Nederlandsche historie

[1583]

Op den 7^sten stilo novo, den 17^sten januarius 1583, zoo isser tot Dixmude eene groote benauwtheyd geschied, want den coronel van de Francoysen ontfangen hebbende zekere brieven van den duck d'Alenson van liberteydt en die van der Wet niet zoo haest en wilden geven resolutie, maer namen uytstel 2 ofte 3 uren, zoo heeft op eenen maendag ontrent den 9 uren, den coronel een teeken gegeven aen zyne soldaten: zy waren met 4 vendelen binder stede, hebben zulk cenen moort gedaen onder de borgers en landtslieden, zoo datter wel dood bleeven 200 menschen, en hebben vele

[p. 213]

huysen gepillieert en gerooft, 't welke ook gebeurde in meer andere plaetsen, als tot Dunkerke, en hebben sommige uytter stadt gejaecht en gedreven, 't welke was een groote veranderinge en elk was bevreest.

Op den zelven dag als vooren, zoo hebben te Duynkerke de Francoysen, die daer in lagen, twee Vlaemsche vendelen, te wetene: capiteyn Lange en capiteyn jonckere Jan van Eggemont, uytgedreven der stadt, en ook sommige borgers. Op den zelven Vercoren Maendag, zoo isser tot Oostende ook groote beroerte geschiet van de Francoysen, maer daer en waren maer 2 vendelen binnen, en de borgers hebben die uytte stadt gezet en gedreven; tot Brugge van gelyke, zoo warender 6 vendelen binnen Francoysen, en daer waren noch 6 vendelen buyten de stadt, en baden om door de stadt te passeren, ontrent den 9 uren, op den zelven Vercoren Maendag, en zeyden te willen wezen naer Sluys, en by ordonnantie van die van Brugge, zoo was hun passagie gegeven; maer komende binnen op de maert bleven zy staen en wilden wezen geforriert, maer by gelukke zoo begrouf men den capiteyn ofte lieutenant van de borgers, zoo datter ontrent 200 borgers waren met hun gewerre, en 't was op den borch; maer de Francoisen wat anders vooren hadden, en meenden daer te doene dat zy elders wel hadden volkomen; zy liepen naer den borch. De Francoysen meenden alzoo de stadt te wezen meester, maer ziende de borgers daer alzoo voorzien ter oorzake van de begraving, hebben zelve de vlucht aengenomen, en de borgerie is meester van hun geworden, en hebben de ses vendelen Francoysen, die lange binnen de stadt gelegen hadden, en die ses vendelen, die om passagie binnen gerocht waren, alle 12 uytter stadt gedreven en hunne stadt behouden, en hebben noch 3 capiteynen van de Francoysen gevangen gehouden.

[p. 214]

Op den zelven Vercoren Maendag, zoo isser tot Antwerpen van gelyke geschiet, want zyne Altese, den duck d'Alenson trock naer Berchem om het leger te doen monsteren, maer als de poorte genaempt de Kipdorppoorte open was, zoo zijnder met cracht en geweld binnen gerocht een groot gedeelte peerden; maer met Godts hulpe, zoo zijn de Francroysen met groote menigte van de poorterie dood gesmeten, zoo dat de ketenen worden gespannen, en de poorters stonden elkanderen zoo by dat zy meester geworden zijn van alle de edelen, en ook van alle de Francoysen, zoo datter gebleven zijn wel 250 edelen; wel 40 edelen van name, en wel 800 peerden en 600 voetknegten; tot Brussel van gelyke, tot Mechelen, en tot Vulvoorde alomme daer Francoysen binnen waren, ook tot Dermonde, daer, zeyde men, dat de Francoysen meester waren, alzoo dat zy meenden, op den zelven Vercoren Maendag, alle zaken uyt te rechten, alzoo zy aengesteld hadden, maer Godt die hadde dat zoo nict voorzien; zoo dat overhoorende zoo hebben die van Brugge de wapenen van den duck d'Alenson met vulheyd beworpen; aldus stond eene groote veranderinge te geschiene naer dezen, dat men zeker wiste dat tot Antwerpen zoo vele Francoysen gebleven waren, wel 44 edelen, te wetene: graven en gravinnen, en mannen van name, en wel 250 edelen en wel 1200 onder voetknegten en peerderuyters, zoo is den duck d'Alenson hem houdende tot Vulvoorde, 't welke zijn volk in hadde, en ook Aelst en Dermonde; die van Dixmude hebben noch alle goed laten passeren naer Ypre komende, maer den coopman was altijds zeer bevreest.

Op den 23^sten stilo novo, zoo hebben de Francoysen, te wetene: ses vendelen en de compagnie peerden, Blockx ruyters, met de Francoysen eens zijnde, hebben de borgers en ingezetenen van Bergen S^te Wienox, hunne gewerren op doen

[p. 215]

bringen, en de heeren van der stadt hebben hun moeten de slooters in handen geven, 't welke was wederomme eene beroerte in 't land, aldus stond het zeer kwalyk.

Op den 24^sten januarius, zoo hebben alle de soldaten van Ypre, de 6 vendelen, zeer ende rudelijk gemurmureert, om dat zy niet en waren betaelt gelyk de laeste 2 vendels, te wetene: Costere en Brand, die tot Nieuwpoort lagen, de welke hadden ontfangen 2 maenden en sommige van de soldaten gingen naer de poorte om uyt te treckene buyten de stadt, en den serjant majoor en wilde hun niet uytlaten; maer zy, ziende zulks, trocken naer de mart en riepen: Geld! en de poorterie rasch in de werre met hun oper gewerre in de handt om op aventure of zy hadden willen utrechten eenige schelmerie, maer den gouverneur Mon^s de Markette met noch eenige andere met hem, kwam den hoop tegen te peerde zijnde an 't Vleeschhuys, en sprack hun aen, en zy wilden dat men hun betaelde, maer hy paeide hun met woorden, en zy, ziende ook alle de borgers in de werre, lieten hun gezeggen, midts belofte dat men hun van gelyke betalen zoude 2 maenden; aldus vergink zonder swaerheyd de beroerte; maer 's avonds ontrent den 5 uren, zoo kwamer noch eens wederomme eene kleyne beroerte, want op de Vischmart zoo wasser een soldaet, die nam eener vrouwe eenige haringen zonder betalen, en het volk, te wetene de poorterie, was wederomme in roere, en men stack uytte lanternen, en Godt lof 't verginck redelyk, zonder groote swaerheyd, en aldus stond overal niet zeer wel; maer corts hier naer, zoo warender noch 2 vendels beschreven, te wetene: capiteyn Gruterc, het een vendel van den coronel, en eapiteyn Bruck, en trocken naer het Sas toe, door dien dat men noch niet en wiste hoe het vergaen zoude metten duck d'Alenson; maer men sprack onder het gemeene zeer

[p. 216]

vreemdelijk; maer hoe dat vergaen zal dat is Godt bekent, maer 't stond zeer kwalyk, Godt betert!

Op den 23^sten van januarius, naer den ouden stil, zoo trocken uyt Ypre wel hondert soldaten en dat ter oorzake datter lagen boven Nieuwkerke een gedeelte vryebuyters, en het waren al meest Spanjaerden; en lagen by Roôn-huyse, en op den zelven nacht zoo was ook uyt het garnison van Armentiers, en hoorde dat die van Ypre ook om het zelven exploit uyt waren, ontboden met een tamboryn aen het garnisoen van Ypre dat zy die vangen zouden, of zy zouden het zelve doen, 't welke die van Ypre aennamen te doene, en besprongen hem, en vingender 12 en eenen jongen, en waren alle Spanjaerden, uytgenomen den jongen, en brochten die in tot Ypre, op den 24^sten van januarius, en men gink hun examineren en men bevond dat zy waren zonder capiteyn, zoo waren zy op den 8^sten van sporkele te rechte gesteld op eenen vrydag, en waren al boven gebrocht, en men deckte de vierschare, en den hoogballiu maekte heesch en negen waren verwezen van levende lyve ter dood gehangen en verworcht te zijn aen de potente voor de Nieuwe Camere, en de ander drie waren, om dat eenen was bul geweest, en de andere hun bevelhebber met noch eenen anderen, deze 3 waren verwezen van levende lyve ter dood metten viere verbrand te zyne, en den jongen oudt wezende ontrent 16 jaer moeste staen an't pellerijn met een strop aen zynen hals, en aenzien alle de justicie van deze 12, en daer naer gegeeselt wezende totten bloede en gebannen 10 jaer uytten lande van Vlanderen op de galge; 't welke zeer haest volkomen was: de negen wierden gehangen en verworcht den eenen naer den anderen, en maekten zeer weynig woorden, en daer naer zoo waren die ander 3 verbrand, maer waren hunne tale genomen, en daer naer geschoudt, en den jongen was dat alle ziende en

[p. 217]

naer deze justicie zoo was hy gegeeseld, en de 3 lichamen van de verbrande wierden op het kerkhof te S^te Maertens begraven en de andere bleven hangen aen de pottente tot 's anderdags, en om dat martdag was, en ten aenziene van eenjegelijk, en zouden daer naer begraven wezen.

Op den zelven dag, zoo wasser uytgeroupen dat hem niemand vervoorderen en zoude eenige brieven te schryven op Arthoys, of op den vyand, op den hals, en 't was gepubliceert bin dat men de gereedtschap maekte van justicie.

Op den xj van sporkele, zoo was 't maendag voor Vastenavondt, zoo wasser een Clays Kerschieter van Nieuwkerke gerecht mette coorde voor het Besant, en was van de ruyters van Gilles Schakels, capiteyn, en hadde te vryebuyten geloopen, ende sommige in de stede te rentsoene gesteld, en daer was noch eenen Lavendrockx ook van zijn complissie, maer hy hadde goede vrienden en moeste zyne sentencie zien volkomen, en daer naer gesteld in de gruwe 2 uren, en gebannen; deze justicie was gedaen by den gouverneur Mon^s de Marckette.

Op dezen tijd zoo bleef den duck d'Alensoen ontrent Dermonde, en men sprack zeere van wederomme met hem te accoorderen, maer daer warender die veel kwaed gevoelen hadden, en daer was niets goeds af te verwachtene; den tweeden ofte derden dag van den vastene zoo verbrande tot Antwerpen de burse geheel af, en daer was menig man die veel verloos, want 't was in 't beginsel van den nacht, ontrent den ses uren en half, en daer was groote beroerte over de gansche stede, maer eenige zeyden dat 't vier daer in gesteken was, maer 't was by ongeluk van eenen vrouwen coolpot, en men spraek ook sommaels van dat men zoude veraccoorderen met de Malcontenten, maer die zaken en gingen niet voort.

