Nederlandsche historie

[1588]

Op den eersten dag van den nieuwen jare 1588, zoo was't vrydag, en men plochte op den Nieuwavondt van die van Waestene gepresenteert en gegeven te worden voor den arme ingezetenen, over zekere beteringe voor menig jaer, xij razieren tarwe, en den wagen moeste staen met den dissele op den stegere van de Halle, maer door dien datter niemand t'huys en was in Waestene, door de groote menigte van Spanjaerden, zoo en is alsdan niet gebeurt, dat in menig jaer, ja self in den Geusen-tijdt niet en hadde gefaelt. Metten inkomen van den Nieuwjare zoo was't redelyk zachte wedere naer den tijdt geweest; op dezen voornoemden Nieuwdag zoo passeerde er wederomme door de stede, naer den noene, als het lange geclopt hadde, peerdevolk ende voetvolk en alle naer Waestene naer den grooten hoop, aldus zoo was't Land van Vlanderen jammerlyk desolaet gemaekt door alle de voorgaende oorzake hier voren geroert.

Op den 2 van januarius, op dezen tijdt zoo was het groot garnison tot Waestene, ende men zeide voor waer dat over vijf ofte ses dagen die van Bergen-op-Zoom hadden Vulvoorde, tusschen Brussel en Mechelen ingenomen en veel huysen verbrandt, ende vele lieden dood gesmeten en andere gevangen; zoo gink 't overal zeer kwalijk, en hoe't gink wy behielden altijdts ons garnisoen ende in andere plaetsen van

[p. 14]

gelyke die in steden lagen bleven. Noch 's avondts op dezen voornoemden zaterdag zoo was't geboden de straten te cusschen van't mes, om 's anderdags de processie generael te dragen.

Ontrent den Derthiendag zoo was het zachste weder dat oyt man en zach, want hadden de Spanjaerden in de stede niet geweest, 't gemeene hadde vele houdt gespaert, ja zoo vele dat 't houdt zoude beter koop geweest zijn dan in de liberteit, maer de soldaten ontzagen geen houdt, by redene dat zy niet en vraechden wat het coste; maer het was zulk eenen harden zanck voor de ingezeten dat noyt gehoort en was binnen Ypre; op andere tyden zoo hadde het volk wel groote armoede geleden; maer dit ginck alles te boven. Op Derthienavondt zoo coos men koning, maer den minsten deel, want de Spanjaerden allomme koning waren ongekosen; vele menschen kosten kwalijk nemen hunne pacientie, niet tegenstaende daer wiert op den Derthienavondt ommegeslegen metten trommele, maer wat men ommeslouch 't was altijdts voren het beste.

Op den 9^sten van lauwe sprack men zeere van het innemen van de stede van Hulst, maer het continueerde drye zoo vier dagen, maer 't en was niet zoo; want daer waren Duytsche in, ende daer was wat af, maer 't was belet en hetzelve garnisoen was uytgelicht ende andere daer in geleyd; van de gelyke zoo sprack men zeere van het vertreck van de Spaensche garnisoenen, tot ontrent de 60 vendelen, die lagen tot Waestene, van op te lichtenc; want niet mogelijk en was dat men het zelve zoude mogen houden, door dien dat alle man bystier was, ja in Kemmele zoo begonste het volk alle te verkwicken, maer mette Spanjaerden, die als nu de arme

[p. 15]

landtslieden travailleerden, zoo liep meest al het volk wech; patientie!

Op den 15^sten van januarius, zoo was't vrydag ende 'snuchtens zoo was de leere gesteld an't gerechte voor het Besant, en daer wiert gebrocht van der Zale eenen Spanjaert, eenen man van ontrent de 40 jaer oudt, ende was gekwetst in 't vangen in zynen buik, ende konste kwalijk gaen, maer emmers was hy ten gerechte gebrocht met ij van hunne priesters, en den geweldigen provost, maer daer waren luttel Spanjaerden ontrent 't gerechte. Hy wiert gerecht metter coorde met een libel op zijn borst, om dies wille dat hy, 't was onlangs geleden, het stalleken van Clays Griete, op de maert by nachte bestolen en opgebroken, en die het gedaen hadde wiert van den capiteyn der compaeynge gevangen, ende in de handen zijnde zoo dezen als heden gerecht, maer eenige andere wilden hem uyt handen van de justicie nemen en den capiteyn riep hulpe aen eenige eapiteynen, zoo stack den capiteyn der compaeynge dezen in zijn buyk en wierden beide in de vangenisse geleyd, en op den xiiij van januarius die de brake gedaen hadde totter dood toe gepijnt, zoo dat hy bleef op de banck, en wiert gedragen in het gasthuys en begraven, en dezen anderen pacient was by den anderen capiteyn der compaeynge gedaen hangen ende verworcht, en na twee uren wiert hy afgedaen, in 't gasthuys gedragen ende aldaer gebadt, en naer eene misse was hy met de processie van de ordene der Predicaren op de schoudere ter aerde gedregen met kerssen ende met flambeelen en 't billiet op zyne borst hielt in zyne sentencie, om dat hy wilde voren staen dieven, en de justicie wilde het bilet wech doen, en nemen uyt handen van den provost de occasie van zyne dood; hy wiert begraven te Predicaren.

[p. 16]

Op den 19^sten van januarius, dyssendag zijnde, zoo passeerden twee vendelen Walen, te wetene Tourycourt ende Marcone van buyten omme naer dat er lange en vele gecloopt was op de kerke, en kwamen van Oudenburch ende trocken naer Meregem, om daer te gaen liggen, en men zeide datter noch 3 regimenten Walen waren afkomende al naer het Westkwartier, en men verwachte noch vele Duytsche, en van gelyke kwamen 5 cornetten peerden op de Casselerye van Ypre. Dus ginck het van langs te poverder in 't landt.

Des avondts op dezen dag, achter 't lof van Onze Vrouwen te St. Maertens, isser in de kerke gekomen eene bruyt alle getompt en met blooten hoofde met eene cornemuse, en den bruydegom met een trommel, en in de kerke zijnde zoo en hadden zy geen bannen gehadt, en heer Michiel van Borre en heer Denijs en wilden hun niet meelen, maer naer veel en lange loopen aen den officiael, wierden gemeeld.

Op den 20^sten van januarius, zoo Pierken, de knape van Jan Cabiliau, het welke woonde in het Gouden Lam op de Cooremaert, en de Spanjaerden, die wilden den wagen hebben om te gaen halen houdt, en hy en wilde die niet laten volgen, zoo heeft hem den soldaet met zijn rapier gesteken in zynen buyk, zoo dat hy 's anderdags geschauwt was, en op den zelven dag als hy geschauwt was, zoo was't den xxij van januarius, en zoo was Bette Mueries, de huysvrouwe van Jan Muerie, van eenen Spaenschen heere zeer gekwetst, eenen slach in't hooft heeft zy gecregen, dat men vreesde dat zy daer af sterven zoude, want zy ginck aen den coronel Ytorpita clagen al zeer bebloet zijnde, en eer zy konste wederomme t'huys komen zoo creech zy eene floute, en den gouverneur ende M^r de Compaeyngie staken de hoere in de vangenisse ter Zale: aldus ginck t'Yper van langs ter argere.

[p. 17]

Den 24, 25, 26^sten, ja de naervolgende weke, zoo continueerde altijdts het afkomen van alle de garnisoenen van zyn Altese, en kwamen van alle zyden naer Westvlanderen, en men zeide dat de grande revue, het welke was de vergaderinge alle byeen van peerdevolk en van voetvolk, zoude gebeuren ontrent Sockes op ander halve myle naer Bethune, alwaer dat meer dan vichtig duysent mannen onder peerdenvolk en voetvolk byeen wezen zouden, en alle de weke duren; zoo ruumde het landtsvolk van alle zyden met coyen en calveren, alle naer de stede; want in het marcheren van de garnisoenen daer en bleef niet.

Op den 27^sten van januarius, zoo trock naer Waestene eenen lieutenant ofte alfere, met noch eenige soldaten; alzoo den wech van Waesten luttel was zonder Spanjaerden, om datter tot Waesten zoo vele lagen en van gelyke ook tot Ypre, zoo op den weg zoo warender Oostendenaers in busschagie, de welke hun besprongen, maer de Spaenjaerden waren te luttel, immers den lieutenant was dood geschoten, ende als de Spanjaerden van Ypre dit hoorden liepen zy zeer uyt, maer zy keerden ras wederomme, en vonden niemandt op hunnen wech. Op dezen tijdt zoo was't alomme vol; tot Kemmele daer liep het volk al wech, vluchtende met alle dat zy hadden, beesten en graen, maer men verwachte datter wel passeren zouden 40 duysent tot Langemarck, verwachtende xiij vendels Engelsche, maer mcest Irsen, en dat waren de zelve die Deventer hadden overgegeven in handen van zijn Altese, en het is wonderlyk fray oorlochsvolck, die zyn Altese zeer lief hadde.

Op den 28^sten januarius, donderdag zijnde, zoo wasser overleden eenen spaenschen capiteyn, liggende binder stede

[p. 18]

in garnisoen, en hadde wel vijf weken ziek gelegen tot Pr. Emeloots, aldaer den gouverneur Ytorpita t'huys lach en zynen name was Valentyn de Galpe, ruyter van Malta, en drouch in zijn leven het kruys op zijn borsthabidt, en was begraven met groote pompe, en de vier ordenen gingen met elk een wassen kerse in de hand, die hun gegeven was, en eene groote menigte Spaenjaerden gingen voren al met brandende kersen in de hand, en men zonek met musieke met de corralen van St.-Maertens achter de strate al gaende eenige psalmen, en den Capiteyn van der stede, ja den Gouverneur zelve hielp hem dragen op de schoudere, en was over de mart gedragen door de zuydstrate, alzoo in de kerke van de Predicaren, en aldaer begraven voor het heylig Sacrament.

Op den 30^sten van januarius, zaterdag zijnde, zoo was by den balliu van der Zale te rechte gesteld eenen Wale, den welken woonde in Hollebeke, en was van nederlage, maer hadde daer af voldaen; maer naerdien hadde hy in andere kwade fayten voortgegaen, en stak eenen dienaer van de gouvernance zeer naer dood, maer hy en stierf niet; om dies en andere was hy gestelt op een schavot, en gebonden aen eenen stake met 't sweird van justicie boven zijn hooft, eene half ure lang, en zijn hand genagelt op eenen block met eene cramme in de bardge, daerby de vuyst verbuert hebbende, en daerna gegeselt totten bloede en geteekend met teekenen van der casselerie, 't welk als voren terstond volkomen was, en gebannen te woonen in zyne prochie op zijn levende lijf.

Op den eersten van sporkele wasser by de Heeren van der wet verbodt gedaen datter geen wagens en zouden uyt der stede ryden dan naer Bergen St.-Winocx, alwaer

[p. 19]

lach ontrent noch 200 razieren amonizie coorn van de Spaenjaerden, en midts datter geen middele en was, om der vorst wille, zoo moest de stede leveren ontrent 500 razieren coorn om te backene amonizie voor de soldaten. Op dezen tijdt zoo was in de stede gekomen den opperquartiermeester van alle de Spaenjaerden, en het scheen datter ordere zoude wezen, want men slouch terstond omme met vele trommelen, dat niemant en mochte van de capiteynen ofte ook soldaten eenige groene boomen hauwen, maer ten geduerde niet zeer lang, alzoo alle hunne geboden duerden. Op Onze-Vrouwen-Lichtmisse zoo drougen de Spaenjaerden processie van Onzer Vrauwen Roozencransken zeer schoone, en op dezen tijdt zoo was het landsvolk zeere getravallieert in alle houcken, zoo dat die van Langemarck alle in de stede refugierden met beesten en peerden.

Op den 3 van sporkele, zoo overleed den prelaet van Vormezeele, heer Mathijs Moerman, die lange prelaet geweest hadde, en hadde vele groote veranderinge gezien, want vele cruysen hadde hy moeten dragen; zijn schoon klooster eerst gepilleert, in de eerste brake, in den lasten troebele verbrand, zijn boomen van de Geusen al af gekapt; binder stede hem uytgeterd, daer naer ter stede uytgejaecht van de Gentenaers, noch boven dezen van de Schotten van Meenen gevangen tot Comen, groot rentsoen gegeven, daer naer lange miserabelijk mette ertetycke naer de reductie gelegen, in 't laste jammerlijk geslegen van de popelizie, en daer naer in het leste van zijn leven met de gratie van het heilig Sacrament de weerelt gepasseert, en begraven met eene sollenincle misse te S. Jacops op den vijfden sporkele. Godt gedinke de ziele. Amen.

[p. 20]

Op den 7 sporkele, processie generael gedregen op den eersten zondag van de maend naer coustume.

Op dezen tijdt zoo kwammer altijdts crijchsvolk af naer Waesten, zoo Italiaenen, zoo Duytsch peerdevolk ende voetvolk, 't welke te verwonderen was.

Op den 12 sporkele, vrijdag zijnde, zoo zijnder gevonden drie doode lichamen van landslieden, alwaer den eenen hiet Jan Hutte, landman en pachter in Zillebeke, en d'ander twee waren van Houthem, en waren wel xiiij dagen geleden vermoort geweest van Oostendenaers, om dies wille dat zy gevangen zijnde geen rentsoen ofte luttel wilden geven; zijn gevonden geweest ontrent Zillebeke-Meulene, door de groote menigte van vogelen die in 't zelve braemstuk uyt en in vlogen, zoo dat sommige landtslieden die daer passeerden zeiden: ‘Laet ons gaen sien wat caronerie dat daer licht.’ Zoo vonden zy drie doode lichamen, de ij waren zeere geschent van de wulven ofte honden mette vogelen; aldus was eene groote plage voor het landt, daer zoo menig duyst soldaet in was, dat de Oostendenaren zoo stout waren zoo diepe in het landt zulks uyt te rechten met xij ofte xvi persoonen.

Op dezen tijdt zoo was 't volk in Ypre en Ypre-ambacht zeere getravaillieert, zoo dat noyt voor dezen zoo gestelt en was, want alle 't garnisoen, zoo Spaenjaerden, Italianen, Walen ende Duytsche moesten alle gehouden wezen binnen de limieten voren verhaeldt, zoo dat noyt schamelder schade en geschiedde binnen het Westquartier, ja zoo kwaet reysen was 't dat zy de lieden ontleetten, om te hebben achter landt dat zy begeirden; aldus was 't landt zeere getravaillieert, ja zoo dat den schamelen landtsman niet en hadde aen 't zyne.

[p. 21]

Op dezen tijdt was't zeer sterck wedere van vorste, zoo dat de Spaenjaerden zoo veel hout brandden dat het ongelovelyk was, want daer zy het vonden 't was alle geabandoneert en om 't gemeene wat te secoursen zoo wasser op St.-Pietersdag, den xxij^sten sporkele, met een halle-gebot gepubliceert: ‘Zoo wie wilde hout halen op de Waesten-causie van de mylesteenvoort moge 't houwen op beyde de zyden van de strate zonder misdoen; elk zegge 't anderen.’ Altydts strenge coude makende in de Sporkele zoo dat kwalyk houdt te bekomen was, maer sommige Spaenjaerden geen respect nemende op het gebodt by de Heeren gepubliceert van 't hout te moeten halen op de Waesten-causie, gingen aen alle zyden dat zy afhieuwen ontrent de ommeloopen, doende acn alle jonge boomen groote schade.

Op den 26^sten van sporkele was't vrydag, zoo wasser uitgeleedt iiij Spanjaerden, die men zeyde te gaen hangen te Vlamertinge, alwaer eene potente gestelt was, en meester Boy heeft er een aengehangen en eenen een strop gegeven, en d'ander twee waren met bansuere ontslegen, en naer de dood was hy tot Vlamertinge begraven, en dit recht was gedaen van vrouwen cracht, die zy gedaen hadden aen een innocent kint en aen de moeder ook; was ontrent dezen tijdt dood gesteken in de Swane een peerderuyter van Labissesvolk, van eenen Spanjaert en niet gevangen.

Op den 27^sten van sporkele, zoo was 't zaterdag en 't landtsvolk was zeere benauwt dat men vreesde dat de soldaten noch geheel 't platte land zouden ruwineren, want zy begonsten de beesten te rooven; de Duytsche tot Meesene quamen den nacht te voren in Reninghelst, en roofden op 't goed van Jacop Loot ses coyen en een peert, en daer was

[p. 22]

een salvegarde ten kerkhove, maer zoo zy niet haest genoeg konste gereet wezen, waren de Duytsche wech en deure.

Op den 28^sten van sporkele, Vette Zondag zijnde, zoo was de stede altijdts vol vreempt garnison als nu Hyrsen, Schotten, Duytsche, Spanjaerden, zoo dat men byna niet dan vreemde aensichten en zach; aldus was de stede van Ypre in eenen schamelen tijdt. Den lasten dag van sporkele, Vette Maendag zijnde, maer niet anders dan voor voorseyde Spanjaerden; want de poorterie moeste schamelyk pappen overal, en niemand en hadde recreatie dan zy.

Op den Vastenavondt, wezende den eersten maerte, zoo en hielter niemand vastenavondt, maer zy zeere mal en brootdroncke liepen; de arme poorterie moeste daer op zien, en naer den noene zoo de heeren Schepenen-camere open was, en by eenen mosatgen moeste dat gedaen zijn, ofte by eenen vremden soldaet, was het schoon incarnaet laken van 't larige poffet, lanck meer dan ses ellen, gestolen ofte geweerd, 't welke wel weerd was 4-0-0, en 's avondts zoo liepender vele Spanjaerden mommen, maer de poorterie moeste daer op zien; aldus passeerde den eersten dag van maerte Vastenavondt.

In den vasten zoo hebben de Spanjaerden, houdende den vasten den meesten deel in eere gelijk Barbaristen; want den meesten deel eyeren en vleesch aten, zeggende dat zy het doen mogten.

Op den iiij van sporkele, donderdag zoo lagen de Oostendenaers op de Waesten-causie (kassyde) ontrent den mylesteen, en hebben sommige persoonen, komende van Rijssel, gevangen, te wetene Christiaen Lamoot, den ouden; Anceel

[p. 23]

Van Wervycke en den gekorenen prelaet Van Loo, by den raed van Staten geprononceert abt, en zynen name was heere Jan Snepgadt, eenen van de monicken van 't zelve clooster; ende hadde lange gestaen tot Rijssele te St. Morrissen; noch warender gevangen twee vrouwen: de weduwe Van Pauwels van de Steene, en de huysvrouwe van Jaques Kesseman en den bode van Rijssele, die ontliep, en meer personen; men zeide dat zy eene vrouwe vermoort hadden, en zoo haest als de mare voor zeker kwam tot Ypre zoo vergaderden wel 200 Spanjaerden, en trokken t'allen poorten uyt, en waren den nacht uyt, maer en hebben niemand gevonden. 's Anderdags waren op de Waesten-causie vermoort vier mannen, drie schenen te wezen arme zeven-vercoopers en den anderen eenen passagier; dus armen verdrietelyken tijdt was't.

Op den 2 van maerte, passeerden iiij vendelen Spaenjaerden door de stede te Meese-poorte in en ter Tourhoutpoorte uyt naer Boesinge, en van daer naer Loo. Op dezen tijd sprak men zeere dat het accoort by den koning van Spanje was geaccoordeert van Ingeland, want men zeide voor zeker dat tot Rijssel was Camerycke gepubliceert vyand; aldus verwachte men anders niet dan oorlooghe jegens Vranckrijk. Godt doe 't wel gaen!

