributie gaven aen die van Oostende, en men hadde gezeyd voor zeker dat binnen Brugge was veel crijschvolk, maer 't en was zoo als noch niet; want zy dat met eenige zaken beleet hadden, ende en hadden geen crijschvolk meer dan gelijk die van Ypre 100 voetknegten.

Op den 8^sten van januarius, zoo ontleet het weder zoo dat de causie 's nuchtens verboden was, want zeer stijf gevrosen geweest hadde; het gemeene volk was zeer blyde dat het goed weder was om te wereken. Van deze weke zoo monsterden

[p. 199]

de peerden tot Ypre en het voetvolk van gelyke, en van deze weke en was niet gebeurt weerd om te schryven anders dan de Irsen, die lagen by Brugge, die zijn gekomen in een dorp by Roeselare genaempt...., en hebben vele beesten genomen; maer daer wierter van de landtslieden geslegen, zoo datter 7 dood bleven, maer de reste ontginget. 's Anderdags zijn de Irsen sterck gekomen en hebben de geheele prochie berooft en vier gevangen; aldus stond het in 't land van Vlanderen: den vyand gaf men contributie en de vrienden roofden het land.

Op den 14^sten van lauwe, wezende maendag, zoo kwam binder stede met groote haeste mijnheere van Lamotte, grave van Hekelbeke, en gink ten logiste in het Schaek, 't was ontrent den 2 uren, maer zoo haest als mijnheere den hoogballieu en de andere heeren van der stede vernomen hadden, gingen hem groeten, men zeyde dat hy naer Brussel trock, en op den xvi^sten van lauwe trock hy met goet convoey door, 's nuchtens vroech, alwaer mijnheeren hem zeere alle zaken recommandeerden; maer trock met convocy van Ypre naer Brugge.

Op den 19^sten lauwe was't zaterdag, en het hadde geweest een geheele weke zonder eenige feestdagen, en 't gemeene hadde gevrocht, want 't was zocht en redelijk weêre naer den tijdt, ende op dezen dag zoo was't maertdag ende 't was eene schoone coornmaert, maer het coorn bleef in state, stond effen op xij ℔ de raziere, het beste van der maert. Op dezen dag wierden twee Walen ofte Francoysen by den hooghallieu gedaen vangen, hadden eenig valsch geld uitgegeven al nieuwe, en wierden naer den noene geexamineert en gerecommandeert in het vierkante; 't waren vierendeelen van

[p. 200]

franken tot v stuyvers, en wierden achterhaelt tot Walrave Baeldes en tot Abel Delbekes in 't betalen van eenige wulle, die zy hadden gecocht; zijn zy onnoozel den tijdt zal 't geven, en zijn zy schuldig men zal goet recht doen; maer als zy daer naer waren scherpelijk onderzocht, zoo waren zy daerof onnoozel en waren zonder punicie uytgelaten.

Op S^te-Pauwelusavond zoo was vergaert het Groot Gemeene, de cause was den grooten heesch die zijn Altese doende was over Vlanderen, dat meer dan half vage lag, en noch hielt hy voor hem noch uyt het land van Waes ende de brieven en kwamen maer 's dags te vooren 's avondts in, en als het Groote Gemeene 's anderdags vergaerde, en als alle de collegien byeen waren, zoo dede den greffier het vertooch hoe dat zijn Altese noyt het land van Vlanderen zeer lastig en hadde gevallen, maer dat hy nu in noot was van te hebben eenen goeden tamelyken heesch om zijn crijschvolk te betalen, en dat gedaen zijnde dat hy aldoens zoude de landen voorenstaen te beter dan hy hadde gedaen, midts dat hy lange geweest hadde in Vranckrijck, nu hoopte hy dat hy deze Nederlanden zoude deffenderen, immers naer lang vertoog zoo tenderde hy te hebben, dry jaren lang, alle maende sestig duysent guldens, en de collegien gelast hier op wyselijk te ramen zoo den noot verheescht en repoort over te bringen; zoo de zake gehandeld zijnde, zoo was het vermenig byeen gebrocht dat mijnheeren voocht, schepenen en raden met hooftmannen deze zake gegeven was in handen, om daer in te doene van mette andere drye leden scherpelijk te vernemen of het land van Vlanderen immers het deel daer dezen heesch op geheescht was, machtig was te importeren, want als't geconsenteert is zoo moet het gegeven worden ofte 't land zoude dat moeten bekoopen, want

[p. 201]

Vlanderen nu in een soberen staet was om zulk eenen heesch.

Op den eersten sporkele, vrydag zijnde en Onze Lieve Vrouwenlichmisse-avondt en het was maertdag en het coorn bleef in state; 's nachts op den eersten sporkele zijn de Oostendenaers gekomen, ontrent den middernacht, sterck ontrent xviij boeven, en midts dat de prochien van de casselerie van Ypre niet en wilden ofte en mochten niet met de Oostendenaren contribueren, zoo hebben zy zeer geloopen, ten huyse van Wullem de Puynt, filius Wullem, en was Pieter Navegeer propritaris, daer hy woonde by het marschhof, en hebben hem genomen en zijn van daer gegaen alby ten huyse van Jacop de Ban, hebben daer renconter gevonden, want Jacop met drye knapen toe hem boden groote weerre, maer eylas! ten mochte niet helpen, den eenen knape was doorsteken, daer 't smeer uyt zynen buyk kwam, en d'ander twee gevangen, maer en konsten Jacop niet krygen, zy ziende dit hebben 't vier in huys gesteken en geheel verbrand; zy zijn metten gevangen doore getrocken en Jacob was gesalveert in een secreet, en niemand en wiste het dan het jonckwijf en zoo ziende dat het jonckwijf dat 't vier in 't huys gesteken was, heeft haestelijk uytgelaten beyde de peerden en alle de koeijen, midtsgaders de calfvers en schapen, en ziende dat zy vertrocken metten gevangen liet haer meester uyt, maer 't huys was wel half verbrand, en op den iiij van sporkele is den gewonden knape overleden ten huyse van meester Clays den Hollandere in 't Leeuken in de Boterstrate, en voor zeker kwam aldoens de mare dat de Oostendenaers noch twee van de gevangene knapen jammerlijk vermoort hadden, om een woort sprekens, zoo zy naer Oostende trocken, om welk fait de landtslieden zeer ongerust waren;

[p. 202]

zeer luttel dorsten op hun lieden bedde slapen, want zy niemand en spaerden.

Op den 5^den sporkele, zoo kwam'er uyt de gevangenisse van Oostende eenen Jaques de Wilde, die over drye weken ofte eene maend van de Oostendenaers gevangen was, en zijn rentsoen betaelt hebbende (700 guldens en de onkosten)kwam met een pasport uyt, en heeft eenen brief gebrocht van 't rentsoen van Wullem de Puynt, ende de vrauwe was binder stede van Ypre, ende was gesteld en hadde zijn rentsoen gemaekt door groote dregementen, ja zoo Jaques de Wilde verhaelde eer dat hy geconsenteert heeft, hebben voor zijn oogen den eenen knape van Jacop de Ban zeer derrelijk vermoort; als zy kwamen by Oostende hebben den tweeden voor zijn oogen doorschoten, en als Wullem de dood voor oogen zag, zeyde hy de Oostendenaers: ‘Mannen, ik en hebbe de magt niet, hebt compassie met my.’ Zy zeyden: ‘Consenteert het rentsoen, wy weten raed!’ Zoo heeft hy 't zelve gelijk zy hem voor oogen leyde geconsenteert, te wetene 50 ponden groote, 6 ponden grooten voor den commissaris en 2 ponden groote voor zijn paspoort, en eenen daelder 's dags van zyne gevangenisse, zoo hebben zy hem in Oostende geleet met een Pieren de Puynt, den vierden knape van Coppen de..., die van vier knapen alleene in 't leven bleef, en Jaques de Wilde sprak Wullem in de vangenisse, en hoorde de brieven van de vrybuyters zeggen: ‘Hebt goeden moet, gy hebt eenen ryken meester, ten zy dat hy uw lost binnen xiiij dagen, wy zullen zijn huys daer gy woonde met stallen en schuren gans verbranden.’ Jaques, die tot Ypre zijnde, dede het raport, en Pieter Navegher, de welke was huysmeester van den voornoemden Wullem, en door dit rapoort was Pieter voorzeyd zeere ontsteld, gaende tot die

[p. 203]

van der wet, zeyde hunlieden zulks en noch meer, zoo zy die Oostendenaers hunlieden vermeten dat zy geen pachters die geen contributie en gaven in geenen pais en zouden laten zitten, ja zeyden: ‘De kooplieden en poorters van Ypre en konnen wy niet verkrygen, maer wy zullen hunlieder pachters wel vinden, en die zy niet en lossen zullen de huysingen verbranden en de pachters aldan vermoorden.’ Door dezen kwaden roup en mare waren alle mannen ontsteld, want als den landtsman niet en mag zitten met vrede, zoo moeten de steden treuren, want van zijn Altese wege heeschte men groote giften, de landloopers van de soldaten en cesseerden niet, dan kwamen de Oostendenaers om contributie, zoo wie zoude dit konnen wederstaen, want den gemeenen man geheel t' achter was, zoo wel buyten als binnen der stede, want veel geven doet luttel hebben.

Op den 6^den sporkele, woensdag zijnde, zoo hebben die van Waestene brieven ontfangen hoe dat die van Oostende hun sommeerden om de contributie, ofte indien zy 't zelve niet en deden, zouden die van Waestene komen bezouken; naer de brieven gezien en gelesen te hebbene waren zy zeer beroert, maer midts dat niemand van de Casselerie 't zelve gedaen ofte deden, zoo gaven zy geen antwoorde, maer dochten, zy en zullen niet vele doen. Op den xij sporkele 's nachts ontrent den x uren zijn gekomen in groote getale, wel vier ofte vijf hondert, en het waren meest Ingelsche, zy hebben Waesten ingenomen, en de wachten hielt men op het stadthuys; de sinternelle bemerckende de groote menigte heeft zijn roer afgeschoten en geloopen naer het stadthuys, zoo dat terstond alarme was. Zy hebben alle de straten vervult, en meenden wel het stadthuys in te

[p. 204]

loopen, maer midts dat men zeyde dat zy niet branden en mochten, zijn geloopen naer het clooster, alwaer zy gevangen hebben genomen den heere den prelaet, met eenige van zyne monicken en den pastoor van de kerke, midtsgaders den tresorier van der stede van Waestene, en meer andere kooplieden en ingezetene en dat al zonder genade, doende daerna noch forse op het stadthuys, maer en konsten dat niet gekrygen. Zy hebben P^r. de Post, weerd in 't Schaek, derrelijk vermoort, rovende daer naer geheel Waestene, nemende alle bedden en de pluymen ofte vollinge uyt doende en hunnen roof daer in stekende, nemende alle de peerden die zy crygen konsten van de voerlieden, ladende die met den buyt en doende noch de arme gevangene zeer stijf gelaên wel dragen; dit maekte zulk een alarme dat Armentiers, Nieukerke, Meesene, Belle, Poperinge en alle prochien daer ontrent, alle in de werre waren; maer niemand en dede bystand die van Waestene, en dit roovende volk pillieerde en ving wel vier uren lang; daer naer zijn liber naer Oostende getrocken. Dit was al verhaelt by François Cousyn, inwoonder van Waesten, die zy gevangen geleed hadden tot Roosebeke, maer ontliep hun, zoo hy by de wet vertoochde.

Men zeyde voorzeker dat hertog Maurice, den gouverneur van Holland ende Zeeland, tot Oostende was, en dat de Staten van Holland tot Oostende geweest hadden; dezen Maurice was den zone van den prince van Oranje, aldus stond in 't land zeer kwalijk, want niemand voor het land stond, maer altijd insisterende omdat men consenteren zoude dien fellen, onfornielyken heesch. Godt doet wel gaen!

Op den 11^den van sporkele, wezende maendag, zoo waren

[p. 205]

de wetten van Belle tot Ypre, en ook mede die van Poperingen om assistentie aen die van Ypre; want zy machtelijk zeere verdreecht waren van die van Oostende, en midts dat die van Waestene zoo gevaren hadden, waren zeere bevreest, te meer zoo hebben die van Belle van Mijnheeren gekregen ontrent 22 peerden, en voetknegten ontrent 30, maer die van Poperinge hadden ook wel willen hebben, maer de stede en mochte niet bloot staen om het convoey wille, en ontrent den noene vertrocken die van Belle met het volk, en naer den noene zoo kwam er mare dat den vyand wederom gepassert was tot Passchendale naer de Waesten causie, ofte iever elders; aldus stond 't tot Ypre wederomme in roere, zoo dat het peerdevolk en het voetvolk, 't selve datter binnen Ypre was, wederomme naer de clocke van de poorte trocken uyt, en ontrent den ses uren wasser vier in het Schaek, in 't cafkoen en het barnde ten cafkoen uyt, en de clocke clopte vier, maer daer was groote werre datter geen schade en gebeurde.

Op den 12^sten sporkele, zoo clopte het zeere op de kerke, toogende dat'er peerdevolk en voetvolk naderde; 't was ons volk en peerdevolk die kwamen in om dat 't convoey moeste gaen; want 't was dijssendag, en men zag 's avonds te vooren vier, dat men zeyde, tot Reneghelst ofte tot Poperinge, maer terstond als die van Poperinge ziende het vier dat tot Ypre zoo claer brande in 't cafkoen, zoo meenden die van Poperinge, midts den kwaden tijdt dat de Oostendenaers zoo zeere liepen dat die van Ypre vier staken en dat zy die van Poperinge zoo adverteerden, zoo staken zy ook vier tegen. Dit was dat men tot Ypre zag en daer en hadden geen ander vier gesteken geweest, en stonden den geheelen nacht in de wapene, zoo den vyand die dit alarme hoorde en dat Poperinge de clocke zoo clopte totten middelnacht, en rechten van dien nacht niet uyt.

[p. 206]

In het beginsel van de maend van sporkele zoo gebeurde tot Rijssele in eene brauwerie een zeer groot ongeluk, want drye knapen liggende voor het forneel ofte zittende, zoo is het zet van de ketel uitgeschoten, en was gelaên in de 30 met 60 tonnen bier, en is door het gat van 't forneel uytgeschoten dat alle drye de knapen daer doot gebleven zijn; Godt gedinke de zielen!