[p. 218]

Op den 12 en 13 van maerte, stilo novo, zoo kwamer eene mare tot Ypre dat den duck d'Alenson zoude wezen geaccordeert mette Malcontenten, en dat hy in hun lieder handen geven zoude Dermonde, Vulvoorde, Bergen S^te Winockx en Dixmude, en dat hy zoude packen een nomber van eenige duysent croonen, behoudens noch Duynkerke en Camerycke, en dat hy trecken zoude uyt het landt, maer het waren kwade maren; nochtans vele vreesden dat 't noch gebeuren zoude. Op dezen tijdt zoo trock een zeer groot convoey over Brugge van Ypre.

Op den 19^sten van maerte, zoo wasser by den hoogballiu justicie gedaen van een Geroen de Corte, en was van der stede, en hadde wel 3 jaer gedient de Walen tot Rousbrugge en hadde diversche exploiten van dieverie gedaen, te wetene door vangen van volk van der stede en vele beesten te halene, als coyen, schapen en peerden, en hadde eenen tijdt gevangen geweest van de Francoysen tot Dixmude, maer het gerochte er uyt; nu op den 17^sten van maert, zoo is 't alleene gekomen en heeft eenen nacht gelegen in 't Arthuys achter de Augustynen, 't welk open stond, en ontrent den 9 uren zoo kwamer eenen jongen met een zeer goed peerd om plackarde; hem dit nemende meende met het peerd duere te reysen, maer wiert van de landtslicden gevangen, en in de stede gebrocht, en omdat in voorleden tyde onder Wintershove het vendel ontlopen hadde, en meer andere delickten wiert verwezen gehangen en verworcht te zyne, 't welke volkomen wiert.

Op den Passchen-dag, zoo eenen dag daer vooren ofte daer naer, zoo passeerde den duck d'Alenson voor Nieuwpoort, en nam zijn vertreck naer Duynkerke, met hem leydende boven zijn convoey 11 vendels Francoysen, die lagen ontrent

[p. 219]

Dixmude en Dermonde en Vulvoorde, was ontlast van de Francoysen, en men leyder vlaemsche vendels in, en al zijn gevangene zouden ontslegen zijn van Antwerpen, en zijnde gekomen tot Nieuwpoort, volgende het contrackt en accoordance mette Staten gemaekt, zoo zoude hy zijn Francoysen uyt Dixmude en Bergen lichten, en men zoude daer ander garnisoen in bringen, naer het goeddincken van de Staten.

Ontrent dezen tijdt zoo lichte op alle de garnisoenen van de Walen, en men zeyde voorzeker dat zy naer Oostende trocken, om die in hove beleyd hadden van de assistenten van de zelve Malcontenten, dat de geheele macht van de Walen naer hun trocken, uyt cause dat de stadt in grooten noot was, en dat zy vreesden dat hun ontzet zoude gedaen zijn.

Op den 11^sten van april, stilo novo, zoo is de vrouw bruyt van den prince van Oranje, de dochter van den admirael van Vrancrijck, de welke gemasacreert was in de bruyloft van Parijs, en op den 13 zoo zijn zy getrauwt tot Antwerpen, alwaer zy met eenige edele arriveerden als vooren, en alle preparatie was gemaekt om tot Middelburch te trauwen, maer om eenige oorzake zoo gebeurde dit tot Antwerpen.

Op den 15^sten van april, op eenen vrydag, zoo zijn de Francoysen vertrocken van Dixmude, het welke van den gemeenen man tot Ypre ende ook van Dixmude zeere begeirt was, en daer kwamer in 4 vlaemsche vendels, en een cornette peerden, en den coronel van de Francoisen Mons. de Vinecourt, en wilde niet wel obedieren te vertrecken, en daer wiert gezonden Laconte de Ryspoort, en die lichte hem uyt, namen hun lieder vertreck naer Loo en alzoo naer Duynkerke.

[p. 220]

Op den 16^sten van april, zoo was 't zaterdag, zoo in den nuchten-stond, zijnde ontrent den 9 uren, zoo heeft het zeere geclopt, en daer waren Walen ontrent de stadt op het kwartier van Vormezeele, en Schakels volk trock uyt, en komende, de lichtpeerden van Schakels bende, vooren ontrent een gedeelte Albanoisen, zoo hebben zy aen elkanderen gerocht, en hadde ons voetvolk niet geholpen, de peerden van Schakel voornoemd zouden er gebleven hebben, maer zijn trompette bleef dood met noch 2 andere, en daer was een gedeelte van zijn peerden gevangen genomen, en de Walen trocken duere, en het volk van Schakel brocht hunne doode mede, en begraven die te S^te Nicolays op het kerkhof, en het was volk van Commene, die dit exploit deden.

In de maend van meye, ontrent alf meye, zoo hebben de Walen ingenomen Diest in Braband, en ons leger lag boven Bergen op Soom, en gink geheel te niete; want daer geen geld en kwam en den Prince zocht zeer te favoriserene den duck d'Alenson, die hem altijdts hielt om Dunkerke wederomme te helpen in het gouvernement, maer de Staten en konsten niet wel verstaen; aldus gingen alle zaken zeer kwalijk voort, en den vyandt versterkte altijdts, maer in het beginsel van wedemaend, naer den nieuwen stil, zoo overleet den gouverneur van Kassele, mijnheer van Resighem, en ook den gouverneur van Cortrijck, mijnheer van Sweveghem, beyde op eenen tijdt.

Ontrent dezen tijdt zoo hebben de Schotten binnen Meenene, hunlieden coronel vermoort, en den geweldigen provost en den serjant majoor, ter oorzake dat zy eenige vrybuyters wilden doen punieren, en kwamen noch stoutelijk

[p. 221]

tot Ypre, en trocken naer Brugge, en men dorste hun niet aenspreken uyt vreese of zy de Walen de sterkte overgeven zouden.

Op den 22^sten van wedemaend, zoo trock de compagnie van Schakele en 3 corporaelschappen om hout totte fortificatien, en daer kwam noch 40 voetknegten van Dixmude met convoei van wagens, en wierden zeere geslegen ontrent Pilkem van 42 Albanoisen, zoo datter scheen te wezen eene plage.

Ontrent den uytganck van de wedemaend, zoo vertrock den duck d'Alenson van Duynkerke naer Vranckrijck, niemand en wiste de oorzake: eenige zeyden dat hy vertrock om dat hy geen gezondtheydt en hadde; andere zeyden dat het was om andere affairens, en men hadde zeer gesproken dat men hem zoude noch aengenomen hebben, maer de Staten en konsten niet wel daer in accorderen, en op den eersten van wedemaend, stilo novo, zoo was 't groot gemeene vergaert tot Ypre, en den gemeenen man en wiste niet waer op, want al die daer over zaten aen elkanderen verboden met eedt dat zy niet en zouden verbreden, maer men gevoelde dat was om den duck aen te nemen ofte niet, maer met zijn vertreck zoo verwachte men veranderinge.

Op den 2 van hoymaend, zoo hadden de Walen lange gelegen ontrent Commene, Waestene en daer ontrent, en waren wel sterck 8000 voetknegten, maer luttel peerden, en trocken op den 2 dag als vooren, en men wiste niet waer henen, maer namen hun optreck westwaert, en op den 4 zoo hoorde men dat dezelve Walen waren ontrent Bergen en Duynkerke, en met 't vertreck van den duck en veel van zynen edeldom, zoo was dat elk wilde zeggen dat zy Bergen,

[p. 222]

Duynkerke al afkoopen zouden, eer daer eenige werre zoude zijn, en alzoo naer Nieuwpoort komen. God geeft dat het wel in 't beste komen moet.

Op den 4, 5, 6, 7 en 8 van hoymaend, zoo heeft het belech van Duynkerke gecontinueert zeer scherpelijk, en de Walen hebben gelegen voor der stede op de westzyde, en de Spaenjaerden op de oostzyde, en die van haven Brugge tusschen Bergen en Duynkerke op de vaert. Den capiteyn heeft overgegeven de sterckte in handen van de Walen en behielden lijf en goed, en den capiteyn treckende naer Bergen komende daer, zoo hebben zy den zelven capiteyn gevangen en 's anderdags gehangen, en beyde zijn serjanten aen elken stil van 't gerechte door hun rechter hand genageld, en moesten zien de justicie; en op het voornoemde belech van Duynkerke zoo hebben de Walen geheel Vuerenambacht afgelopen, en komende alle dagen voor Nieuwpoort, roovende de beesten tot voor de poorte; en die van Nieuwpoort hebben dagelyks, vele van der stede, hun refugie genomen, vreesende indien het met Duynkerke kwalijk verginck dat zy zouden krygen ook belegeringe, en op den 10^sten van hoymaend, zoo kwam den Prince van Parma in 't legere voor Duynkerke, en bringende met hem noch veel volk, en men zeyde dat de geheele macht van de Walen, die voor Herentals lach afkwam naer Duynkerke; want Herentals hun niet en zoude aenbringen zoo veel proffijt als Duynkerke: aldus stond overal zeer kwalijk.

Op den 11^sten van hoymaend, zoo trock capiteyn Schakele uyt met noch sommige voetknegten, en hebben getrocken tot Haveskerke by S^te-Venants, en hebben geheel het dorp berooft, en noch daer en boven de kerke verbrand, en noch

[p. 223]

vele huysen, en hebben wel 150 coyen en wel zoo veel schapen genomen, de welke zy vercocht hebben voor goeden buyt.

Op den 14^sten zoo passeerder noch zeer veel peerden volk van der Walen zyde tot Waestene, en komende al naer Duynkerke. Godt doe 't wel gaen!

Op den 15^sten van hoymaend, zoo waren uytgetrocken naer Steenwercke wel 40 soldaten van de compagnie van capiteyn Du Prez, om te gaen halen noch eenige clocken, die daer verborgen waren, en hadden met hun 2 cloucke wagenaers, elk met 3 peerden en komende metten buyt van de voornoemde clocken, zoo zijn zy besprongen geweest van vele Spanjaerden en Albanoisen, alle te peerde, recht aen de plaetse tot Dickebusch, alwaer zy hun frayelijk gewerd hebben, maer zijnder, duer het vier dat den vyandt in de kerke stack, al gebleven op 2 soldaten naer, en hebben se al vermoort, 20 in de kerke en 18 op het kerkhof, maer deden voor hun dood noch onder den vyandt groote moort, en op den 16^sten ofte 17^sten zoo waren zy tot Dickebusch begraven by die van Ypre.