Op den 4 van maerte, liepen de Oostendenaers op de rechte bane van Beselaere en vingen den bode van Gend met noch eenen manspersoon van Gend en eene vrouwe; zy hadden van den voornoemden man veel geld dat zy hem namen en noch eenige bagen en juweelen; alsdan lieten zy de vrauwe gaen, en noch eenen Waelschen soldaet met den bode van Gend; maer scheurden alle de brieven, die hy hadde, en deden hem zynen sweet-baey afdoen, en gingen

[p. 24]

deure met heer Daniel van 't clooster te Loo, maer 't en was den gecorenen prelaet niet, en noch toe hem Christiaen Lamoote, den ouden, zeere benauwt ende bedruckt mitsgaders Anceel van Wervicke en dien man van Gend en noch eenen bode die kwam van Brussele, dat waren vijf personen; deze Oostendenaers waren meest alle gecleet in Spanjaers abitten, die zy waer hier en daer vermoort hadden; aldus zoo was 't zorgelijk reisen en dat niemand en dorst buyten der stede gaen.

Op den 5^de van maerte, zoo is tot Duynkerke ghearriveert een schoon ingels schip met eenige ambasatten van Ingeland, alwaer eene van de principaelste van Ingeland mede was, eenen milord, en was een oudt man wel van 80 jaren, ontfangen zijnde met groote blijdschap; en van gelyke zoo warender diversche schepen met ostagiers tot Oostende met vele Ingelsche edelmans gearryveert om aldaer, zoo men zeide, binnen Oostende de ostagiers van onzen koning te ontfangen. Aldus hadde het volk van ons groote hoope van troost; want tot Antwerpen zoo gaf men dagelyks geld uytte datter onthier en alf vasten zouden gearriveert wezen ses coopvaerdy-schepen geladen met spaensch goed tot Antwerpen, lossende 't zelve voornoemde goed aen den werf ofte binder stede zonder schade ofte belet van Vlyssinge, ofte ter Maese, ofte te Oostende, of Lillo; want men zeide voor zeker dat in alle deze geuse steden en sterckten hun verboden was niemand aen te spreken ofte beschadigen.

Binnen deze weke en heeft men niet gehoort dan alle omme droufheyd en verdriet van den schamelen landsman, die over al ontrent Ypre zeere verlast was van alle natien

[p. 25]

van konings wege, ja zoo verlast dat sommige landslieden alles verlieten dat zy hadden en kwamen binder stede, en daer warender sommige soldaten, dewelke lagen op hunnen pacht, die tot Ypre kwamen zouken hunnen meester, en als zy die vonden, zoo deden zy de zelve met hun gaen zonder dat het magistraet daer dorste tegen zeggen, en daer warender sommige pachters die niet en gestonden met een pond groote daegs. Aldus armelyk stond het platte landt en de stede van gelyke.

Op den 12^sten maerte, Crake-zaterdag, kwamer eene ghyge in, die zeide datter kwaed volk was tusschen Hollebeke ende de Wasten-causie; zoo trocker mette zelve ghyge wel 100 Spanjaerden, en komende ter plaetse hebbender wel gevonden 18; de Spanjaerden dit ziende hebben alle meest de vlucht genomen, maer hebbender vier ofte vijf gekregen en metten avondt gebrocht in de stede, en men zeide dat het waren Ingelsche van Oostende, maer andere zeiden dat 't waren Hyrsen en Ingelsche, die over 's konings zyde dienden, 't welke waerachtig was, want zondag, 's anderdaegs, zoo trocken noch uytte wel vijftig Spanjaerden, en kregender wel vijf ofte ses Yrsen en Ingelsche van Langemarck, ende hebben die gebrocht voor den noene ter Zale, maer bin een hure ofte twee daernaer is hunnen capiteyn om hun gekomen, en heeft zoo schone aen den Spaenschen bevelhebber gesproken dat zy de laetste gevangene, dezen dag ingebrocht, uytgeeregen hebben; maer daer bleven d'ander noch in de gevangenisse.

Op dezen tijdt zoo wast den zorgelyksten tijdt die men vondt; want van de laetste gevangene, te wetene Christiaen Lamoot en noch drie toe hem en hoorde men noch tale noch teeken,

[p. 26]

zoo dat men vreesde dat zy ievers zouden vermoord zijn: daer en was op dezen tijdt geen ander gevoelen van hun; 't was zoo sorgelyk voor de cooplieden dat de schepen, die af kwamen van Cales en Duynkerke, niet en mochten komen zonder convoye, want waren alle aengesproken, en daer uyt genomen dat zy wilden, zoo datter sommige cooplieden de passagie van der stede schuwende waren; zoo kwalijk ginck't; ontrent Ypre, en binnen Bergen-ambacht en Vuerenambacht, zoo en was er niet eenen soldaet dan binder stede, 't welke voor de stede van Ypre en de casselerye groote schade was, want in Belle ende Belle-ambacht ende Ypreambacht waren van alle natien, te wetene Spaenjaerden, Duytsche, Walen, Ingelsche, Schotten en Yrsen te peerde en te voet, wel 20 duysent mannen.

Op den 13^sten van maerte, zoo was't eenen soberen Craken zondag; want voor dezen tijdt noyt geen soberder; want niet een coopman en kwamer binder stede of rondomme het ommeliggende garnisoen, maer den dag passeerde zonder swaerheyd. Op den eersten dag van de Ypre-mart, 't welke was op den 15^sten van maerte, 't welke niet en hadde gezien geweest voor dezen tijdt datter noyt laken noch geheel noch half en was op de Halle; want voor dezen tijdt zoo wasser altijdt wat, maer dit was den sobersten tijdt dat noyt en was gezien; het moeste t'samen met pacientie verdragen zijn, dit was den besten raet; maer de Spanjaerden deden alle dagen convoey voor de persoonen, maer daer kwamen luttel ofte geen.

Op den 16^sten zoo heeft men begonnen te stellen boven de vaute de zoete Lieve Vrouwe, en dat by de Spanjaerden tot groot leetwezen van der stede, gelijk zy moesten komen op-

[p. 27]

brengen de catholike religie, als of men voor hun inkompste alle Luteranen zouden geweest hebben; maer verbeid den tijdt, want alle dagen noch niet en zijn ten ende gekomen, want men zegt voor een claer spreekwoord: ‘Men mach den dag niet prysen voor hy gecomen is ten avondt.’ Godt doe 't wel gaen!

Op den 16^sten van maerte, zijnde 's woensdags in de Ypre-mart, zoo is er wat vrempts omme gegaen, te wetene binder stede, want de Spaenjaerden zeere verzochten vleesch te etene in dezen vasten, maer den bisschop die en heeft het niet geconsenteert, maer zy door valsche briefven, zoo zy zeiden, van den paus geconsenteert, begeirden mijnheere voocht en schepenen en door bedwang zoo verre als het in hun was, hebben 't geconsenteert, en het vleeschhuys heeft opengestaen, 't welke brocht eene groote confucie, tot groote schande; maer Godt zal de Spanjaerden alzoo helpen, alse in noot komen; niet jegenstaende elk mochte 't aenschouwen, 't zy mannen ofte ook vrouwen.

Op den 7^de maerte, op den donderdag in de Yper-Mart, zoo was geleyd den eersten steen van de kerke der Jesuwieten by die van der wet ofte iemand uyt hunnen name, te wetene van 't huys van Steene de Mol in de Montstrate, en hadde in voorleden tyde geweest een groot drapiershuys en daer naer een huwehuys, en gingen dacraf eene kerke fatsonneren tot Godts eere, ende tot vervorderinge van 't gemeene: maer met dat zy, die Jesuwieten, vereregen hadden, door het overlyden van den prior van Nepkerke, alle 't goedt, zoo hadden zy beter middelen dan zy van te voren hadden, en van gelyke zoo gebruykten zy alle het goed dat hun toegeleyd was van de abtdesse van Merckem,

[p. 28]

die noch levende was, maer hadde soberlyk om by te leven; door alle deze middelen zoo bestonden zy dit werck te maken, 't welke vele costen zal; altijdts was het begonnen.

Op den 8^sten van maerte, vrydag zijnde, zoo hebben de beenhouwers 't vleeschhuys niet open gedaen, waer omme den capiteyn de Campaengie en meer andere zeer gram waren, loopende gelijk een dul mensch, slaende sommige vleeshauwers, om dat zy de slooters niet en wilden geven, maer wilden hun excusie doen aen de heeren; en mijnheeren en konsten 't niet wederstaen en hebben't moeten laten geschieden jegens hunnen danck, en de vleeschhauwers hebben 't vleeschhuys moeten open doen en het zelve stofferen, 't welke voor Godt en voor alle menschen was groote zonde; want zelve buyten den vasten noyt het vleeshuys open en stond op eenen vrydag, en nu in den vasten.

Op den 22^sten van maerte, maendag zijnde, zoo passeerde door de stede Labysses cornette lichte peerden, en hadden lange gelegen op de Casselerie van Ypre; men zeide als zy zouden vertrecken dat zy naer Bapaume zouden trecken, maer trocken andersins af, om te gaen liggen naer Loo in Vuerenambacht, alzoo was 't land alle omme afgelopen.

Op dezen maendag, zoo was't Groote Gemeene vergaert, 't welke niet en hadde vergaert gezijn sedert dat het garnisoen van de spansche natie binder stede was gekomen, en daer wierter vele zaken gehandelt, eerst om eenen nieuwen tresorier, de welke noch zijnde den tijdt tegenwoordig, was Pr. Renier gecontinueert, aengaende van de accyscn te

[p. 29]

laten mette servise, was noch toegelaten op den ouden voet te collecteren en meer andere zaken gehandelt, zoo touserende de statuyten en van gelyke de weeserie met noch sommige requesten. Op dezen dag begonsten de Spanjaerden eene groote stellinge te maken voor de vaute om processie te dragen, zoo zy zeyden op Onzen-Vrouwendag half-maerte. Alle deze vier dagen hebben de Spanjaerden zeere gedaen wercken alle de wercklieden van der stede aen de stellinge voor de vaute, alwaer eenen autaer opgesteld wiert, en een breden steger van acht ofte tien voeten wijt. Alle deze zaken die zy uytleyden waren ten koste van der stede, en zouden op Onzen-Vrouwendag 's nuchtens processie dragen, en naer den noene groote zotheyd, hetwelke zy begonsten op Onzen-Vrauwen-avondt; metten avondt zoo reden zy te perde vermuseleert met fauvisagen en met witte eleederen, met tutten op hun hooft, met flambeelen en boorrellien wel tot den middel-nacht, en omtrent den zeven en half zoo kwamen speellieden, die zy van Ryssel ontboden hadden ende speelden op de stellinge lange poysen voor Ons-Vrouwenbeeld; met alle dusdanige manieren zoo brochten zy dezen Onze-Vrouwen-avondt deure, en om alle deze zaken te ziene zoo kwamen veel Spanjaerden van buyten, die de schamele poorters verlasten met te logieren, want in sommig huys zoo warender vijf oft zes.

Op Onzen-Vrauwedag half-maerte, vrydag zijnde, zoo begonsten zy metten dage de stellagie zeer te gaen behangen om hunne processie te vervorderen, ende boven op zoo wasser eenen autaer gemaekt en zeere verciert met kersen en kandelaren en de geheele stellayge behangen metten langen breden steger, alle met tapijdt; en daer liepen achter de strate twee compagnien masschers, te wetene: x ofte xii

[p. 30]

mannen fray geeleed met guellewe haren en met fraye trongien, met bellen aen de voeten, ende eenen met eene pype spelende en met een trommele, en dansten zeer fray met kromme stokxkens, die in tween bracken, en daer ik schryvere van deze in verwondert was; zy kwamen dansen te Predicaren in der kerke voor t' Heilig Sacrament, en trocken van daer me^t twee personen gecleet gelijk duyvels met blasen aen stocken, slaende de knegten om plaetse te maken waer zy dansten; daer was noch een ander compagnie gecleet gelijck Pragenaers in vrauwe-abyten met een gelyk trommelen en deden in het dansen zeer wel hun devoir.

Ontrent den 9, uren hebben sommige Spansche capiteynen den bisschop gaen halen in het Predicaers, en hebben hun processie begonnen, alwaer groote menigte van Spanjaerden mede gingen meest met keirsen, en tusschen hunlieden ginck de processie van de Predicairen, en achter hun binnen zoo gingen beide de companien van de twee dansen, 't welck zeer vreempt was, en zy drougen, t' waren eenige alfeeren, onze Lieve Vrauwe in een kleyn huyseken en daer naer het heylig Sacrament, en achter den bisschop doende de processie door de Mont-strate, Boter-strate, Aelststrate naer St. Maertens, alwaer deze dansen altijdts in de kerke speelden hunne personagie, en den bisschop dede de hoogmisse, en naer de hoogmisse zoo ginck de processie naer de mart, en den bisschop stelde 't Heylig Sacrament op eene tafel voor de stellagie, en hy met schoon spel van musique is boven op de stellagie gegaen, en daer voor het nieuw beeld sommige orasien gelesen, alwaer de Spaensche natie groote blijdschap gemaekt heeft, met fusseyen, schut-vieren, wielkens vul griex vier, dat geen kwaed en dede, getryompheert, waer mede de processie ende genomen heeft, en is weder

[p. 31]

naer de Predicaren gegaen. Naer den noene zoo slougen alle de trommelen van de xiij companien en hebben vergaert elk voor zynen alfeeren van der stede, en den meesten deel van 't garnisoen kwam met vliegende vendels ter mart, maekte daer met groot geluyt van schieten alle de spyzen in ordere, twee rysen groot allarme op elkanderen, 't welke zeer triomphant was, voor die zulk doen geerne zagen; maer den meesten deel van de poorterie hadden liever hun vertreck gezien, maer den tijdt en was niet gekomen. Alsdan dit allarme aldus gedaen zijnde, ontrent den 3 uren naer den noene, zijn zy van der mart getrocken, en zoo ze aen al met vliegende vendels de wachte van den commandant des avonds op gegaen was, en d'ander vertrocken, zoo kwamen de dansersen en dansers, die daer gedanst hadden, en op de stellaygie van gelyke; zoo heeft men corst daer naer voor Mynheere van Wiezes, aldaer de strate toegereedt was al met mes en aerde, eenen gans gaen binden tusschen twee staende zullen, by de beenen metten hoofde nederhangende; daer zijn gekomen te peerde wel 25 ofte 30 Spaenjaerden, al by drye ofte vier gelijk gecleet, d'eene partie gelijk Pollacken, d'ander gelijk Turken, d'ander gelijk Sweden, anderen gelijk Moren en sommige gelijk Juffrauwen, met parijsch toysele anne, metsgaders meest alle vermuseleert met fauvisagen van zeer trollich faetsoen; daer waren er in gelijck zots, en daer warender dry provosten met geschilderde stokken: blau en wit. Als den gans aldus getrocken was, de welke hadde afgetrocken, die gelijk eene juffrauwe gecleedt was, hebben alsdan den gans afgedaen en gegeven diezen afgetrocken hadde, bonden aen de coorde eene fraye levende catte en die maekte zulk een spel, slougen die zeer loopende met de peerden met vusten totter dood; daer naer die commissaris zaten: den coronel met eenige capiteynen, zittende op de

[p. 32]

banck voor Mijnheer van Wiezes, hebben den rinek gaen steken metter lancie, en den eersten in zot abyten drouch met de eerste den rynck zuyver weg, en alle de zuydtstrate stond zoo vol, en alle de vensteren van de huysen lagen al vol vrauwen en mannen, en tot Mijnheere van Wiezes lagen vele jonge dochters, ende als die vermuseleerde Spaenjaerden den rinck zuyver afstaken ofte touseerden cregen prijs: een paer handschoenen en som zyden nastelingen, die welke zy presenteerden metter lancie ter venster aen eenige jonge juffrauwen, en dat geduerde wel 3 uren tot den avond; bin dat de poorten gesloten waren zoo kwam een wagen met geld om de Spanjaerden te betalen een paey ende men dede de poorten open, en hadde convoy van xxx Walen, en als den wagen binnen was zoo sloot men weder omme de poorten toe; aldus verginck dezen dag met groote triomphe, maer deden de poorterie grooten kost, want daer was eene groote menigte vremde Spanjaerden binder stede by honderden; maer het was zeer schoon weder, ende metten avond trock elk in zijn logist.

Den 28, 29, 30^sten en de geheele maend van maerte, zoo sprak men zeere van 't vertrecken van 't garnisoen van 't Platte Land, want 't was qualijk mogelijk dat het volk zoude konnen langer lyden, duer dat elk madt was, zoo 't scheen voor de waerheyd dat al zoetelyk zoude schynen te gebeuren; want van Meesene zoo trocken de Duytsehe, en van gelyke van Wervicke, zoo dede van Dickebusch een vendele van dc 2 Spaenjaerds, en men zeyde dat den pays niet deure en zoude gaen; Christiaen Lancoot kwam dezer weke uytter gevangenisse van Oostende, maer Anceel van Wervicke vermoordden zy, op een half myle naer by Oostende, zeer jammerlijk.

[p. 33]

Op den 3^den april, zoo was't den eersten zondag van der maend van april, en 't was geboden processie generael, alzoo 't wel over 4 maenden geweest hadde ten verzouke van Zijn Altese. Om dat 't vul weder was zoo drouch men 't Heylig Sacrament door de Clooster-poorte, daer den ommeganck alzoo wederomme in de kerke te S^te-Maerten keerde; naer de processie zoo was heer Jan Snepgat, religieus van 't clooster van Loo gewijdt abt van Loo, en daer meenden wel ander te zyne, maer van deze zoo en bemonde men niet; op den noene zoo luyde een half ure te S^te-Maertens, en achter den noene ende 's avondts de vigelie en uytvaert van den overledenen abt, alzoo het costume altijdts is, dat men geen uytvaerden en doet over eenige abten dan 's anderdags naer het wyden van den nieuwen prelaet; aldus zoo verwachtte den schamelen mensch de uytvaert.

Op den 4^den van april, zoo was de uytvaert gedaen van den overleden abt van Loo, en den nieuwen prelaet dede de messe van de zelve voornoemde uytvaert zeer solemneel, want men zanck de misse met musique en naer den dienst zoo dede men het achter-officie, en men dede de arme menschen van der stede schoone almoesen, want daer wierder in de kerke gedeelt 400 brooden, en voor der kerke deure warender buyten gehangen dry schilden; in de middele de wapen van den overleden, en boven de wapen van den bisschop, en in den middele de wapen van den nieuwen prelaet, heer Jan Snepgat.

Op dezen tijdt zoo was Zijn Altese gekomen tot Brugge, en men sprak wederomme van 't vertrecken van de soldaten tot 4 regimenten, al Spanjaerden, maer wat 't zijn zal staet onseker.