Dezer weke zoo kwamen eenige gevangene uyt, die van Waestene geleet waren van de Oostendenaers, als zy Waestene gepillieert hadden en plonderden en voerden ofte leiden den prelaet van Waestene met drye van zyne religieusen metten pastoor mede, met noch meer dan xx gevangene met hun, en hadden alle hunlieder rentsoen gemaekt; den prelaet met de religieusen 100,000 guldens, den pastoor 500 ponden groote, en ander die stonden op redelijk rentsoen: zy hadden uyt laten komen 8 gevangene; aldus deze geestelyke heeren, wezende in groote sware zorge en ancste, want in deze kwade boeven en was noch recht noch redene, en den pastoor hadde wel ij dagen gestaen in de gruwel, 't welke was een groot torment, ook hadden vele prochien gelast geweest van deze zelve weke met 't loopen van de Irsen, die den armen landtsman verlasten.

Op den 17^sten sporkele, zoo kwamen maren dat in den rijcsdag tot Ceulen gehandelt geweest hadde over den trouble van deze 17 landen, en de ambassaten van den keyser met noch diversche koningen van 't oosten, hadden de zake van Holland en Zeeland mitsgaders Vriesland zoo verre gebrocht, dat men zeyde voorzeker dat de ambassaten waren tot Brussele by zijn Altese, en den raed van zyne Maj^t. en dat zoude wezen eene treve ofte accoort van acht jaren, en

[p. 207]

door deze goede maren zoo trock den hoogballiu met die van de casselerie van der Zale naer...., alwaer men zeyde dat de douwariere van Egmont huer residencie hielt, en daer werd eenen brief gezonden die 't zelve aen huer met haesten van Brussele geschreven was; de waerheyd zal metten tijdt gezien zijn, want men dickwils 't zelve gezeyd hadde, en 't en was niet waer; maer Godt werkt sommaels wonderlijk.

Op den 18^sten van sporkele, zondag zijnde, zoo isser gehoort geweest zeere schieten ende die van Vuerenambacht waren alle in roere ende inde werre; zy meenden dat die van Oostende ievers meenden te breken in Vuerenambacht, maer 's anderdags hoorde men al anders; want die van Oostende hadden gewonnen over hunlieder zyde den canonier van de sterckte tot Blanckenberge, die wel bezet was met garnisoen ende met groot geschut, dat die van Brugge daer op hadden beschikt naer het innemen van Oudenburg; zoo waekte dezen canonier, zeggende: ‘Wel waeromme en zoude dit inleggende volk ook niet uytgaen by keere gelyk die van Oudenburg plochten te doene.’ En die daer lieutenant was hiet Blanchair, die wel gewone geweest hadde in voorleden tyden 't zelve te doene. Alzoo gemoveert zijnde heeft d'een helft van 't volk laten gaen, zoo datter maer op en bleven ontrent xxx soldaten, en het 's anderdags, den vyand van Oostende geadverteert zijnde, heeft hem gevonden met de gansche macht voor de sterckte en hun presenterende om in te loopen, zoo heeft dezen verradere schietende met het grof geschut in den hoop, dat maer geladen was met inckel cruyt zoo dat hun niet en deirde. Met der verscher daed dat de Oostendenaers het zelve gecregen hebben in handen en dood geslegen al die binnen waren, en diet niet en ontsprongen en hebben't daernaer geheel geslicht, en alle

[p. 208]

de deuren van sluysen, die zy in stukken smeten en alzoo 't water van der zee laten vloeyen uyt en in.

Op den 21^sten sporkele, zoo rees 'er zeer subitelijk, 's nachs ontrent den 10 uren, een allarme, dat de trommelen ter maert allarme sloegen, en daer naer op de kerke van S^te-Martens de clocke clopte en 't geduerde wel by een half ure, zoo dat elk een lanterne uytstak met licht, en de kerke stak een lanterne met licht daer in toogende waer dat vier was, en het was tot Janneken Roomayns in 't cafkoen; het brande wel een spyse uyt, zoo dat'er stond alle de brand meesters in roere waren, ook alle de peerden die bin lagen; en naer groote werre, was het belet dat'er geen grief daer of en kwam, en ontrent den elf ueren gink elk in zijn ruste en 't was al gedaen.

Op den 23^sten sporkele, naer den noene, zoo kwamen er wederomme huerlingen van alle plaetsen en prochien om te gaen liggen op de nieuwe sterkten, die men zoude maken tot Zillebeke, Nonnebusch, Hollebeke en meer andere plaetsen, en dat om te beletten 't loopen van de Oostendenaers, verhoopende dat daer dore zoude belet wezen hunlieder kwaed voornemen, zoo dat de heeren dit deden om beters wille.

Op S^te-Mathijsdag, zoo trocken zy uyt Ypre en daer ginger een gedeelte liggen in de sterkte ter Waesten causie, met eenige van de zelve sterkte by de lieden van capiteyn Lamsaem, en zoo zoude men op alle de andere sterkten ook bedeelen van dit volk, om dat zy wat beter bedreven waren dan de keurlingen; want van Belle, Waestene, Nieuwkerke en meer andere plaetsen die waren al gekomen,

[p. 209]

maer die van Casseleambacht, die verwachte men noch te komen. Aldus zoo was't wederomme een nieuwe roere in 't land, want den landtsman op zijn bedde niet gerust en sliep.

Op dezen zaterdag, zoo waren de keurlingen van Cassel gekomen op den eersten maerte, en alsnu op den tweeden maerte zoo vertrocken zy met hunlieder capiteyn en lieutenant met een schoon vendele, en waren sterk, wel gemonteert ontrent een hondert mannen en trocken naer Zillebeke, en gingen daer in de kerke liggen om te beletten het zelve dat de Oostendenaers hunlieder vermeten hadden, en de stede dede eenige van Lamsaems volk allen avondt gaen om het overdrag te Schaets, want daer fray logist was, en de heeren vreesden dat zy eens mochten de overdragen verbranden, maer noch al wat mer maekte 't was altijdts verre jaren best; want 't was: ‘Help uw zelven, zoo gy best kond.’ Want 't scheen gans dat de overheyd sliep, want men zoo luttel dede om 't gemeene te beschermen, en ook de Schotten en de Irsen deden zoo groot quaed dat ongelovelijk was op het platte landt en bleven zoo loopen.

Op den 3^den maerte, wezende Borrellen zondag, zoo was ten Augustynen in 't cloostere gemaekt de kerke, daer Charle Velle overleet, zijn huys geweest hebbende, zoo was daer by de arch-priestere een clokke gewijd, en daer was zeer veel volk en den hoogballiu, mijnheer van Wieze, den voocht, mijnheer van Focxvrie, den greffier Coodts en Augustijn van Hermelghem, schryver van deze, waren getuygen en mijnvrauwe van Focxvrye, en meer andere waren meters, en dit clocksken was den name gegeven Helena, en het en hadde binnen Ypre meer dan 30 jaer niet gedaen geweest; 't was schoone om aen te ziene, en op den 7^den van maerte, zoo luyde

[p. 210]

het, waer mede zy dagelyks 's nuchtens tot 's avondts alle hunlieder dienst en getyden deden, en preeckte daer naer in het zelve hunlieder kerke den geheelen vasten den zelven broeder Augustijn, die den avondt en den vasten preeckte tot S^te Martens, ende hadde dagelijks zeer veel volk. Godt lof van zijnder gratie, die door zyne H. Bermhertigheid 't zelve toeliet.

Op den 9^den maerte, wezende naer het verloop van den tijdt Crake-zaterdag, en om dat de memorie zoude te beter onder het gemeene onthouden wezen van die oude lovelyke Yperemaert, die de principale placht te zyne van de Nederlanden, zoo hebben mijnheeren voocht ende schepenen gelieft de feeste ten pertecte uyt te doen roepen en gelast eeniegelijk poortere goetwilliglijk te waken dobbel wachte, dat was een geheel capiteynschap ende goet toesigt te nemen op alle zaken, die de stadt zoude mogen contrariëren.

Op den Crake-zondag, zoo hadde Jan Bottuyt, capiteyn van het vierde part van der stede, met zijn volk de wachte en 's nuchtens naer costume, zoo langen tijdt, wel ses ofte zeven maenden 't zelve hadde geobserveert geweest, sedert dat den zelven Bottuyt hadde capiteyn gezijn, de poorten open te docne met den trommel, zoo dede men de poorten open en last gevende de notable goet toesigt te nemen; 's avondts te vooren zoo wasser mijnheeren raport gedaen dat de Oostendenacrs uyt waren om kooplieden ofte pachters, zoo dien lieutenant van Lamsaem, Kerkhove, trock 's nachts uyt met vele van zijn soldaten, zoo was hunlieden gezeyd dat de Oostendenaers hadden geweest tot Kemmele, alwaer zy gehaelt hadden eenige gevangene, die zy mede geleyd hadden, en midts dat 't wat hadde gesneuwt,

[p. 211]

vonden die van Ypre, midts dat manegeschijn was, 't gesporre van dezelve Ostendenaers en volgden die zeer sobitelijk en wacker; komende ontrent Roozebeke lagen daer in een vervallen huys met de gevangene, en hadden hun gedeelt in twee deelen. Raes, een zeer boos mensch, die niet verzadelijk en was van het bloed van Christen-menschen, capiteyn van deze boeven, was in een ander quartier, zoo dat dezen hoop groot was xij ofte xiij; zy zagen deze in den nacht komen ofte hoorden hun en meenden dat was Raes met, de zyne, riepen: ‘Qui va là!’ Hoorende dat hunne complisie niet en waren, stelden't op een loopen, zoo dat er een van hun gevangen was, en tot Ypre ingebrocht 's nuchtens sondags, Crake-zondag, en was naer den noene geëxamineert; hy zeyde dat hy xv jaer de rebellen gedient hadde, partie den koning van Spanje, was wederomme in de gevangenisse gezet.

's Maendags, den 11^sten maerte, zoo was de Ypermaert qualijk gestoffeert van kooplieden; want door den sorgelyken tijd en dorst den coopman niet reysen, ende ook mede daer en was geen geld in 't land; niet jegenstaende de lieden van der stede deden voort, en naer den noene ontrent den drye uren en half, zoo isser binder stede gebeurt een groot ongeluk; want Jan Bottuyt, een goed poortere, capiteyn van der stede, wezende een hooft van de zelve, hebbende ten diversche stonden geweest wethoudere, hooftman en anderen goeden dienst gedaen hebbende, tot zynen huyse genoot zyne vrienden, zusters en broêrs metsgaders noch eenige van zyne pachters; zittende blyde ter tafele daer is gekomen voor de deure eenen Mahieu de Brune, ook poorter van der stede, dewelke was een uitnemende quaed hooft en vreeseloos mensch, heeft komen vragen naer den

[p. 212]

zelven Bottuyt, en midts dat hy geene kinderen hadde, zoo hielt hy twee knegten, die hem bin den huyse en buyten dienst deden. Mahieu wat gedronken hebbende vraegde naer Jan Bottuyt; den jongen zeyde: ‘Hoe is uwen name?’ Hy antwoorde: ‘Mahieu de Brune.’ Den knegt binnen gaende daer zynen heere, zynen meester was, zeyde hem het zelve. Jan zeyde: ‘Wel dien gast en laet my niet ongemollestert; zegt dat hy morgen komt.’ Niet jegenstaende, zeyde Bert, ik zal hem zelve gaen spreken. Opstaende van de tafele is voren gegaen tot in de deure, alwaer hy Mahieu gevonden heeft, en midts het spreken van twee ofte drye woorden, heeft Mahieu een opstekere, die hy uyt hadde op zijn zet, onder zynen mantel, Jan Bottuyt eene steke gegeven onder zijn rechter boesem; Jan de steke ontfangen hebbende in zijn deure heeft hem naer geloopen en zeyde: ‘Gy boef, zoud gy een man zoo in zijn huys vermoorden!’ En midts dien nemende zyne vuyst sloeg Mathieu, dat Mahieu's hoed vloog in de strate, en Mahieu erselende nam Jan den hoed in zijn hand, zeggende: ‘Gebueren, mag men een man zoo doorsteken in zijn deure?’ Mahieu zeyde: ‘Gy liegt daer aen.’ Jan opendoende zijn wambaeys heeft zijn hemde gescheurt, en toochde de wonde, die Mahieu hem gegeven hadde, derrelijk bloedende. Mahieu is daer naer vertrocken; Jan binnen gegaen, zoo dat hy bin een quartier uers deze weireld overleden is, zittende in eenen stoel ter presentie van den pastor van S. Pieters, die hem administreerde de heylige olie, alwaer noch by waren zyne vrienden, die hy genoot hadde om te recreëren. Mahieu heeft, na dat hy 't fait gedaen hadde, noch gegaen ende wandelde ter maert tot dat hem gezeyd was dat Jan overleden was; hy liep toens in de kerke t' St. Maertens, en gerochte op den torre. De geheele stede in rocre staende naer genouch om deze moort, zoo

[p. 213]

is mijnbeer den hoogballieu, mijnheer van Wieze, gegaen naer de poorten, stellende daer van zyne dienaers om Mahieu gemeent zoo te crygen, want den overledene groot vriend was van mijnheere den hoogballieu, maer als hy hoorde dat Mahieu was op het Vrye, heeft terstond gegaen tot den bisschop om consent om hem te halene van de kerke, maer mijnheer revrendissimus antwoorde dat hy hem consenteerde zynen gevangen man te maken op den toore, tot datter van het faict informatie zoude gehouden zijn, 't welke den hoogballieu dede op den voet Mahieu twee sterke boeijen aen slaen met welleboden hem besteld.

Op den 12^den maerte, wezende dijssendags in de Ypremaert, zoo en sprack men anders niet dan van dat verraderlijk stuk dat Mahieu de Brune gedaen hadde met Jan Bottuyt. Ontrent den 9 uren, zoo maekte men gereedschap om den Ostendenaer te gaen justicieren, en men stelde een potente in de oude vischmaert, en men haelde hem boven; men deckte de vierschare en was daer ingebrocht, en zijn delicten waren gelezen hoe dat hy haddc wel 15 jaer gedient jegen onzen genadigsten koning van Spanje en jegens de heylige katholyke kerke, hebbende vele en dickmaels uyt Oostende meest, al het kwaed helpen doen van Waesten en van 't vermoorden van den knape van Wullem de Punt, zoo wat men vraegde in de vierschare hy en wilde niet spreken, noch hy en wilde de Jesuieten geen gehoor geven, noch in de gevangenisse hemlieden antwoorden, die nochtans niet en kwamen om hem quaed ofte leed te doene; maer hem te vermanen totter deugd; zoo hy verwezen zijnde zijn name Philip van Brussel, in de wandelinge Wreil Vee, en was verwezen met groote gratie gehangen en verworcht te zyne metten baste, en corts daer naer was 't recht gedaen,

[p. 214]

en den pacient afkomende en sprak nooyt wort, noch hy en hadde geen biechtvader; was gerecht buyten. Naer zijn dood, naer de justicie, zoo belede mijnheere den hoogballieu groote informatie op het heel stuk van Mahieu de Brune, en hadde dan doen maken wel 30 oorconden om te beleeden, zoo dat men binnen dien dag van de geheele wet anders niet en hadde gedaen en naer dien dat alle de getuygen gehoort waren, heeft men het zelve gesteld, en mijnheere den bisschop in handen gegeven om daer in te doene naer recht en reden. Dezen Mahieu de Brune op den torre wezende toochde kleine leedschap van het fait; want zoo dienaers van den hoogballieu by hem zijnde den geheelen nacht verclaerden dat hy noyt en verzuchtte, 't welke van gelyke zijn stuk niet en verschoonde.