Op den 16^sten van hoymaend, zoo was de gansche macht van de Walen en Spanjaerden alle byeen voor Duynkerke, en op den zelven dag zoo hebben zy zoo dapperlijk geschoten, beginnende van ten 3 uren in den nuchtenstond totten avondt, en dat met 24 stukken, altijds 5 t'enegader, zoo dat men wel en claerlijk gehoort heeft tot Ypre, en de zelve vendele van de Francoisen, die in Duynkerke lagen, hebben mette Walen in eene maniere van parlementeren, en hebben geaccordeert, zoo dat zy de stadt hebben opgegeven in handen van de Walen en den Prince kwam in Duynkerke met 40 ofte 50 edele, en hebben de poorterie in

[p. 224]

genade ontvangen zonder hun te pillieren, behoudens lijf en goed; dit gebeurde op eenen zaterdag, den 16^sten hoymaend, en die Francoisen zijn daer uyt getrocken. Bin eenen dag ofte twee, hebben zy Bergen, Vuerene en Nieuwpoort gesommeert en den burgemeester van Duynkerke en 2 andere notable met een trompet van de Walen kwamen tot Nieuwpoort, en vraegden of zy hun wilden opgeven, maer zy en wilden niet naer hooren; zoo is geheel het leger van de Malcontenten gekomen ontrent Nieuwpoort, en zeer vele passeerden naer het Brugsche Vrye, en hebben het land zoo geroofd van beestialen, meest alle de vette beesten, die uyt Vueren-ambacht geruympt waren, hebben zy in 't Vrye gekregen, zoo dat de landtslieden zeer jammerlijk gevlucht zijn, meest alle naer Brugge, en sommige voort, zoo dat het Brugsche Vrye noyt zulk last en leedt. De Walen hebben hunlieder leger geslegen voor Nieuwpoort, zoo datter t'Ypre en tot Dixmude grooten dieren tijdt af kwame, want die van Dixmude en wilden geen boter noch caes laten voeren uyt hunne stadt, zoo dat het Hollandts galt 't Ypre 4 stuyvers 't pond, en de bueter galt 19 groote 't pond, en het coorn de raziere 15 guldens, 2-10, zoo dat alle cooplieden die gewoon waren sayette en groen te koopen, niet wilden een stuyver uytgeven, zoo dat er stond tot Ypre eenen kwaden tijdt voor de duere, ook tot Brugge, Oostende en Nieuwpoort zoo was het volk zeere geruympt eer de geheele legere van de Walen ontrent Nieuwpoort en in 't Brugsche Vrye kwam, en men sprak van de compste van Casemierus, maer daer en volgden anders, en het volk overal was zeer beroert ter oorzake meest van den dieren tijdt, want alle zaken waren by naest den derden penning, maer op den 23^sten van july, zoo stelden mijnheeren Voocht, Schepenen in alle eetswaren ordere, want geen redene en was datter ommegink; de bueter op

[p. 225]

13 g., Hollantsche caes op ses g., zoudt op 20 g. de raziere, en andere zaken naervolgende, uytgenomen coorn dat conste men kwalijk bekomen, want zeere diere was wel 32 ℔. p. de raziere.

Op den 23^sten van july, 't welke was op eenen zaterdag, 's avondts ontrent den 5 uren, zoo hebben de Walen aen die van Nieuwpoort, naer dien dat zy niet veel meer dan 3 ofte 4 dagen hadden belegert geweest, hunne diversche trompetten gezonden; daer en waren maer 2 vendelen volk in, te wetene: capiteyn Costere en capiteyn Brand, en ziende dat zy groote gereedtschap maekten om te beschieten, zoo hebben zy ten dage en ure de stadt overgegeven in de handen van den koning en de Walen, met condicie dat zy behouden zouden lijf en goed, en dat zy zouden opbringen een gedeel duysent guldens, en dat om de betalinge te doene aen het crijgschvolk, en dat de 2 vendelen soldaten zouden uyttrecken, te wetene: Brand en Costere met witte perskens, en ook hunne soldaten zonder gewerre, zonder rapier ofte poynaert; alzoo is de stadt van Nieuwpoort overgekomen en geaccoordeert, en mijnheere van Croysele was hunnen gouverneur, van de heeren Malcontenten gesteld naer het innemen, en men zeyde en 't was waer, dat Vuerene ook zoo was geaccoordeert naer Bergen noch metten zelven dage.

Op den zelven dage, den 23^sten van july, zoo heeft altijdt de stadt van Meenen zonder coronel geweest, maer op den 23^sten, zoo is eenen nieuwen gesteld en hadde last de Schotten, die te Meenene lagen uyt te ligten, en de stadt te abandonnerene; en daer kwamen briefven tot Ypre van den nieuwen gouverneur van Vlaenderen, den prince van Simay, onder-

[p. 226]

tekent, dat die van Ypre zoo haest als zy ontfangen hadden de mare zouden trecken naer Meenene om te halene het geschut en de amenisie, en zoo waren de peerden van capiteyn Schakele gereedt, en trocken naer Meenene 's sondags 's nuchtens, ten 4 uren, en als den capiteyn en den coronel van de Schotten kwam te Meenene, heeft hy den trommele om doen slaen dat alle Schotten hun zouden gereedt maken om te vertrecken, en elck maekte zijn preparatie, maer het liep wel aen 6 ofte 8 uren; zoo zijn de Schotten vertrocken naer het kwartier van Brugge, alsoo de stadt verlatende 's sondags 's nuchtens, omtrent den 5 uren, en zeer haest daer naer zoo zijn de Walen daer in gekomen, en die van Ypre, de peerderuyters, treekende om 't geschut, hebben by naest bedrogen geweest; hadden de poorten by de Walen niet gesloten geweest zy hadden binnen getrocken, maer zijn zeer haest met groot geluk tot Ypre gekomen, aldus en gink noyt zoo vreemdt als nu.

Op den 25^sten van july, zoo hebben de Walen zeere geloopen in alle plaetsen, en mijnheere van Wintershove, die meende met zyne knapen, met elk hun perd, te trecken naer zijnen mersch om wat hoy te halene buyten de bueterpoorte; komende buyten het bedelf, zoo is hy besprongen geweest van eenige peerden, en 't waren ruyters uyt de legere van ontrent Bergen, en niet konnende hem salveren zoo is hy van zijn peerd gesteken met eene lancie en viel ter aerde; het peerd daer op hy gezeten hadde, heeft hem zelve noch gesalveert, en ook zynen knegt; maer hy bleef gevangen, en was gevoert naer het legere.

Op den 25^sten july, zoo zeyde men dat de Walen hadden belegert Oostende, en datter een gedeelte van hun volk track naer Damme boven Brugge, en dat om dies wille dat die van

[p. 227]

Brugge hadden ingenomen noch eenig crygschvolk om hun te benemen de vaert, en op den 26^sten van de zelve maend, zoo was Dixmude ook besloten van de leger, en men sprack zeere tot Ypre dat men noch verwachte 5 ofte 6 vendels volk om de stadt te bewaren, want Mon^s de Marckette dat zeere begeirde.

Op den 28^sten van july, zoo zeyde men datter den nacht te vooren briefven in kwamen dat de leden begeirden dat men de wet vermaken zoude, en zoo was het clocxken geluyt ten ses uren, en mon^s de Marckette en jonker Charles van den Ryne, mitsgaders den hoogballiu en Rouck, den voorschepen, waren met briefven committeert commissarissen in 't vermaken van de wet, en dat om dat den vyandt alomme lach van daer de commissarissen zouden gekomen hebben; zoo ontrent den twaelf uren alle zaken gedaen zijnde van 't clocxken 3 mael te luyden en van te spelen met schalmeyen, en het tapijdt voor het perteck (brétèque) te hangen, zoo waren de nieuwe wethouders by den greffier uytgeroupen, alzoo hier naer volgt. Eerst voocht Charles van den Ryne, 't welke nochtans niet vele gezien en was dat men den ouden voocht verliet, want de Schildere en hadde maer een jaer voocht geweest; voort voorschepen: Kwaedtjonck, 2 Andries Palinck, 3 Jaques Vermeersch, 4 Olivier de Keuwele, 5 Jaques de Buys, 6 Lansen Buttoen, 7 Michiel Baremaker, 8 Jaques Lauwerijns, 9 Jaques Longespy, 10 Jan Van den Berge, 11 P^r de Rouck, 12 Joos Basele, 13 Jaques Brunel.

Op den 30^sten van july, zoo 's nuchtens ontrent den 5 uren, zoo heeft het zeere geclopt op de kerke, en eer het volk ter mart en op was, zoo zijnder 2 cornetten peerden ingekomen van Brugge, en waren sterck ontrent 100 peerden onder hun beyde, 't eerste was de bende van capiteyn Corbau, en d'an-

[p. 228]

der was de reste van Blockx compagnie, de welke was uyt het landt getrocken metten duck d'Alenson. Op den zelven dag, 't welke was op eenen zondag, zoo hebben die van Dixmude hun ook opgegeven in handen van de Walen by goed apoyntement; 's nachts zoo is de compagnie van capiteyn Schakel met noch veel voetknegten uytgetrocken naer Poperinge; aldaer komende in den nuchtenstond hebben't geheel verbrand op den eersten van oust, uytgenomen de kerken.

Op den 2 van oust, zoo heeft men wederomme de arme landtslieden uytter stede doen vertrecken, want van 's nuchtens ten 4 uren, zoo waren alle capiteynen gereedt met sommige van hun volk, elk in zynen wijck, en hebben de strate afgezet, en den capiteyn met eenige wethouders zijn gegaen bezouk doen, elk in zijn kwartier, en vindende eenige die niet en hadden om te leven, en ook onlangs in de stede gekomen waren, deden deze ruymen; zij waren eerst in de kerke gedaen gaen, en met wijf en kinderen gedaen vertrecken, 't welke een compasselijk dinck was om ziene.