[p. 34]

Op den 6^den april, isser eene vremde zake gebeurt t' Ypre aen een Jeroen Van der Strate, genaempt Paternosterman, naer zijn ouders name. Geleden ontrent eene maend ofte ses weken, werd van den wagen van Rijssel genomen sommige coopmans-goed, onder welke Jeroen verloos een pack saeygaren, en op den eersten dag van april bevondt zich zijn garen by eene vrouwe van Dixmude, die 't t' Ypre brochte te kopen, en hy het ziende heeft 't zelve, present 2 poorters, aenveerd en zijn goet genomen, en 's anderdaegs zoo was de vrouwe gevangen; nu op den vijfsten april is gekomen eenen viandier van Dixmude aen den gouverneur Iterpita tot Ypre, heeft verzocht dezen Jeroen gevangen te hebben, 't welke zoo gebeurt is. De Spanjaerden hebben hem uytten huyse gehaelt, en gestelt aen de cortegarde op de mart, hem bevelende van daer niet te gane voor hy zoude den viandier zijn garen, zoo hy zeide, wederom gegeven hebben; hy Jeroen zeide dat het zijn goet was en dat hy dat vervrocht hadde; niet tegenstaende wat de wet hemlieden, de Spanjaerden, moeyde, zy hebben hem gehouden voor de cortegarde van den vj dag en nacht totten vij naer den noene; maer dan ontrochte hy met voorsprake en borge.

Bin deze tegenwoordige weke ten halfven, zoo isser tot Duynkerke een schip uyt Holland gearriveert met caes en ander hollandts goed, en liggende onder de oorlochschepen, de bootsgezellen en de schippers hunne vaerde gaende; bin corten tijdt daer naer zoo is geoperreert, gelijk over ander tyden op de stockaden voor Antwerpen gebeurde: 't was bedroch, het vier isser in gekomen en mede zijn sommige oorloochschepen in stukken gesprongen en derclijk geschent en veel volk mede dood gebleven; dit is waerachtig.

[p. 35]

Op den 9^sten april zoo lichte op de Spaenjaerden, die tot Waesten gelegen hadden langen tijdt, en daer en bleef niet cenen; zy passeerden meest alle duer de stede, en van Dickebusch zoo lichten zy ook, en men hadde gevoelen dat zy zoo uytter stede lichten zoude; op dezen dag was't marckdag.

Op den 11^sten van april, 's maendags in de goede weke, zoo waren de poorten 's nuchtens tot by den 8 uren gesloten; daer was een Spaenjaerd gequetst van der nacht, en men wilde weten wie dat zelve zoude gedaen hebben, en als de poorten open waren zoo kwam den geweldigen prevost van 't regiment van de nieuwe laste Spaenjaerden, en haelde twee gevangen Spaenjaerden liggende in de gevangenisse van die te Waesten gelegen hadden, en hadden sommige pachtgoên verbrand in de zeven gilden van Waesten, en hy ginck met deze naer Vlamertinge om te justicieren, ende daer warender twee dewelke waren van den quartier, die te Belle lagen, ende hadden dood geschoten hunnen capiteyn, en als zy uytter gevangenisse gehaelt waren, passeerden zy voor de beelde van Marie, nieuweliks gestelt boven de faucte; de Spaensche priesteren, die met hun gingen met een deel Spanjaerden en den capiteyn de Compinge, zeiden hun: ‘Doet uw devosie!’ En zy deden't, en opstaende daer op de mart zijn voortgegaen, en corts daer naer waren zy gehangen en verworcht aen eenen boom tusschen de ramparde van Brugge.

Op den Schorten Woensdag zoo begonsten de Spaenjaerden gereedtschap te maken in't gasthuys, op de mart, om 's anderdags Witten Donderdag te vieren en leenden allomme het schoonste tapijdt en schoone fluweelen cappen, en de wercklieden van der stede timmerden alle zeere, en op de

[p. 36]

zuytzyde van den choor buyten den choor daer maekten zy een tooch.

Op den Witten Donderdag, den 14^sten van april, naer den noene, zoo deden zy zeer vele groote menigte wassen keerssen bernen en flambeelen, en 't wasser zeer costelijk; want zy de trappen al hadden gedeckt met roô fluwen cappen en tornikelen, en op elke zyde van den autaer, die hooge stond wel xii ofte meer trappen, stond beneden op de oostzyde, alle gemaekt en fray gecleed, Salamon, zyn ingemond met beyde de vrauwen van de kinderen, het eene dood, en op d'ander zyde het beeld van Onzen Heere, zittende aen S^te Jacops put, en het vrauwken van Samarie, en buyten de kerke zoo ginck Judas mette busse, en aen eenen vlienderboom eenen duyvel zittende in zyn nocke, 't welke een zeer gruwelyke dinck was om te ziene, en 't waren al personagien, eene manspersoone groot; en voor den tooch binnen stonden iiij soldaten, alle in de wapenen, elk met visieren an't hooft gesloten, met een halebarde in de hand, en achter 't sermoen van de fremineuren zoo ginker zeer veel volk de zeven kerken, en in 't Gasthuys konste zeer kwalyk uyt ofte in, om de menigte van den volke. Nota, om dies wille dat men zeere gesproken hadde van het vertrecken van de Spaenjaerden, maer 't was nu wederomme al suys, zoo zeyde men dat hun verboden was te geselen op den Witten Donderdag, maer 's avondts de beeorelyke wachte opkomende al met slepende spiessen en roers, die contrarie dragende vendel ook slepende; zoo stelde men de cramen om de lazerese menschen naer costume, maer omtrent den 10 uren zoo warender eenige die gingen processiewijs met flambeelen styllachtig, en onderhielden noch hunne oude costume, vermuseleert hem lieden

[p. 37]

over schouder slaende, alzoo zy in 't jaer 72 deden, als zy t'Ypre ook waren.

Op den 15^sten april, Goeden Vrydag zijnde, heeft men 's nuchtens de passie gepreeckt te Sinte Maertens, Rolle den S^te-Jans broêre, en pater Godefridus, jesuwiet tot S^te-Pieters, beide den vijf uren beginnende naer oude costume, en de Spanjaerden gingen zeer de zeven kerken; de gevangene riepen: ‘Geeft de arme gevangene brood!’ alzoo men van ouds tyden 't zelve gewoene was te doene; maer het gemeene volk en was van de Spanjaerds niet te min gequolen, en moeste met Onzen Heere en met zijn Lieve Moeder pacientie leeren, want wie hy zoude geweest hebben binder stede en zoude niet gezeyd hebben dat hy de Spanjaerden zoo lange binder stede zoude hebben gelogeert en zoo vele...; maer elk verbeyde eens verlossinge met Godts hulpe. Op den Goeden Vrydag 's avondts, tusschen 9 ofte 10, zoo passeerder noch eens de geselaers, maer luttel, en daer was eenen die drouch een groot cruys gelyk dat staet in de middele van de kerke, en ginck daer mede de 7 kerken; aldus zoo onderhielden sommige zulke vremde manieren, maer niemand geoordeeld hadde beter te zijn eerbaerlijk te leven.

Op den 17^sten april zoo was 't Passchen, ende daer en gebeurde niet dat weert was te schryven anders dan dat het volk hem devotelijk totter kerke vouchde, maer luttel Spanjaerden; want 't scheen dat zy niet veel van den Passchen en maekten, maer bedreven altijdts hun hoererie, zoo wel op den Paschdag als op den Goeden Vrydag; alle dagen gebruykten zy tot kwaedtheyd, zoo wel in den Vasten als achter Passchen. Godt wilt hun de oogen des verstandts

[p. 38]

open doen en dat zy bekennen hun kwaed en goddeloos leven.

Op dezen tijdt sprak men wederomme van 't vertrecken, men zeide datter twee regimenten op moesten; want het stond zeer wel om dat alle steden daer Ingelsche inlagen zouden overcommen, en dat men se met Spaensche soldaten zoude garnisoenen en bemannen; maer met dat men menige leugenen hadden gelogen, men zal 't zien.

Den 28-29^sten by de Passchen mesdagen en is niet zonderlinge geschiet anders dan dat de soldaten van langs te moeijelyker waren om te dienen, want zy van langs te stouter werden. Den 21^sten van april kwammer zeer goede maren van over alle zyden, datter binnen Oostende getrocken waren met den grave van Egmont, den marquys de Rente, Montengy, amyrael van der zee, en met Lamoote, wel 50 vendelen Walen, en men zeide dat het accoort van den Ingelsman met den koning veraccoordeert was, en dat alle de steden die met Ingelsche waren gegarnisoent Walen ontfangen zouden, en dat Zijn Altese gekomen was te Oudenburg van Brugge. Aldus van de mare was 't volk zeer verblijd, maer voor rechte zekerheyd en was men noch niet verzekert, maer elk hoopte dat waer zoude wezen, en men verwachte op S^te-Maresdach eene generale monsteringe, zoo van Walen, Duytsche, Spanjaerden, Italianen en andere natien, en elk hadde hope van 't vertrecken. Op den 22^sten van april, passeerde een vendele Walen door de stede, en 't was een zeer groot vendele wel van 140 mannen fray volk, en trock naer 't Noortkwartier.

Op den 26^sten april was den auditeur generael gekomen binnen Ypre van de Spanjaerden, gelogiert tot P^r Emeloot,

[p. 39]

ende 't scheen men zoude wonder bedreven hebben van recht over de soldaten te doene; maer vele uytgegeven ende luttel ontfaen, immers hy kwam in de camere van de Heeren van der stede, maer beloofde wondere; niet te min, op den 27^sten april, zoo wasser 's nuchtens eenen Spaenschen soldaet uytte vangenisse gehaelt, die tot Vlamertinge gemeriteert hadde de dood; want hy hadde zijn corporael ofte sergeant dood gesteken, en reedt op een peerd zijn handen gebonden, en eenen Spaenschen priester te peerde aen zyne zyde metten geweldigen aen zyne zyde van den auditeur, en den officier van den zelven auditeur, eenen Duytschman, en trocken zoo naer Vlamertinge, alwaer zeer ras het recht volkomen wiert; hy wiert mette coorde van levende lyve ter dood gebrocht: een kwaed knegt te min.

Op den zelven dag wasser omme geslegen mette trommels dat alle de soldaten ter mart zouden komen; vele Spanjaerden kwamen voor P^r Imeloots huys op de mart. Dan heeft den auditeur gaen doen een vertooch van konings wege aen de zelve soldaten, hun vermanende dat zy zouden willen vrome soldaten wezen, en niemand ongelijk doen, maer zouden met een goed leven verwachten victorie. Hy stond hooge op het stegerken van P^r Imeloots huys op de mart, het welke wel geduerde by een half ure; aldus was het al gedaen ende niet gedaen; voor hun en was geen vermaen ofte ordonnancie te maken, zy wilden niemant obeligeren; want zy vol hoverdie waren.

Op dezen 27^sten van april kwam er wederomme goede maren, want men zeyde dat de ambasadeurs van de koninginne van Ingelandt tot Brugge gekomen waren en brochten rapport van 't gebesoyngierde, naer dat zy niet en

[p. 40]

mochten hebben zoo zy begeert zouden, de zaken avoyerende daer op dat als zy te S^te Cathelyne by andere waren, en zouden ontfangen het konings volk binnen Oostende, en men zeyde dat het konings volk daer in gaen zoude metten eersten meye; Godt lof.

Op den 29^sten van april, vrydag zijnde, hebben de trommelen van alle de 13 vendelen Spanjaerden zeer vrouch omme geslegen, en gingen monsteren; 's nuchtens ten iiij uren en half deden zy de poorten wat open om de coybeesten wat uyt te gane, maer sloten die zeer haest toe wederomme, en trocken al naer S^te Jaeopskerke, alwaer de monsteringe geschiede, en omme dieswille dat de kerke zoo vol vulheyd van hunlieden was van hun gevoucht en pissen, zoo warender vijf ofte ses groote cuypen in de kerke gestelt om daer in hunne vulheyd te doene, en ontrent den acht uren wasser gemonstert, die de wachte hadden, en men dede de poorten open, en 't was ontrent den vijf uren naer den noene eer dat het al was gemonstert.

Op den eersten meye, zondag zijnde, S^te Philips en S^te Jacopsdag, zoo was alsdan gccontinueert de processie generael zoo men wel vijf maenden ofte meer hadden gedregen, om God te bidden om zijn heylige genade, maer men moet altijdts bidden zonder ophouden met een vast betrouwen en geloove, maer 't en geliefde Godt alsnoch niet zijn gramschap af te leggen, maer die vromelijk bidt zal vererygen, die weidelijk strijdt zal viktorie hebben; maer 's avondts als de wachte van de Spanjaerds opginck kwamen met 2 vendelen naer costume, midts dat zy voor hun capiteyns deure hadden meyen geplant, zoo zy in alle wulpscheden gemest en gequeekt waren, hebben in de parade daer naer alle hunne spiessen moeye gemaekt met blommen, en in elke

[p. 41]

spiesse was een viscie gebonden, en alle roers waren vol cruyt gesteken, daer duere zy ter mart zijnde vier hebben gegeven, 't welk zeer vreemt was om ziene, en lange spoogen, en achter naer zoo losten zy hun roers en de spiessen mede; en noch op den derden dag van meye zoo plantte men noch meyen, en maekte in de droufheid van de arme poorterie hunne genouchten. Godt wilt hun vergeven.

Op den 4^den van meye, zoo wasser eenen Spaensche soldaet, de welke hadde gestolen een coe aen Jan Cabillau, ende dat over drie dagen, en de zelve geslegen in de Croone, en aldaer achterhaelt; den zelven gevangen zijnde heeft op dezen dag met hulpe van andere hem ontmaekt uytter gevangenisse op de maert, en weg geloepen zonder geweire; naer dat de poorten gesloten waren, is metten heere van der stadt en met hulpe van den capiteyn De Campaeyge gevangen wederomme en in de Zoutkeete in de Monstrate verborgen; daer naer geleedt ter Zale in sterke vangenisse, en de poorten waren ontrent twee uren gesloten. Men sprak wonderlijk van den pays, maer niemand en wiste noch hoe 't draeyen zoude; daer was tot Brugge gearriveert ofte gekomen een groot M^r Spaenjaert, die men zeyde den bastaerd van onzen genadigen koning, Philips van Spanje, om welke compste men tot Brugge maekte groote triomphe en grooten kost, en elk sprak zijn gevoelen van dezen en van 't accoord: daer waren persoonen die zeere in twyfel waren; maer Godt werkt boven gevoelen.

Op den 7^sten meye ontrent den noene zoo was gelast geen peerden ofte wagens uyt te ryden ter poorte, en wat vóór den avondt zoo was een gebodt alle die peerden en wagens hadden ter mart te komen met de zelve op groote

[p. 42]

boete, en 't was om te gaen wech voeren alle de zieken van het gasthuys, waer in het volk wat verblijdde, hoopende dat de reste na eenigen tijdt zoude volgen; God geeft gratie.

Op den 8^sten van meye trocken die zieken uyt 't gasthuys alle wech op 9 ofte 10 wagens, en Itorpyta trock mede, die men hiet den gouverneur, met alle zijn packerie, en die schepen van Sluys trocken met den admiraels volk, Walen zijnde, te schepen, en daer warender wel 40 vendels, en men zeide dat zy in zee steken zouden; van gelyke zeide men dat tot Brugge eenige ambassaten van Oostende gekomen waren.

Op den 10^sten meye vergadert zijnde in goed gezelschap P^r Plankaert, schepene ten dien tyde van der stede, Michiel de Visch vercocht en gaf xxxij razieren paerdeboonen, 's anderdags binder stede te leveren voor een ossecalf van twee tanden; 't mochte te gelde waert zijn ontrent ses pond groote; deze boonen zouden 't jaer voorleden in wedemaend gegolden hebben iiij ℔ groote de raziere, en noch zoude men daer omme gebeden hebben; dus zoude voor dit calf ten dien tyde gegeven zijn ofte zoude 't geld daer af gemaekt hebben tot eender somme 128 ℔ gr.

Op den 16^sten meye, kwamen meest alle de capiteynen t' huys t' Ypre, want daer hadden lange maer twee capiteynen tot Ypre gezijn van xiij; 't lange haken van 't gemeene was zoo groot dat het ongelovelijk was, daer dat het zoo lange geduerde en dat den schoonen zomer aldus passeerde; maer 't vertrecken van hun moeste wel met patientie verbeyd wezen.

[p. 43]

Alle de weke zoo sprak men zeere van de compste van den nieuwen gouverneur, want men zeide dat Itorpyta ginck gouverneur zijn van Sluys, en dezen gouverneur was een jongman, men zeide dat hy was eens graven zone. Op den 19^sten van meye ginker weder omme een mare dat alle het volk uytten lande moeste, en dat 't accoort met de Ingelsche gedaen was, en in teeken van dien zeide men van geloofwaerdige persoonen te weten dat de koninginne gezonden hadde met hun ambassadeurs, die weder omme tot Brugge gekomen waren, mede brengende ontrent 50 vette schapen uyt Ingeland, en een uytnemenden vetten osse, 't welke al genomen was voor een goed teeken.

Op den 20^sten van meye wasser eenen van de Spaensche capiteynen gelogeert tot Jan van der Camers, wiens knegt, ontrent xviij jaren oudt, geboren van Utrecht, een goed coopmans zone was, die niet en hadde willen doogen in zijn jongheyd, daer omme dat hy hemlieden begeven hadde om motsage te zyne van zulke tiranen, en dezen knegt hadde wat gedaen dat zynen capiteyn meshaechde; wechgeloopen zijnde om de furie van zynen meester te schuwene, hem gevonden hebbende duer 't wrougen van een poortere, Adriaen van Duersten, heeft de capiteyn hem geslegen, liggende op eene leere gebonden, daer binden hove ofte huyse, dat hy 's nachts daer af is gestorven en de weireld gepasseert, en den capiteyn 't zelve 's nuchtens hoorende is met vier peerden de stadt uytgereden, 't welke hem van geenen noot en was, want zy onder niemandts correctie en stonden.

Op den 21^sten meye, zoo ginker wonderlyke maren; men sprak wederomme van 't accoort en van Vlissingen daer

[p. 44]

de Ingelsche hadden sommige poorters dood geslegen, en de Staten van Holland hadden geleyd binnen Middelburch zeker peerdevolk jegens die van Vlissinge en Rammeken, daer Ingelsche in waren; want zy vreesden dat de Ingelsche alle sterckten over zouden geven in konings handen, zoo men zeer hoopte over konings zyde; van gelyke waren de Geusen van Biervliet gekomen met eenige schepen in Hulstambacht; uyt de schepen loopende in 't land, hebben gevangen wel 100 boeren, en terstond t' schepe gedaen en deure gezonden naer Biervliet, en zijn wederomme in het landt gekomen, ende verstouten hun door dat zy geene resistentie vonden; maer daer gerochte eenen capiteyn van het koningsvolk met 2 vendelen voetknegten en 50 peerden, en heeft op hun gesmeten; maer zy namen de vlucht loopende naer hun schepen, komende ziende dat 't leech watere was, en dat hun schepen op 't sant zaten, moesten hun ter werre stellen, en daer wierter wel 50 verslegen, en wel 100 vermoort, en vele gevangen en gezonden naer Brugge aen Zijn Altese.

Op den 21^sten meye wasser een placaet van konings wege uytgeroepen en 't was een placaet dat noyt gehoort en was: alle zaken van landlabuer, als metsers, tigeldeckers, temmerlieden, wevers, vulders en alle ambachten meest wierden al van koningswege getaxeert door dien dat de daghuren zoo exsesif waren, van xx ℒ groote daegs, zoo wasser by den raed van State en by zyne Maj^t hier in voorzien op groote punicie, die der contrarie deden; van peerden die ter hure gaen x stuivers 's daechs, van peysteren xij groote, in herbergen te slapen ij groote den nacht, en veel meer andere zaken; indien het scherpelijk onderhouden werd, 't zoude zeer wel gaen.