Ontrent den zeven uren, zoo was Jan Bottuyt saliger memorie, geschauwt zijnde 's nuchtens, en bevonden de levere en de hertadere in de levere doorsteken, en de surgiens hunnen eedt volbrocht hebbende, schepenen hebben geconsenteert 't lichaem te begraven, 't'welke naer vier uren naer den noene begraven was t' St. Pieters in de kerke met groot beclach en was van den capiteyn van de poorterie metsgaders de lieutenanten gedregen zeer beclagt zijnde dat hy zoo onnoozelijk vermoort was. Godt gedenke de ziele!

Op den derden dag van de feeste, woensdag zijnde, heeft men naer den noene twee catten geworpen van 't Belfroit, 't welk in vele jaren niet meer gedaen gezijn dan 't jaer voorleden 90, en daer en wasser maer twee gesmeten. Naer den tijd en den dach hadden de heeren overgebracht in kominicasie van de informatie te vertoogen aen den bisschop, zoo hy hem met de geestelyke rechten beraden hebbende en met geleerde, zoo consenteerde hy Mahieu

[p. 215]

van het Vrie gehaelt te zyne, en in handen gesteld van mijnheer den hoogballiu om in de zake te doene naer recht en justicie, en 's nachts, ontrent den negen uren, is mijnheer den hoogballiu gegaen op den torre met zyne dienaers en heeft Brune in de gevangenisse gedaen leiden, niet naer Brunens meeninge, maer moeste zijn pacientie nemen.

Op den 14^sten maerte, donderdag zijnde, zoo dede men de rekeninge van twee quartieren van der stede ter presentie van voocht, schepenen, raden en xxvii^e, en bin dat dit passeerde zoo was Mahieu de Brune boven gebrocht mette dienaers en steêhouders om te gaen examinerene in de Niewe Camere, 't welk geduerde wel twee uren, en was daernaer wederomme in de vangenisse geleyd.

Op den 15^sten van maerte, zoo meende het gemeente zeere wel dat Brune zoude hebben gestorven, maer den pastor van S^te Martens quam in de Camere aen mijnheeren voocht ende schepenen biddende dat men hem, Brune, zoude sparen noch drye dagen, en voor antwoorde mijnheeren die zeyden dat zy 't doen zouden naer het verheesch, zonder te consenterene, maer begeirden zeere dat Brune zoude willen in handen van mijnheeren geven den snyder, daer mede hy het fait dede, en men gink Brune dit raporteren in de vangenisse; hy antwoorde dat hy die weggeworpen hadde; naer het doen van die men ontbood zynen zone. Geraert komende voor de heeren was beroert en om mîjnheeren contentement te doene zoo zeyde hy: ‘Mijnheeren, en comt tot onsen geen bezoek doen, het mes is 't onsent.’ Binden huyse is hy gegaen halen 't zelve; zoo was 't een coorte snyderken, twee op een schede, en zeyde als Brune Bottuyt gesteken hadde

[p. 216]

smeet beyde de snyderkens tot zyne zonen in huys, en toochde mijnheeren 't zelve hy geteekent hadde dat noch bebloed was, en liet de zelve in handen van der wet. 's Avonds, ontrent den ses uren, zoo was Brune boven gebrocht, en men zeyde dat hy er wel totten 9 uren was, en M. Bon was ontboden; 't gemeene wilde zeggen dat men hem noch een zake te laste legde van nog neêrlage die hy zoude gedaen hebben, wel over xxx jaer, en dat hy daeromme gepijnt was; de waerheyd die zalder of blyken metter tijd.

Op den 16^sten maerte, elk meende dat Brune, zoude gestorven hebben, maer met dat maertdag was, daer en was niet gedaen, maer 't was een tamelyke coornmaert; 's avonds, zoo ontrent den 5 uren, zoo was Mahieu wederomme boven gebrogt, en was geexamineert wel totten donkeren avond, ende niemand en mochte hem spreken dan den pastor, die hem sommals gink visenteren.

Op den 18^sten van maerte, zoo wasser uytgeroepen ter halle eenen zekeren brief, ondertekend Alexander, van zijn Altese, inhoudende dat men zoude van stonden af gezien hebben den brief, en uytroepen zoude dat alle soldaten, die waren van 't regiment van Noirkerme, Egmont, en Warenbon zouden van stonden aen moeten trecken elk onder zijn regiment, aldaer het lag, en geen delaeyen ofte excusien zouken, en al op lijfstraf.

Op den 19^sten, 20^sten, en wasser niet zonderlincks dat weerd was te schryven, anders dat men zeer sprak van Mahieu de Brune, zoo dat men hem mochte spreken, ende dat hy mochte afrekenen daer hy goed hadde of schuldig

[p. 217]

was, die mochte by hem gaen in de gevangenisse; want 5 ofte 6 dagen hadde hy geweest dat men hem niet spreken en mochte, maer zochte alle uytstellen ende delaeyen ende 't gaf menig mensch wonder van 't houden van hem.

Op den 21^sten maerte, donderdag zijnde, zoo was het Groot Gemeene vergaert, en 't was naer costume om eenen nieuwen tresorier te maken, of P. Renier noch te continuerene en om verpagtingen van d'assysen; zoo 't Gemeene byeen zijnde was hem vooren geleyd zoo 't zelve van de verpachtingen, als requesten tot 9 artikelen, en naer dat elke collegie over gebrocht hadde hunlieder raport, zoo was P^r Renier noch dit jaer gecontinucert en de verpachtinge zoude gedaen worden als 't voorgaende jaer zonder eenige veranderinge.

Op den 22^sten van maerte, zoo was de quarte van de verpachtinge uytgehangen, ende ontrent den 10 uren zoo luyde het clocksken ter Halle, waer men een iegelyk adverteerde dat men op den staenden voet zoude de verpachtinge doen van de stede accysen, alzoo 't zelve gedaen was, maer aengaende de generale middels en zoude maer naer Onzen Lieven Vrouwendag verpacht wezen: want beyde op een, zoo en zoudet niet gegaen hebben, want de stede noch de middelen profiteerde.

Den 23^sten maerte, zaterdag zijnde en maertdag, zoo wasser tamelijk coorn ter maert en veel volk, maer op den noene zoo quamer mare datter tot Meenene eenig volk zoude de stede in loopen; eenige zeyden de Iersen, en anderen zeyden de Oostendenaers, maer God lof ten was zoo kwaed niet; maer de Oostendenaers hadden ontrent Wervicke

[p. 218]

eenige pachters gehaelt, zoo 't volk trak uyt, ende 't peerdevolk van gelyke; maer daer kwamen zeker maren aen Mijnheeren datter t' schepe gegaen waren in Holland en in Zeeland wel 4000 mannen en het in 't woord ging dat zy alle naer Oostende quamen; aldus wast't altijdts verre jaren best.

Op dezen dag, zoo diende Mahieu de Brune jegens den hoogbaillieu en 't gaf menig mensch wondere dat men hem zulks toeliet; want 't fait was claer ende notoor gebleken, en by hem in de pyne en daer uyt gekend; maer bleef altijds daer by dat Bottuyt hem eerst slouch, 't welke van niemand gezien en was; maer wel dat Brune hem verraderlijk doorsteken had.

Op den 24^sten maerte, zondag zijnde, zoo dede mijnheer den hoogballieu vergaderen zommige wethouders, ende gaf hun te kennen dat zonder groot perykele niet en was dat men elk zoo by Mahieu de Brune liet uyt- ende ingaen, zoo dat mijnheeren zulks hoorende waren consenteerden dat den hoogballieu zoude vermogen hem in de vierkante hutte te leggen met boeijen aen, en dat niemand meer hem en zoude vermogen te spreken dan van buyten de caye en anders niet.

Op den 25^sten maerte, wezende Onzer Vrouwen Botdsehap, zoo kwamer maren datter apparentie was van den vyand in cenig plaetsen te lande te komen; om hier in te voorziene zoo trock het peerdevolk met alle de voetknegten naer het quaertier van Nieuwpoort; want men vreesde dat zy zouden innemen Nieuwendamme, ende alzoo rasch als het volk van Ypre wech was, zoo dede men vermanen dat een geheel capiteynscap opgaen zoude by nachte; maer by dage zoo en

[p. 219]

wachte maer d'een helft, en die van Gend zonden van gelyke ook volk naer 't kwartier, en op den 28^sten maerte, kwam de zekere mare dat den vyand lag voor 't gat ofte havene van Nieuwpoort.

Op den 30^sten van maerte, zoo was't zaterdag, zoo zeyde men zeere dat Brune zoude hebben gestorven, maer 't en was zoo niet; want hy noch dede beleeden vele oorconden om de name ende fame van den overledenen te verhinderen en dat om zyne zake wat te verschoonen, maer hy creech daer mede delaey.

Op den 5^den april zoo zijn gekomen de Oostendenaers en hebben 's nachts genomen eenige peerden tot vast onder de stede, te wetene, tot Clays de Schotters, en noch daer ontrent; van gelyke zijn in den nacht gegaen tot Dickebusch, en hebben gevangen genomen ontrent den middernacht Jan Rake, kerkmeester van de prochie en schepene, een clouk jongman, en zochten niet anders dan dat de prochien alle omme zouden geven contributie; aldus was den landsman zeer deirlijcke gequollen, ja ongelovelijk van elcken.

Op den 4^den van april, wezende donderdag, voor Palmzondag, zoo was Mahieu de Brune, by mijnheer den hoogballieu te rechte gesteld, alles voldingt zijnde, alzoo Brune begeerd hadde; want hem schoonen tijd gelaten was niet zonder peryckele om te reprocheren, en alle houken te zouken om wederomme op de kerke te geraken, zoo nu als hy alle gedient hadde met raed van andere dat hem goed gedocht hadde, was ontrent den negen uren de vierschare gedeckt, als 't licht ontsteken was werd hy boven gebrogt, en daer was groote menigte van volke op de Halle, dat in langen tijdt zoo vele niet en was gezien; zoo was hy boven gehaelt

[p. 220]

en den pasteur van St. Martens, M. Adriaen Bonsaert, quam aen zyne zyde; zoo in vierschaere gebrocht zijnde viel voor den hoogballieu en voor den voocht, begherende gratie en geen recht was gedaen neder zittende en men las van stonden aen zijn sentencie zoo: ‘Mahieu de Brune, f^s Jan, om dies wille dat gy, op den 11 maerte 91 laestleden, u vervoorderd hebt met een opgestelden wille te komen ten huyse van Jan Bottuyt, alwaer den zelven Bottuyt hadde t' zijnder tafel zijn zuster en broeders met noch andere vrienden, en vragende naer hem aen een waelken van den huyse, hy 't zelve gaen zeggen aen Jan Bottuyt, zynen meester, is voorewaert gekomen alwaer dat niemand by en was, heeft Brune Bottuyt eene wonde gegeven, en is uytten huyse geruymt, en den zelven Bottuyt aldus gekwetst zijnde, is op de strate terstond gekomen slaende, naer de kwetsuere, dezen Brune, dat Brunes hoed op strate vloog, zeggende “Gy boef, hoe hebt gy my gekwetst.” Hy Brune hetzelve toogende niet gedaen hebbende, heeft Bottuyt opengedaen zijn boesem, en zijn hemde gescheurt toogende voor alle menschen de moordaet, zoo is Bottuyt gerecht van levende lyve ter dood bin min dan een half ure, gesteken zijnde door zijn levere tot by het rijckebeen, al welk kwaed niet en kan geleden zijn zonder recht ofte justicie daer of te doene, zoo was hy gewijst in s heeren handen om geleet te zyne by den officier crimineel op een schavot, en metten sweerde zijn hooft van zijn lichaem geslegen te zyne.’ De sentencic gelesen zijnde zeide Mahieu ‘Mijnheeren, 't en is zoo niet.’ Te min zeer corts daer naer wasser een schavot gemaekt in de vischmaert en den pastoor van S^te Martens is met hem gekomen op 't schavot, en is met schoone kennisse gestorven, en was met de wewaerkens. God gedenke de ziele!

[p. 221]

Op den 5^den april, zoo was ingesteld om te verpachten voor ses maenden de nieuwe imposicie en van gelyke den dobbelen impost, beginnende t' half jaer 91, en men zoude op den viij april dezelve corten.

Op den 6^den april, wezende Palm-zaterdag, zoo was tamelijk wedere met verbeyding van zulks, want alle zaken begonsten te groeyen, en men plante zeere boomen en men zaeyde zeere havere. Op dezen dag zoo was't eene schoone coornmaert, en bleef continuerene op eenen prijs. Dezer weke hadde den landtsman wederomme zeer ontrent de stede gemollesteert geweest van de loopers; de soldaten die alsnu tot Dickebusch, Vlamertinge, Elverdinge, Boesinge, ten Brielen, zeer den armen landsman traveillicerden buyten alle redenen, willende vleesch hebben dat niet vindelijk en was; van gelyke deden de landslieden geven by ponden grooten, daer zy het zoo kwalijk hadden, ja slaende en smytende datter sommige af gestorven zijn, 't welke was een zeer compasselyke zake om aen te hooren dat men by de overheyd zulks toeliet. Patiencie!

Op den 8^sten april, zoo was de uytvaert gedaen van Jan Bottuyt, saliger memorie, en daer wierter zeer vele provenen gedeelt dat in langen tijd niet en hadde gedaen geweest, tot S^te Pieters. Godt gedenke de ziele!

Op den 13^sten april, wezende Paschavond, zoo was gepasseert de Goê-weke; de lazerde stonden naer oude costume ter maert voor de Halle, poorters en vreemde, om te ontfangen almoesen, witten donderdag 's avonds totten goê vrydag te noene, en 't gemene volk dede noch tamelijk hunlieder caritate naer den schamelen tijdt; want 't gink

[p. 222]

van langst te armder; want die van Oostende verstoutten hunlieden te heeschen contributie van meulenen, die stonden buyten de poorten van Ypre en ook van sommige pachtgoeden, die stonden bin de oude vesten; aldus zoo waren de nagezetene van Ypre gequollen. Van gelyke zoo was den heesch die excessif was op Vlanderen zijn Altese geconsenteert voor ses maenden, ende daer was kleyn middele om te gaen fornieren, dat apparent was een schamelen benauwden sommere voor de hand.