Op den 3 van oust, 't welke was op eenen zondag, ontrent den 6 uren, zoo begonste het zeere te cloppene op de kerke, en eeniegelijk die liep ter mueren, en het was al peerdevolk, en kwamen al van de Dixmude zyde, en het was d'avantgarde van 't legere, en ons volk te peerde reed al zeere uyt by 8 ofte 10 te gader, en ook eenig voetvolk; maer de Walen en de Albanoisen reden gelijk alsof zy hadden gevlogen; maer ons peerden zeere byeen reden achter, en ziende dat zy hun zochten te lockene zijn wederomme gekeert, en stonden langen tijd by den brick-hoven, en ziende dat den hoop van den vyandt, altijdt meester, zijn gekomen in de stadt, en de Walen waren meest by Roozekens Muelene, en ons voetvolk heeft veel diversche huysen verbrand,

[p. 229]

die stonden bin het bedelf, bin dat den vyand aenkwam, en op den noene zoo zijn de Walen in de Pille gekomen, en in de Zoudtkete, alwaer men menig schuete duere schoot met grof geschut, maer en verlieten die niet, en hebben den geheelen dag geschoten met hantroers uyt dicken en uyt andere...; en hebben 3 ofte 4 ander soldaten en poorters geschoten datter van sommige de dood naer gevolgt is; en tegen den avondt zoo kwam het carroey, zoo menigen wagen, en men zeyde dat zy wel 20 binlanders hadden ten Overdragen met provante en graen om hun leger te sustineren, en maekten kwartier en bleefven zoo den nacht, en daer gingen zeer vele, te wetene, schamele gezellen, hun aen doen schryven; want den trommel slouch omme, en men gaf 2 guldens op de hand, onder Mijnheere van den Ryne, voocht en schepenen; 's avonds zoo gingen 2 capitinschappen op van de poorterie.

Op den 4 van oust, zoo hebben de Walen noch gecontinueert het belech, want elk regiment zach men toen claer liggene, maer den meesten deel lach van ontrent de Boesinckstrate tot de Commenstrate; maer over de oude vesten te Drie-muelens, daer lach den meesten hoop, 't welke waren de Duytsche en de Walen, zijnde in de Pille; zij hielden altijdts 't Overdrach, en schoten zeer sterck van uytten Watermuelene naer de stadt met musschetten, en die van der stadt schoten diversche schoten met grof geschut duer de Pille; maer zij bleefven altijdts houdene de zelve.

Op den 4^den van oust, hebben de nieuwe wachte en oude wachte uyt de Pille elkanderen afgehaelt, en het liep in het woord dat men hun de Pille zoude afgewonnen hebben, daer de Walen in lagen; maer 's dachs te vooren zoo waren beyde de muelens verbrand van die van der stede, den eenen die op

[p. 230]

de Zonnebeekstraet aen het Schuttershof placht te stane, en d'ander op S^te-Jans-Kerkhof, en op den 5^den voorseyt zoo heeft men de poorte open gedaen, de Tempelpoorte, en heeft men uyt laten gaen eenige poorters en soldaten, en men liet eeniegelijk halen alle vruchten ontrent de stadt, en ons peerdevolk troek ook uyt op den wech van Waestene tot by de sterckte, maer kregen kleynen hazart, en men zeyde 's nuchtens dat den prince van Parma in 't legere gekomen was ontrent de Wielkene, en 's nuchtens ontrent den noene, zoo kwamer een trompette, men zeyde dat hy was de trompette van Parma, maer de heeren en wilden hem geen gehoor geven, want zy deden hem vertrecken, en schoten hem naer wel 5 ofte 6 scheuten met roers uyt het bollewerck ter Dixmudepoorte, en ook mede den 2^den dag van de belegeringe zoo kwam Winterhove met eenige van Vuerene uytten name van de Walen om eenig raport te doene, maer moesten vertrecken, zy en wilden hem geene antwoorde geven, en schoten hem naer.

Op den 6^den van oust, zoo was 't zaterdag, zoo waren de Walen stille, maer naer den noene, omtrent den 2 uren, zoo was de Tempelpoorte open gedaen, en vruchten waren eeniegelijk gegeven, die't halen wilde; het volk wezende op dat kwartier zeer bezich in 't afsnyden, zoo kwam den vyandt, en ons volk carmusseerde jegens de voetknegten op de peerdemaert, maer het volk was meest gesalveert; zoo vergink dien dag en op den zelven zaterdag zoo luyde de poorteclocke, die niet en hadde geluyt van dat den vyandt voor de stadt eerst kwam.

nbsp;

Op den zondag, den 7^sten van oust, zoo en waren geene poorten by ordere open gedaen, en de vyandt schoot dagelijks uyt de Watermuelene en de Pille op de stadt met mus-

[p. 231]

schetten, en uyt de stadt werden zy met grof geschut, gegroet. 's Maendaegs, den 8^sten van oust, zoo was wederomme de Tempelpoorte opengedaen, en men liet de coyen en peerden op de Galgeweide loopen eenen tijdt, want binnen der stadt zoo was weinig t' eten voor de beesten, want elk bondel hoy galt 3 g. en daer was ook groote dierte, als van coorn, het galt de raziere 32 ℔. ℒ., de boter 10 stuyvers 't pond, hollandsche caes 10 g. en voor alle andere zaken naer dien.

's Maendags, den 8 oust, zoo hebben de Walen noch altijdts gecontinnueert het belech, want ontrent den noene hebben zy wederomme een nieuw kwartier gemaekt achter 't Lavendershof, en ontrent den ses uren zoo kwamen zy met fivels en trommels daer in, en hebben ook bin dien dag wederomme gecarmouseert jegens die van der stadt.

's Dyssendags, den 9^sten, zoo hebben zy geheel stille gelegen tot omtrent den 4 uren naer noene, dan zijn zy gekomen, voetvolk en peerdevolk, en hebben omtrent de Peerdemart gecarmouseert, en daer bleefven eenige dood en gekwetst, en 's nachts, ontrent den 9 uren, zoo hebben de Walen gemaekt een allarme tegen het bollewerk buyten de Dixmudepoorte, en daer lagen borgers op en soldaten, en met dat allarme van het schieten zoo zijn zy secretelijk gekomen tot onder de tappeker buten de Boesinckpoorte, de welke zy met sehieten en subtilheyt hebben in brand gesteken, zoo datter een generale allarme gekomen is over de gansche stadt, zoo dat het al in de wapenen moest komen, en ook alle de peerden en voetvolk hebben elk op zijn kwartier gestaen, en zy stonden zoo in de wapenen van 9 uren tot achter 12 uren in den nacht, en men schooter menigte scheute met grof

[p. 232]

geschut in den hoop van den vyand, en men bezorchte van cruyt en loot zeer wel de borgers, die hun clouckelijk weerden, zoo dat den vyandt meer schade leet dan de stadt; het verginck tot dien tijdt alzoo, en naer den middernacht trock elk naer huys.

Op den 10^sten van oust, 's nuchtens, ontrent den 4 uren zoo kwamer in de stadt ter Meesepoorte een gedeelte Schotten, en van de compagnie van capiteyn Costere, en van capiteyn Brants volk, maer waren ontboden van Brugge, en tot den getale van vijf vendels waren zy uyt Brugge gelicht, want onzen gouverneur Marckette niet anders en riep dan meer soldaten, en deze vijf companien t' samen komende, van Brugge geconvoyeert zijnde met 300 peerden tot Tourhout, zijn de peerden gekeert naer de stadt en 't voetvolk kwam voort, maer gerochten tot Roeselare, en alzoo naer Beselare; komende ontrent den Nonnenbussche, zoo hebben zy elkanderen gemist, zoo datter boven de 200 soldaten niet binnen en gerochten, en de andere bleefven liggene tot dat tijdt en stondt wezen zoude om binnen te komen, en als de zelve soldaten ter mart kwamen, te wetene, die vooren kwamen, zoo dede men hun gaen op de Halle, en men bezorchde hun van eten en drinken tot dat zy geforriert waren, en capiteyn Brand kwam mede, maer capiteyn Costere bleef ziek tot Damme.

Op den 11^sten van oust, zoo heeft men de Schotten al geforriert in catholyke huysen, zoo dat zy in sommige van hun logementen groote rudessen bedreven, alzoo zy wel gewoone waren, dat om te hebbene in den tegenwoordigen dieren tijdt den cost en ook geld; maer op den 12^sten van oust, hebben de forriers ommegegaen, geassisteert met die van der wet om te gaen nemen inspectie van alle huysen door

[p. 233]

datter zoo menig huys was daer de peste binnen was, die welke den tijdt vry waren van soldaten. Altijdts heeft het belech gecontinueert voor de stadt, en den 12, 13 en 14 zoo hebben meest alle dagen die van der stede gecarmouseert jegens den vyandt, en op den 14 van oust zoo is Mijnheere van Leeuwenberge, zoone, de welke was lieutenant van capiteyn Dupres, buyten de tempelpoorte in een carmoutse geschoten van den vyandt duer zijn dije, zoo dat hy op den 16^sten, dat is 2 dagen daernaer, is gestorfven; en op den 13^sten van oust zoo carmouseerden de peerden ook buyten de Tempelpoorte, maer den hoop kwam zoo byeen van den vyandt, dat onze peerden moesten wijcken, en zijn zonder groote schade van elkanderen gerocht, en van dat wy, op den 9^sten van oust, het eerste allarme gehadt hadden, en heeft het by nachte geen ure geslegen.

Op den 15^sten van oust, maendag zijnde, zoo werden 's nuchtens alle straten van de stadt afgezet, en dat om noch arme schamele met hun kinderen uyt de stadt te jagen en te doen vertrecken, 't welke zy arme menschen moesten obedieren, zoo datter zeer veel uyt moesten, en uyt zijnde en konsten van de Walen niet passeeren, maer bleefven daer buyten de poorte liggene, vergaende van armoede, ja zoo datter eenen man hem zelve van desperatie verdronck in de vesten van der stede.

Op den 16^sten van oust, zoo is 't gebuert dat eenen tamborijn van de Walen brochte briefven, en die van der stadt en die Walen ofte vyandt hebben gemaekt een bestant van een ure, en Mon^s de Marckette en den gouverneur met eenige capiteynen van de Schotten zijn gegaen ter Dixmudepoorte uyt langs den loopscans aen de brugge buyten de Boesinck-

[p. 234]

poorte, en hebben daer jegens elkanderen gesproken, en ook warender eenige soldaten, die de Waelsche soldaten aenspraken en ook de handt gaven, en de Walen zeyden, zy en zouden van de stadt niet scheiden, en ons gasten zeyden ook de stadt zoo niet in te crygen; alzoo als het bestant uyt was, zoo zijn zy elk vertrocken en hebben wederomme alle vyandtschap getoocht. Godt breng het ten besten.