[p. 45]

Op den 24^sten van meye, als men den dienst in de kerke van St. Nicolays metten Cruysen den heeren van der wet bin dat men de misse dede, die zy hoorden, kwam een blyde mare voor de stede en 't gemeene; want 't vertreck van de Spaensche soldaten was zeker, want den opperkwartiermeester was gekomen.

Op den 25^sten van meye vercochten de soldaten alderhande goed metten trommele, en deden repareren hunne carretten en wagens, makende alle gereedtschap om ras te vertrecken, maer 't zoude wel twee ofte dry dagen wezen; want zy moesten noch geld ontfangen om alle hun goed dat beleyd was in den wouckere te lossen. Het gemeene was zeer verblijdt dat het eens verlost zoude wezen van de slavernie van de Spaensche sineurs, die acht jaersche maenden de schamele poorterie verdruckt hadden; men zeyde dat zy van het platte land van gelyke vertrecken zouden; maer daer en was geen zekerheyd noch af; maer men hoopte vastelijk dat 't zelve gebeuren zoude, en daer waren persoonen gekomen van Cales, die zeiden voor zeker dat men tot Cales zoo groote blochuysen en sterckten maekten dat alle het gemeene moeste wercken aen de stadt, zoo dat 't scheen dat den gouverneur verwachte siege voor de zelve, want zy noch vier companien volk ingenomen hadden en van gelyke liep in 't woord dat alle het volk zijn vertreek zoude nemen naer de reviere van Grevelinge. God bewaerse!

Op den heyligen Assencionsdag, wesende den 26 meye, zoo continueerde noch altijdts het vertrecken van de Spanjaerden, maer het ginker wat tragelyker voort dan men meende, want als de mare kwam, 't scheen zy zouden terstond vertrecken, maer het vertouven kwam dat zy beyden naer den

[p. 46]

coronel, en men zeyde zoo haest als hy komen was, zouden 's anderdags vertrecken; maer zy maekten altijdts gereedtschap, de soldaten; dezen Assencionsdag en gebeurde niet anders.

Op den 27^sten meye, zoo was 't Assentionsmart naer costume, maer niet alzoo 't op ander tyden geweest hadde, maer was altoens bekend gansch Europa doore, maer nu tegenwoordig zoo was 't wel 10 mael mindere dan een zaterdag plach te zyne; want het placht te zyne de mart van peerden, coeyen, calvers, swynen en ander beestialen, op de Halle menigte van hondert lakens, waer af alsnu geen memorie by naest en was, immers men onderhielt op de Halle te spelen mette schalmeyen, ende van gelyke stonden de cramen ter mart, en hadden wat te meerder vente mette vremde soldaten en die soldaten van der stede, om dat het stond op 't vertrecken, alzoo het apparent was, en dat zeere corts.

Op dezen dag passcerde door de stede Jan Dumont, opkwartiermeester van den legere, en den wijn was hem gepresenteert van de wet en trock metten forrier-majoor van de Spanjaerds van de xiiij vendelen van Ypre naer 't Noordkwartier, en men zeide dat alle geheel de macht van den ganschen legere zoude ontrent de stede van Nieuport vergaderen, en het volk van der stede hoorde dat Vuerne in 't Noort al vol zoude komen, zoo trock ofte zant elken om zyne vette beesten naer Vurenambacht; en 't was al vol crijgsvolk van 't oosten afkomende. Die van der stede van Ypre moesten leveren te schepen naer 't zelve kwartier x duyst mutsaerts, en de casselerie die moeste leveren xv duyst om allomme de hutten te maken daer den legere zoude voren vallen; men sprak zeere dat de armeye des

[p. 47]

konings van Spanje zeer by deze landen was, door dien dat den wint wel 14 dagen zeer bequam geweest hadde om af te komen van Spanje, en dat den schonen zomere zoo verre in gegaen was zonder iets te doene, door dien dat men altijdts van t' accorderen sprak en men zeide dat 't al veraccoordeert was.

Op den 29^sten meye, zondag zijnde, zoo ontrent den noene passeerder door de stede, inkomende langs de Meesepoorte, vijf vendelen Spaensche soldaten, komende van Kemmele, Wulverghem, Nipkerke en Steenwercke, en trocken de Tourhoutpoorte uyt met open vendele; 's nuchtens passeerden noch eenige vendelen op de zyde van de Boterpoorte. Daer was groot gevoelen dat 't volk van Ypre ook wechgaen zoude corts; want men laedde altijdts zeer houdt en gluy den meesten deel van dezen dag.

's Avondts ontrent den ses uren is gekomen den nieuwen meester du camp ofte den coronel, wel met xx peerden, en was gelogeert tot Correctes, en men verwachte nu alle dage 't vertrecken.

Op den 30^sten meye, was gedaen de rekeninge van der stede by P^r Renier, tresorier der vergaderinge van schepen raden, en raden van xxvij, en dat om dat men van deze weke zoude vermaken by commissarissen de Wet, en deze rekeninge was generael al het gonne de stede ontfangen en uytgegeven hadde sidert de reductie om kennelijk te maken aen commissarissen de armoede van der stede, en was bevonden meer uytgegeven dan ontfangen, tot half maerte 88, de somme van lxxiij duyst vier hondert ponden parisise. De reden was den poorters wel kennelijk, die deze vier

[p. 48]

jaren hadden zeer verlast geweest met groote swaren last, dat onverdragelijk was, van soldaten en andere costen.

's Avondts op dezen dag zoo maekten de soldaten groote gereedtschap om 's anderdags te vertrecken, zoo men zeide, maer men hadde het zelve gedaen wel over twee dagen, zoo dat zy op dezen dag noch niet en vertrocken, maer door alle gereedtschap die men maekte zoo gevoelde men wel dat zy zeer haest vertrecken zouden door dat men alle peerden en wagens arresteerde, die binder stede waren.

Op den lasten meye, 's nuchtens, ontrent den 9 uren, kwamen meest alle de pachters van Elverdinge en Vlamertinge gevlucht met hunne beesten en alle dat zy hadden naer de stede; de redens waren deze, dat alle de Spaensche soldaten van hun moesten vertrecken, want alle de trommelen sloegen om buyten op te lichten, ende de zelve soldaten wel wetende datter noch 's dachs daer zeer vele vendelen paseren zouden, zeyden en rieden dat elk rumen zoude dat hy conste; en in teeken van dien daer warender sommige soldaten die hielpen hun hunlieder bestiael dryven naer de stede. 's Nuchtens den lasten meye, passeerden twee vendels van buyten omme de stede, maer zeer cort naer een zoo passeerden twee mael drye vendelen t' samen met groote menigte van carren, zeer wel voorzien, maer hadden eenige dochters van te lande waert met hun, en trocken door de stede naer Langemarck ter Tourhoutpoorte uyt met vele hoeren en motsagen, en het waren sterke vendelen, wel ontrent 100 mannen sterck, veel meerder dan t'Yper lagen, want zy waren laest gekomen, en daer wasser vele gestorven, zoo waren de getalen van de vendelen gemindert, en zoo gevult.

[p. 49]

Op den eersten juny ofte wedemaend, woensdag, ende dachs te vooren den lasten meye, zoo wasser een gebodt gedaen ten verzoeke van het garnisoen, dat geen poorters ofte ingezetenen en zouden aftrecken ofte aenraden eenen motsatgen, ofte jongen van de Spaensche soldaten, hunnen meester te ontgane ofte ontlopen, op groote boete wie der contrarie dede, waer door men zeer wel gevoelde 't vertreck van de Spanjaerden; van gelyke zonder trommele te slane zoo vermaend was, veel van de princepaelste poorters van der wachte van de poorterie, om 's anderdaegs, te weten den eersten wedemaend, metten dage ter mart te zyne om zorge te dragen van der wachte. 's Nuchtens met dat 't dach was hebben de trommelen zeere geslegen overal om, en voor de eerste reyse om dat alle Spanjaerden sich zouden gereedt maken om te vertrecken, waer in dat 't gemeene en de heeren zeere verblijdt waren, en ontrent den iiij uren warender zeer vele met hun geweire, met packen en zacken gereedt om te vertrecken, gaende elk voor zijn alfeeres duere, verbeidende den tweeden trommelslach. Vele poorterie met de ordonnantie-capiteynen staende voor 't Besant, zoo is Joncker Guillaume Van der Kerkhove gegaen met sommige notable poorters naer de cortegarde van de Spanjaerden, ziende de sleutels hangen naer coustume aen de duere van de cortegarde, vragede of zy de sleutels beliefden te geven in handen van de borgerie; zy antwoorden: ‘Neen wy! want de poorten moeten van ons open gedaen wezen als het ons belieft, en dat gedaen zijnde zullen die leveren in handen der genen die ons de zelve gegeven hebben.’ Dit gebeurde corts naer den vier uren 's nuchtens en bin corten tijdt hebben zy open gedaen vier poorten: de Meesepoorte, Tourhoutpoorte, Boesinck- en Boterpoorte, die bestellende met gewonelyke wachte, bringende daer naer de sleutels van der stede-poorten

[p. 50]

t'samen in handen van Mijnheer voocht en schepenen, die hemlieden den wijn presenteerden; ontrent den ses uren zoo trock de wachte van de poorterie naer de vier poorten, die open gedaen waren en de Spaensche wachte kwamen naer de maert; alle vendelen kwamen naer de cortegarde op de mart by 't Gasthuys, en vergaerden al byeen, elk met zynen capiteyn, den nieuwen Governadoen, ofte Meter du Camp, den zoone van den hertoge ofte grave van Nazarette, Spaenjaerd, gekomen over twee dagen, zittende naer het inbijdt te peerde, rydende en regard nemende om 't volk byeen te crygen, zoo heeft men alle het carroy, 't welke uytnemende groot was, zoo van hunlieder eygen wagens als die de stede en de casselerie moeste leveren, wel gestoffeert van menigte van packen en vele hoeren, nochtans trocken vele te schepen; deze menigte wagens zijn alle de Tourhoutpoorte uytgereden, en gingen staen zeer lanck streckende op de Dixmudestraet, verbeydende aldaer het garnisoen; 't liep in 't woort dat alle Spaensche garnisoenen, die 's avondts te voren waren gekomen tot Dickebusch, Vlamertinge en Elverdinge, wel 20 vendelen, zouden daer ter stede met 't garnisoen van Ypre vertrecken, maer naer den ses uren zoo cloptet zeere op de kerke ter Boterpoorte; elkeen meende dat de 20 vendelen zouden gepasseert hebben door de stede, maer daer kwam'er maer drye, die van dit regiment waren, en de reste van de 20 vendelen trocken naer Steenstrate, en alzoo naer Woumen, alwaer de vergaringe van de Spaensche en Duytsche gebeuren moeste, wel van xvi regimenten. Deze drye vendelen binder stede, zijnde ter maert gekomen, stelleden hunlieden by den hoop, zoo heeft men gereedtschap gaen maken om te marseeren en den trommele slouch den derde mael, en altijts trocker noch wagens naer die buyten stonden, en verbeyden aldus den Meter du Camp met den

[p. 51]

kwartiermeester ter mart, alle het garnisoen, separerende de musschettiers, stellende voor de Halle naer de vaute, en vele hagebusschiers voor den Hoorne; zoo begonsten zy te marcheerene naer het Vleeschuys, door de Aelstrate, daer naer acht trommelen en acht alfieren, elk met zijn vendele; noch wederomme acht vendelen: elk vendel hadde zijn knegt, voor hem dragende zynen vlederstaf; dan wederomme vele spieseniers, en achter drie ofte vier eapiteynen met de arrieregarde, passerende veel meer dan een groot half ure zonder het carroy, alzoo was de stede bloot binnen corten tijdt, die met hun hadde gequelt geweest acht jaersche maenden en iiij dagen, want zy binnen Ypre kwamen, xviij vendelen, op St.-Michielavond in 't jaer 87. Als zy vertrocken waren, zoo schenen allomme de straten vul vieren van alle de bedden, daer zy op gelegen hadden; want zy vulle creaturen zijn vul stanck en corruptie, door hunne pocken en vulligheid van hunne hoeren. Dit is 't vertrecken van de xiij vendelen Spanjaerden uyt Ypre; God lof!

Op den zelven dag van 't vertrecken van den garnisoene, drye ofte vier uren daer naer, zoo begonsten de arme landslieden, die gevlucht waren van Vlamertinge, Elverdinge en meer andereplaetsen, binnen der stede met hun lieder bestiael, uyt vreese van de comste van het nieuw volk, dat men verwachte, en dezen dag gepasseert, zoo hoorende dat deze xxij vendelen wech waren, zijn naer huis gegaen, zom met hunne beesten; nu omtrent den 3 uren naer den noene zoo clopte het zeere op de kerke om te toogen met het ordinaire teeken of 't voet- volk ofte peerdevolk was, zoo zach men dat het was peerdevolk, en mits dat de soldaten, Spaensche knegten, vertrocken waren, zoo vonden de heeren geradig geen garnisoen met hoopen door de stadt te laten passeren; zoo was 't dat het garnisoen ofte 't beginsel van het

[p. 52]

peerdevolk begonste te marseren, en de poorten van der stede werden gesloten, zoo was de avangarde van 't peerdevolk komende aen de Tourhoutpoorte, geadverteert; 't was met zijn ordinaire lijfgarde den marquys Del Gasto, Italiaen, een groot prince, opperveldheer van alle het peerdevolk van zyne Majesteit in de plaetse van den Marquys de Robays overleden. Den capiteyn verstaen hebbende dat het zulk een prince was, is hem buyten de poorten tegen gegaen, komende met ses lackeyen hem presenterende 't logist van de stadt. Zyn edele nam 't zeer wel, maer en begeerde hetzelve niet, uit cause dat alle zyn volk zoude begeren passaige; want zeyde hy, ten is niet betamelyk alwaer geen garnisoen en is, datter geen soldaten en behooren door te passeren; maer corts naer dat hy gepasseert was, zoo kwamer wel viii cornetten peerden, fray volk, wel gheequipeert, meest alle Italianen; zy trocken op Vlamertinge, Dickebusch, Elverdinge en Langemarck, en met het luyden van de poorteclocke, zoo passeerder alle het carroy en menigte van mulletten en lastdragende beesten, die alle vievers en provande brochten; want men nievers niemand t' huys en vond, en deze perde-ruyters namen alle peerden, die zy vonden om hun last te dragen; de landtslieden, die naer huys gegaen waren, waren zeer verlast, en dezen dag was by de poorterie de eerste wachte gedaen, en naer dat de poorten gesloten waren en sleuters gedregen tot Mijnheeren van Erpes, voocht, zoo kwamen de wagens t' huys, die mette Spaenjaerden getrocken waren en waren ingelaten.

Op den tweeden van wedemaend, zoo vluchte het volk zeere, dat 's daechs te vooren naer huys gegaen was wederomme in de stede; want de mare liep datter we-

[p. 53]

deromme zouden passeren zoo wonderlyk vele peerden, en van gelyke voetvolk; maer ten passeerde op dezen dag niet ontrent de stede; maer te Langemarck en daer ontrent waren gekomen wederomme vi ofte viii cornetten peerden, en naer den noene zoo haelden de lieden van der stede zeere hunne coebeesten in, ziende dat de lieden van buyten hunne beesten inbrochten; maer ten was van geenen noot.

Op den eersten junius, zoo kwamen tot Bergen St.-Winnocx inne de ambassadeurs van den koning van Ingeland, met grooten staet, alle de pagen in swarte fluwelen mantiellen, met gouden roozen op den ryck, en waren blydelyk ontfangen, en 't liep in het woord dat den pays geheel was gedaen van Ingeland, en dat zy daer gekomen waren om den zelven te comfirmeren; zyne Altese verwachte men te Dunkerke.

's Avondts, den tweeden wedemaend, mette poorteclocke zoo kwamen de commissarissen van de koninglyke majesteyt om de wetten te vermaken naer costume, en gingen 's avondts eten metten bisschop, en 's anderdags, den iij junius, wezende vrydag, zoo vermaekte men de wet dezer stede, en naer costume zoo waren die ontrent den xij uren uytgeroupen ter pertecke (brétèque), ter presencie van de commissarissen; den greffier Coodts las die uyt, bevelende eenen iegelyken de zelve wethouders gehoorsaem te zyne en te obedieren, die zijn:

	Voocht.
	Mijnheere van Wieze.
	Schepenen.
1.	Jonker Guilliame vande Kerkhove.
2.	Jooris Van Mersch, den ouden.
3.	Inghelram de Serf.

[p. 54]

4.	Jan Vander Capelle.
5.	Joos Vanden Broucke.
6.	Christaen Rijckebusch.
7.	Thomas Ros.
8.	Andries de Wilde.
9.	Nicolays Ymeloot.
10.	Gheleyn de Jonheere.
11.	Nicasses van Waelscappele.
12.	Mathias de Kien.
13.	Lowis Vander Beke.

Op den Sinxendag, wezende den 5 juny, den eersten zondag van der maend, was het processie naer gewoente.

Op den 8^sten van juny ofte wedemaend, woensdag en 's nuchtens, zoo sprak men zeere datter binden dage zoude passeren wel 3000 Italianen, en daer waren vele lieden, die hunne beesten waren inhalende, die verre gingen van der stede; maer 's nuchtens zoo waren de Irsen gekomen en haelden wel 8 coebeesten ontrent het Schaexken, en naer den noene, wezende ontrent den drye uren, zoo passeerde, naer dat lange hadde geclopt, komende van de Zonnebekestraet, groote menigte van wagens en carroy voor de Tourhoutpoorte stille staende, naer Langemarcke, en daer stond zeer veel volk op de ramparden van der stede om te sien passerene, en alle deze met datter tusschen gingen sommige Italianen, en alle gepasseert zoo begonstet wederomme te cloppene, wel een half ure lanck, zoo datter den zelven wech passeerden alle met hun schoon geweire, waer inne datter waren wel twee hondert musschettiers en met scraeynroers en spiesen, volgende den wech, alwaer de wagens vooren gingen, en naer dat de xv vendelen gepasseert waren, zoo kwamer zeer vele bin der stede om een kanne bier te drin-

[p. 55]

ken. Corts daer naer begonstet wederomme te cloppen, en daer passeerden den zelven wech noch xv vendelen alle oude Italianen, die lange in het landt geweest hadden, en van deze laetste blevener vele binder stede slapen.

Op den 9^sten juny, zoo kwamer gereden binder stede twee serjanten van de zelve compagnie, die tot Langemarck getrocken waren, tot 30 vendelen toe, en daer wasser vele binder stede gebleven, zoo waren zy begeirende aen die van der wet, dat men publiceren zoude, dat men alle soldaten Italianen, mutsagen, die binder stede waren, zouden belasten terstond, op de galge, te ruymen; 't welke 's nuchtens voor den 7 uren was volbrocht, en elken, die diende onder de Italianen 't zelve wetende, obedierde en ruymde van stonden aen.

Op den 10^sten juny, 's nachts makende allarme op de kerke van Langemarck, alwaer sommige landtslieden in gevlucht waren, ontrent xij, maer zy, de loopers Spanjaerden, ontrent 40 ofte 50 hebben forse daer op gedaen, zoo dat zy hebben de zelve kerke ingenomen, niemand dood slaende, maer namen alle datter binnen was.