Op den 14^sten april, zoo was Paschdag, ende 't was wel coudt wedere zoo dat by nachte vroos, maer 't was goed droog wedere, en 't gemeene hielt den Paschdag wel devotelijk; want den nieuwen paus Gregorius hadde gezonden jegens Paeschen schoone pardoenen. Op den ouden Quene-zondag zoo hadde men processie generael gedregen tot S^te Martens zeer devoot, en ook alomme Vlanderen door, om te bidden voor 't welvaren van de landen van Vlanderen en Braband, mitsgaders voor Vranckrijk en voor geheel het Christenrijk, en den bisschop recommandeerde de pardoenen te vasten 's woensdags, vrydags, zaterdags voor Palm-zondag, en in de goèweke, die dan beleyd hadden in de welke pardoenen hem goede Catholyken by groote menigte wel queten en devotelijk die gebruykten tot Godts cere; men sprak datter groote gereedschap gemaekt was in Ingeland van veel oorlogsvolk wel 4000, maer men wiste niet waeromme dat gereed gemaekt was. God doe 't wel gaen!

In de paschweke zoo begonste eeniegelijk poorter zeer vervaert te zyne; want alle prochien ontrent der stede die moesten geven contributie, of die van Oostende wilden hun-

[p. 223]

lieden verbranden; want zy die hadden gesommeert op zulke pyne, zoo moesten die van Brielen, S^te Jans, Zillebeke en ja van gelyke de meulens, die stonden van aen de stede, 't welke maekte groote confutie dat zijn Maj^t., die schande gedaen was, zulk eenen machtigen konink, maer 't gemeene kwam er argst anne dat zy aldus aermlijk geregiert waren. Godt, den heere, doe 't wel gaen!

Op den 27^sten april, zoo zuyverde men de vaert van Nieuwpoort naer Brugge en men zeyde dat de schepen, die zouden passeren met contributie, elk schip 26 guldens geven zoude, 't welke waerachtig was, ende noch veel meer, alzoo men hier naer hooren zal.

De naervolgende weke, den 28 en 29 april, zoo scheen dat de Brugsche vaert zoude gezuivert geweest hebben van de Duytsche en de Irsen; maer zy lieten 't werk staen; want zy 't selve met ruste niet doen en konsten; maer die van Brugge ziende dat hemlieden geen vievers en konsten toekomen hebben geaccordeert door noot dat die van Oostende, alwaer men zeyde waren gekomen gedeputeerde van de koninginne van Ingeland, wegens dat zy zelve de vaert zouden zuyveren om de schepen te doen passeren om naer Brugge te mogen komen, en veraccordeerden dat zy die van Ostende zouden convoyeren de zelve schepen, uyt vreese zy zouden afgesteld wezen van de Irsen en de Duytsche, en hadden daer vooren wel 2000 guldens; hoe wonderlijk laet Godt dat alles geschieden dat eene stede, die men zoo kleyne geacht heeft, geleken by eenen zulken machtigen koning van Spanje, zoo dit Vlanderen dus kwelt! Men zeyde voor waer dat de gedeputeerde t' Oostende hielden zitdag om alle prochien, die hemlieden presenteerden zouden laten vermaken, om te mogen contribuërene voor vijf ofte ses maenden, en

[p. 224]

men zeyde dat t' Oostende veel volk in gekomen was; te peerde en te voet, en die niet en wilden contribueren wel te castyden; want in 't land geen ofte luttel werre was; want zijn Altese getrocken was naer Spanje; daer elk gemeene man zeer t' onvrede was; vele prochien die vreesden af gelopen te zyne contribueerden tot Ypre aen de poorte; want het voetvolk van Lamsaem en de peerden van Ypre, onder capiteyn Bulteel, lagen tot Nieuwpoort, zoo dat de Oostendenaers, zoo men daer naer gehoort heeft, secretelijk binnen der stede geweest hadden drie ofte viere, waeromme dat men ordonneerde dat men dobbel wachte hield ten dien oorzake; want elk goed mensch binnen Ypre begonst zeere te vreesen door zulk aenhooren; maer die Godt, den heere, bewaert is wel bewaert; want men moet zijn toevlucht nemen tot Gode in zulke zaken, als de rechte overheyd berooft is van hunlieder wijsheid.

Op den vierden zaterdag, zijnde 's nachts, zoo zijn gekomen zeer vele Oostendenaers, en hebben hun lieden overgesteld de vaert van Ypre ontrent de Craye-brugge, ende zijn alzoo gekomen tot Renynge ontrent den middelnacht, en waren wel sterk 250 mannen, latende ontrent 20 mannen bewaren de eogge, daer mede zy overgekomen waren, en hebben terstond de plaetse ingenomen, en hebben voor 't huys beleyd van den pastor, hem vangende in zijn hemde en nemende alle dat er bin den huyse was, vangende noch andere diversehe persoonen en ten laesten staken het vier, zoo dat d'een helft van de plaetse gans afbrande met al het goed, daer binnen zijn zy alzoo met de gevangene en metten buyt door getrocken.

Op den 5^den meye, zondag zijnde, en midts dat er vier gezien was, zoo zijnder in den nuchtenstond 8 peer-

[p. 225]

deruyters van die van Ypre, die gekomen waren van Nieuwpoort met eenen trompet uytgetrocken en dat in het kwartier van Rousselare, Meulebeke, Thielt, Ysegem, om te zouken aventuere, loopende alle de quartieren doore, en quamen 's anderdags wederomme t' huys, bringende twee hoen en een poitronael mede, zeggende dat zy dit van Oostende genomen hadden.

Op den 7^sten meye, zoo kwamen de Oostendenaers zeer sterk in 't land, want de maren kwamen datter wel 400 waren gepasseert tot Merckem, zoo dat aen alle poorten den capiteyn Carette was gekomen, zeggende dat men goed scherp regard zoude mogen houden; maer die van Poperinge hadden ontfangen brieven dat se in de oogen waren van 't zelve volk, zoo dat die van Poperinge meest alle vluchten, en ook Vlamertinge en Elverdinge, elk kwam binnen der stede, die wat te verliezen hadde, 't welke deirlijk was om aen te zien dat het zoo moeste geschieden; God betert! Maer die van Belle en Belleambacht hoorende voorzeker deze kwade roepen, hebben meest alle in de wapen gestaen, verbeydende wat dit geboefte van de nacht uytrechten zoude; want het was volle mane, soo dat den geheelen nacht zoude wezen manegeschijn, maer de Oostendenaers verstaende dat er werre was en hebben niet uitgerecht.

Op den 9^sten meye, 's nuchtens, donderdag zijnde, zoo sloech het trompet van de perderuyters van Bulteel, want met dien kwaden roep waren ontboden van Nieuwpoort naer Ypre, en dit trompet sloech omme te gaen doene convoey, want 't donderdag was en als alle volk vergadert was, zoo kwam den hoogballiu ende den voocht, mijnheer van Foexvrye, metten voorschepen by de zelve ruyters ofte carabijns met hunlieder capiteyn, en deden afzitten alle de gas-

[p. 226]

ten, die het zondags te voren uyt hadden gezijn om Oostendenaers te zoeken, en waren hunlieder gewerre afgenomen, ende daer naer in de vangenisse geleyd van den hoogballiu; want 't waren de principale van de bende, als Coornhuyse, Steenland en meer andere, want zy hadden wat uitgerecht, alzoo men hooren zal.

Op den 9^sten meye, 's nachts of in den nuchtenstond, zoo overleet zeer haestelijk jonker P^r. Ymeloot, den ouden; want hy 's dachs te vooren noch fraey en gezond was. Godt gedinke de ziele!

Op den 11^sten zaterdag, 's nuchtens, zoo clopt het zeere op de kerke, en 't was Valcke, den hoogballiu van Vuerene, die met eenig volk passeerde van buyten omme, en men zeyde dat hy mochte sommeren alle prochien die contributie gaven aen de Oostendenaers, uyt welke groote apprentie was van eenen kwaden tijdt voor dezen schoonen somere.

Op den 12^sten meye, zoo was op de vaert van Ypre, ontrent Jasper Vergoetens, ja zelve binnen den huyse, midts dat onder Merckem is, en gaven contributie, alwaer vele Oostendenaers in huys lagen op de vaert; zy hadden vastgehouden alle die bin den huyse waren om datter geen raport voor den man loepen zoude, ende wachten aldaer de vente van Diesmude, hetwelke t' Ypre pacht was, ende midts dat passeerde naer den noene zijn uit gesprongen, en hebben den schipper gevangen Jan Roels, en alles gerooft dat hun diende, 't welke t' Ypre maekte een groote beroerte.

Op den 14^sten, zoo kwam de mare van de gone die kwamen van Dixmude, dat Jan Roels, schippere van Ypre, die de vente voerde van Diesmude, dat hy zeer jammerlijk ver-

[p. 227]

moort was ontrent het Koekelaersveld, en op den zelven dag zoo kwamen die Oostendenaers, en haelden bin een maertdag, daer de stede van Dixmude vol volk was, de coeyen vast aen de stede van Dixmude by schoonen claeren dage, latende de landslieden passeren en repasseren zonder misdoen, want over die zyde van de vaert gaf het al contributie, maer over de andere zyde, wezende Vuerenambacht, die en wilden niet obedieren, en aldus halden zy wel 100 coebeesten en dreven die dore, en daer bleven veel Oostendenaers, liggende in de kerke van Beerst, een halve myle van Dixmude; aldus stond den tijd zeer kwalijk.

Op den 18^sten meye, zaterdag zijnde, zoo was daer tamelijk veel volk van landtslieden binnen der stede, en daer was redelijk coorn ter maert, en ook zuyvel met wel beestiael in de coemaert, en het coorn bleef in state; maer de landslieden kwamen veel te gerustere mette contributie, maer de Oostendenaers lagen deze voorgaende weke meest altijd ontrent de stede, alsnu hier 9, alsnu hier 15, te Zillebeke, te Vormeseele, te Dickebusch, en alsnu hier, alsnu daer zoekende te becruypen eenige poorters, zoo datter niet eenen poorter uytter stede en hadde durven gaen tot de oude vesten; en van deze voorgaende weke hadden uyt de stadt geweest, om hasaert, 9 peerden van der stede, alle carrabijns met eenen van de trompetten, en en hadden niet gequeten om te zoeken Oostendenaers, maer ter contrarie hadden zelve gemaekt de Oostendenaers ontrent Meulebeke, om welke vul fait zy alle 9 gevangen waren; maer den trompet was ontslegen doende zijn ontschuld, want de andere hadden hem daer toe gedwongen; men coutte zeer dat zy kwalijk uyt zouden geraken, want op den 18 meye, lagen alle achte in de vangenisse, en den 14^sten ofte 15^sten zoo was capiteyn Lamsaem gecasseert met alle zijn volk, en Bulteel

[p. 228]

van gelyke; maer men zegde dat Bulteel zoude opnemen 20 peerden en 40 voetknegten om te doene convoey. Godt doet wel gaen!

Op den 20^sten meye, zoo hebben de heeren van der wet omme gegaen van huyse te huyse de stadt door met elk eenen capiteyn van de poorterie, met sergeant en de clerken van den crijschsraed, hebbende met hun de instructie van de beschryvinge, tenderende om bezouk te doene van den staet in de menage van eeniegelyke, om daer naer te taxeren het fluwel, geld; zoo daer naer van de zelve weke wierden vele, maer niet van de rijcxste, ontboden, om hun te komen hooren taxeren, of ze iets daer jegens wisten te zeggen, maer men handelde redelijk, de eerste en tweede liste vooren, maer de reste moest voor de betalinge; want om te vinden de 50,000 de maend, zouden de nieuwe liste inkomen den eersten juny.

Op den 21^sten meye, zoo trocken onze heeren van der stede en van de casseleryen van Ypre naer Vuerne; want daer was geschreven van de gedeputeerde van Ypre, die tot Brussel laegen, dat den vyand hadde vooren eenige entreprise te doen in Westvlanderen, en om daer in te voorzien zoo wilden die van Ypre de zake handelen met die van Vuerenambacht en Vueren, want Vuerenambacht geen contributie en gaf.

Op den 22^sten meye, wezende cruysweke en Assencionsavond, mette kwade roepen, zoo was 't geboden dobbele wachte, en ook te meer omdat costume was dat het feeste t' Ypre placht te zyne, zoo moest hem elck daer naer reguleren.

Op den 23^sten meye, wezende Assencionsdag, zoo was 't

[p. 229]

dobbele wachte, twee notable en twee adels, en men dede maer open de poorten voor peerden en wagens, en die gepasseert zijnde, was daer maer open een wincket. Op dezen dag overleet haestelijk F^s. Velle, ende daer regneerde vele haestelyke ziekten, en het volk stierf zeer soebietelijk, en het was te vreesen dater waere hitte, wel mochte uytreysen eenige smettelyke ziekte, als peste, romenysoen, ofte andere heete ziekten, maer Godt is voorbiddelijk want men hadde in t' coevent van de Fremineuren een week lang alle dagen een sermoen gedaen, ende de lange weke voor Sinxen, zoo dede men in het covent van de Predicaren ook van gelyke een week, uytgenomen den zaterdag; men drouch processie, en men dede eene schoone misse, en men preekte alle dage.

Op den 30^sten meye, wezende donderdag, zoo kwamen binnen Ypre de commissarissen van de conincklyke Maj^t. om de wet te vermaken voor het jaar 91, en midts de sorgelyke tyden van 't reysen, zoo ontboden mijnheeren van der wet capiteyns, die hem hielt op de sterckten om jegens de commissarissen tot Waesten te trecken met wel 50 soldaten en met capiteyn Jean Bulteel, wel met 40 peerden, en die van der stede zonden mede 30 borgers, zoo ontrent den vijf uren wiert er zeer op te kerke geclopt, en 't vendel van de voetknegten en den standaert voor de peerden staken beyde uytte, zoo zijn zy zonder dangier binnen der stede gerocht, en elk is naer zijn logist getrocken, en van daer met mijnheere den Bisschop gaen souperen naer costume. De commissarissen waren: mijnheere van Croysille mijnheere van Hollefault, Mon^s. le Croix, en in de plaetse van D'Assoneville zoo kwam mijnheer van Sweveghem, en zy waren ook wel voorzien van fraye peerden, wel toegerust

[p. 230]

met cloucke mannen, met goede poitronaels en andere gewerre, alzoo den tijdt wel bewees, want overal wasser kwaed volk genouch.