Op den 17^sten van oust, zoo was 's nuchtens de leêre gesteld an't gerechte voor het Besant, en ontrent den 9 uren, isser een gedeelte peerden ter mart gekomen van Schakels compagnie, en dat om te gaen doen justicie over eenen Schotman, genaempt Hans; hy lach t'huys tot de W^e Troupers, en hadde mede geweest in het fait van den coronel van Meenene, als hy vermoort wert van de Schotten, en wiert gerecht mette coorde; en als hy wel 6 uren hadde aen het gerechte gehangen was hy afgedaen en begraven.

Op den 18^sten van oust, zoo was wederom vrede van 2 uren, en dat om dat die van der stede eenige zaken wilden maken dat zy niet wel zouden konnen doen, en op den zelven dag ontrent den noene zoo luyde het clocxken om eenige publicatien te doene, en daer was zeer veel volk, want het wel een alf uer luyde, en met dat de stadt belegert was, zoo was by de Staten toegelaten het geld te hoogen, en den greffier riep uyt, present schepenen en den balliu, gelijk men placht te doene, princepalijk 't welke bin een langen tijdt niet gebeurt en hadde, dat de roê uytstack; en het verclaersele van de publicatie was het geld ingcroepen om te teekenen midts te gevene alzoo hier naer volgt in 't corte. Eerst alvooren moet geweten zijn dat de Roozenobels deden en ganckbaer waren voor deze publicatie 11 guldens, en naer het

[p. 235]

inroepen tot het teekenen zouden doen 12 guldens, en men zoude geven van teekenen 40 g. en zouden geteekent zijnde gankbaer wezen voor 13 guldens, den Dobbel Ducaet en alzoo voort van alle gelde van teekenen; de stadt proffiteerde den elft van de augmentatie, uytgenomen aen de Loppedaelders daer en proffiteerden dezelve die de daelders toebehoorden maer 4 groote, en de stadt van teekenen 8 g., want voor de augmentatie en waren zy maer 44 g., en naer het teekenen waren zy ganckbaer 56 g., en alle kleyn geld zonder teekenen als oude stuyvers, 2 stuyvers, en ander kleyn geld naer advenante.

Op den 19^sten van oust, zoo heeft den vyandt eerst de wachte gehouden op een nieuw bollewerck dat zy gemaekt hadden ten Hoogen Zieken, want alle voetknegten, die in alle de legeren lagen moesten werken een dag van drie, en kwamen de wachte houden vier vendels, want de stadt doens geheel besloten was, want de Italianen hadden gelegen met hun leger tusschen de Langemarckstrate en den Hoogen Zieken; maer zy waren daer niet vry van het grof geschut, verbranden hunne hutten en namen hunlieder vertreck wel met 300 wagens en gingen hun tenten en hutten maken by het Cruys buyten de Meesepoorte, en de Duytsche lagen achter de 3 Muelenshouvers, de Spaenjaerden te Regherburch, de Walen ten Hoogen Zieken, die Albanoisen te Roozekens Muelen, zoo dat zy lagen met 6 legers voor de stadt.

Op den 19^sten als vooren, zoo kwam de mare dat Bergen S^te Winockx hunlieden hadden overgegeven in de handen van den Koning, mitsgaders goed apoyntement, en dagelijks zond den prince van Parma aen die van Ypre of zy hun van gelyke wilden geven in handen van den Koning met goet

[p. 236]

apoyntement; maer gaven altijdt voor antwoorde datter noch cruyt en loot binnen der stadt genouch was, en dat zy liever zouden sterfven dan hun overtegeven; en bin der stadt begonste alle zaken zeer diere te zyne, want de bueter als vooren gesteld wezende op 13 g. die en conste men kwalijk crygen voor 10 stuyvers, en het caes hollandts galt 12 g. 't pond, en het coorn bleef zeer in eenen prijs, en dat galt 22 ℒ. de raziere, maer noyt man en zach zoo diere als de beesemen galden, want een berken beeseme galt 7 groote, en men plach ze te koopen voor 4 groote, en een heemen beesem die men plach te koopen voor eenen stuyver ofte braspenning, galt 15 stuyvers, en men konste zeer kwalijk huyshouden, de borgers met de Schotten, want allomme deden zy groot overlast om te hebben in zulk eenen dieren tijd den kost en geld zoo datter dagelijks groote clachte kwam aen de overheid, en ook zoo vermenigvuldigde alle dage zeere de peste.

Op den 20^sten van oust, zondag zijnde, zoo hebben de Walen hun niet vele vertoocht, maer achter den noene, ontrent den 2 uren, zoo heeft eenen Lodewijk Bouteman gaen wandelen op de ramparden met zyne huysvrauwe en kinderen, hebbende een kleyn jonck kindt op zijn hals, komende achter de Grauwbroêrs op 't bollewerk, isser een loot gekomen van buyten de stadt, en heeft dezen Lodewijk gevlogen in zijn voorhooft wel 2 vingers diepe, zoo dat men zeyde dat hy niet 12 ure leven en zoude, want 't loot was in het hooft gebleven, en die hem schoot was op den staenden voet van de soldaten duerschoten met eenen hack, en ons soldaten trocken over metten back en hebben hem gepillieert.

Op den 21^sten van oust, zoo hebben eenige soldaten 's nachts meenende eene sinternelle van de Walen te becruy-

[p. 237]

pene, maer lagen zoo dicke in de dijken en hebben hun opgegeven en eenen van ons soldaten duerschoten, en zijn wederomme in de stadt gekeert. 's Nuchtens den 21^sten oust, zoo hebben eenige gesteken met handboogen het vier in de Watermuelene aen 't Overdrach met vierballen daer in geschooten, zoo dat de zelve muelene zoo vol vier geweest heeft, dat de zelve die daer in lagen en dagelijks grootelijks in de stadt schoten het moesten verlaten, en is geheel afgebrand.

's Avondts ontrent den 4 uren, zoo trock een gedeelte soldaten te Meesepoorte uyt, en hebben een carmoutse gehouden jegens de Walen, en bin den middelen tijdt zouden op d'ander zyde de peerden de Pille ingenomen hebben met andere soldaten en met de borgers, 't welke niet en was volkomen, de oorzake was den gemeenen man onbekent; aldus verginck dien dag, maer in de carmoutse bleefven 3 ofte 4 soldaten dood, en wel 8 ofte 10 gewondt en van der Walen zyde van gelyke ofte meer, want 't grof geschut daer vele kwetste.

Den 22, 23 en 24^sten, en is in het belech niet geschiet dat wert was te schryven, maer op dezen tijdt zoo scheen datter vele peerden van den vyand vertrocken, want niet zeer veel peerden en zach men roeren, aldus zoo wasser ook verboden by den gouverneur Marckette dat de canoniers niet en zouden schieten zoo lichverdelyk met grof geschut ter oorzake dat men zoo veel cruydt verschoot, en ook mede dat de stukken zoo lichte kwalijk voeren, want men 't vier in de Watermuelene schoot, zoo schoot den canonier op de Dixmudepoorte, en lossende zoo een stuk is geborsten, en den canonier bleef by naer zijn beenen af, zoo dat hy bin een dag ofte 2 begra-

[p. 238]

ven was, en aldus storf noch menig mensch, en de peste ontstack altijdt zoo wonderlijk zeere alle dage.

Op dezen tijdt zoo begonste de fouragie van de peerden te faillieeren, zoo dat men sommige peerden, goed noch van arbeydt, wech uytter stadt gejaecht heeft, zoo dat de Walen haelden in de galge wel 18 peerden op eenen nacht, ja op den 25^sten van oust, was een peerd gezaelt en getoomt dat op sommigen tijdt eer de stadt belegert was, zoude gegolden hebben wel 100 guldens, was gegeven voor 9 guldens; en ook mede fourayge van de coyen en was niet crygelijk, zoo dat de bueter golt 12 of 13 stuyvers 't pond, en dagelijks zoo slouch men zeer vele melk-beesten dat jammer was, ook mede zoo en slouch geen ure bin den nacht niet voor ontrent den 5 uren in den nuchtenstond, en 's avondts, ontrent den half ure achte, zoo verliet de clocke te slane altijdts.

Op den 25^sten, 26^sten van oust, zoo hebben dagelijks soldaten overgelopen van der stadt, want op den 26 zoo lieper 2 sintenellen over, die stonden sinternelle perdu om de grassnyders te waken, want zy kwalijk costen den mondcost crygen, want alle dage zoo was den cost van langst te dierder.

Op den 27^sten van oust, zoo was 't zaterdag, zoo hebben de soldaten van binnen zeer 't hooft te gader gesteken ter mart, en de lieden die meenden met hunne cramerie voort te doene vreesden datter een oploop in de stad komen zoude, want de soldaten wilden betaeld zijn; Mijnheeren hebben belooft die te betalen bin een dag ofte 2, en stelden die te vrede.

[p. 239]

Op den 28^sten van oust, zondag zijnde, zoo en hebben de Walen niet uytgerecht anders dan zy kwamen en hebben naer het volk geschoten, die daer op de ramparden gingen, maer 's nachts ontrent den een ure zijn de Spanjaerden gekomen ontrent de Elverdinckpoorte en hebben daer een allarme gemaekt, en hebben zeer geschoten, maer die van de wachte hebben hun ook een sarge gegeven ofte twee, maer alle de borgers waren rasch in de werre, elk op zijn kwartier, en men laste eeniegelijk dat zy lucht zouden uytsteken, en ontrent den 3 uren gink eeniegelijk t' huyswaert, en het allarme vergink.