Op den 11^sten, wezende zaterdag, St.-Barnabasdag, en teeken van den k....; in het legere was tamelijk goedcoop, zoo overvloedig kwamen de vivers van alle zyde; van gelyke was over al gelast zoo wel ten platte lande als in de steden geen hooger bier te brauwen dan van vi ℒ.℔ de tonne, en dat by laste van Zyne Altese, 't welke moeste wezen onderhouden. Dagelijks liepen de Barselonnen ofte Spaenjaerden halende de coebeesten, en hadden gehaelt in Boesinge, en daer warender sommige pachters die volgden hun beesten; onder andere zoo wasser Jan Heyde, pachter van P^r Renier,

[p. 56]

de welke daer in beesten hadde, en hy hem te verre betrauwende in 't volgen, zoo was hy van hun jammerlijk vermoort, was gehouwen boven zijn wijnbrauwen in zijn hooft, en ook dweers doorschooten; 's anderdaegs was hy gebrocht, gevonden dood in den nacht, van zynen knape, en was met zijn wagen en zyne twee peerden in zyne woonste gedaen achter de Swartezusters, en 't was den fraysten pachter die men vond, en werd zeer beclacht.

Op den 16^sten juny, Heylig Sacramentsdag, en 't was processie.

Op den 17^sten juny, zoo waren alle de collegien gheedt als raden van xxvii notabele poorters, en andere collegien, en het Groote Gemeene was vergaert terstond daer naer, en de Vier Leden hadden vergaert geweest tot Brugge by Zyne Altesse, en Ritsaerdoot, president van den raed van State, dede het vertooch, immers daer wiert geheft eenen grooten heesch, te wetene: op de Leden een hondert twintig duysent guldens een waerf, en noch eenen anderen om te repareren de noodige dijcken jegens de zee, 't welke al meer zoude beloopen; immers de zake wiert voor 't Gemcene geleyd, toogende en lezende de brieven van de gedeputeerde van Ypre, die overgeschreven hadden van Gend, dat de Leden zyner Hoogheid geconsenteert hadden zynen heesch, en zy begeerden dat men 't Gemeene zoude vergaderen om eenen goeden middele te vinden tot fornisement van deze, zoo waren mijnheeren voocht en schepenen, daer toe gecomiteert; voort wiert'er eenen nieuwen sesman gemaekt: Gilles de Labaere, d'andere voor dit jaer waren: de oude Geleyn de Corte, P^r Marfyt, Jan Bottuyt, Geleyn Vander Mersch en Victor Habberdijn, voort was

[p. 57]

geresolveert dat men voor drye maenden de groote accisen van bieren en wynen verpachten soude voor drye maenden, en de accise was van de wynen gewert maer van de bieren niet.

Op dezen dag, den 18^sten juny, zoo wasser menigten van groote mêe-tonnen met wagens gebrocht van Waesten, alle met amonizie, jae het stond alle daer op met letteren getekent: witte corseletten gegraveert, corseletten morilioen, roers, flasschen, storm-huven en meer andere amonizie, en waren al eens tot Antwerpen gewegen geweest; daer wasser tot Waesten twee Gensche plyten, en men dede die tot Ypre te schepe naer Nieuwpoort ofte naer den legere. Op dezen dag zoo wasser groote menigte van droogen haring verbrand by den officier crimineel op de maert voor de Nieuwe Camere aen de potente, en 't was voor den vasten zeer groot verlies, maer te lange gehouden; de persoonen waren noch gedamneert het hout te geven om 't zelve te verbranden. Op dezen tijdt zoo begon men zeere te spreken van 't vertreck van den legere, want daer was geboden dat elk soldaet moeste voorzien zijn van goede wapene, alzoo hy zijn lijf aventuren wilde.

Op den 25^sten juny, zaterdag zijnde, zoo hebben de heeren te pachte geboden, volgende de quarte uytgehangen, de groote en de kleyne bieren, midts gaders de wynen, en hadde wel by de drye jaren gecollecteert geweest, en was gesteld voor drye maenden op iii^m v^c xxxi ℔ℒ. en verhoocht met xxv^c ponden ℒ; de bieren voor drye maenden en de wynen op vi^c ℔ℒ en niet verhoocht; op dezen dag zoo dierste het coorn, maer niet vele.

Op den 27^sten van juny, is 't legervolk gekomen tot by de stede om beesten te halen, en kwamen op 't goed ter Steene-

[p. 58]

poorte, buyten de Dixmude-strate op 't goed van mijnheere van Bellewaerde, de jonge, en daer ontrent namen wel 16 coebeesten; den pachter ziende zulks heeft ze gevolgt tot ontrent der Grunne boven Bylcken, waer hun de beesten genomen waren; zy stonden tegen, schoten in den hoop, en schoten ter stede dood Philips, pachter op 't goed van de Steene-poorte, Wale, maer zeer beelaeeht; God gedenkt de ziele.

Op den eersten julius, waren groote menigte Spanjaerden en vivandiers binder stede en cochten veel goeds van vivers, en vele spaensehe soldaten voorzagen hun van spiezen en ander geweire, want men zeyde dat zy zeer haest op zouden moeten trecken, want alle de schepen van Gend, Antwerpen waren binden lande gebrocht door de Lieve tot Sluys, en zijn door de Yper-vaert van Brugge naer Nieuwport gebroeht door groote menigte van pioniers, die de zelve vaert hebben gediept en gewijdt, zoo dat alle de schepen tot 130 ofte meer gebrocht zijn tot Nieuwport, zonder van buyten omme te komen, maer binden lande, en daer was groote apparentie dat het leger oplichten zoude, en men zeide dat de groote armeye van onzen koning vaste nadert, en datten vyand van hem lieden geslegen was ter zee, wel 50 schepen, alle in den grond geschoten en gevangen; maer noch altijdts zoo sprak 't volk van dat men tot Burchburch met de ambasaten van de Ingelsche onderhandelde; maer 't was te dincken dat niet doorgaen zoude.

Op den 3^den julius, was't wederomme Proeessie generael; want het was den eersten zondag van de maend, het gebruyk wel by dan ses maenden.

[p. 59]

Op den 5^den julius, was het dijssendag, dach na St.-Martenen-dag, midtsomer, zoo heeft alsnu, alsdan de sonne zoo vremt geschenen, dat noyt niet vele alzulkx gezien geweest en hadde, 't was gelyke maniere van bloet ofte bruyn rood kopere, in welk gezichte vele persoonen verwondert waren, ja sommige die verwachten corts eene veranderinge dat eenig teeken zoude wezen, immers het was zeer wel merckelijk dat zulk niet veel en gebeurde; Godt doet het wel gaen!

Op den 6^den julius, 's heeren dinghedach zijnde van Mijnheere den hoogballiu, en hy en hadde in ontrent twee jaren geen dinghedag gehouden, en men heeft 's daegs te voren de waerheyd omme gereden, en daer en was maer een boete van lx ℔ℒ gewezen, en zeer vele boeten van straet schau werien, en daer eenen Jan Van den Berghe, die hadde sentencie en was gebannen drie jaren uit de stede van Ypre en de casselerie, midtsgaders de acht prochien, op gegeselt te zync, en moeste gaen in zijn lijnwaet t' Sinte Maertens met een ongebrande toorse, om dat hy gekomen was van uyt Hollandt, verlatende aldaer eene vrouwe, en alhier binder stede met eene weduwe ondertrouwe gedaen hadde, en by nachte van haer zyde gehaelt en gevangen werd.

Op den 9^sten julius, 's nuchtens met het opendoen van der poorte zoo kwam de mare dat Langemarck en ook geheel de plaetse mette kerke en het schoon huys van Francoys Van Houtte al afgebrand was, en dat door 't volk van den legere, die op den viij van julius aldaer gekomen was en niemand daer vindende dan in de kerke eenige arme menschen, hebben in diversche huysen 't vier gesteken, ja datter niet met alle, noch halle, noch huys, noch kerke gebleven was, zoo dat de arme menschen byna zouden verbrand zijn met

[p. 60]

hunne kinderen in de kerke; maer zy verlieten die en zijn wechgelopen. Aldus ginck het landt geheel verloren, zoo dat zy noch menschen noch beesten en mochten lyden ofte verdragen op 't platte land, en hadden zy mogen de macht crygen zy zouden in de steden niet vele gelaten hebben.

Op den 11^sten van july 's nuchtens, zoo wasser ten twee uren in den nacht, een bode voor de poorte, te wetene de Meesepoort, roepende dat men zoude opendoen, en hoorende de wachte was report gedaen datter een bode was, zoo was met rypen rade de poorte open gedaen, en hem ingelaten. Hy hadde eenen brief aen den commissaris van de vivers, die doen 't Ypre was, datter tot Wervicke 'savondts te voren gecomen waren wel ses ofte zeven duysent Duytsche; costume de poorte niet open gedaen door vreese van 't passeeren van dit volk; maer ten zeven uren zoo waren open gedaen de Boesinckpoorte, Tourhoutpoorte en Meesepoorte, de wachte wat versterkende; ontrent den 9 uren begonster allinskens te komen, zoo dat alle de coebeesten ingehaelt waren, en 't was gelijk de quartiermeester, die voren trock om 't report te doen en die liet men passeeren door de stede, en naer den noene begonstet op de kerke zeer te kloppen en lange dat men wel hoorde datter vele volk quam, en 't volk liep al naer de Meesepoorte en met dat een sloech zoo begonsten zy te passeren van buyten omme voor de Catte met een ghyge, die vorenginck Olivier de Kerele, dien die van der wet gecommiteerd hadden om naer Langemarck te trecken, en aldus alvoren treed den geweldigen provost, een cloeck vroom man, en achter hem ontrent acht gevangene aen clkander met ketenen gebonden, daer naer zijn cladyten wel tot 10 ofte 12 toe; dan reden te peerde eenige capiteynen en lieutenanten met sommige bevelslieden, zoo begonste te passeren

[p. 61]

vele hallebardiers, wel tot 50 of 60; daer naer groote menigte muschettiers, en dan de hackebusiers, dan zeer vele spiesseniers, zoo zach men van verre acht schoone vendelen, ende voor de vendelen gingen de cloeckste mannen met wijffelsweirden vooren en achter, wel j^c, en tusschen deze gingen acht vendels ontloken en fraye ruyters, die de zelve dede wayen zonder cesseren rondt omme 't passeren van der stede, en naer hun zoo lede men hunne peerden; achter de wijffelsweerden wederomme spiesseniers zonder getal, en dan de arrieregarde met hackebuschiers. Naer het passeren van deze acht vendelen zoo passeerden de vrouwen en het carroy met zulk een getal van wagens, en meest alle hunne wagens waren overdeckt op de duytsche maniere, en boven vastgemaekt een rondt dinck met een levende hane daerin zittende ofte staende, dit was hun ureslach, zoo men mochte considereren, en daer waren zulke vulle leleke vrauwen metten bloote voeten, maer causen aen, zonder voetlingen, maer een lyste onder de plancke om 't oprysen, en waren zoo geladen met packen en lasten dat men niet en zoude konnen considereren, ook waren meest alle de gepasseerde soldaten zoo geladen dat hunne gewoonte moeste wezen ofte zoude voor ons Nederlanders zeer grooten arbeyd geweest zijn; als al dit carroy was gepasseert met zoo vele wagens, alle met wapens en spiesen, nochtans alle de soldaten en menschen waren verwondert hoe zy gemonteert waren; daer en was niet een soldaet met cort gewerre, hy hadde een hooftwapen en met een met wyffelsweerd, en met spiesse; hy was gestoffeert van corselet en hooftwapene, zoo dat men niet en konste dincken ten wat fyne dat alle deze wagens waren met spiessen en met amonizie van wapens. Alle dit zijnde gepasseert zoo kwamer noch zeven vendelen, alle in gelyken ordere als de eerste, en passeerden wederomme volgende de eerste, want zy gingen

[p. 62]

vijfdicke, en 't was zulk eenen langen stert, nochtans gaende zeer naer elkanderen; eer deze zeven vendelen en half gepasseert waren zoo warender de vorenste van de viij vendelen wel te Langemarck, en al hadden de coebeesten alle buyten gebleven, en daer en was geen perykel te verliesen, want noyt man, noch vrauwe in 't passeren en tart voet uyt zijn ordere, en hadden in het carroy wel xl ofte l cloeke ossen vet, alle roodt gelijk normandiers, maer veel geweldiger met corte kuys wel vet, die zy uyt hun land voor provisie brochten, en van gelyke vele schapen, maer kleine, meest met hoorens, al afgezaecht, maer 't is te noteren dat in alle dit volk, zoowel mannen als vrauwen, waren zeer vele met zoo groote croppen, gelijk groote vuysten, ende zy waren den meesten deel uyt het grafschap van Tyrol, alwaer zy meest alle goede catholyke zijn, en van ontrent Trenten, en dat zy deze croppen hadden was dat zy niet dan watere en drinken in de geberchten van sneewatere, en 't was een volk die het drooge broodt wel waren gewone, zonder vleesch ofte boter; nochtans waren 't groote vrome mannen, hunlieder overste was genaemt Don Ferdinand, van den huyse van Oostenrijck, alzoo de vendelen alle vichtiene wel uytgaven, want zy alle met Roode Cruysen waren geschakeert, met root en wit, en hunlieder spiessen waren met roode trypen hosen met fringen rood saey, gemengelt met wit, en van gelyke een soorte van hallebarden met gelyke fringen; de slachsweirden gelijk de hooftwapens, gelijk de corseletten en andere wapens, al op zijn switsersch; zy passeerden zonder van elkander te scheyden ontrent vier uren en 't was zeer schoon weder, en daer was veel volk om 't passeeren te ziene, zoo buyten, zoo binnen, en alle dit volk met den achterloopen wel in het getal van x duyst hoofden en hadden noch bin hun brood voor dien dag, maer waer zy gepasseert waren wierden de backers

[p. 63]

hier in Yper gelast te backen om hun te voorzien, om 's anderdags met imbijdt te vertrecken naer den legere.

Op den 12^sten july, door dien dat de Duytsche tot Langemarck vernachten, zoo kwamer 's anderdaegs zoo vele binder stede dat ongelovelijk was, en van gelyke dat sommige verwondert waren dat men er zoo vele inne liet, als men dede; maer zy cochten alle zaken die hun lieden noodig waren. Op dezen dag zoo warender diversche niet verre vander stede gepillieert, maer niet van de Duytsche, maer van Walen, lantloopers, en onder andere was Jan Rijssen, den ouden, ontrent het Ecken, buyten de Antwerppoorte, gepillieert tot op zijn naekt lijf, zonder koussen ofte schoenen ofte hemde; maer gaven hem een kwade casake om zijn naekt lijf te decken, aldus was het kwaed tijdt ontrent Ypre.

Op den 13^sten july, midts dat de Duytsche noch lagen tot Langemarck, zoo kwamer met het opendoen van de poorte groote menigte van Duytsche soldaten, elk om wat te koopen, en hadden wel geld, meest alle dobbele Spaensche pistolen en francken, en voerden veel bier uytter stede, ja, zoo veel, midts dat was windeloosheyd dat de poorterie zeer luttel behielt, droncken hun ook wel zat en droncke.

Den 14^sten 's nachts, ten xij uren, begonste de Duytsche, legere die lach tot Langemarcke, op te lichten, en waren metten dage alle wech, en trocken alle naer de Beerst boven Dixmude ofte daer ontrent, zoo dat daer mede den hoop van de Duytsche zeere vermeerderde, want zy waren daer mede wel xx duyst ofte by, en daer en was geen apparencie van de geheele legere op te lichten, want de schepen van Holland en Zeeland, de gansche macht was komen

[p. 64]

liggen voor 't gat van Nieuwport, want alzoo elken kennelijk was om dieswille dat alle de schepen gepasseert waren door de vaert van Ypre tot Nieuwport; want alzoo elk kennelijk was zoo lange als alle deze schepen, die nu tot Nieuwport gekomen waren daer lagen, zoo lange lagen deze Geusche schepen voor 't gadt van Sluys, en daer en was geen apparentie van ons volk te schepe te gane, ten ware dat de armeye van de Spaensche gekomen waren; maer men hoorde er zeer luttel af en de ambassate van Ingeland met die van onze zyde die besoigneerden altijds tot Burbuch; maer men verbeide geen goed ende er af.

Op den 16^sten july, de gansche macht van den koning lach ontrent Nieuwport, Dixmude, maer niet te min op den xvij zoo arriveerde cenen ambassadeur van Ingelandt tot Dixmude, den welken 's anderdags daer naer vertrock met een convoey naer Zijn Altese naer Brugge: aldus zoo hadde Zijn Altese al dat hy begerende was; want 't gemeene maer begeerde pais ende vrede, midts hoope dat het accoort zoude doore gaen tusschen Ingeland en tusschen onzen genadigsten koning; want 't gemeene niet langer dragen en konste.

Op den 19^sten july, zoo klopte zeer op de kerke, en daer passeerder een gedeelte Duytsche van ontrent 100, en trocken al naer het leger, naer den hoop, en lagen voor de Boesinckpoorte, halende zonder geweirre dat zy van doene hadden binder stede.

Op S^te Maria Madalenadach, wezende den 22^sten july, zoo kwam een ydel peerd tot Comynes pachter, by den Hoogen Zieken, en men bekende dat het peerd was van een groot

[p. 65]

edelman Mon^s Loveny, een fray jongman, Artisien, dienende onder de Spaensche, en was edelman, en hadde 's sondaegs te voren t' Yper geweest, en trock naer zijn kwartier tot Woumen, en hadde drye peerden en eenen lackye, maer zy waren in den legere bleven; zoo treckende van Ypre was hy vermoort op den wech, en op den xxiij, zaterdag zijnde, zoo was den lieutenant van zynen capiteyn met een deel soldaten hem zoekende, maer wiert niet gevonden.

Op den 23^sten, zaterdag, warender over alle zyden persoonen gerooft en gepillieert, geslegen en gesmeten, waer of eenen soldaet van de roovers gevangen wiert, en ter Zale geexamineert van de voornoemde gasten en roovers zonder pasport ofte verlof, zoo verre van zijn quartier zulkx doende.

Op den 24^sten van july, zoo cloptet zeere en het teeken stack uyt van peerden en 't was ontrent den drye uren; 't volk liep naer de Tourhoutpoorte en 't was den grave van Egmont met zijn huysvrauwe, met hunnen staet-dochtere; daer waren vier bahuwen, twee wagens, en ontrent 20 peerden en 20 soldaten. Hy en zat van zynen peerde niet; de wagens en de bahuwen quamen voren, maer zoo zaen als hy voor 't huys van Ladoufus quam, zeyde hy: Allons! en reed terstond ter Meesepoorte uyt met alle zynen staet naer Arkeghem, en zoo haest en was hy uytter poorte niet het reinde wel zoo zeere gedurende by dan een ure, zoo dat zy zonder nat zijn niet en gerochten daer zy begeirden; binnen deze naervolgende weke en geschiede niet dat weerd was te schryven, maer naer oude eostume groote leugens.