Op den 21^sten meye, 't welke was eenen vrydag, zoo luyde het clocxken op de Halle ten ses uren, en verzierde men het pertick met meyen en met tapitserie, en ontrent den xi uren waren de nieuwe wethouders van 't jaer uitgeroepen, present commissarissen, by den greffier Coodt.

Voocht: jonker Jan van Hallewijn.

1 Schepenen: jonker Ferdinant van Lichtervelde. - 2 Jonker Geleyn Bulteel, heere van de Clyte. - 3 Jonker Jaques van de Kerckhove, d'oude. - 4 Jonker Jan de Serf, filius Jaques. - 5 Geleyn van den Brouke. - 6 Charles de Corte. - 7 Pieter Navegers. - 8 Andries de Wilde. - 9 Jean de Gruyttere. - 10 Nicolays van Thunne. - 11 M^e. Jan Van Dycxsmuyde. - 12 Francois de Sommere. - 13 Nicolais Hercules. f^s. P^r.

Naer den eedt zoo zijn de nieuwe wethouders mette oude wet t' samen mette commissarissen gaen eten op de Halle.

De vier hooftmannen:

1 Christiaen Rijckebusch, van de poorterie. - 2 Jooris Vermersch, de jonge, draperie. - 3 Jan van de Capellle, gemeene neringe. - 4 Olivier Ymeloot, van de vulderie.

Ende naer den noene heeft men naer de maeltijdt de rekeninge van de stede voor commissarissen gepasseert.

's Anderdags, den eersten wedemaend, zoo was 's nuchtens de wet van der zale en casselerie van Ypre vermaekt,

[p. 231]

by de commissarissen en om datter kwalijk vindelijk waren persoonen idoene, midts den kwaden tijdt, zoo wasser van de ix schepenen vij gecontinueert, en mijnheere van Zillebeke was gemaekt voorschepene en noch een anderen nieuwen en 's noens zoo was de maeltijdt.

T' Sinxendage, 't welke was eenen dag van devotie, zoo hebben commissarissen alsdan gereposseert en devotelijk ter kerke gegaen en elck heeft dien dag gecellebreert.

Op den 3^den wedemaend, 's nuchtens eer de poorten open gingen, zoo heeft het op de kerke geklopt, ende 't waren die van Belle, wel 150 mannen, zoo soldaten, die opgenomen waren, als de gilde van de busse, en kwamen om de commissarissen, die de wet gingen vermaken tot Belle, en de peerden van Ypre trocken ook; met den ses ure waren zy al vertrocken, want commissarissen waren bereet, en met den sorgelyken tijdt dat zoo peryculeus was te reysen, zoo die tot Belle van doene hadden, reysden mede, want 't was goed convoey dat t' samen vertrock.

Op den 4^den van wedemaend, 't welke was den tweeden mestdag in de Sinxendagen, zoo 's nuchtens wat voor den dag, al welken tijdt van den jare de dagen ten langsten waren, ende 't was ook manegeschijn, zoo zijn de Oostendenaers gekomen tot Waestene, ende den meestendeel van de ingezetene, die wat te verliesen hadden, sliepen over Leye, zoo daer was eenige wachte; niet jegenstaende zoo zijn de Oostendenaers aldaer gekomen door de Dovye ende het getal is kleyne, die binnen Waesten waren, en het begonst dag te zyne, zoo begonsten zy te pillierene. Die van Waestene ziende dat zy kleyn hoop waren begonsten byeen te cruppen, en zy hun niet betrauwende zijn vertrocken;

[p. 232]

zy namen den wagemaker gevangen, en lieten die met hun, en die van Waesten hebben hunlieden gevolgt, komende by den Gabbaert, zoo schoten de Oostendenaers zeere in den hoop van Waestene, zoo dat zy er wel 6 ofte 7 kwetsten, en zijn getrocken in busschate daer den hoop lag, men zeyde wel 200, zoo hebben zy den armen man, den Wagemaker by name, genomen, en zyne ooren afgesneden, ende zynen neuse, zonder hem te slaen ofte te smyten, zeggende: ‘Gaet henen, zonder letten, ende zegt tot Waestene deze woorden: Om dies wille dat gy wilt beletten elcken die u ront omme ontrent liggende geen contributie te geven, zoo zullen wy alle die van Waestene aldus tracteren, niemand en zal vry gaen, wy zullen alle die wy crygen, 't zy klein ofte groot, 't zy man ofte vrauwe, alle de ooren en de neusen werren.’ Aldus hebben zy dezen armen mensche laten gaen; deze komende tot Waestene heeft zulk rapport gedaen, 't welke brochte een groot allarme onder het gemeene, want daer en was geene werre jegens dit kwaed geboefte; want de overheyd van den hove, als zijn Altese, en slocch geen schade dan 't arme gemeene generael van Vlanderen en van Brabant met groote taxatie overviel. Och, klaegelyken tijdt, dat wy Godt, den heere, aldus vertoornt hebben, dat hy ons aldus castijdt; Godt helpt ons! Deze Oostendenaers vertrocken naer Langemaerc, en aten en dronken daer en betaelden, maer vingen vier gasten, die knapen waren van eenige pachters, om dat zy waren gecleedt gelijk soldaten, 't welke zy hunlieden opleyden en leeden de zelve mede, en deze Oostendenaers waren zeer gram en spytig; want zy waren gekomen om de commissarisen te bespringen, en hadden gelegen ontrent in de Fresen-berg, maer de commissarissen waren van 's daegs te vooren door, zoo het voorzeyt is; zoo trocken zy alzoo naer Waesten om dit exploot te doene, waren tot Langemaere geteld by twee hondert, etende

[p. 233]

en drinkende aldaer, ende begeirden in de kerke te gane, maer de prochianen die hadden't geern belet; maer 't en mochte niet wezen, 't moeste geschieden, hadden de wete dat 'er twee gasten in waren, die gedient hadden capiteyn Sanders; komende binnen de kerke, hebben gevangen genomen beyde de gasten ende namen nog bovendien vier roers en eenige pijcken; komende op 't kerkhof, zoo wilden zy den eenen gaen vermoorden op 't kerkhof, maer waren't verboden van de prochianen; hem leydende met hunlieden hebben hem buyten Langemaere op den kant van 't busch van Oudt Hulst jammerlijk vermoort, en die van Langemaerc hebben hem gehaelt, en op het kerkhof begraven; want hy gestorven was goed catholijk. Godt wilt de ziele en alle gelovige zielen gedenken.

Door dien dat men geware wiert binder stede dat men begonste rondomme de stede te geven contributie, en datter kleyne apparentie was van eenige beteringe, zoo hebben de heeren van der wet, door dien mijnheere van de Clyte was wethoudere en Charles de Corte van gelyke, de welke beyde capiteynen waren van de poorterie, zoo hebben mijnheeren voocht ende schepenen gestelt in de plaetse van Carles de Corte, mijnheere van den Bussche, en in plaetse van mijnheer van de Clyte, Guilliame van de Kerkhove, den jongen, voocht van weezen, afgaende voorschepene, en een der twee nieuwe lieutenanten moest zorge dragen voor de bewaerenisse van der stadt by nachte en by dage, en mijnheeren die hebben voorts geordonneert dat niemand van de wachte van de poorten en mochte gaen voor die op den noene gesloten waren, en dit al om de groote peryckelen daer in dat de poorterie was mette stede; want met dat men overal gaf contributie waren dagelijks rondomme de stede de Oostendenaers.

[p. 234]

Op den 14^sten wedemaend, zoo was 't Sacraments dag ende men drouch maer processie van devotie; daer en gingen geen gilden omme om den kwaden tijdt, met dat overal den roep was mette contributie; want het scheen 't en ware door de hulpe Godts 't zoude mogen overal gaen, omdat men geen hulpe en dede den arme opene plaetsen.

Ontrent dezen tijdt hielden die van Belle sterke wachte; want zy en wilden geen contributie geven, maer hebben opgenomen wel 200 soldaten om hunlieder plaetse ofte stede te bewaren, en die van Eeke, Nieuwkerke; daer warender cenige van Nieuwkerke die zonder consent van wetten en van hun overheyd hadden geaccoordeert mette Oostendenaers om te contribuecrene, ende die van Belle verstaen hebbende hetzelve, als zy t'huis gekomen waren, hebben die by nachte van hun bedden gehaelt ende gevangen genomen en geleyd in de gevangenisse, en midts dat Belle was een opene plaetse, zoo en waren die van Belle niet gerust; maer hebben die geleyd tot Armentiers in de vangenisse, om hunne verzekerheyd; aldus was 't eenen wonderlyken kwaden tijdt, maer daer en was niet met allen punicie gedaen.

Op dezen tijdt zoo zeyde men voor zekere dat de stadt van Zutphen hunlieder over hadden gegeven in handen van die van Holland ende Zeeland van noots wege; want zy langen tijdt hadden belegerd geweest, en geen secours hun gedaen, en dit gebeurde op den 27 van meye, en op den 10 juny, zoo vertrock zijn Altese met xii cornetten peerden en lichtte op vele voetknegten om Deventere secours te doene; want zy beschoten waren van den vyand wel met 30 stukken artillerie, en Niemege in Gelderland was ook benauwt, zoo het scheen dat men in Braband zoude wat daer toe doen, maer

[p. 235]

in Vlanderen daer gink 't al verloren; want die van Oostende waren gevreest overal, zoo dat elke prochie zeer bezorgt was om in tyden te komen om te contribueren; want met datter zoo vele prochien contribusie gaven, liepen overal vry; want den xvi juny waren der tot Wervicke wel 150 Oostendenaers, die daer caetsten en bollende waren. Godt wil 't beteren!

Op den 20^sten van wedemaend, wezende klein Sacramentsdag, zoo is mijnheer van Focxvrye vertrocken metten pensionaris M^r Bossaert de Schildere, mitsgaders alle de peerden en sommige die convoey deden, alle te samen naer Brugge; men zeyde voor zeker dat zijn Altese met den raed van State geconsenteert hadde dat den gouverneur van Sluys, spaenjaerd, zoude wezen chef om in eenige zaken te beletten het uytloopen van die van Oostende, 't zy met eenige blockhuysen ofte sterckten te belegeren, zoude consenteeren dat dezen grooten heesch, die geconsenteert was, en ook ter execusie was dat men die gaf dat zijn Altese den zelven heesch zoude laten, 't welke beliept 50,000 guldens de maend, dat men die zoude employeeren te dien fine alleene, om Oostende te beletten dat se zoo niet en zouden doen contribueren, alzoo zy bynaest half Vlanderen hadden daer toe gebrocht, en de Leden van Vlanderen vergaerden zeer sobitelijk om hier in te voorziene; 't scheen dattet wel zoude mogen veranderen. Belief het Godt.

Op den 22^sten wedemaend, zaterdag zijnde, zoo was 't schoon, goed wedere naer den tijd, en het coorn bleef in state; de boter galt vii ofte viii groote 't pond, en er was eenen goeden somere op handen, en een zeer goed ghers jaer, indien de vette beesten mochten blyven in 't ghers, zouden

[p. 236]

wel mogen geraken, wel vele vette ossen ende coeyen te vinden; de vruchten die aen het land staen, nu ontrent S^te Jansmisse, waren uytnemende schoone.

Op den 21, 22, 23^sten van wedemaend, zoo isser overgekomen een klein vrauwken binnen der stede van Ypre in een klein cabinet, en was gelogiert in 't Sweerdeken en gevraegd consent aen mijnheeren vocht en schepenen, 't welke mijnheeren hebben geconsenteert, 't was te zien voor eenen halven stuyver elk mensch; 't was de minste persone die noyt in Ypre en was gezien: zy was oudt, Palm-zondag 91, sestig jaer, geboren van Peteghem by Deynze; zy was lang drye vierendeelen en half, zy en hadde noch bulte noch voren noch achtere, genaempt Margriete, en hadde eene zuster overleden, die zeer lanck was, hadde byna by alle de princen van Europa gezijn, als by den keyser Rodolfus, by den koning van Denemerk, by den koning van Sweden, by den koning van Polen, by den koning van Bohemen, by de koninginne van Ingeland, by den vorst van Cleve, by den prince van Parme, en by den hertoge van Saxen, by den ceurvorst van Ments, en was geëxtimeert by alle de voornoemde heeren de minste, by hun noyt gezien. Dit hebbe ik willen stellen voor memorie, om indien mijn schryven naer mijn dood mochte gezien wezen, om die 't by aventuere, nu kinderen wezende mochten zeggen, 't was zulk cene persoonage gelijk ik zelf geconterfait hebbe, zoo men zien mach.

Op den 23^sten van wedemaend, zaterdag zijnde, zoo bleef het coorn in state, maer 's nachts ontrent den 10 uren zijn de Oostendenaers gekomen wel sterk vijf ofte ses hondert mannen, meest alle Ingelsche en zijn overgekomen in Noortschoote; de vaert gepasseert ende van daer getrocken naer de

[p. 237]

Perboombrugge, zoo zijn zy over de vaert gekomen by het Hasewindeke, geloopen in 't land van Vlanderen, en alzoo vele beesten byeen vergaert eer daer werre was; maer alzoo haest als 't geweten was, zoo was in geheel Veurenambacht allarme; ja dat tot Bergen en tot Cassel gerochte en tot Ypre, zoo zouden uyt Ypre getrocken hebben den hoogballiu metten greffier naer Rijssele, ende de poorte was open gedaen ten iiij uren; maer midts deze kwade maren zoo en reysde men niet, maer zonden het convoey dat met hunlieden zoude gereyst hebben naer het kwartier, daer de beroerte was; zoo die van Cassele die kwamen wel sterk naer Vuerenambacht wel iij duyst mannen zoo datter vergaerden in Vuerenambacht wel v^m mannen, maer deze Oostendenaers roofden Loo, en hadden byeen vergaert wel ij^e en xx ossen en koeyen, staken die duer de vaert en vertrocken naer Merckhem. Alle het volk byeen wezende vonden geradig; midts dat die van Vuerne wel 50 peerden, hoorende het allarme terstond trocken naer Nieuwpoort om 50 peerden, die daer lagen, Italianen, om t' samen den weg af te loopen den hoop; dit verzekert zijnde hebben hunlieden gevlucht; zy ziende ende de wete hebbende zijn getrocken mette beesten naer het Busch van Oudthulst ontrent Hantsame alwaer men zeyde dat alle de gaten beleyd waren daer zy moesten passeren; want alle de landswerre hadde vliegende vendels, meest de Casselaers; maer 's anderdags zoo hadden zy geabandonneert de koebeesten, en hadden gevonden passage, en zijn wel doore gerocht met xxx gevangenen, aldus was' er blijdschap ende rauwe; want die hunlieder beesten hadden wederomme die waren verblijd, maer die hunnen vriend gevangen hadden, waren zeer bedrouft, en die Oostendenaers hadden binnen Loo, twee persoonen vermoort, en drye op den dijck; en tot Loo lag eenen malefacteur in de vangenisse van nederlage; die ziende dat vyand was

[p. 238]

riep zeere door de traillie om verlost te zyne, zeggende: ‘Ik moet corts sterven.’ 't Welke zy hoorden, verlosten hem.