Op den 29^sten van oust, zoo wasser uytgeroepen op den noen dat zoo wie wilde pachten een nieuwe accyse, de welke op den 26^sten van oust, 4 dagen te vooren, was by 't Groote Gemeene geaccoordeert, te wetene op elk stoop Rijnschen en Spaenschen wijn zal moeten geven boven al andere accysen, imposten en generale middelen 12 groote, en van elken stoop Franschen wijn 8 g. en van elke tonne bier boven de 4 ℒ. gebrouwen 36 groote, en van elken stoop gebranden wijn 36 groote, daer en boven was by de zelve publicatie uytgeroepen alle eetwaren wederomme gesteld, te wetene: de bueter 24 g. 't pond, de Vriesche boeter 12 g. en het cas 10 g., voor olie en al andere zaken ook mede om dieswille naer het goeddincken van de Heeren van der Wet dochten dat sommige ingezetenen van der stede hun geld, volgende de publicatie gedaen over 10 ofte 12 dagen, dat men zoude doen teekenen het geld, niet over en brochten om te teekenen, zoo wasser wederomme geroepen dat niemand wie hy ware en zoude mogen hun geld nooden aen iemand ongeteekent op groote boete, aldus moeste hem daer eenicgelijk kwyten. Op dezen tijdt zoo begonsten zoo zeer te

[p. 240]

sterfven van de peste, zoo datter op dien tijdt geen man en leefde die zoo veel volk alle dage zach sterfven, want continueerlijk zoo stierfver, midtsgaders de arme menschen van buyten, die wederomme sommige in de stede gekomen waren, en daer waren 4 mannen daer toe gecommiteert, 2 van de catholyke religie en 2 van de gereformeerde, om de zelve armen te bezorgen, en hun plaetse was in de kerke van de Freerminuren, en men gink alle weke omme binder stadt, om de zelve arme te onderhouden, maer van deze en van andere zieken van de peste en heete ziekte, zoo stierfver dan luttel menschen min dan 100 's dachs, zoo dat den bellewagen, hadde hy moeten die menschen buyten voeren, niet en zoude kunnen doen; maer men begroufse alle te Grauwbroêrs in 't hof.

Op den 30^sten van oust, zoo sprak men zeere binder stede van het vertrecken van de Walen, en men zeyde en ook zach men uytter stadt dat in de sterkte, die zy gemaekt hadden ten Hoogen Zieken zeer veel huysen begonsten te maken, want tot de welcke zoo bracken zy veel huysen, en stelden die in de sterckte. Op dezen zelven dag zoo lieper by de Walen, alzoo dagelijks vele soldaten deden, Adriaen van der Gracht, de schoonbroedere van capiteyn Quynet, en gelieten hem als of zy wilden carmoseren jegens de Walen, maer by hun komende hebben hun gewerre uytgetrocken en liepen den vyandt tegen; als zy by kwamen zijn zy met hun duere getrocken.

Op den eersten van september, zoo kwamen briefven van de Walen begeirende dat die van der stede zouden willen met hun over komen, en dat die van der stede alzoo vele als het hun beliefven zoude te zenden by hun in het legere, die

[p. 241]

van buyten zouden zooveel ostaygiers zenden binnen der stede; maer den gouverneur heeft die briefven geschuert, en gezeyd als men zulke briefven maer brochte, zoo zoude men anders met de boden leven dan men nu met dezen geleeft hadde; aldus bleef het belech altijdts continuerende en op dezen tijdt zoo viel veel watere.

Op den 24^sten van september, zoo hebben de heeren van der stadt doen vergaderen alle de capiteynen, te wetene den gouverneur, den coronel en hoogballiu, alle de capiteynen van de Schotten, ook mede de capiteynen van de 3 cornette peerden, en ook alle capiteynen van de voetknegten, daer by alle de capiteynen van de borgers, midtsgaders hunnen coronel van de borgers en alle t' samen wezende by mijnheeren van der wet zoo wasser een vertooch gedaen by den pensionaris hoe dat over een gedeelte tijdt hier te vooren geschepen stond eenige beroerte van de soldaten van binnen der stede, en dat om geld, zoo dat daer duere de stadt zoude geweest hebben in perijckele, en ook om dies wille dat de Walen de stad moeijelijk waren van te passewaerderene tot het overgeven met schoon apoyntement, zoo dat Mijnheeren begeireden van de zelve capiteynen, in dien gevalle dat zy de stadt clouckelyk wilden voorenstaen, dat zy zouden eedt doen alle beroerten van de soldaten van gelyke te beletten, alzoo wel als den vyandt ter oorzake als vooren, en hebben gelijk belooft zulkx en andere zaken te beletten met recht en justitie. Op dezen tijdt zoo was den bisschop van Ypre in't legere met den duck, en met meer andere goede heeren gekomen om te beziene of zy eenige zaken hadden mogen doen tot apoyntement, maer daer en wert niet bedreven.

[p. 242]

Op den 4^sten van september, zondag zijnde, zoo hebben die heeren van der stadt, midtsgaders den gouverneur Marckette, 4 soldaten laten vercleeden in vrauwabyten, gelijk zy hadden willen gers gaen snyden, en men heeft die uytgelaten, en het was gedaen ter oorzake dat die van der stede hadden wel willen hebben in hunlieder handen een sintenelle van de Walen om te wetene eenige zaken, en nu deze 4 soldaten uytgegaen zijnde, zijn gekomen niet verre van de sintenelle die stond op de Tourhoutstrate, en deze 4 soldaten komende en zich gelatende gelijk zy hadden willen gers snyden, zoo wasser eene die in reyne abyten gecleet was, zoo heeft de sinternelle geroepen in kwade tale: ‘Kompt, mijn lief, ik zal uw maken mijn amoureuze!’ En die zelve hebbende met een kleyn coordeken een alfve pycke slepende die langst een dijck lag, en zeyde eerst: ‘Gy zoudt my kwaedt doen!’ Hy zeyde niet, en eer hy zijn gewerre konste claermaken, heeft hem met de zelve alfve pijcke gedreecht te doorsteken, en de ander 3 zijn by gekomen en hebben hem zoo gevangen, en in de stadt gebrocht, eer ander stond dat den vyandt hem konste assisteren, en in der nacht hebben de Walen zeere geschoten, maer het en wiert noch geen allarme.

Op den 5^den van september, zoo heeft men gehouden binnen Ypre eene generale monsteringe over al de cornetten peerden, die bin de stadt lagen, en men hielt die op de Leet, om dies wille dat in 't clooster S^te Maertijns zoo zeere de peste was; in deze monsteringe zoo waren sommige peerden gepresen, want de fourayse begonste zeere te cranken, en gepresen zijnde zoude men alle dezelve, die de peerden toebehoorden, van de ruyters hun peerden betalen, en men zoude die peerden doodsteken, en die ruyters zouden dienen

[p. 243]

te voet en 's nuchtens was met een trompet omme geslegen dat alle landtslieden, muelenaers, edelmannen, immers alle die peerden hielden in geenen dienst zijnde, moesten hunlieder peerden bringen op de maert voor de casselerie, aldaer zoude men op teekenen die zouden mogen in het leven blyven, en als die peerden al byeen waren, zoo warender wel 356 en wierter wel 150 opgehouden om de heeren hunnen wille daer mede te doene, en men zeyde dat men die alle zoude dood steken.

Op den 6^den van september, 's nuchtens vrouch, zoo begonste het zeere op de kerke te cloppene, zoo datter vele peerden passeerden al naer wette en ook mede veel voetvolk, en vele wagenen en beesten, en elk meende dat zy zouden vertrecken, maer men zeyde dat 't nieuw volck was dat in de legere gekomen was van voor Bergen S^te Winockx; men hadde gezeyd over lanck dat 't in was, maer 't en gebeurde maer 's vrydags hier vooren met apoyntement; aldus zoo was in den meesten hoop van den volke een meenige van 't vertrecken, maer daer en was niet of, want daer kwamen ook eenige wagenen naer de Pille, maer zy kwamen halen tegels van de Pille om eenige huyzen te deckene ten Hoogen Zieken in de sterkte, ook mede ontrent den een ure naer noene, zoo slougen alle de trommelen van alle de vendels om een generale monsteringe van de voetknegten, en men zeyde dat men hun betalen zoude, en ook mede alle peerden, die 's dachs te vooren in 't huys van de Casselerye op de mart gehouden waren, heeft men noch aen gaen bezien, zoo hebben zy een groot gedeelte goede gave peerden en merien, die, eer de stadt belegert was, werd waren 10 ofte 12, 14 pond groote, by den serjant majoor geleedt in den Schottendock, en daer by knegten en eenen handschoenmaker gecocht en al duersteken en

[p. 244]

gedood, 't welke was compasselijk om ziene dat men de beesten alzoo vermoorde, want 't jaer te vooren zeer beelaecht wiert, dat men kwalijk peerden vond om het landt te labeuren, aldus gink het van langst te argere in de stede.

Op den 8^sten van september, 's nuchtens ontrent den 9 uren, zoo was de Bueterpoorte opengedaen, en ook de Tempelpoorte, en daer waren vele voetknegten, en meest alle de peerden uytgelaten, en hebben de ruyters van capiteyn Schakels getrocken op de Tempelstrate, om dat kwartier te bewaren, en de voetknegten met d'ander peerden hebben aengevallen de cortegarde van de Walen, staende op de Bueterstrate achter de Langesehuere, daer Mijnckens Schotters plach te zyne, en hebben die de Walen afgewonnen, en de sinternelle makende allarme van de Walen, zijn gekomen uyt de Pille eerst, en dan van Roozekens Meulene, en van den Hoogen Zieken, en hebben ons volk wederstaen en hebben lange gecarmouseert, en ons volk heeft gevangen eenen capiteyn, en dien in de stadt gebrocht, en hebben noch 2 andere ook gevangen, capiteynen zijnde, en daer bleef eenen Schot dood, een lieutenant, en daer naer en hebben zy geen meer gevangen genomen, maer slougen elkanderen dood; en als de cortegarde by ons volk ingenomen was, hebben zy 't vier daer in gesteken, en al dood gesmeten datter in was; maer als de Walen byeen gerochten hebben ons volk doen wijcken naer de stadt, maer men schoot zoo zeere met het grof geschut dat zy niet zeer naer en dorsten komen; aldus vergink dat carmouseren, zoo datter van 't volk van de stadt bleefven 8 ofte 10 dood, maer van hun zoo bleefver meer dood uyt cause dat zy op hun onvoorziens besprongen waren.

[p. 245]

Op den 9^sten van september, zoo hebben de Walen hun zeer stille gehouden den dach, maer 's nuchtens te vooren, zoo hebben zy diversche straten opgedolven, te wetene de Meesestrate aen de baillie, de Bueterstrate en dat ter oorzake dat zy 's dachs te vooren alzoo besprongen waren.