Op den 4 oust, donderdag zijnde, zoo is't dat ontrent den avondt, een ure voor de poorte-clocke gekomen zijn den

[p. 66]

quaden hoop, waer of dat was eenen Jan Dongelyken capiteyn, en waren al Oostendenaers, die lange uyt Oostende geweest hadden, loopende overal roovende en moordende; aldus ontrent de stede alsnu zijnde, sterck wezende xiij moordenaers, hebben ontrent den Hooge Zieken gevangen diversche arme houdtmakers, houdende die by hun, en metten donekeren avond zijn gekomen tot Wullent, ofte Jan van Comunes pachtere, op het goed van den Hoogen Zieken, by de sterekte, en springende in huys hebben gevangen genomen twee salvegarden Spanjaerden met eenen jongen, en berooveden geheel het huys; den pachtere die maekte hem uyt, en alle de andere arme gevangenen waren ievers daer ontrent gebonden, en uytnemende met hun alle de eetsware, die in huys was, zijn buyten gegaen, en hebben vermoort alle deze arme houtmakers en waren al wonachtig binder stede, maer 't waren landtlieden, en met hunne eygene handtmessen hebben zy meest alle de kele afgesneden, ofte van achter door hunnen necke by naest den hals afgehauwen; onder hun was eenen armen ouden vent, een bessemmaker, die zach hun alle vermoorden tot 9 houtmakers en eenen spaenschen jongen; zy hebben die alle in den wal daer ontrent gesmeten, en hebben dezen ouden man laten gaen om dese gruwelyke mare te dragen, en daer warender metten jongen thiene vermoort, en de 9 gesmeten in eenen wal, alle gecleedt, alzoo zy houdtmaekten. 's Anderdaegs zoo wasser een salvegarde, die van de prochie van S^te-Jans, die horende deze swaerheyd, liep in den legere en heeft aen den opperprovost deze mare gedregen, en tot dat men de waerheyd wiste warender in belast Italianen, maer dezen oude man gaf te kennen binder stede het zelve fait, en wie zy waren die dit gedaen hadden. Het begonste zeere te cloppen op de kerke, 't was een vendel Spanjaerden, die quam om dat quaedt

[p. 67]

volk te aprehenderen, maer en vonden niet, liepen in drye busschen, maer vonden ontrent Hollebeke-kerke noch vier mannen vermoort, maer stoncken zeere; aldus waren met 2 wagens gehaelt alle deze maertelaers, die jammerlijk verloren hadden hun lijf van deze vreede tirannen, die aldus zonder achterdenken van Godt ofte zijn gebodt, niet vreesende duyvel nochte dood, maer gaende zonder compassie, zonder menschelyke maer met beestelyke vreedtheyd, boven nature hunnen evennacsten ter dood bringen. Deze doode waren alle gebrocht in 't hof van de Casselerie op de maert, en van menig mensch met droeve oogen gezien, en hadden meest alle vrouwen en groot last van kinderen, waren geschaut en gebrocht en begraven elk op zijn prochie; daer waren gevonden vermoort by de salvegarden tot Staden in de prochie, in de dreve van Mijnheere van Staên.

Op den 7^den dag van oust, zoo was 't Thundag; men droech processie. Op den Thundag zoo kwam de zeker mare dat de Spaenschen zeere zochten deze moordenaers; zy gingen verre en naer, zy doorzochten alle wegen, midtsgaders goede ghygen, zoo worden zy op den Thunavondt gevangen, niet verre van Tourhout, en werden geleet naer den legere, en aldaer onderzocht; maer zy niet wel te vrede wezende, zoo hebben zy tot hier binder stede gezonden om den ouden man die hun ontgaen was met eenen jongen, en hebben dien doen halen naer het legere om de waerheyd; maer komende tot Dixmude, zoo hebben zy dezelve gevangenen onderzocht, maar den ouden man mids den jongen en hebben niet konnen gevinden dat deze waren van den zelven hoop, maer naer dien die waren onderzocht zoo en was naer de waerheyd gevonden dat deze 8 gevangene geen schult en hadden van de voornoemde

[p. 68]

moord, maer Mon^s Lamote vernemende dat zy volgende het verclaer van den ouden man en den jongen onschuldig waren, deed ze ontslaen.

's Maendaegs den 8^tsen oust, naer Thundach, zoo sprak men zeere van het vertrecken van den geheele legere, en 't was waerachtig, want alle salvegarden werden op en wech genomen, elk onder zijn regiment, maer zoo warender alle landtlieden ongerust, want elk vreesde van andere zaken, maer 't was waer, want op S^te Lauwerijnsdag zoo sprak men zekerlijk van 't oplichten van de soldaten die gelegen hadden, 't was de lijfgarde van zijn Hoogheid en zijn Altese, en 't waren Walen, en ontrent den 10 uren zoo begonstet zeere te cloppen ter Meesepoorte en Mijnheere Van Werpe, gouverneur in tyden voorleden geweest, hebben tot Ypre begeiren te passeren met een regiment van xiij vendelen, en waren sterck ontrent iij^m mannen en kwamen ter Meesepoorte in, en passeerden wel ij uren elk vendel op hem zelven, en voor de waerheyd 't waren zulke cloucke soldaten, en elk vendel zoo sterck en zoo gemonteert dat al hadder geweest hondert duyst mannen zoo en zach noyt man zoo gemonteert, want 't was de lijfgarde van Zijn Altese, en onder andere zoo zy passeerden door de stede ten verzoeke van Mon^s den lieutenant Mijnheer Van Werpe, zoo was de Boterpoorte open gedaen en de Tempelpoorte gesloten om 't passeeren; en ontrent den x uren zoo begonste te passeeren het carroy, maer daer waren ontrent lx soldaten, die vooren gingen, en daer naer zoo volgde het carroy 't welk zeer groot was, en naerdien zoo volgde elk vendel op zijn ordere met zulke geschicktheyd, als men niet en zoude gedacht hebben, en buyten alle de companien namer uytte de companie van Hesdin zonder vendele, en was sterck 350 mannen, en daer

[p. 69]

was geen soldaet hy hadde een vergult musschet ofte een vergult morelion ofte riemen van rood fluweel met maten, en om eeniegelijk te vereeren, al hadder geweest een leger van honderd duyst mannen en zoude zulke companie hebben konnen vinden; daer en was niet dat mankierde; zy trocken maer tot Poperinge en dat door dien zy zoo geladen waren met hun musschetten, want onder al deze fraye vendelen zoo warender wel 600 musschettiers en mijnheere van Werpe stond buyten de poorte met vier ofte vijf peerden om datter geen desordere en zoude komen, dat zy in 't marseren niet en zouden bedryven; maer de heeren van der stede dit wetende deden hem bidden dat hem zoude believen te komen binder stede zijn noenmael nemen, maer en begeirde dat niet; zoo zonden hem de heeren spyse en dranck, zoo nam hy wat te peerde zittende, bin dat zijn volk door de stede passeerde ter Boterpoorte uyt, maer als 't laste vendel passeerde trock den voocht en voorschepen buyten en beliefden dat hy afzadt van zynen peerde, en met andere capiteynen quam hy mette heeren pacientie nemen binnen der stede, en dit zelve volk marseerde wel twee uren zoo dat 't carroey wel te Poperinge was en den steert tot Ypre. Aldus dit volk marseerde met zulke haeste 't gemeene volk was zeere verblijdt, en midts dat men zeere sprak van de comste van de armeye zoo hoopte elcken dat de zake anders eer lanck in 't beste verkeeren zoude, en te meer men hadde wel twee dagen lanck op de zee geschoten zoo wonderlijk zeere; 's avondts zoo quamer kwade mare, men zeide dat alle 't opgelicht volk zoo van Spaenschen, Duytschen Italianen, Yrsen en alle andere natien die tot Duynkerke en tot Nieuwpoort te schepe waren elk wederomme kwam naer zijn quartier daer zy gelegen hadden, 't eene tot Woumen d'ander ter Berst, en daer warender tot Nieuwpoort wel 100 vendelen te schepe geweest; aldus met deze mare op

[p. 70]

S^te Lauwerynsdag 's avondts zoo was het volk zeere beroert. 's Anderdags den xi^sten oust, continueerde deze quade mare, maer niemand dorste die wel uyten; maer den noene ontrent den vier uren zoo kwamer betere, te wetene dat 's nachts 't zelve wedergekeert volk wederomme op moest naer de schepen en 't was waerachtig en noch meer, men zeide voorzeker datter vele schepen van de armeye waren buiten Duynkerke in de rume zee en hadden zege vercregen in eenen slach jegens capiteyn Draek, amirael van Ingeland, die de armeye bevochten hadde, wel den tijd van twee dagen, alwaer veel volk van beyde zyden gebleven was, en men zeyde dat ons volk voor Duynkerke mede brochten ses Ingelsche schepen. God lof met hoope dat 't waerachtig is; maer 't en was zoo niet gevaren, want door dien de schepen tot Duynkerke niet al gereedt en waren, zoo en konsten de schepen d'armeye, die was tusschen Douvers en Cales, niet geassisteert wezen, maer men zeyde dat Zijn Altese, die tot Duynkerke was, besief dat alzoo den gouverneur van Duynkerke niet gedaen hadde alzoo hy wel mochte, zoo nam hem Zijn Altese gevangen, en op S^te Lauwerynsdag zoo vertroeken de ambassaten van Ingeland van Burburch met alle hunnen staet naer Ingeland, en zoo stond; alzoo rau als 't moochelyk was het zoo dat apparent was van quâtijdt.

Op den 11^sten, 't was donderdag in de Thundagweke zoo kwam t'Ypre in ter Meesepoorte Mon^s den grave van Berlemont met grooten staet, met bahuwen tot 4 ofte 5 toe, metten broeder van den grave van Arenberch, ende zy waren gelogeert in 't Sweerd met omtrent 30 ofte 40 peerden, en metten avondt kwamen brieven zoo dat zy 's nachts omtrent den een ure hun vertreck namen met een ghyge,

[p. 71]

Collaert van Bolloeyngen, naer Dixmude, en van daer naer Nieupoort, alwaer hy voor den noene was, en 't was apparent dat hy zoude bin den zelven dage te schepe gaen, want den bode ofte ghyge, die hun tot aldaer, te Nieupoort, bewacht hadde, zach aen de heeren van Ypere zoo hy bin den zelven dage t'huis was, datter Italianen tot 30 vendelen toe alle te schepe gingen, en nog vele Nameroysen, 't volk van dezen voornoemden grave, alzoo datter te verhoopen was dat zy alle omme, zoo tot Duynkerke, alwaer zijn Altese was, zoo tot Grevelinge, alwaer mijnheere Van Werpe metten volke, die t'Ypre duere passeerde op S^te Lauwerynsdag; 't was de lijfgarde van zijn Altese, alzoo 't vooren gezeyd is, alle oude garnisoenen, Walen ofte Artisienen, die als heden noch tot Poperinge verbeyden, want men zeyde dat deze 14 vendelen zouden te schepe gaen tot Grevelinge; aldus maekte men groote preparatie overal.

Op den 14^sten dag van oust, naer dat 's avonds te vooren geboden was by de publicatie dat alle die pecrden hadden en wagens zouden moeten komen 's nuchtens vrouch 's anderdags ter mart, om alle beide de dagen te moeten ryden tot Wastene om het ander goed van amonizie te halen, als meel, coorn en ander zaken, ende brochten den eersten dach vele singhels, gelijk om peerden te hangen in de schepen om t'over voerene, en 't was terstond alle te schepen gedaen om naer Nieupoort ofte om naer Duinkerke te zenden.

Op Onzen Vrouwen Hemelvaertdach, maendag, zijnde den 15^sten oust, zoo brochte 't volk van Vlamertinge, Elverdinge, Boesinge en den Brielen alle hun lieder beesten gevlucht binder stede, want zy verwachten alle peerderuyters, en ontrent den noene zoo begonstet op de kerke

[p. 72]

zeere te kloppen, toogende het teeken van peerderuyters, zoo stack hy naer de Boterpoort ende daer quam een groote cornette alle hackebusiers; 't was Labisse, en stonden lange voor de Tempelpoorte. Zy meenden door de stede te passeren, maer moesten van buiten omme en trocken naer Vlamertinge: wasser ook een cornetten ontrent een huere daer naer zoo ginck zeere wederomme cloppen lang durende, zoo dat het volk liep al naer de Boterpoorte, zoo waren 't alle lansiers, 't was volk van den marquis Delgasto; er waren wel 3 cornetten en een deel wagens en jongens, en quamen alle logieren ontrent de stede, want tot Regelburch, en in drye ofte vier pachtgoên warender een cornette, en in de sterckte dergelyke in drie ofte vier goên; zoo 't volk was alle in de stede gekomen met hunne beesten, en als zy niemand op sommige goên t'huis en vonden, hebben vast aen de stede hunne coeijen uyt het ghers gehaelt, en namen zoo en tusschen wel 50 coeijen, en 't waren meest cocijen van de persoonen, die in de stede woonden; maer Mijnheere den voocht en anderen maekten met hun dat zy de beesten ontslegen, maer hadde hy en meer andere van der stede hun niet gemoeyt, hadden begonnen van de beesten wat te slane, aldus was het volk zeer beroert. 't Was op den zelven tijdt datte schippers te gader trocken recht voor de kerke van de Brielen op 't watere in d'Yperlê, en alle pachters daer zy gelogiert waren moesten voor dat zy de cocbeesten ontsloegen den goeden cost zenden, als witte brood, schapenvleesch, goeden wijn en alzoo voort.

Op den 26^sten oust, 's nuchtens met den dage zoo en hoorde men niet anders op de westzyde van der stede dan trompetten, ende daer naer zach men er op alle straten, te weten van de Tempelstrate, Boterstrate en Elverdinckstrate,

[p. 73]

zoo datter wel vier cornetten te gader stonden voor de poorte, en begeerden door de stede te passeren, ofte dat men hun geven zoude brieven van refuse, maer 't was hun by Mijnheere den Voocht, en by den voorschepen ontzeyt, zoo dat ze van buyten over de kaye reden, maer sommige, die peerden hadden die bloot waren, liet men binnen komen, aldus dorste niemand met coebeesten buyten blyven om het passeren, want van dezen nuchtenstond zoo passeerder wel 40 cornetten en al naer 't oosten; men zeide dat zy 's avondts ontrent Corterijck moesten zijn, wel 40 cornetten, en al naer Brabant, want het scheen dat daer in 't Westquartier niet meer te doene en was; naer den noene begonsten de arme landtslieden wederomme overal te rumen, want alle de Walen van Mijnheere Van Werpe niet verder geweest hebbende dan Poperinge, keerden weder op dezen dag tot Vlamertinge, Elverdinge en Boesinge; aldus was 't een ongestadige weireld.

Op den 17^sten oust, voor den dage en wasser niet gehoord dan trommelen op den westcant van der stede, en 't was alle het garnisoen van Mijnheere zijn Altese; 't was zijn lijfgarde, en daer was colonel, den heere Van Werpe, en ontrent den vij uren quam den secretaris van Mijnheere gereden aen de Boterpoorte, zeggende: ‘Doet de poorte open! ten verzoeke van Mijnheer Van Werpe.’ Die van der stede en dorsten 't niet ontseggen, zoo was de Tempelpoorte gesloten en de Boterpoorte was open gedaen; zoo passeerde vooraen de avantgarde van ontrent xl soldaten, en daer naer het carroy en de vrouwen met jongens, en daer naer alle de soldaten ter Boterpoorte in, en over de mart ter Meesepoorte uyt, met zulke goede ordonnancie dat te verwonderen was, zoo dat zy gingen vyve dicke met groote

[p. 74]

menigte, zoo dat by de iij^m soldaten passeerden in xij vendels met eene companie van Hesdin zonder vendele.

Den 18^sten van Oust, 's avondts kwamen brieven dat zoo wel de ruyters als de voetknegten zouden blyven liggen daer zy altoens lagen; want het scheen dat zy wederomme zouden moeten op naer de zee, en alle het ander crijgschvolk van ontrent Dixmude was wederomme gekomen in hun kwartier, en alle deze faute quam by dat de schepenen van Duynkerke niet gereedt en waren; maer men vrochte nacht en dach aen de zelve schepen, en altijdts zont men provisie naer de schepen, zoo van meel, bisschuyt en allerhande zaken; Godt doet het wel gaen!

Op dezen tijdt was Vurenambacht zeer derrelijk by plaetsen gerooft van het crijgschvolk, want in den legere, daer en ginek geen geld omme en met dat alle de quartieren wederomme elk op zyne plaetse was, zoo liepen zy by naest half Vlaenderen doore, en met dat zijn Altese was vertrocken van Duynkerke wederomme naer Brugge, en datter geen apparentie en was om t'schepe te gaen, en met dat men niet zekerlijk en wiste waer de armeye getrocken was, zoo vreesde men zeere dat zeer corts de legeren ofte kwartieren opbreken zouden en dat ze wederomme zouden gaen liggen in besloten en onbesloten steden om te verwinteren, 't welke wel te vreesen was, voor die't het jaer te voren geproeft hadden. Op dezen tijdt zoo liepen wederomme de Oostendenaers midts dat de Ingelsche van Burburch waren vertrocken, zoo was M^r François Vermersch, pensionaris van der Zale, gaende naer het legere om eenige peerden te lossen, die van 't legervolk genomen waren; hy te peerde zijnde met zynen knape met noch vj ofte viij landtslieden, zoo was

[p. 75]

hy van de Oostendenaers gevangen, en van die van der stede zeer beclaecht.

Binnen deze weke gepasseert tot den 27^sten oust, en is niet zonderlijks geschiet dan dat de Spanjaerds en de Catheloven Vuerenambacht derrelijk afliepen, princepalijk Nieucapelle, Oudtcapelle, Previse, Oostkerke, Lampernesse en veel meer andere prochien, alwaer zy roofden en namen alle dat zy crygen konsten, als ossen, coeyen, calvers en schapen; en als men ginck clagen aen Lamoote tot Dixmude, zeide hy: ‘Wat wilt gy dat ik doe? ruympt en doet uwe beesten wech!’ Zoo door zulke antwoorde elk zyne beesten ruymde die van te voren van hun niet en waren genomen van 't geboefte; want daer wierter meer dan 6000 beesten uyt het gers gehaelt en geweerd, ja, dit volk haelde de schepen op, die zy vonden op eenige vaerden, nemende al dat zy wilden, zeggende dat men ons betalen zoude; zy liepen ook van gelyke zeere rondt omme de stêde, alhier, zoo dat zy op den 26^sten oust wel 15 coebeesten namen.

Op den 27^sten oust, zaterdag zijnde, zoo hadden mijnheeren metten crijschraed gedaen uytroepen, dachs voor dezen, dat alle die eenige last hadde over de wachte, dat zy moesten met geweeren gaen, en waer elk zijn allarmeplaetse wezen zoude van de vier capiteynen, en dat men goeden toesicht zoude nemen aen de poorten, door dien dat men dagelijks zoo veel garnisoen in de stede komen liet met vulle geweirre, en dat men vreesde dat eens zoude mogen swarigheyt uit komen, en midts dien dat Mijnheeren geadverteerd waren dat die van Rijssele, Armentiers, zulke strenge wachte deden; uyt dien vreesden zy van gelyke.