Op dezen tijdt zoo begonstet niet wel te gane, want die van Diesmude hadden verloren eenige soldaten van die van Oostende, waerof dat die van Diesmude verwytende deze dood, die van den Vrye dat zy die hadden aen den hals gebrocht, uyt welke occasie die van Diesmude en wilden alle die contributie gaven in hunne stede niet; zy moesten hunne maert houden buyten der stede; aldus begonstet kwalijk te gane. Binnen 4 ofte 5 dagen naer dat die van Diesmude alle die contributie gaven niet en hadden willen in de stede laten komen, zoo heeft den gouverneur van Sluys gezonden eenen brief aen den gouverneur van Diesmude, dat hy met zulke zaken zich niet moeyen en zoude; want zy 't selve deden met consent van den hove; want dezen gouverneur van Sluys was gelyken last van West-Vlanderen gegeven.

Op den 6^den julet, wezende zaterdag en maertdag, hielt men sterke wachte, want 't land van Vlanderen stond in eenen soberen staet, door dien, zoo 't scheen, hem van de heeren, die 't last hadden, hunlieden niet zeer en moeyden, anders dan groote heeschen verdincken en die ter executie brengen, en wel 't gemeene doen opbrengen en al dat men Oostende voor die van Vlanderen werren zoude, en 't was altijdt verre jaren best; immers hebbe ik dat willen noteren voor memoire en naerkomers, maer ben verhopende dat die beteren tijdt verwachten.

Op dezen voornoemden zaterdag, was 's avondts eene

[p. 239]

uytroepinge gedaen ontrent den zeven uren, want daer waren, kwade maren gekomen van Diesmude, want men sprak er vreemdelijk af, door dien den officier ontboden was op den voornoemden dag om haestelijk tot daer te komene, want daer hadden eenige zaken op handen geweest van verraderie, en daer wasser gevangen alzoo hier naer zal gezeyd worden breedere. Omme de groote leugenen die men loog, zoo hebben mijnheeren op doen roepen dat hem eeniegelijk zoude wachten te zayen kwade maren of zy wisten hunlieder acteur of hoorden iemand eenige zaken dat de stede contrarie zoude mogen wezen, 't zelve te komen te kennen geven, aldaer dient gezijn, op de boete van x ℔. en correctie; voort dat men alle planteryen, hagepooten, boomen afwerren zoude binnen viij dagen tot de oude vesten op gelyke boete, en dat hem niemand zoude mogen met eenige vruchten 't zy coorn, havere, boonen, vlas, ofte wat dat zy, te zayen binnen het bedelf, op gelyke boete.

Op den 9^sten julet, zoo kwam in eenen voetloopere, die de stede 's dachs te vooren zant naer Diesmude, en den gouverneur, wezende Spanjaerd, hadde uitgezeyd eenige borgers, ende in de zelve waren twee lieutenanten van de capiteynen van de poorterie, ende obedierden en hielden hun buyten; maer protesteerden ende hadden hulpe van de wet ende van den pasteur metten deken, en hadden 't zelve gezonden ten hove, begeerden opgerecht te hebben hunlieder op zyde dat verraders waren, zoo daer warender noch eenige gevangen, maer geen van der stede, zoo M^r Baudewijn, den officier van Ypre, die wasser noch, en op den viij zoo was 't maertdag, en midts dat den anderen maertdag geen Bruggelingen ofte die contributie gaven en mochten binnen komen, maer dat was gedaen; nochtans daer en kwam noch

[p. 240]

zoo veel volk niet als het wel hadde mogen wezen, en in Vuerenambacht en wast 't niet mogelijk het volk te doene, zoo zy lange gedaen hadden, want de Oostendenaers maekten alle dagen allarme op d'een of d'ander zyde, en en hadden binnen acht dagen uyt hunlieden cleers niet geweest. Godt wil 't beteren. Ook sprak men dat in Vriesland victorie was; maer wat 't was zal verder de waerheyd blyken.

Op den 11^sten julius, donderdag wezende, zoo wasser 's nuchtens convoey, ende op den noene, als de poorten gesloten waren, zoo was Olivier de Koning, dit Kafkoentgen, wezende wonende op de Comeinstrate, met zijn jonkwijf en knape, hebbende daer zynen wagen en pert, en 't was binnen de Cruyse; zoo zijnder gekomen drye Oostendenaers, en hebben Olivier gevangen genomen en lieten dien knegt en jonckwijf gaen; maer terstond kwamen noch andere Oostendenaers toe. Eylaes, 't is eene arme zake dat men 's nuchtens opstaet en dat men niet en weet waer men zal slapen gaen. Godt, den heere, die wilt elk mensch pacientie geven.

Op den 14^sten julet, zondag wezende ende cranke mane, zijn die van Oostende sterk geweest, midts datter eenen nieuwen Gouverneur gezonden was, die hadde by hem ontboden alle de prochien ofte ten meesten deel van die contributie gegeven hadden in het Brugsche Vrye, om met hem te komen accorderen, en bin dat zy daer waren, zoo ontboot hy alle het volk dat zy derven mochte van die van Vlessinge, Bergen-op-Soom en Axele op Oostende, om met zijn komste die van Vuerenambacht, zoo hy meende, gans af te loopen; zoo zijnder, op den 14^sten voorzeyt, uytgetrocken wel 15 ofte 16 hondert soldaten, maer daer waren wel in 200 vryebuyters; zy zijn gekomen met 't lege watere door de havene

[p. 241]

tot Nieuwpoort ontrent den Haek, ende alle doore gepasseert komende in Vuerenambacht, hebben den brand gesteken in diversche pachgoeden, en alle de beesten vergaert, die zy konsten, om wederomme met 't lege water door te trecken, maer het kwam anders; want die van Vuerenambacht waren eerst in de werre en maekten allarme, dat die van Vueren uytkwamen met capiteyn Balcke met zijn peerdevolk, die van Nieuwpoort met hunne peerden en voetvolk en die van Dixmude, de welke hadden binnen, midts een beroerte datter onlangs geweest hadde, iiij vendelen Walen en Spanjaerden; de drie vendelen trocken ook tot assistencie van die van Vuerenambacht, en dat op den brand; die van Nieuwen Damme trocken op alle de speyen en lieten de weesschen snellelyk loopen. Deze Oostendenaers meenden hunnen buyt te bewaeren en te houden tot het wederomme leech waetere zoude wezen; maer midts dat zoo veele volk byeen vergaerde van Vuerenambacht en Bergambacht en hadden hunlieder ter straeten al gesteld daer die van Oostende met dry buyten zouden moeten passeeren; zoo hebben de Oostendenaers moeten den buyt achterlaeten en loopende naer de Zee, 't was alletoens volle zee, zoo en konsten zy niet passeeren; maer hadden vier oorlogschepen liggende, die hemlieden bevryden met groot geschut, zonder dat hadden zy er meest alle gebleven; immers de mare kwam zekere van die van Oostende dat kwalyk d'een heelft binnen Oostende keerde; Godt hebbe lof van zyne gratie in der eewigheidt! Die van Oostende koomende aldus 't Oostende en den nieuwen Gouverneur zeere mistroost zijnde dat aldus gegaen was, hadde vooren 't zelve te vrekene, zoo heeft hy ontboden van Cales en van Vlessinge en allomme dat men hem zoude zenden meer volk, hy zoude zijn lijf mede adventueren, 't welke hy geereech. Op den xviij van julet, zijn zy haestelyk uitgekomen

[p. 242]

van Oostende, wel 100 mannen, wel voorzien mette capiteynen en men zeyde dat den gouverneur zelve mede was, en hadden vooren de stede van Meenen in te loopen, want het scheen dat zy zonder lucht niet en kwamen; maer daer was cenen Pieter de Focvere, die over zekeren tijd van die van Oostende gevangen was, een fray jongman, ende goed catholijk, ende en hadde geen middelen om rentsoen te geven, zoo moeste hy van nootswege hunlieden dienen, en dezen was mede in den hoop, en hadde zijn brood dagelijks gewonnen tot Meenene; komende tot Roeselare met den hoop heeft hem ontmaekt, en midts dattet daer ontrent zoo woest was en dat daer ontrent niemand en woonde, zoo was't dat hy kwalijk konste geraken te wege, en is immers gerocht tot Meenene, alwaer hy komende aen de poorte, en die van Meenene geen advertentie hebbende en hem ziende met volle geweirre, vraegden van waer hy kwam; hy zeyde: ‘Van Oostende.’ Zoo meende eenen poortere hem te doorsteken, maer hy gaf zijn gewerre, ende zeyde: ‘Leet my voor de heeren!’ 't Welke gedaen was; hy zeyde noch: ‘Indien de geheele macht van Oostende niet en komt om uwe stede in te nemen van den nacht, hangt my dan morgen op.’ Zoo heeft men subitelijk zonder te maken allarme metten trommel ofte mette clocke, maer deden't alzoo stille alzy konsten en bestelden de rampaerden rondomme met volk. In der middernacht zijn ze gekomen, alzoo hy daer voorzeyd hadde, en waren in de vesten, alwaer zy zouden in 't water hebben gegaen totten buyke; die van binnen maekten allarme, zoo metten trommele als met clocken, zoo dat zy altoens zagen dat zy te late kwamen; ziende dat zy daer niet aen en mochten, zijn zy vertrocken met schande en namen wederomme hunlieder retrette naer Roesclare, en lagen daer ook 's anderdags, niet wetende wat zy noch vooren hadden,

[p. 243]

't en was geen deugd, Godt lof! Als die van Ypre hoorden hoe veel volk dat er uyt Oostende was, zonden 's nachts drye boden uytte, want niemand en wiste waer op dat zy het gemunt hadden; maer 's anderdags als zy waren vernemende hoe dat het te Meenene vergaen was, en dat zy noch tot Roeselare waren, geboden dobbel wachte tot Ypre; want men kan geen te goede wachte houden.

Op den 24^sten julet, zoo zijn de Oostendenaers gekomen tot Kemmele, ten huyse van Costenoble, die getrauwt hadde capiteyn Rijswijcks dochtere, en 't was in den nacht, en hebben hem, Costenoble, gevangen genomen, ende 't huys berooft; maer hy niet willende met hun gaen zijn geloopen in den peertstal, halende beyde zyne peerden, en spanden die in den wagene, en reeden zoo met hem deur; nochtans Kemmele gaf hun contributie, maer Costenoble was winnende eenige gaege onder zijn schoonvadere, capiteyn Rijswijck, en om dies wille dat die Oostendenaers alle zaken onderhoorden, zoo hadde Rijswijck zijn pachgoet vercocht aen zijn schoonzone, xiiij dagen eer dit gebeurde, om dat de Oostendenaers dat niet branden en zouden. Van deze zelve weke hadde meester Boy, officier, justicie gedaen van twee ofte drye moetsaetgens, die over drye weken hadden den brand gesteken in Vuerenambacht, en waren tot Vuerene gevangen; ook zeyde men voor waer datter niemand van deze weke binnen Oostende geweest en hadde; maer dat de stede gesloten was; men vreesde dat zy weder wat uytrechten zouden.

Op den 28^sten julet, zondag zijnde, zoo was in de capelle van den bisschop van Ypre gewijd en geconsacreert heer Jan Moortgadt, prelaet van Vormeseele, ende dat naer groot verdriet dat hy heeft moeten voeren ten opsiene dat Matheus

[p. 244]

Moerreman, overleden prelaet, die overleet den iij sporkele 88, dat hy in den goeden tijdt over meer dan xx jaer geconsenteert hadde, dat den bisschop van Ypre, Rythove, zoude heffen en ontfangen alle jare van 't goet en inkomen van Vormesele 400 ponden groote 's jaers, ende nu metten kwaden tijdt dat alle de goeden gebrand, geruwineert en bedorven ende vage liggende, zoo was't onmogelijk dat zulks zoude volkomen wezen, en immers by consente van den paus en bisschop waren commissarissen geordonneert en uytten dat den bisschop van Ypre zoude ontfangen ter eeuwigheid vichtig ponden groote by jare, en was ten dezen dage zoo gewijst.

's Anderdags, maendag zijnde, den 29^sten julet, was de uytvaert gedaen van den overledenen laetsten prelaet, heer Mathijs Moerreman, in de kerke voorzeyd St.-Jacobs binnen Ypre, en hadde drye jaer en half overleden geweest ofte daer ontrent. Godt wilt zijn ziele ontfermen.

Op den 3^den van oust, Thun-avond wezende ende zaterdag, zoo wasser luttel coorn ter maert, en het scheen wat te styven, maer door groote consideratie dat den nacht te vooren altijdt geregent hadde, en door de continuatie van dat altijdt bleef regenen, zoo was er te min coorn ter maert, aldus het bleef in state; maer daer waren eenige Oostendenaers gekomen, om dat 't Thundag was, en lagen op de westzyde van de vaert in 't huyseken van Jan Nootaert, dit Montigny, en verbeyden aldaer het Thundag-volk. Zy hadden daer geweest van 's nachts ten xii uren en hebben man en wijf vastgehouden, en hebben genomen drye van de zelve pachters van Vuerenambacht, namelyk Cornelis Dicx; op den zelven

[p. 245]

wech doe men dit zelve gehoort heeft, op dezen Thunavond, is opgegaen een gheel capiteynschap. Op den Thundag zoo regenet zoo zeere dat de processie niet en zoude uytgaen; maer op den tijdt van viii uren en half gink de processie uyt, en komende aen de Swane, in de Boterstrate, zoo begonstet wat te regenen; door vreese dat het geduren zoude, namen zy haren keer door de Boterstrate naer het vleeschhuys; het begonste op te claren, gingen den geheelen ommegang, en den opvaert was besteld, en de vier gilden gingen den geheelen ommegank met hunnen hooftman; de poorten waren gesloten bin den ommegank, de reuse en de drake wierden ommegedregen ende aldus vergink den ommegank. 's Maendags, den v oust, zoo hielt het volk Thundach, en 's dijssendags van gelyke, en de reusen drouch men achter strate naer costume om te hebben drinckgeld, en Godt dank daer en gebeurde geen swaerheyd, zoo van de Oostendenaers als andere zaken; maer van deze weke zoo waren vergaert t'Ypre sommige van de casselerie om raed te houden jegens 't loopen van de Oostendenaers, en op den vii oust, zoo trocken zy met goed convoey uytter stede met die verstand hadden van te maken sterckten, om noch twee ofte drye te gaen maken op de Waesten causie, als tot S^te Loys, te Wambeke, ende noch eene nadere Waestene; maer die sommige die verstand hadden zeyden dat het niet helpen en zoude.