Op den 10^sten, zaterdag zijnde, zoo hebben de soldaten, zoo wel de peerden als de voetknegten, hun gereedt gemaekt, en ontrent den 9 uren en alf zijn zy de Tempelpoorte uytgetrocken, en vele landtslieden mede; de meeste oorzake was om een cleen kweekhof af te hauwen, staende by de Nieuwe Muelene, en ons voetknegten waren zeer loopende naer de Oude Vesten op de Bueterstraet, en mette landtslieden hebben zeer haest het opdelven gevoelt, en de Walen ziende hun komen hebben de sinternellen terstond geschoten en hun volk de looze alzoo gegeven; ons peerden, zoo haest als zy duere mochten, hebben gefauteert, maer de Walen liggende in busschagien hebben in ons volk zeere geschoten, zoo dat onse peerden moesten nemen hun afkeer naer de stadt, en de Walen hebben ons volk gevolgt tot aen de Tempelpoorte, zoo dat men zeere met grof geschut schoot; maer ons volk hadde veel meer schade dan zy 's dags te vooren hadden; 's nachts, zoo 's anderdags was zondag, ontrent den 11 uren, wezende een zeer duyster nacht, zoo regendet ook wat, zoo isser buyten de stadt in de Waelsche legere vijf ofte ses scheuten geschoten, zoo heeft er een sinternelle geroepen allarme, zoo datter maert in alle de cortegarden allarme was, en de ketenen waren op sommige houcken gespannen van de mart, en de peerden die in hunne cortegarde waren hebben zeer snellelijk geloopen en gereden naer de Meesepoorte, die men zeyde dat zy in brande gesteken was, maer het ver-

[p. 246]

gink al wel, want daer waren 3 giejen (guides) uytgelaten om te trecken naer Gend, en kwamen ievers te naer de sinternelle, zoo was 't allarme in de Waelsche legere, en en dorsten niet deure gaen; dezelve giejen keerden wederomme.

Op den 11 en 12^sten van september, zoo en isser niet gebuert van den vyandt anders dan dat zy altijdts hebben dagelijks veel schoone pachtgoên verbrand in alle houcken, aldus dat was dat den vyandt voortstelde; maer binnen onze stadt zoo wasser dagelijks veel volk stervende, dat ongelovelyk was, van armoede en van de peste, zoo dat men de menschen begrouf by 20 ofte 25 in eenen pit, alzoo wel die van de peste niet en stierfven, als die van de peste stierfven; ook mede op den 11 en 12 van september, zoo waren alle soldaten betaelt ter maend saultds, en alle zaken waren van langs te dierder; het coeyvleesch galt 9 stuyvers 't pond, en het schapenvleesch 15 stuyvers.

Op den 13^sten van september, zoo isser gekomen eenen tamborijn van de Walen, en het geviel by gelukke datter eenige waren op de ramparden ontrent de Antwerppoorte, en namelijk den gouverneur Marckette, zoo is den hoogballiu en noch eenige andere, die hun 8 de stadt besworen hadden, als 8 coronels, geadvanseert, en hebben den tamborijn hooren spreken van op 't groot bollewerck, en Mon^s de Marckette nam niet wel dat zy hem gehoord hadden in zijn absentie, en coronel den hoogballiu heeft hem geantwoord, en men zeyde dat het last was van den tamborijn te vragen of die van de stadt beliefde te willen hooren zijn heeren spreken voor de laste reyse.

Op den 14^sten van september, zoo heeft men wederomme

[p. 247]

veel peerden gedaen bringen in de Halle, en dat om wederomme te doen dooden, want de fouragie dagelijks zeere crankte, zoo waren wederomme in den Schottendock duersteken, en daer warender sommige peerden en ook vette meriën in de Halle geslegen, en dat om te zouten voor provande en tot noot, aldus was het volk dagelijks zulke zaken ziende, en moest pacientie nemen; achter den noene zoo trocken groote menigte van peerden en coyen op de Galgeweide buyten de Tempelpoorte en ook menigte van menschen trocken uyt om gers te snyden, en daer waren eenige soldaten die carmouseerden jegens de Walen, en 's avondts zoo kwamen wederomme alle coyen en peerden in, maer de poorte toegesloten zijnde, en de nieuwe wachte op gekomen zijnde, zoo wezende avondt zoo niemand eenige zaken presumeerde en begonnende wat donker te zyne, zoo hebben de Walen gaen vieren, immers niemand en wiste waeromme, en maekten groote menigte van vieren rondomme de stede, en het begonste zeere te regenen, en geviert hebbende, zoo begonsten zy te schieten met handtroers, zoo vreeselijk dat noyt gruwelyker zake en was gehoort, al naer de stadt, en bin dat zy schoten zoo hebben zy uyt de sterckte van den Hoogen Zieken met grof geschut geschoten op de stadt in de huysen, zoo dat het volk binnen de stad zeer verschrikkende was, en wiert allarme, zoo dat men lanteernen uyt moeste steken, en elk met zijn gewerre op zijn kwartier moest gaen, en ontrent den 9 uren, zoo was't al gedaen. Op den 16^sten van september, 's avondts, als men de parade dede, zoo isser een cloot van buyten de stadt, en heeft zich vermaekt jegens eenen greessteen aen Maerck de Wilde's huys, de jonge, en alzoo berstende heeft eenen soldaet en den lieutenant van Quinet met noch eenen borger gewondt totter dood,

[p. 248]

't welke noyt niet veel gezien en was, zoo een vreemdt geval; op den zelven dag zoo scheen't dat zy eenige sterckte ofte hoogen scans wilden maken op de 3 Muelenhouvers.

Op den 17^sten van september, 's nuchtens zoo heeft men zeer wel gezien de sterckte op de noortzyde van de Zuinebouckstrate op de oude vesthouvers wel hooge en groot om 't geschoot op te liggen, en men zeyde dat zy noch eenen maken zouden op de oude vesthouvers buyten de Bueterpoorte. Op den zelven dag, zoo is den tamboryn major gekomen in de stadt, maer men wiste noch onder het gemeen niet wat hy kwam maken, en daer kwam eenen soldaet mede, uyt het leger die gevangen geweest hadde, als de lieden van de stadt de cordegarde buyten de Bueterpoorte den Walen afnamen, en was zeere gekwetst, en hy zeyde de ockasie van 't vieren van de Walen was ter oorzake van eene schoone victorie dat den koning van Spanje verkregen hadde jegens de Mooren, en daeromme datter briefven kwamen dat hy daer by vercregen hadde een nieuw landt.

Op den 17^sten zoo gebeurde een groot ongeluk in de resteeren te Graubroêrs, al waer dat was eene meulene om buschcruyt te stampen; ontrent den 5 uren 's avondts zoo is 't vier daer in gerocht, alwaer dat cruyt veel kwaed gedaen heeft in de huysinghe, en daer bleefven wel 8 ofte 10 menschen dood zeer jammerlijk verliesende hun leven, en men wiste niet zeker hoe 't vier daer in gerocht was, maer noyt zoo en gebeurde meerder grief bin mans gedincke van buyscruyt; want 's anderdags zoo miste men wel 12 ofte 16 menschen, maer ontrent den 9 uren en den nacht naer dat het gebuerde zoo warender noch 3 menschen, 2 mans en eene vrouwe gevonden, onder meer dan 4,000 brieken, en waren noch in 't leven, maer

[p. 249]

dat schoone gestichte van den Rostere en ander huysinge, en ook wel 1600 pond cruydt te kwiste, en de Walen vernemende van den grooten brandt binder stede, zoo hebben zy zeere byeen vergaert en met zeven stukken artillerie uyt de sterckte naer de stadt geschoten, en zoo is't vergaen; maer zondags, den 18^sten van september, zoo waren zy alle begraven, sommige zeere geschonden, ja het jonckwijf was huer hooft en huer een been en eenen arme gans af, en ook ander mannen en vrouwen zeer mismaekt, en ook een kleyn meysken oudt 4 ofte 5 jaer, dat lach daer ook, en daer en waren maer 7 ofte 8 doode gevonden van de 16, en niemand en wiste waer de ander gevaren waren, want als den slag van het buyscruyt toeginck sommige wilden zeggen dat de andere gelijk gemalen waren ofte dat zy gansch te niete gingen. Op den 18^sten zoo begonsten de Walen noch een maniere van een bollewerck te makene ofte scans over de Graubroers bollewerck, en hadden dat bin eenen nacht gemaekt.

Op den 19^sten van september, zoo was 's maendags 's nuchtens, ontrent den 7 uren en half, zoo luyder een hallegebodt dat niemand en mochte komen uyt zijn huys op correctie van schepenen, en zoo zijn de capiteynen van de borgers ommegegaen, en hebben gaen bezoeken in alle huysen binnen, alzoo wel in pesthuysen als in andere huysen, en hadden eenen reuwer mede die gink in alle pesthuysen, en dat was om te wetene zeker hoeveel coorn datter in de stadt was, en hoe vele menschen, mannen, vrouwen en kinderen, ook soldaten, om zekerlijk te weten hoe lange dat men de stadt zoude mogen houden, 't welke zy in alle huysen opteekende, het coorn en het volk.

Op dezen tijdt zoo gink de dierte van alle zaken altijdts voort, ook mede de peste onstack alle dage voort en voort,

[p. 250]

en dagelijks zoo storven zeer vele menschen, ook mede zoo stal men zoo zeere buyter stede dat men kwalijk met gesloten deure vry was. Op den zelven dag zoo dede den gouverneur ommeslaen met 6 ofte 7 trommelen dat in tyden van brand, allarme ofte beroerte, alle borgers en ook soldaten, wie zy zijn, elk zoude moeten gaen op den voet op zijn allarme-plaetsen, en dat op de verbeurte, ja naer genoucht gestraft te zyne van den lyve; zoo zoude hem eeniegelijk manspersoon daer naer moeten reguleren.

Op den 20^sten van september, zoo is gestorven van de haestige ziekte der peste capiteyn Du Pres, een capiteyn van een compagnie, die lach bin Ypre, en niet jegenstaende zoo hebben niet gelaten alle zijn soldaten, zy hebben hem eerelijk begraven t'Sinte Maertens. Op dezen tijdt zoo hebben de gerssnyders altijdts uytgegaen, en op diversche tyden zoo hebbender sommaels aen den hals gerocht, want de soldaten van de Walen dagelijks de gerssnyders zochten te schenden.

Op den 22^sten van september, zoo zijnder giesen gekomen, en hebben vele briefven gebrocht aen de wet mitsgaders aen den coopman, ook mede in 't schryven dat was diffrent, want men spraek zeere te Brugge van de compste van Casemier, want men zeyde voor waer dat die van...met elkanderen geaccoordeert waren, en mijnheeren waren zeere verblijd van de zelve mare, hoewel dat niet zeker en was, en men zeyde dat de Francoysen hadden groote menigte van volk ontrent Camerijcke, en daer waren eenige uyt de legere van de Walen gelicht om naer de Francoysen te trecken, en men zeyde dat zy over Ryssele gedreven waren van de Francoysen.