Op dezen tijdt zoo warender persoonen van Ypre die

[p. 76]

hadden op de galiotte geweest, die eenen was van den viere die met de armeije van Spanje over gekommen was, en buyten Cales gestranckt was, uyt welke waren gelost naer dien den vyandt wel daer te voren twee ueren op geweest hadde, wel ontrent 50 groote stukken, al grootelinge, en wel 50 van minder soorte, het welk voornoemd schip jammerlijk gerocht was aen den hals, zoo dat noyt zulk een schip aen den hals gebrocht was; daer waren op 48 riemen, 12 mannen en zouden geen hebben konnen dragen, zy waren lang 54 voeten, en de sterten waren wel dicke, meer dan een half elle, en als het zelve schip moeste met riemen hem behelpen, zaten zeven slaven aen elke rieme; boven de rieme was een borstwerre buyten schepe, wijdt en breed genouch voor thien mannen om hunne daer te deffenderen, schooten vry; daer waren met de slaven ofte roeyers op wel 800 levende zielen, den mast was zoo hooge als sommige kerken, de marse was groot en wijdt genouch voor 20 soldaten om hun daer te deffenderen; den mast was tusschen de marse en 2 mannen langde boven de deffencie van den schepe, dicke 28 palmen; de cappelle bin den schepe was groot en wijdt genouch om 200 persoonen misse te hooren, zonder elkander te beletten; 't was geprofiseert om een jaer te leven. Daer waren onder ander sticken van artillerye, die 't koningrijck van Garnaten hadde gegeven aen den keiser, gegoten in 't jaer 27, en den capiteyn van dit zelve schip, den zone van duck de Medine, bleef dood in 'tallarme, en daer naer wiert van den gouverneur van Cales hand daer aengeslegen, maer door dien zijn Altese zondt aen den koning van Vranckrijck zoo wierder in geconsenteert.

Op den 29^sten oust, zoo was zeer wonderlijck om zien de refugie, die gedaen was, niet alleene van de beesten uyt

[p. 77]

Veurenambacht, maer van de landtslieden, die de vruchten der aerde moesten abandoneren, als coorn, havere, sukerion, ende zulk als op den acker van Godt verleent was, en 's avondts, ontrent den 5 uren, zoo warender binnen der stede gebrocht wel duysent beesten, als ossen, coeyen, calveren en jonge veulens, en daer was convoey wel van 50 Walen en wel 40 Spaenjaerds en hadden wel tusschen Lampernesse ende Cnocke-dijck 3 allarmen, al van de Duytsche; maer midts de wijsheyd van de cooplieden zoo warender 2 allarmen wederstaen mette Spaenjaerds, maer de derde zoo en waren de Spaenjaerden en de Walschen geen meester, maer moesten maken apointement met 40 goude croonen; zoo was 't land van Vlaenderen gesteld!

Op den 30^sten oust, zoo was 't convoey binder stede, Walen en Spaenjaerden waren niet om paeyen om 't zelve zy hadden geconsenteert, maer wilden meer dan de helft hebben, zeggende: ‘Indien gy de beesten voortdrijft, ziet toe dat gy tot Rijssel wat crijcht.’ Uyt welke de vette leggers van Rijssel, dien wel 300 ossen, coeijen en calveren daer in den geheelen hoop hadden, bedwongen waren hun consentement te geven; zoo dat, ontrent den twalf uren, zy met hunne beesten naer Rijssel gingen met goed convoey, zoo van Spaensche en Walen, maer elk vreesde dat de beesten hun zouden afgedreven wezen; noyt en hadde het Noortquartier zoo veel groote swarheid aldaer volk gewoent heeft dan als nu, want daer lagen zoo groote menigte van vruchten op den ackere, zoo dat geen hope niemand en hadde van eenig in de schure te gecrygen. Godt beter't. Op dezen dag zoo warender wederomme vele beesten genomen buyten de Meesepoorte, zoo dat de lieden elk met zijn beesten kwamen naer de stede; 't was een wonderlyke zake dat men het land van Vlanderen zoo liet tequiste gaen.

[p. 78]

Op den eersten september passeerder een vendel Spanjaerds, treckende van buyten omme, hadde geerne door de stede gepasseert, maer daer was ander order dat men geen soldaten en zoude hun oppergewerre laten aen de poorte, en op dezen dag zoo ginck men de wacht verdicken, want elk poortere moeste al vier dagen waken, dach en nacht; aldus ginck het landt geheel te niete.

Op den 2^den september kwam het volk alle van Elverdinge en Vlamertinge, alle gevlucht met kinderen en met beesten, nochtans hadden zy salvegarden van Spanjaerden; maer zy en waren niet machtig met de landslieden om te wederstane, gequelt van de loopers, nemende al dat zy krygen consten, ja, schoenen en cousen van kinderen.

Op dezen dag, 's nuchtens metten dage, als de beesten uyt waren voor die 't dorste aventuren, zoo is niet veel betere gekomen den vyandt dan den vriend; want de loopers zijn gekomen met sommige peerden en vele te voet, en hebben genomen, op de Comenstraet, Kerkhove's beesten, den voorschepen, en onder coeyen en calveren wel 20, en Juffrauwe van de Clyte, de weduwe, ook wel 24, en meer andere uyt ander weden, zoo dat zy hadden wel 60 beesten, schietende drie schooten naer het volk en gaende zoo mette beesten hen en stryken.

Op dezen dag, den eersten vrydag van de maend, en daer was te rechte gesteld een vrouwpersoon, genaemt Bertgen Grootgebreck, om dies wille dat zy niet eerelijk en leefde in den huwelyken staet, en daer naer als de Spanjaerden laest hier lagen, zoo hadde zy een dochterken gebrocht te valle aen eenen lieutenant, en in de vangenisse lange gelegen hebbende, hadde haer met den sepier mesdregen oneerelijk, om welke fayt den sepier geleyd was in de vangenisse ter Zale;

[p. 79]

zoo was haer sentencie gelesen in de Vierschare dat zoo by den officier crimineel de kerne aengedaen en dragende de zelve rond de mart, en gebannen drye jaren uytte stede ende schependom, te ruymene de stede binnen het zonnegeschijn, en was gebannen uyt de casselerie en de acht prochien, de zelve te rumen binnen den derden dage op bredere banscuere.

Op dezen dag begonste't zeere te cloppen den 3^den september, en elkeen haelde zyne beesten in tot vast aen de poorte, en 't waren twee ofte drye vendelen Spaenjaerds, die kwamen logieren tot Regelburch te Noorthove, en in het fort, en met den avondt namen zy coebeesten, die zy niet en consten in tyden in stede krygen; maer de poorterie trock uyt met volle gewerre, en nam die wederomme, zoo dat zy de coebeesten niet en consten voor 't verlaten van de poorteclocke in gebrengen, maer men dede de poorten open en de poorterie en de beesten waren ingelaten.

Op den 4^den september, zoo was 't den eersten zondag van de maend, en men drouch processie generael naer gewoonte.

Op den 5^den van september, zoo was 't maendag, en men zeide dat de geheele legere vertrecken zoude, niemand en wiste waer henen, maer men zeide naer Brabandt.

Ontrent dezen tijdt zoo lichte op geheel de legere, liggende ontrent Dixmude, en 't was voor de landtslieden groote blijdschap, want elk wie hy was begonste te peysen om naer huys te gane, en op den 6 en 7 van september zoo gingen vele landtslieden t'huys, te wetene tot Boesinge, Elverdinge, Vlamertinge, Reneghelst cn sommige rondomme de stadt, en men zeyde dat van den geheele leger niet en zoude blyven dan twee regementen Walen, dat de reste zoude vertrecken

[p. 80]

naer Brabandt, en van daer voort naar Sutphen en Deventre, om aldaer intrede te crygen naer Hollandt, want moeste gezocht zijn in andere quartieren, want de zake niet wel en ginck, alzoo men begeirde.

Op den 7^sten september, zoo dreef men wederomme naer Veurenambacht vele ossen, die hadden over 10^sten ofte 12^sten gelicht gezijn, door den grooten roof, die in 't voornoemde Veurenambacht van de soldaten geweest hadde, en nu elk een die zijn beesten bewaert hadde zond die wederomme elk naer zijn gers, alzoo dat de hope was van langst te betere gaen zoude.

Op den 10^sten september, wasser een placaet geroepen by de Con. Maj^t., ende 't was dat alle zaken waren gesteld, alle knapen, joncwyven en alle ambachslieden, als tegheldeckers, metsers, timmerlieden, sagers, arbeyders, ende alle die in daghuren gaen, en voort alle zaken; maer men vreesde dat niet wel en zoude gehouden zijn, om dieswille dat over vier maenden dergelijk gedaen was, en niet geobserveert.

Op dezen dag zoo liepen de Oostendenaers wederomme zeere, want zy hadden 's nachts geweest tot Vlamertinge, en op de Waesten causie; zoo hebben zy twee Italianen besprongen, schietende het een peerd dood, en namen hun gevangen; om welke Italianen de pecrderuyters liepen zeere om ze te vinden, maer hunne confreren waren duere de Oostendenaers weg; aldus en stond 't niet wel.

Op den 14^sten van september, wezende Heylig Cruysverheffinge, maer geen mesdach, zoo 't over lang plach te zyne,

[p. 81]

want hadden wel over 20 jaer afgesteld; op dezen dag zoo hadde mijnheer van Werpe gezonden aen de heeren van der wet van Ypre om vijf gevangenen van zijn volk, die men zeide zeer veel quaed gehandelt te hebben, van moorden en ander rooverien op de Waesten causie, alzoo men over hun vond sommige zaken, als ringen en juweelen; en mijnheer van Werpe last gezonden hebbende om t'Ypre recht te doene, de heeren hun daer in excuserende dat het beter ware dat hun colonels zelve 't recht zouden doen, om dat de stadt by de zulke van de soldaten niet en zoude aengezien wezen; zoo heeft de heere dan Werpe gezonden ontrent 30 soldaten met eenen serjant, hun leydende uyt de stede gebonden met ketenen.

Op dezen dag, zoo wasser 's avonds naer het sluyten van de poorte een hallegebodt geluyt dat alle die peerden en wagens hadden zouden moeten komen 's anderdags voor de Halle op de mart, om alle amonizie naer Waesten te voeren, want daer waren menigte van tonnen meel nog tot Ypre; s'anderdags zoo dede elk zijn devoir met peerden en wagens om naer de Leye te voeren al de amonicie, om van daer voort te voeren naer Brabant, alwaer den menigten deel van het crijgsvolk was; men zeyde dat men Bergen-op-soom zoude belegeren.

Op den 17^sten september, op den noene, was het placaet uytgeroepen by laste van den hovc, en zoude gecontinueert wezen noch drye martedagen, om dat niemand en zoude pretenderen ignorantie, want men overal zentbrieven van hofs wege, dat men strengelijk zoude het zelve doen houden, zoo dat zijn Maj^t. 't zelve begeirde te leggen ter execusie, want het moeste zoo wel in Henegau, Arthoys, Brabant gehouden wezen; ten dien fyne zoo hadden die van Utrecht

[p. 82]

punicie gedaen, zoo met gezelen en galleye, die der contrarie deden buyten den placate jegens de goede meeninghe van de Maj^t.; aldus begonste het gemeene werckvolk wat te vreesen. Op dezen dag zoo quam M. Françoys van der Mersch uyt de handen van den vyand, gevangen geweest hebbende van de Geusen van Axele, en hadde wel gecost 400-0-0, en Godt wilt alle menschen beschermen van alle zulke en gelyke aventuren.

Op den 24^sten van september, zoo was 't zaterdag, en Mijnheer P^r van Stegele gecomitteert als comis over de nieuwe imposicie gesteld op elke tonne bier: groot bier van iij ℔. ℒ. en van daer opperwaert 5 stuyvers, en van elken stoop wijn, 2 groote en van alle graen, tarwe, messilioen en alle gemoudt graen, van elke rasiere vj groote en half, en op dezen dag was den overslach gedaen voor ses maenden.

‘De raedtslieden des konings van Castillien, Arragon, van Leon, van beyde Sicilien, van Jerusalem, van Portugal, enz. grave van Vlanderen, enz. geordonneert in Vlanderen alle baillius, schouteeten, meyers, magistraten, wetten en andere officiers en justiciers 's conincks, ons geduchten heeren, en van zyne vasallen binnen Vlanderen, saluyt. Alzoo wy achtervolgende zeker provisioneel 's conincks ons geduchten heeren, in date den xxi^sten april lastleden, metgaders de besloten brieven van Zyne Hoogheid van de zelve date daer mede gaende, geordonneert en bevolen hebben aen alle officieren ende wethouders, zoo van steden als casselerien, bailliagien en bourgagien, wezende van onse juridictie en ressoort, omme de redenen daer by in het lange verclaert en gedresseert, en ons over te zenden binnen eene maend, als doen eerstkomende de lijste en declaratie van alle zulken taex ende moderatie van salarissen, daghelijkschen loon ende hure van alle am-

[p. 83]

bachten, wercklieden, dienstboden, herbergiers, peerthuerders ende meer andere zaken, als zy dien aengaende zouden mogen adviseeren ende stellen tot verlichtinge en sollaes van de gemeene ingezetenen van dezen landen en andere dies van noode hebbende om alle 't zelve by ons gezien, en rypelijk daer op gedelibereert overgezonden te worden aen de zelve Zyne Hoogheyd, ofte aen de hoofden presidenten en luyden van den Secreten Raed van Zyne Maj. om daer na gedaen en geoordonneert te worden als naer redene, ende het zy zoo dat by vele en diversche princepale officieren en wethouders van deze landen ten dien voldoen zijnde en ons overgezonden hebbende hun advijs, metgaders elk in het zyne een lijste en declaratie van dies voorzeydt is, van de zelve oversien en in delibratie geleyd hebbende uyt alle de zelve gecopieert en gemaekt hebbende een recuil van taxatie van de zelve salarissen, die men zoude mogen achtervolgen en onderhouden over geheel het land van Vlanderen, het recuil gezonden hebben aen zyne Maj^t. in zynen voornoemden Secreten Raed, de welke naer examinatie heeft den zelven taux goed gevonden en geapprobeert, ons lastende en bevelende in corformiteyt van dien te dresseren eene ordonnantie, en dien ten eersten doen publiceren over alle het zelve land en grafschap van Vlanderen, met expresse belastinge dat elk hem daer naer zoude reguleren, en dat op zulke pyne en amende als wy bevinden zouden behooren jegens de overtreders van dien, zoo is't dat wy dien volgende geordoneert ende gestatueert hebben, ordonneren en statueren by deze de pointen en artickelen naervolgende:

Metsers, ticheldeckers ende timmerlieden.

In den eersten dat de meesters niet meer en zullen mogen heysschen noch winnen ten hoogsten dags xij stuyvers; de

[p. 84]

meester-knape viij stuyvers, de leerjongens, jaer en dag geleert hebbende, iiij stuyvers, de knape vi stuyvers.

Schailledeckers.

Den meester daegs xiij stuyvers, de leerjongens v stuyvers, de knape x stuyvers en werkende op torrens zullen hebben dobbel daghuren.

Stroydeckers.

Den meester daegs viij stuyvers, de knape iiij stuyvers.

Leemplackers.

Den meester daegs vij stuyvers, de knape iij stuyvers.

Cleermakers en cousemakers.

Den meesterknape daegs vi stuyvers, en leerjongens en geldwinnende en dieners ij stuyvers, met conditien dat de meesters ook zullen gehouden wezen hun naer advenante te besnyden in 't vereischen van den loon van den fatsoene, comitteren en ordoneren de magistraten, elk in het zyne, met den eersten ten inspectie van dezen, te stellen ende te arresteren dezen loon naer 't fatsoen van den wercke.

Schoenmakers.

Leerjongens dachs ij stuyvers min een oortjen; voor 't maken van een paer dobbel-sollen-schoen ij stuivers m., voor een paer mullen, clyckers ofte gecorte schoens ij stuivers en een oortje, voor een paer leerzen v stuyvers, voor een paer bruessekens iiij stuyvers, dies zullen de meesters ook gehouden wezen gemaekte werken naer advenante beter coop te geven, naer den taux daer af te stellen by de voornoemde

[p. 85]

magistraten naer advenante van den ponde van alle soorten van leder, metsgaders in 't regard van den huydevetters en leertauwers, welcke magistraten wy daertoe by laste ende in den name van Zyne voornoemde Maj^t. geautoriseert hebben en autoriseren by dese hunne en elke byzonder hetzelve ten eersten te effectueren.

Saghers.

In daghuren werckende zullen winnen 's daechs, elk xij stuyvers, en werckende by den honderden van elk hondert berdt, hardt xij stuyvers, en van muruwe bert x stuyvers; van elken voet hart houdt vi ofte viij duym dicke i grootjen, van ix ofte x duymen xviij ℒ. ℔., van vij en acht duymen xv ℔. ℒ., ende voort alle naer advenante.

Schrijnwerckers en steenhauwers.

Den meester 's dachs xij stuyvers, den knape vij stuyvers.

Cautsyders.

De meester dachs x stuyvers, de knape vi stuyvers.

Lootgieters.

Binnen de winninge die zy doen aen hun loot en soudure zullen winnen 's daechs ix stuyvers.

Beesten-slagers binder stede.

Voor het slaen en zouten van een osse, coe en volwassen rent ofte verse, zullen winnen x stuyvers, voor een vercken iiij stuyvers en half, van een schaep ij stuyvers en half, van een calf ij stuyvers ofte 't vel daer voren, van een gheyte ofte bock i stuyver, en die buyten slaen ten platten lande, van een osse, coe ofte calf verse viij stuyvers, van een vercken iij st.,

[p. 86]

van een schaep ij stuyvers, van een calf een stuyver ofte het vel.

Smeden.

De smeden zullen winnen werkende by dage ofte op hunnen kost vi stuyvers, ende wonende in hunnen meesters kost 's jaers xvi guldens.

Slotmakers.

De knapen zullen winnen 's daechs vij stuyvers, marschalcken ofte peerdesmeden, beslaenders zullen hebben van elk hofysere van groot werck ofte treckpeerden iij stuyvers, ende van middelbare en kleyne peerden ij stuyvers en half, en van yzers te verzetten naer advenante van den voorzeyden prijs. Item voor het verswaersen van een plouchysere en dergelyke, van elk pond ij stuyvers.

Cuypers.

De knapen werckende in daghuren 's dachs en in den kost van hun meester vij st., zullen hebben en winnen 's jaers xvi guldens, en werckende by den sticke naer advenante.

Glasmakers.

Van elken voet glas iiij st., van elken voet bourgonsch ofte gemeene glas ij stuyvers en half, van elke kleyne viereante ruyte j groote, van elk viercante ruyte ij groote, van 't verlooten van den voet ij groote.

Huerpeerden.

Men zal geven van elk huerpeerd 's dachs x stuyvers, item voor 't repas onder dag en nacht viij stuyvers, item voor elks pinte ij groote.

[p. 87]

Herbergiers ofte ostelgiers.

Men zal geven voor elke maeltijd, zonder den wijn, en metten besten gebrauwen biere viij stuyvers, voor de maeltijdt van de knegten met zijn imbijdt v stuyvers; peerden-knapen zullen winnen binder stede 's jaers in den kost xv guldens, en andere huysknegten konnende parmenteren ofte ander gelijk huiswerck doen, zullen winnen xij guldens. De kamerieren zullen 's jaers winnen xiiij guldens, de keukenmaerten wel konnende cocken en van alles doen 's jaers xvi guldens, schommelmaerten 's jaers ix guldens.

Buyten-wercklieden.