Op S^te Lauwerensdag, ontrent den noene, zijn gekomen thien Oostendenaers by klaren dage, ende hebben ontrent Poperinge drye ofte vier pachters gevangen genomen, 't welke was een vreemde zake, zoo diepe in het land zulks te bestane, en noch lagen tot Poperinge wel 150 keurlingen, en deze gevangene met hun lieden door geleet. Die van Poperinge

[p. 246]

't zelve verhoorende zijn meest alle uytgeloopen naer hun den geheelen nacht, zoo datter in geheel Poperinge niet xii manspersoonen t' huys en bleven; maer liepen al voor nieten. 's Anderdags zoo kwamen wel 100 voorby de stede, die naer huys trocken, maer en hadden niet gekregen, maer zy waren met de zelve gevangenen door naer Oostende, dat klagelijk was, dat de overheyd niet anders daer in en voorzach, dat men hunlieden niet en belette, 't welke wel doenelijk was. Binnen drye ofte vier dagen zoo kwam de mare dat 'er drye van de vier gevangene van Poperinge gerenssonneert waren. Andries de Nuwelaere moeste geven 100 en den gouverneur van elcken hondert guldens, 2-0-0 en twee guldens 's dachs; Clays Rijckewaert moeste geven 60-0-0 mette oncosten en Kramere, eenen armen duyvele, moest geven xxiiii guldens en eene tonne ingelsbier, en den vierden lieten zy gaen.

Op onze Lieve Vrouwen dag, half oust, zoo hadden die van Oostende gemonstert, ontrent xl peerden van die zy hadden gerooft en kwamen met veel voetvolk, meenden wederomme een course te doene in Vuerenambacht en de peerden kwamen door het leege watere, en waren in Vuerenambacht en geen voetvolk, maer die lagen in de duynen en meenden alzoo over de oostzyde van de havene uit te krygen maer waren geadverteert, zoo dat die van Vuerenambacht allarme hadden, en die van Oostende meenden wat anders uyt te rechten, maer trocken door.

Op den 23^sten augustus, zoo zeyde men dat gheel het hertogdom van Brabandt was veraccoordeerd voor een jaer met die van Holland en Zeeland, en dat men geen contributie meer geven zoude; maer zouden voor alle steden en 't platte land betalen xvi^m guldens de maend.

[p. 247]

Ook mede, zeyde men, dat deze van Ypre uyttrocken mette gedeputeerde van Ypre, die van der Zale, met xij ofte xvi peerden, en met 50 voetknegten, en trock met hunlieden dragende amonicie en hebben bezet met volk het casteelken tot Kastere by Roeselare, daer mevrauwe woonde, wezende weduwe, die zeer ontsteld was, ten opziene dat zy contribuerde, en wat zy zeyde 't en mochte niet helpen; zy warender binnen en blefver binnen of 't wel vergaen zal dat laet ik daer.

Op den 24^sten oust, wezende Bartholomeusdag, naer den noene ontrent den ii uren, zoo was zeer onnozelyk dood gesteken eenen Jan Olivier Parmentier, en dat buyten de Boesingpoorte, en 't waren twee gebroeders Walen, die dienden onder Bulteel, in de Pille, en hadden hun dronke gedronken tot 'Schats overdrach, en kwamen ter Boesinkstrate, en hieuwen, korven al datter was; zoo dezen Jan hadde ook wat gedronken, en hadde lange soldaet gezijn om zijn kwaed regiment, en was van zijn wijf gescheen, maer waren byeen wederomme, en zeyde jegens deze Walen. ‘Wel zult gy al vry houden!’ Zoo kwamen zy beyde hem naer het lijf; hy trock zijn rapier uyt en zijn ponjaert nemende in elke hand gewerre eer ter weere was, zoo was hem van den eenen gegeven een steke recht onder zijn boeseme met een rapier, hy en sprak geen woord; maer viel en stierf terstond. Den eenen liep droncke naer de Pille en haelde zijn gewerre, trock daer mede doore, en den anderen wierd gevangen van den capiteyn Bulteel, en in de gevangenisse geleyd.

Op dezen tijdt, zoo liep in het woord dat zijn Altese zoude wederomme trecken naer Vranckrijck met de gansche macht, ende dat Mansveld was gesteld in zijn plaetse in zijn absentie

[p. 248]

om te gouvernerene deze Nederlanden, en ook mede dat de Spaenjaerden, die over veel tijdts over kwamen uyt Vriesland, dat de zelve ingenomen hadden om hunlieder betalinge drye steden in Braband, namelyk Diest, Leeuwe, en Herentaels, en hadden die lange bezeten, maer Dragon hadde die uyt gelicht, en men zeyde dat die uyt het land blyven zouden om 't selve te bewaren met Mansveld, en waren wel sterk 40 vendelen; voort zoo zeyde men dat de protestanten zouden uyt Duytsland gelicht hebben wel 16,000 voetknegten en 4000 peerden ter assistencie van den Navarois; maer eer zy gerochten uyt Duytsland wilden geld hebben, zoo datter apparentie was om dat dit volk die om 't ghelts wille dienen zoude mogen gewonnen zijn, zoo dat zy wel mochten geraken zelve partie van die best gelt gheeft.

Op den eersten van september, S^te Gillisdag, zoo het dags te vooren, zoo was't te Rijssel feeste, en om datter veel volk van Ypre was, zoo wasser convoey en hadder geen convoey geweest, zoo hadden zy besprongen gezijn van de Oostendenaers; maer daer en was niet gedaen, maer de zelve Oostendenaers hebben, 's avonds ontrent den negen uren, gegaen ten huyse Pauwels Goenoege, en hebben hem van zijn bedde gehaelt, en kwamen in Jan Capilliaus wede aen de Boesink-poorte, en haelden daer uyt x ofte xij kostelyke versen, gaende bevoort in de wede van Geleyn Lamotte, namen daer vijf excellente vette coeyen vast aen de Pille, alwaer men zeyde goede wachte gehouden te zyne by de soldaten van capiteyn Bulteel; maer men zeyde 's anderdags datter maer en waren van xxx, die men zeyden daer te zyne, daer en wasser maer drye, immers zy en maekten geen allarme: by aventuere zy sliepen of waren droncke; zoo zijn

[p. 249]

de zelve Oostendenaers bet voort gegaen ende hebben daer by genomen de coebeesten van Jan Boukelion, en zijnder mede door getrocken naer Oostende, en en waren maer viij ofte ix gasten, 's anderdags mids dat men geen swaerheyd gehoort en hadde van den nacht, zoo de poorten van der stede waren open, eer men wiste van het verlies van de zelve coebeesten, de welke wel weerd waren ontrent 200 ponden grooten, en alzoo de poorten open waren, ontrent den 7 uren, zoo ten thienen daer naer trocken uytte ontrent x ofte xij peerden, maer Pauwels Goenooghe zeyde dat hy die hadde helpen dryven tot ontrent Roeselare, zoo was't al arbeyd verloren.

Op den eersten september, zoo was't St.-Nicolays ommegank, den eersten zondag van september, en men droech schoone processie met schoone vele spelen sprekende personagen en gingen over de Leet.

Op dezen tweeden van september, zoo vont men zoo late krieken dat men die noch cochte om vijf zeskens het pond, dat men geen menschen in 't leven en vond die 't zelve hadde gezien, en indien 't zulk schoon droog wedere zoude mogen blyven, daer was aparentie dat men zoude mogen krieken vinden op boomen half september; want 't was den schoonsten oust, God lof, alzoo aparentie dat men zulken oust niet en was verwachtende; want met ten eersten en dede 't niet dan regenen.

Op den 8, 9 en 10^sten zoo sprak men zeere dat zyn Altese gekomen was tot Brussele met zijn zone, en dat er al gereetschap gemaekt was om te treckene naer Vrankrijck; want

[p. 250]

Lamotte was al op de beenen mette amonicie en met 't geschut; want daer waren gekomen tot Dornyke wel 18 schepen met artillerie van Antwerpen, Mechelen, Brussele, en daer waren wel duysent convoeys peerden die lagen en vertoefden ontrent Douway en noch xvi cornetten peerden, alzoo dat men alle preparatie maekte, en men zeyde ook voor waer dat onzen koning van Spanje af gekomen was van Madrid uit Spanje, en den Bearnois, die men noemde den koning van Navarre onder de protestanten, vergaerde ook alle zyne macht van allen zyden: 't scheen dat de siege zoude vallen voor S^te Quintin; want zy partie waren de Lyghe, en die van Holland en van Zeeland zochten Henric van Bourbon alle de assistentie te doene die zy konsten; want 't welvaren van 't land hing al aen Vranckrijck.

Op den 14^sten, op dezen tijdt zoo zeyde men dat die van Oostende ingeroepen waren alle hunlieder volk, want met groot opstel dat in Vranckrijck was, zoo moester uyt Oostende vertrecken eenige vendelen, en hadden dit volk al in geroepen om dat zy de stede zoude bewaren, en 't scheen dat wat te betere reysen zoude wezen, voor eenen tijdt; men zeyde dat die van Vlessinge hadden gehaelt eenige van de notable van de stede van Roeselare om zeker oorzake, die zy hadden op die van Oostende.

Op den 16^sten ofte 17^sten van september, zoo waren van den vyand gehaelt uyt de torre te Leeuwe-weede xi vette coebeesten op de Laeye by nachte, en behoorden toe David de Guysy, en de sesse waren vercocht en zouden 's anderdags gelevert geweest hebben, en leeden de zelve beesten by den band.

Op den 28^sten dag van september, woensdag quatertemper wezende, zoo zijn die van Oostende gekomen by schoo-

[p. 251]

nen klaren dage, en hebben voor Diesmude genomen wel 100 coebeesten, en die van Diesmude trocken uyt en carmouseerden; daer wasser eenige gekwetst en vier gevangen.

Op den 20^sten september, corts voor deze weke zoo wasser tot Kales geroepen den paus van Rome met alle zyne aenhangers vyand van den koning, die men zeyde van Navarre, en men zeyde dat hy H^c van Bourbon, den Bearnois, met sommige van zyne mynjens en sommige geestelyke polletycke zouden gaen kiesen onder hun eenen paus, 't welke zoude wezen een groot schisme. Ontrent half september zoo zijn de Geusen van Holland en Zeeland gekomen met groote macht in 't land van Waes, en hebben 't gepillieert en berooft, en een schoone onbeslotene stede genaempt S^te Jans te Steene, alwaer dat in voorleden tyden was de schoonste peerde-maert, die men bin den lande vond, alwaer dat noch op dezen tegenwordigen tijd veel volk woonde, midts dat dit land van Waes hadde gegeven aen zijn Altese groote giften, zoo dat hy als het land van Vlanderen moeste opbringen vijftig duysent guldens de maend, zoo behielt hy voor hem dat land van Waes uytte, zoo dat zy niet en contribueerden in de zelve 50,000 guldens, zoo zaten zy in de ruste ende vrede; want Hulst was besteld met fray crijschvolk, zoo tot bewaerenisse van dit zelve land, zoo de garnisoenen van 't volk dat in Brabant was van de Geusen, die daer al uyt geëeten hadden, en al het kwaed gedaen dat zy konsten, die eer zy in Braband kwamen, hadden geweest ontrent Niemege, de welke wel sterk waren 6000 mannen, zijn gearriveert ontrent de Neuse, wel met 100 schepen ende met vaste geschut, en zijn te lande gerocht, alzoo in 't land van Waes, en begonnen plonderen ende rooven ende alzoo meest het geheele land te incorporeren zoo dat zy groote

[p. 252]

menigte van beestiael uytten lande gekregen hebben, en naer dat zy S^te Jans te Steene hebben berooft ende verbrand, zoo hebben zy alle gereedschap gemaekt zoo naer zy dat land, te wetene de kwaertieren, die hunlieden bestel dienden, met volk bezet hadden dat hunne geen derre en mochte gebeuren van de zyde daer zy dochten dat hunlieder partie hunlieden zouden mogen bespringen, zoo hebben zy vergaert hunlieder volk byeen, en zijn getrocken, niet wetende by de ingezetene van den lande waer zy metten geheelen hoop bevaeren zouden en met het geschut mette amonicie en dat de ingezetene hemlieden niet en mochten behinderen, zijn gemarceert en met een onverwachte zaeke van dier, hebben Hulst beleid en 't geschut geplant en door dien datter veele landsvolk gevlucht was binnen Hulst, zoo op den xxiiii van September zijn de landslieden meester geworden van 't garnisoen van de stede en van de ingezetene, ende hebben voor den avond de stede gelevert in handen van den vyand met goet apoyntement dat de landslieden met hunlieder gevlucht goet, beestiael, zouden mogen vertrecken latende voor de poorterie 't last dragen van de reste, hebben voorts den vyand 't gheele land van Waes gedwongen te contribueren, en wilden hebben en strycken zijn Altese uyt 't zelve voornoemde land gehaelt hadden alle maenden wel twaelf duysent guldens, 't welk zy moesten consenteren, en hadden noch menig mensch berooft, trocken van daer en hebben 't Sas ook beleyd; daer stond in een groote sterkte, waer op dat lagen twee vendels Spanjaerden, en een vendel Walen, maer en hebben dat niet konnen gekrygen, blyvende nochtans altijdts in 't land, zoo datter niemand van Gend naer Antwerpen en mochte reysen; daer vergaerde volk van de benden van ordynancie, maer 't liep lange aen, en de vyand versterkte alle dage.

[p. 253]

Den eersten october, is den vyand opgetrocken naer hunlieder schepen, die wel in 't getal waren van hondert, en hadden met hunlieder xxviij stukken artillerie en vele amonicie; maer hadden den wind noort-oost geheel hemlieden contrarie, en hadden aldoens wel slakelijk geweest hadder werre gezijn, maer als zy alle wech waren kwam in 't land van Waes 't volk van den prince van Simay, peerdevolk ende voetvolk, wel 6000, en kwamen de reste halen datter den vyand gelaten hadde; want 't was lange van den hertoge van Parma, zoo geuseert geweest, hy zont volk als het al gepillieert en berooft was.