Den meester-knape ofte parde-knape, te lande waert in den kost van zynen meester, zal winnen 's jaers xxiiij guldens, den hofknegt, dienende om derschen, booten en gelijk ander buytenwerck xvj guldens, de leerjongens en den minsten knape 's jaers ix guldens, de schaepherders hun verstaende aen cuerren en ayrren van de schapen en lammeren, zullen wezen gerekent onder de voorzeyde landtdienaren en knapen. De buytenmaerten ofte meyskens, kennesse hebbende van coeyen, zuyvele, caes, botere en die er aen cleeft, zal 's jaers winnenxviij guldens, de mindere maerten ofte andere maerten 's jaers, xij guldens; de handtwerkers, delvers, ende deze gelijk op hunnen cost zullen winnen 's daechs viiij stuyvers, desschers op hunnen cost onder winter en sommer vj stuyvers, de pickers zullen hebben van elk gemet, besaeyt met wintervruchten, xvj stuyvers, de maeyers voor elk gemet mersch volle ghers xvij stuyvers, van toemaet x stuyvers, de hoeijers en wieressen op hunnen kost zullen winnen iij stuivers en half; de houtmakers werckende by daghuren zullen winnen 's dachs viij stuyvers.

[p. 88]

Authorizeren de magistaten van alle steden ende casselerien midts de diversiteyt van den groote gebynte van den haute, elk hondert te tauxseeren naer advenante dat eenen goeden werckman zoude mogen winnen op den voet en proporcie van viij stuyvers dachs.

Meulenaren.

De opper-knapen zullen winnen 's jaers xviij guldens, den onderknape xiiij guldens; olieslagers van elken, midts zy zouden mogen godtspenningen bespreken, 's dachs xiiij stuyvers; hoveniers en ander diergelyke wercklieden zullen winnen 's daechs vj stuyvers.

Voerlieden en wagenaers

varende op de baene zullen van elcken persoon mogen nemen van de myle, te wetene, van Alderheyligen-misse tot uytganck april, tot i stuiver en half, ende van uitganck april tot Alderheyligendag van elke myle i stuyver, ende vrecht annemende by den honderden zullen hebben naer advenante; raekende, de schipvrachten, committeren en ordonneren wy de magistraten van der stede en casselerien, elk onder zijn resoort, daer op zulken tacx te stellen als zy bevinden zullen te behooren, hun lastende en van Zyn Maj^ts. wege bevelende by publique affextie van blocke uyt te drucken en verclaeren den preciesen schipvrecht en loon op elke stede en geweste blyvende, niet te min in vigeure en ordonnantie by ons ofte andere van Zyne Maj^ts. wege dies halve gegeven.

Aengaende de arbeyders, werckende op ende aen de wateren, metgaders de corte wagens, cruwers en voerders van de steekwagens, aengezien dat duer de diversiteyt van den gewichte en stand van plaetse, men daer op niet en

[p. 89]

zoude konnen zekeren ofte precisen loon ofte prijs zetten, om niet min jegens hun exactie te voorziene, zoo consenteren wy dat elken proprietaris, en de gone over hem last hebbende, zal mogen zijn goed doen balen ofte voeren by den gone die 't hem believen zal, ten minsten pryse, zonder dat de voorseyde aerbeyders zullen vermogen eenig goed uytten schepe ofte van den wagen te doen ofte halen zonder expres last van den proprietaris, ofte zynen facteur, noch en zullen de zelve aerbeyders geen belet mogen doen den ingezetene der steden ofte landtslieden, zoo verre zy willen hun goed lossen zelve ofte wechdragen, verbiedende op arbitraire correctie.

Voort gemerckt dat diversche knapen, maerten hun zouden mogen verhuert hebben tot hooger pryse dan het voorzeyd staet ofte andere aerbeyders voor hunnen loon en werck by hun aengenomen meerder conventie gemackt, zoo verclaersen wy dat zulke huere en conventie gereguleert zullen worden naer de publicatie van deze, en voor den toekomende tijdt in conformiteydt van dien, zonder iets vordere daer of te mogen heeschen ofte ontfangen.

Verbiedende en interdicerende expresselijk een yegelyken wie hy zy, eenige meerdere jaerlijksche, dagelijksche ofte anderen loon te heeschen ofte ontfangen, noch geven ofte betalen dan 't voorseyt staet op de peyne van te verbeuren by elken dobbelen van de voorseyde loonen, voor zoo vele jaren ofte dagen, en andersins als zy respectivelijk bevonden zullen wezen ter contrarie gedaen t' hebben, en noch boven dien arbitrairelijk gepuniert te worden, alzoo wel den eenen als den anderen gever en nemere; de voorzeyde boete en peyne te bekeeren in drien deelen, het een ten proffyte van den officier de callainge en de execusie gedaen hebbende, welke pyne en amende promptelijk en voor eenige opposiecien op 't verclaerts en affirmatie van den officier zullen moeten

[p. 90]

genampteert wezen, ende indien men de zelve pyne op hun nict en konste verhalen, zoo willen wy dat de zelve zullen bekeert worden in ander punicie en beteringe naer de qualiteyt van de misdaet, willende en ordonnerende ook dat sommige, wanneer suspectie vallen zal dat niemand in 't gone voorschreven, gecontravenieert zouden hebben, dat zoo wel den gever als den ontfanger gehouden zal wezen hem dies te expurgieren by eede in handen van den officier van de plaetse op pyne van gereputeert en gehouden te worden als transgresseurs van de voorseyde lyste, tacx en ordonnantie, ofte consequentelijk de voorschreven pyne en amende verbeurt en geincureert t' hebben, ende om de verhoedene datter geen secrete monopolie onder de voorzeyde handtwerkers ofte aerbeyders in contrarie en geschiede, zoo bevelen, en ordonneren dat alle de zelve aerbeyders, zoo ten platten lande als in steden, die in voorleden jaren metten voorseyden wercke hun lieder cost gewonnen bebben en voor zulks bekendt zijn, zullen gehouden wezen voor den toekomenden tijdt de goede lieden hun van doen hebbende, elk in zijn werck te dienen en te gerieven achtervolgende deze ordonnantie, zonder eenige subterfugien ofte excusen ter contrarie, op pyne dat jegens de zulke geprocedeert zal worden als vagebonten en lediggangers, 't zy by geselen, banissementen ofte andersins naer de exigentie van de mesdaet, en ten ende alle de pointen voorschreven niemand ignorancie en pretendere, zoo lasten wy u lieden, en van zyne Maj^ts. wege bevelende dat gylieden terstond de voorzeyde ordonnantie doet uytroepen en publieeren alleomme binnen de plecken van hunne juridictie, daer men gewoone is uytroepinge en publicatien te doene, procederende voort tot observatie van dien jegens de overtreders en ongehoorsame by execusie van pyne voorschreven, zonder eenige gunste, dissimulatie ofte

[p. 91]

verdracht, want wy van dies hun lieden geven recht en speciael bevel, ontbieden en bevelen eeniegelyken dat zy hemlieden dit doende neerstelijk verstaen en obedieren. Gedaen in camere van den Rade in Vlanderen tot Gendt, den ij dag van september, xv^e. achtentachentig.’

Van de laste weke van september zoo en isser niet zonderlinck geschiet anders dat men zeyde dat Zijn Altese was gekomen voor Bergen-op-soom, want de leger vertrocken zijnde uyt Vlanderen in Brabant, 't scheen dat zy haer deelen, want niemand en wiste waer zy bevaeren zoude; maer die van Bergen vreesende dat op hunne capen zoude druppen, meenden eenen dijck noch ingesteken te hebben, maer waren besprongen van sommige paerden van 't casteel tot Waumen, zoo datter sommige van Bergen dood bleven, en zoo rasch metter versche daet, zoo kwamen dry regimenten meest Spaenjaerds en hebben het besloten, en Zijn Altese dat hoorende heeft hem persoonlijk aldaer gepresenteert, en 't geschut doen halen; aldus zoo waren alle de maren van Antwerpen geschreven metten bode.

Op den viij van october, zoo was 't dat zeker mare kwam dat Bonn en Ceulene waren overgegeven in handen van den prince van Simay, waer door den Rijn wat vryder zoude wezen dan hy geweest hadde.

Bin deze weke en heeft men niet gesproken dan van de 25 gevangene, die miraculeuselijk uytgerocht zijn, die alle tot Bergen-op-soom gevangen geweest hadden, en alle tot Antwerpen gerocht zijn metten stierman, en den broeder van den provost van Bergen-op-soom, en waren zeer vreemdelijk verlost, aengekomen tot Steenberghe, en kwamen alle gezondt uyt, hadden hun rantsoen gemaekt 150,000.

Op den xviij october, S^te Lucas-dag zijnde, zoo waren

[p. 92]

wederomme Oostendenaers op de causie van Waesten; zy hebben sommige persoonen gevangen en twee wagens berooft, en namen veel stametten toebehoorende Jacques Kesteman en Jan Hereman, en noch veel ander goet.

Op S^te Lucasdach, dyssendach zijnde, zoo is gebeurt in de kerke van S^te Nicolaes dat den dienstbode van Anthone Domissent eene jonge dochtere heeft getrauwt, komende met de croone getoompt ter kerke; naer dat zy was gemaeldt is mette speellieden gegaen naer de vonte, en heeft mette geweest van hun broeders ofte zusters kind, eer zy uytter kerk mette speelliedden en vrauwen huyswaert ginck; omdat ditnooit in S^te Nicolayskerke en geschiede is dit voor memorie.

Op den xxij dag van october, zoo wasser een op het schavodt gesteld met een strop aen zynen hals en gegeeseld en gebrandt, van gelyke gebannen. Op dezen dag quamen t'huys twee jonge gasten, die van d'Oostendenaers mede geleet waren, en hadden moeten dragen hun geroofd goed, wel met meer andere xxij halve lakens, en hielpen 't tot vast aen de stede van Oostende dragen, en lieten de vij gevangene alsdan gaen.

Op dezen tijdt ginck het belech van Bergen-op-soom altijdts voort ende elk hoopte dat den hertog van Parma corts een eynde daer af crygen zoude.

Op den 29^sten van october, zoo dede de poorterie wederom convoey, en daer warender xxxij toe gecommitteert, en hadden hun dag en ure, en gingen twee reysen de wek_e ordinaire, maer als iemand eenige van doene hadde waren gereedt om een stuk goedts. Ontrent dezen tijdt, was wederomme een convoey afgeslegen boven de Beerst.

Op dezen tijdt ginck het belech van Bergen-op-soom altijds voert, maer daer was een Ingelschman uyt Bergen

[p. 93]

gekomen in den legere, beloofde vele schoone zaken, maer heeft zijn Hoogheyd bedrogen; hy zeyde dat hy een sterck bollewerck zoude leveren voor eene somme van penningen; elk wilde hem daer in schryven om het exploit te doene, ja alle natiën, maer de Spanjaerds, alzoo zy alomme willen de hoogheyd hebben, die zouden dit exploit doen met den Ingelschen, maer wechg aermen! zy waren bedrogen, zoo dat er wel 300 dood bleven, immers hun sterfdach was aldaer, en als Zijn Hoogheid het hoorde, dede hy halen noch 7 stukken geschut, die noyt voor stadt en kwamen, en noch daer by vele amonicie tot Antwerpen, midtsgaders vele peerden van meulenaers, wagenaers en andere voerlieden tot Antwerpen, om met 't zelve geschut en amonicie te trecken naer Berghen-op-soom, en men zeyde dat zijn Hoogheyd niet en zoude vertrecken, met Godts hulpe, hy zoude de stede crygen; Godt doet wel gaen!

Op den v van november, zoo luyder een halle-gebodt, en 't was om dat was den toekomende dag den eersten zondag van de maend, en men hadt ontrent een jaer geuseert, ten versoeke van Zijn Hoogheyd, den prince van Parma, en 't scheen dat dit zoude de laste processie wezen, op dien voet gedaen; maer zouden 't doen, dies verzocht zijnde, want het zoude geschenen hebben dat 't zoude gekomen zijn in costume, en dat daerdoor de processie zoude te min geacht wezen.

Op den vi zoo drouch men processie naer costume.

Op deze weke zoo werd 'er twee mael sterk convoey gedaen van de poorterie, en het donderdags zoo trocker 6 peerden mede, want op den dyssendag zoo meenden de Oostendenaers het convoey te bespringen, maer het convoey en leed

[p. 94]

geen schade; maer daer was omme geslegen metten trommel, eer men zeker bescheed creech, zoo wie wilde uyttrekken om te doene confort aen 't convoey, en die eenen Oostendenaer konste crygen zoude hebben xxxvi guldens, mits welke datter vele poorters uyttrocken om den hasaert, maer keerden metten convoey in. Op dezen tijd zeyde men dat de leger voor Bergen opbrack, waerom het volk van der stede en 't platte land zeer vervaert waren van vreese dat de soldaten wederomme komen zouden, 't welke wel te vreesen was.

Dezer weke, namelijk den xv^sten van november, zoo was 't convoey naer costume, dijssendag zijnde, gereedt om te reysen, maer den wagen van Joos van de Walle, geladen wezende met coopmans goed, niet willende beyden naer het convoey van de poorterie, rydende omtrent een ure door voor het convoey, komende ontrent een halve mylesteen, is van de Oostendenaers berooft geweest; daer waren genomen ses halve witte Andrisen, vele swarte saeyen, en diversche greynen, 't welke meer dan 1000 guldens weird was. Op dezen tijdt was Zijn Hoogheyd, den hertoge, zeyde men, met dat leger voor Bergen opgebroken, en dat men zeere hoopte dat Vlanderen van dezen winter vry zoude zijn; Godt geeft gratie! Ook sprack men zeere datter naer Spanje zoude moeten trecken wel 12 ofte 16 duyst Walen en Nederlanders om met de armeye t'somer weder te komen.

Op den 3^den december, op dezen tijdt, zoo waren alle steden in Brabandt zeere verlast door het opbreken van den legere voor Bergen-op-soom, en men sprack van gelyke datter eerlang eenige schepen zouden gearriveert wezen uyt Spanje, want van nu zoo begonste men wederomme te spreken van de armeye; ook zeyde men dat den duck van Savoijen hadde ingenomen, in het hertogdom van Salusen, de

[p. 95]

stadt van Salusen, en nog twee groote steden; en van gelyke dat den koning van Navare hadde doen onthalsen zyne eygene huysvrouwe, zuster van den koning van Vrankrijck, die haren man den koning van Navare zoude hebben vergeven; dit hebbe ik willen stellen voor memorie om dat men erzeere af sprack.

Op dezen tijdt zoo liepen de Oostendenaers en die van Axele zeere, want waer een reysend man ofte rijcken pachter hem keerde, gerochte in hun handen, want daer wasser een bende, waerin dat was een zeer quaed bouf, genaemd Jan Dou, die wel was van 100 mannen; hadden op den vii December vermoort ontrent Poperinghe, Renegelst en Dickebusch wel vii persoonen, en komende van Kemelen treckende naer Meesene, hebben gegaen vast aen Meessene, ten huyse van eenen wale pachtere, en 't was ontrent den vii uren, en meenden hem mede te leyden, maer hy een zeer clouck man met zynen zone stelde hem te werre, en zy, de Oostendenaers, maer meest alle lieden hier van 't Westquartier waren sterck ontrent xv persoonen, en zy groote forse doende op 't huys, dezen waele nam een becken, zy dit hoorende; 't was duustere, hebben hem willen met geweld uytten huyse halen, hy met een halfve pijcke heeft van boven een zeer gequetst, en hy wezende Jan Dou, hunnen bevelhebber, in 't quadt, riep: ‘Ik ben dood! steek het vier!’ Zoo hebben zy het vier in eenen schelf gesteken, en in het huys mette schuren t' samen geheel 't goed verbrande, alwaer veel gedesschen tarwe verbrande; zoo geheel het quartier in roere zijnde zijn vertrocken, quamen naer S^te Loys, alwaer ten huize van den weerd dezen Jan Dou vermaekt was, zeggende als eenen disperaten man: ‘Steek my dood of geeft my een mes ik zal het my zelve doen!’ Maer nemende een peerd van den weerd, hebben hem daer opgezet, want hy met een pijcke

[p. 96]

was gestoken in zijn borst, komende met twee gevangen by de nieuwe Leye zijn naer de stede gekomen en is Jan Dou met het peerd gevallen in eenen dijck, en met dien zy beroert waren, zijn beyde de gevangenen ontrocht. Dezer zelve weke was het convoey uytgetrocken, die voor hun hadde een caporael, een overlooper hier t'Yper gekomen van Oostende, die al hun wegen wiste en trocken naer Staên, hebben een halve mile boven Langemarck in den duysteren nacht gevonden in een schure Oostendenaers, en en hadden geen sinternelle uytgesteld, en besprongen hun eer zy het wisten: deze gasten hoorende datter volk was, zeyden, niet wetende dat het volk van Ypre was: ‘Compt aen, gy boeren!’ En midts dezen bestelden die van Ypre de deure van de zelve schuere, en de Oostendenaren ziende ofte hoorende dat zy zoo gesteld waren, hebben achter in de zelve schuere een gadt gemaekt, meenden aldaer uyt te geraken, maer moesten hun doorvechten zoo datter veel gequetst waren van hun, en eenen dood en zoo datter van Yper een geschoten was in zijn been dat men bin twee dagen daer naer moesten afdoen, en dit gebeurde in den duysteren nacht, zoo dat zy, die van Ypre 's anderdags op Onzen Vrouwendag in december 't Yper in hebben gebrocht, een oore van den dooden en vij portronael, twee halve pycken, ses hoen en van hun provande.

Op dezen dach, den 10^sten december, zoo stelde te rechte op 't huys van de casselerie, den balliu van der Zale twee manspersoonen en een vrauwe, dewelke waren ingebrocht van die van den convoeye, de welke waren wel gemonteert met schoone portronaels hubkens, en waren 7 manspersoonen alle te peerde, en sommige van de vrauwen ook loopende onder het decksel van Pragenaers, van de welke zy deze kregen en in brochten,

[p. 97]

en de andere ontrochten; maer omdat het verboden was op lijfstraf, by placate, datter geen meer komen en zouden binnen 't Landt van Vlanderen, zoo waren beyde de manspersoonen d'eene naer den anderen gegeselt op een schavot vóór de Casselerye; den eenen was van Gent en den anderen van Parijs, maer de vrouwe was met den strop aen den hals gesteld, gegeselt en uytten Lande van Vlanderen gebannen 50 jaer en dach; maer de mannen waren gebannen 10 jaer op de galge, en naer den noene zoo waren hunne peerden vercocht en al hun gewerre ten proffyte van de gone, die hun hadde gevangen.

Den 17^sten december, zaterdag zijnde, zoo hadden wederomme de Oostendenaers zeere gelopen in Reneghelst, ontrent Kemele en overal, en ook van gelyke hadden de gasten van het convoey ook dickwils uytgeweest, maer daer af en was niet gedaen; want de Oostendenaers hunlieden vreesden, met dat zy geen quartier en hadden, ook van gelyke warender afgekomen van Brabandt ‧vi‧ vendelen Yrsen, die lagen ontrent Tourhoudt, die zeere liepen in Langemarcke en ontrent Commene, Wervycke, zoo dat 't volk daer ontrent met groote vreese zat.

Op den lasten dag van december, was het Nieuwavondt, en 't was zaterdag, en 't hadde deze voorgaende weke gevrosen den eersten vorst van dit jaer dat men op 't ijs gelopen hadde; maer het doeyde. Aldus tot Godts eere sluyte ik mijn schryven van dezen bouck, zijnde den vijfsten, ende dezen begonste den x^sten november zevenentachentig, te St. Martensavondt, en den sesden bouck zal beginnen daer 't den vijfsten bouck gelaten heeft.

De weke vóór Kersdag zoo liepen zeere de Oostendenaers,

[p. 98]

en die convoeyknegten trocken dagelijks uyt, maer en vonden geen hasaert.