Op dezen tijdt zoo vertrock den hertoge van Parma uyt Brussele naer Vranckrijck, en Mansveld kwam gouverneren in zijn absentie, en daer was hope dat wel zoude mogen wat beter gaen, hadde zijn Altese niet alle de macht van 't geschut en amonicie met het crijschvolk met hem naer Vrankrijck getrocken.

Op dezen tijd zoo liepen de Oostendenaers op alle de dorpen ontrent Ypre, als te Vlamertynge, Elverdinge, Reneghelst, Kemmele, en schooten ontrent Lokeren twee soldaten dood, van die tot Belle dienden.

Op den 6^den october, 's nachts zoo kwam' er eene bode ter poorte wat voor den middernacht, met brieven, en den hoogballieu, die gink metten capiteyn van der nacht ter poorte, en was ingelaten, en zeyde daer hooge ende overluyd dat alle het crijschvolk dat lag voor Hulst, zoo wel de Spanjaerden als andere, alle te samen zeer haestelyk opgelicht waren met alle de peerden ende amonicie, en dat die alle door waren en vertrocken, maer daer en is niet af, zijn Altese blijft noch altijdt tot Brussele.

[p. 254]

Van deze weke zoo zijnder Oostendenaers gekomen in 't kwartier van Casselambacht ontrent Godsveld, en daer wasser een groote bruylof van den zone van eenen P. Lauwerijns, en meenden alle de princepale te vangen, en daer wasser drye van hunlieden die kwamen om te bespieden van die van Godsveld gevangen waren, zoo waren zy geleet tot Cassele, en binnen twee dagen daer naer waren alle drye gehangen, en de reste 's anderdags zoo zy gevangen waren, zoo hebben d'ander, die 't ontgaen waren, op den wech van Poperinge, by Fruck Allarme, alle drye de wagens van Poperinge gevangen genomen met hunlieder peerden, en door geleet; maer binnen drie dagen zoo hebben zy tot Roeselare gerentsonneert geweest met hunlieder peerden.

Op den 16^sten van october, wezende woensdag, zoo zijn gekomen in den avond wel 200 Oostendenaers tot Nieuwkerke, en daer was eene groot bruyloft, als zy allarme maekten, en hebben eenen van de speelieden vermoort en noch eenen daer by, en alle die liepen, stonden in aventuere van dood ofte gekwetst te zyne, zoo der vele gewont en gekwetst waren ende namen er vele gevangen, en ook vele huysen gepillieert, en zyn alzoo vertrocken, ende het was om dat zy in drye maenden de contributie niet betaeld en hadden.

Op den 19^sten october, zoo hadden de convoyenaers ofte ceurlingen gevangen, zoo men zeyde, eenen Oostendenaer, en brochten hem in, maer en leyden hem in de gevangenis van der stede niet, maer capiteyn Bulteel leyde hem ter Zale, en meende van hem in 't quartier te gecrygen; naer dien dat hy in vangenisse gedaen was zoo was capiteyn van Buers volk van Meenene gekomen met hunlieder capiteyn by den capiteyn en gaf hemlieden eene tonne bier, en waren

[p. 255]

meest alle droncke, en komende aen de Meesepoorte, zoo daer den capiteyn Masiers, de welke capiteyn was van de sterkte op de Waesten causie, en van het volk dat lag tot Poperinge, uytter name van die van Casselambacht, en in 't uytroepen, zoo wasser eenen soldaet, die capiteyn Masier ontloopen was, en begeerden hem te hebben, en alle de soldaten van Meenene wilden hem defenderen, zoo datter by naest een allarme uyt zoude gekomen hebben; maer door de neerstigheyd van Mijnheer den hoogballiu, zoo is het vergaen zonder veel kwaed, God lof.

Deze weke en is niet geschied dat weerd was te schryven.

Op den laetsten october, kwam zekere maren hoe den hertog Maurice, zoo men hem noemde, zone van Guilliame van Nassauwe, prince van Oranje, die, metten grave van Holland, hoofden waren van de Geusen, hebben zoo vele ende lange de stad van Niemege belegert, wel 16 maenden lang, dat zijn Altese eens met zyne macht trock om de stad ontzet te doene, en dat 't zelve niet en effectueerde, zoo hebben die van Niemege, niet tegenstaende noch ten hove hunlieder gedeputeerden gezonden om aldaer in ootmoet aen zijn Altese te bidden een zulke catholyke stede te willen ontzet doene, 't welke hy wel machtig was te doene, hadde het hem belieft, ofte zynen boosen raed hem 't zelve hem niet belet, zoo is de sterkke stad van Niemege verloren voor onze Maj^t. Godt betert.

Op dezen tijdt zoo slouch alle goed zeere af uyt redene dat den vyand zeere profiteerde, ende 't ernam dagelijks, want hy sterk was twalf ofte xvi duysent voetknegten en drye duysent peerden, en van de zyde van zyne Maj^t. waer

[p. 256]

of dat zijn Altese het last hadde, wierter niet toe gedaen; want naer het verlies van Hulst, 't welke scheen luttel te wezen, zoo met 't verlies van 't geheele land van Waes zijn zy zeer versterkt; want liepen dagelijks al daer zy wilden, princepalyk op de Schelde, beroovende schepen en passanten, vangende en spannende zoo dat de wech van Gend tot Antwerpen niet wel reyselijk en was, dan met groot perykele. Tot Brussele en dede zijn Altese niet dan triompheren met zyne edele en wat clachten dat aenkwamen, hy en gaf niemand geen gehoor; want die van Leuvene, de doctoren kwamen by hem, vielen hem te voet, en betoochden den grooten noot vander stede, zeyde voor antwoorde. ‘Ik en kan u niet helpen!’ Aldus was men wel gewaer de groote apparentie van eene groote veranderinge; want zijn Altese niet en achte 't beclach van het schamel gemeente, die hy besworen hadde; wat zijn meninge is, is God bekent en 't gemeene niet. Van gelyke sprack men zeere van groote swaerheyd in Italien.

Op den 2^den van november, zoo was alle Gelovige Zielendag, 't was zaterdag en maertdag, en 's dags te vooren Alderheyligen-dag, zoo door consideratie vreesende voor eenig hindere voor de stede, ordonneerden mijnheeren dat men maer zoude luyden tot ten ses uren en half in den avond en 's anderdags ten ses uren, 't welke zoo gedaen was.

Op dezen tijdt, zoo mackte men diversche sterkten op den weg van Waestene, wel x ofte xii toe, ende capiteyn Balcke capiteyn over al deze sterkten, en men wilde zeggen onder 't gemeene dat geen prochien en zouden mogen contribueren van de vaert en west van de Waesten causie.

[p. 257]

Op den 5^den november, zoo was 't Groote Gemeene t'Ypre vergaert, en dat op den gruwelyken heesch die zijn Altese heeschte op 't land van Vlanderen, dat noyt in een zulken schamelen tijdt van geen keyzers ofte koningen te vooren gedaen en was, en hy begeerde drye jaren lang alle maende vichtig duysent guldens en alle menschen warender in verslegen; want in den tijdt van den duck Dalve zoo hief hy den thienden penning van alle goeden eene reyse, maer nu moesten van sommige eetswaeren geven den helft, immers van den wijn moet men geven x ofte xi stuyvers van den stoop, en men cochte om x stuyvers den stoop; van coorn, zoo geestelyke en weirelyke, moesten geven van een raziere, die men cochte om 7 pond 55 groote, en boven alle deze wilde hy noch hebben vichtig duysent guldens ter maend de drie jaren lang, was gerenvoyeert aen de leden.

Op den 16^sten van november, men zeyde volgens het schryven dat van deze weke waren tot Antwerpen gesteld eenige pasquelen, 't welke was groote schimp van zijn Altese; want men zach alzoo claer als men in den middag ziet den dag dat de zake van 't gouvernement niet recht door en gink, alzoo 't dient; want 't was openbaer en die van Antwerpen stelden te gelde, wie dat dit over konste brengen die dat gesteld hadde, zouden hebben ses hondert guldens, en dat om hunlieder eere te cavelen.

Men zeyde voorwaer dat zijn Altese vertrocken was, van Brussele naer een zeer vermaerde bruyloft in Namen van twee gezusters, die beyde zouden huwen op eenen dag, en hy kwam van daer naer Valencyne, daer hy binnen kwam op den 17 november, zondag zijnde, en men zeyde dat

[p. 258]

zynen oom, den koning van Spanje, letteren van bevelen gedaen hadde, om hem te doen vertrecken naer dat arm land van Vranckrijk, en hy trock van zijn paradijs, te wetene Brussele, aldaer hy zijn wellust nemende was, men zeyde Cokeby en zyn pluymstrijckers, die hem niet dan kwaden raed gaven, zoo dat hy op de landen niet en achte de benauwtheyd en ellenden, die men hem dagelijks 't verlies van vele steden ende landen die men niet lichtelijk en zoude crygen uytte handen van den vyand. Voort wilde men zeggen onder de gemeene, waer hy in Vranckrijck, datter lichtelijk zoude komen eenig bestant ofte accoort met die van Holland; 't beste tot Godts eere moeter of geschien.

Op dezen tijd zoo wasser eenen nieuwen paus en was Italiaen, genaemt Innocentius, en 't was een zeer oud man van 74 jaren en was van 't huys van Medicis, en dit was wel den iiij binnen ij jaer en half.

Op den 23^sten november zoo waren alle de coebeesten genomen ontrent den Zillebeke-meulene van de Oostendenaers en dat van Christiaen Waermoes in het Beginhof, wel tot xij toe, en zy trockendere mede door.

Op den 15^sten december, zoo waren naer den noene wederomme de heeren van der wet vergaert en van gelyke die van der casselerye van der Zale, dat om noch te kiesen eenige om te werkene, en daer moester xij uytter stede en xij uytter casselerie, aldus zoo wasser noch binder stede die vreesden van hunlieder bedde gehaelt te zyne van dezen nacht, alzoo het ook gebeurde.

's Anderdags, maendag zijnde, zoo maekte men gereedschap om de pioniers te stofferen van zulks als zy van doene

[p. 259]

hadden, en Steynen Gaillaert was capiteyn van die van der stede en casselerie; daer kwam 's nachts in een bode, die zeyde dat alle het volk moeste 's anderdags volgen en de drye regimenten ten acht uren; ende 's avondts kwam den hoogballiu in van de bruyloffeest van zynen broeder, die voor den advent was gemeld tot Rijssele mette dochtere van mijnheer van Willersy tot Rijssele, en alzoo haest als hy gekomen was gink men examineren eenen pacient, een overlooper.

Op den 17^sten december, zoo was den trommele en het trompet wederomme geslegen, om 't volk van capiteyn Bulteel te vertreckene; maer men sprak zeer onder het volk van drye overloopers, dat zy gehackeboseert zouden wezen eer zy zouden vertrecken; maer ontrent den noene zoo stelde men de leere aen de galge voor het Besant, en naer den een uren zoo kwam den pacient uytte vangenisse met het strop aen den hals, ende men las zyn sentencie voor de vangenisse aldus: ‘Jaques Caudron, geboren van Wervicke, om dies wille dat gy lange en vele tyden in garnisoen gelegen hebt in den dienst van zyne Maj^ten van den lande, u vervoordert hebt nu t' Alderheyligen-dagen laestleden te ontloopen uw vendel en gegaen by den vyand tot Oostende en u hebt doen aenschryven aldaer en noch u vervoordert hebt met sommige Oostendenaers te komen rooven en halen der goede lieden coebeesten, schapen en in te dryven binnen Oostende tot diversche stonden, en wederomme verlatende hunlieden, en zoo stout te zyne wederomme te komen om te dienen over 's koningsvolks zyde, zoo is dat den auditeur M. Jacop Canos met zijn geleerde u daeromme comdanneert geleet te zyne by den officier voor het Besant, aldaer van levende lyve ter dood gebrocht te zyne mette coorde an 't gerechte, voor

[p. 260]

het Besant.’ Dit gelezen zijnde is met zynen biechtvadere, den prior van de Predicairen, gegaen naer het gerechte, en was aldaer present alle menschen gerecht, en 't was een flincs jongman van xxv jaer, en was begraven op St.-Martens op het kerkhof. 't Was wel iiij uren naer noene dat Bulteel met zijn volk vertrock ter Boesingepoorte uyt naer Boesinge en gingen daer logieren.

Op den 19^sten december, wezende donderdag, 's nachts zijn de Oostendenaers gekomen in de prochie van Merkem en in St.-Jans-prochie, en ontrent de stede hebben alle de peerden gehaelt, wel tot 51, en zijn alzoo vertrocken. 's Anderdags zoo was tot Ypre elk zeer beroert, en alle de pastueren van Boesinge, Elverdinge, Diekebusch huerden meest huysen binnen der stede om de groote vreese van de Oostendenaers, want zy hadden gerefuseert de contributie.

Op den 25^sten, zoo was 't Kerstdag, in de mestdagen zoo liepen zeer de Oostendenaers en haelden sommige landtslieden en dorften niet t'huys slaepen; want zy waren van hun bedde gehaelt, die wat te verbeuren hadden; want met de contributie cesseerde, zoo midts dat men tot Oudenburch zeer vrochte, en met dat het crijschvolk zeer byeen lag, dus zoo hadden de Oostendenaers te betere hunnen loop, haelden op St.-Jansnacht vier pachters van Kemmele, 't welke was grootelijks hunlieder ruwiene.

Op den nieuwavond, zoo kwamen onze pioniers en wercklieden van Oudenburch, want de sterckten begonnen verre gerect te zyne; die van Brugge en Gend zouden 't voldoen en 't wasser ook zeere diere; want een brood dat t'Ypre zoude gelden twee grooten, zouden daer wel gegolden hebben viij groote.

[p. 261]

Ook op nieuwavond, midts dat de Oostendenaers hadden geweest in de Pille, ten Brielen, by nachte, en dat zy haelden meest alle nachte eenige landslieden, ja by schoonen claren dage, zoo zy van de mestdagen gedaen hadden Jaques Provoost, op de Commenstrate, by 't Cruys, en datter de landtsman niet toe en dede, zoo zeyde men dat dezen hoop maer sterk en was ontrent xvi, waeraf 't hooft was een medegezelle van Jan Don, genaemt Raes, dat men deze te gelde stellen zoude, op elk hondert guldens; maer 't en was noch niet uytgeroepen voor den avond. Op dezen dag zoo trock uyt den lieutenant Keckele, wel met 30 fraye gasten, om bin den naervolgenden nacht eenige te beclippen, indien het mogelyk ware, en alle zijn gasten, wezende poorterie, hadden alle poitronaels.

Ook dede men de verpachtinge van de xij parceelen van de burchgraverie in burchgravenhuys, naer oude costume.