Op den 23 en 24^sten, zoo en isser niet gebeurt wert om te

[p. 251]

schryven dan datter dagelijks soldaten overtrocken by den vyandt, want op sommige dagen zoo trocken 4 ofte 5 soldaten dickwils over, want sommige soldaten die den huysman geen ongelijk en wilden doen, die konsten kwalijk houden stane om de groote dierte, en om de kwade betalinge; altijdts zoo stierf het volk even zeere, want op den 23^sten, zoo waren te begraven arme menschen uyt St-Pieters 58 persoonen, onder kinderen, mannen en vrauwen, ook mede zoo vermenigte alle dage zeere de ziekte der peste.

Op den 25 en 26^sten, zoo en ginger niet omme anders dan dat men niet en hoorde dan van doode allomme binder stede, en namelijk over de schamele menschen die storfven compasselyk als beesten, want alle dage zoo mochter sterfven 50 ofte 60 menschen alle omme, maer meest in de kerke van St-Pieter en tot de Fremineuren, en onder de Halle in het Gasthuys, want zy vergink als mes; en op dezen tijdt zoo ontstack al zeere de peste van dage te dage, en op den 28^sten 's avondts ontrent den 4 uren en half, zoo trocken uyt de Tempelpoorte ontrent 30 peerdenruyters, meest van Schakels bende, en een gedeelte voetknegten, en hebben in de cortegarde op de Tempelstrate by 't Schaekxken eenige Walen dood gesteken, en vingen 3 ofte 4 Walen; maer de Walen aenkomende moeste ons volk de stede annemen, daer de Walen wel alzoo veel schade leden als ons volk.

Op den 25 en 26^sten van september, zoo hebben de Walen Roozekens-meulene afgebrocken, en zy gingen die op een bollewerck stellen in de sterkte van den Hoogen Zieken, en binnen de sterckte stonden noch 2 escooten om te malene, die zy van elders daer gebrocht hadden, en 2 brauweryen.

[p. 252]

Op den 26^sten november, zoo maelde Roozekens-muelene in de sterckte, den welke de Walen daer versteld hadden.

Op den 27^sten van september, zoo trocken uyt eenige van de Schotten, maer en bedreven niet anders dan zy wat carmouseerden en kwamen wederomme in de stadt.

Op den 28^sten van september, zoo hebben de heeren van der stadt ontboden diversche borgers, heeren en cooplieden van neeringe, wedewen, en hebben die doen insinueren op de amende van 10 p. voor den arm, en dat om een groote uytnemende leninge; zy zeyden dat 't was om die soldaten binder stede te betalen, en als de goede lieden daer kwamen, zoo waren zy ruydelijk gehandelt en getaxseert; die gonne die zy uyt oogen hadden, meest de catholyke met die van de gereformeerde en gingen niet kwite, maer en waren niet geschadt; en als men zijn excusie wilde doen van armen tijdt en van kleyne ofte geene neeringe, zoo en hebben zy die niet willen ontfangen, maer stelden de lieden alzoo zy wilden, waeromme dat sommige welke niet wel penningen hadden zeere bedrouft waren, want elk moeste leven, aldus waren de ingesetene van de stadt aen alle zyden benauwt en bedrouft, en met kleyne hoope van beteringe, maer goede menschen geven 't ons Heere op.

Op den 29^sten van september, zeyde men dat meer volk by de Walen in de leger gecommen was, want om dat men tot Ypre, midtsgaders het belech, geen zeker mare en konste gecrygen van Bergen St-Winockx, zoo zeyde men nu voor waer dat het overgegeven was in handen van Lamoote; en die heeren van der stede gingen altijdts voorts in het ontbieden van groote menigte van borgers en ook vreemde, die bin

[p. 253]

der stede gevlucht waren om hun te salveren, en die moesten alzoo wel leenen als andere, aldus was het volk zeere benauwt en niemand en dorste anders spreken dan schoone, elk zyn excusie doende van den grooten dieren tijdt.

Op den 30^sten van september, zoo zijnder s'nachts ingekomen 3 ofte 4 ghygen van Brugge, en brochten wederomme goede maren, maer eenige wilden zeggen dat 't was om dat het volk te beter hunne pacientie nemen zoude om te leven, maer de nieuwe maren waren dat men tot Brugge zeydc datter in Brabant eenige ruyters en vergaringe van volk was, en dat zy zouden afgenomen hebben eenige kleyne sterckjens, en ook mede, zeyde men dat den duck d'Alensons volk was ontrent Camerijcke, en dat zy het land daer ontrent zeere te niete deden, en dat hy noch hoopte dat hy zoude gecrygen zijn apoyntement met de staten.

Op den 1^sten van october, zoo zijnder wederomme vele peerden gedaen komen by de overheyd, en hebben die wederomme gedaen in den Schottendock vermoorden, en sommige van de peerden die vullyfvich waren, hebben die geslegen in de Halle voor provisie van der stadt, om te zouten en om te eten, den vyandt en heeft niet gehoort dan. Op den 2 van october zoo slouch buyten de Elverdinckpoorte in dat quartier zeere de trompetten, niemandt en wiste waeromme.

Op den 2^den van october, zoo kwamer een geloofbacr persoon uyt Dixmuyde, zijn tweeder, en zy grochten tusschen 't Overdrach en 't Lavendcrhof duere in de stede, elk met eenen zack appels, en zeyden dat tot Dixmude tamelijk ginck met den volke datter in was, te wetene ses vendelen Walen; den gouverneur was eenen Spaenjaerd, maer de

[p. 254]

ingezetene verhoopten corts te hebben den man van mijn vrauwe van Dixmude, vrauwe van Pamele; en die van Dixmude waren ook zeere sterfvende van de peste, maer 't contrackt wiert hem lieden gehouden dat met hun gemaekt was.

Op den 3^den van october, zoo wasser een jonckman 's nachts die hem zelve 't leven genomen hadde in Ypre ontrent Lauwers de Labelle, en het starf zoo zeere, zoo datter wel 100 menschen van de peste en andere ziekten in den zelven nacht gestorfven waren, en die dierte ginck altijdts voorts, zoo dat de bueter niet vindelijk en was, want men gaf voor een pond bueter 24 st. en het vleesch was qualijk crygelijk of ten was peerdevleesch.

Op den 4^den van october, zoo trock wederomme ons volk, te wetene wel 80 peerden en 100 voetknegten en de lichte peerden trocken tot het Walleken op de Tempelstrate daer de Walen eene cortegarde hielden, en daer wierter 8 ofte 9 gevangen en in de stadt gebrocht, en 5 ofte 6 doodgeslagen, en men wiert wel geware datter luttel volk op het quartier van 't Lavenderhof was, want zy luttel uytkwamen, en ons volk daer loopende op de Tempelstrate zijn wederomme in de stadt gekomen met hunne gevangenen.

Op den 5^den van october, zoo wasser uytgeroepen dat alle persoonen binnen den derden dage moesten opbringen in handen van den eerwerdigen Lawereyns van Ravesteyn, alzoo was geroepen, te wetene alle die getaxseert waren te leenen ofte te geven en dat op correctie van schepenen, en op gepunieert te zyne als rebel, aldus was het gemeene getaxseert van de heeren en noch bleefven zy altijdts noch ontbiedende

[p. 255]

noch andere poorters, zoo den 6-7 en 8 van gelyke, en bin deze 3 dagen en gebeurde niet anders dan men zeyde dat de Walen zouden vertrecken, maer daer en kwam anders niet af; maer op den 8^sten van october, zoo monsterden alle de soldaten en daer waren en begonsten vele poorters hunne leeninge op te bringen, zoo dat de heeren een gedeel penningen in casse hadden om de betalinge te beginnen, en voor zeker zoo en wasser geen groote veranderinge van den vyand anders dan bin de stede afgrijsselyke peste, honger voor de sommige en dieren tijdt, en als noch bin het belech zoo en sloeger geen ure achter de poorteclocke.

Op den 9^sten van october, zoo was't zondag en 's nuchtens zoo kwamer metten back over vele appellezers, die 's avondts te vooren buyten gebleefven waren om te lezen een zack appels om binder nacht onder de stadt te bringen, en de Walen op ander tyden verstaen hebbende dat zy ons dickwils gedaen hebben, zoo hebben zy beter toesicht gehouden, en hebbender 3 ofte 4 dood gesmeten, en ook sommige gevangen; aldus kwamen d'ander ingelopen. Op dezen zelven 9 dach zoo wasser naer de predicatie uytgeroepen en beteekent eenen generaelen bidtdag op den 12^sten van der maend, te wetene woensdag, om Godt te bidden dat hy ons zoude willen verlossen van het belech, 't welke bycans geduert hadde 10 weken.

Op den 10^sten van october, zoo wasser een soldaet van de compagnie van capiteyn Hauwel geharkeboseert aen de deure van het Besant, om dieswille dat hy meenende zynen corporael dood te schietene op het bollewerek op de Antwerppoorte, maer schoot eenen anderen soldaet by naest zijn been af, gepasseert ontrent 14 dagen zoo dat hy daer of gestorfven

[p. 256]

was, en met schoone kennisse is hy gestorfven, en het was een Duytschman, en daer na begraven. Op dezen zelven dag zoo heeft men noch altijdts gecontinueert datter zeer vele peerden gedoodt waren van meest alle peerderuyters zoo datter vele van Schakels companie zeere murmureerden, en waren alle gecasseert, en hunne peerden in de Halle gedood, en by groote getalle gezouten in wijnstukken om te verkoopen om het gemeene t'eten; aldus begonste de stadt van langs te poverder te wezen en men hadde gezeyd dat de Walen vertrocken waren sommige, maer 't was lughene, want de legere zeer gevictaillieert was met vleesch, bueter, caes, keirssen en ander provande, en op den 12^sten zoo was't biddag en eenielijk moeste hem voegen om de ordonnantie van de heeren de regierders te onderhouden, want zy zouden gestraft hebben die niet in hunne ordonnancie hun zouden gehoorzaem gezijn; op dezen tydt galt de bueter 5 se. 't pond.

Ontrent dezen 12 ofte 13^sten van october, zoo scheen dat de ziekte van de peste wat begonste ceseren, maer van de zelve ziekte en van de heete ziekte en van armoede sommige, en van onsolaes, zoo warender gestorfven, volgende het billiet van de 2 schepenen, daer alle dooden moesten aengebrocht zijn, 't zy schamel ofte rijcke, kleyne ofte groot, van der tijdt dat de stede belegert was, 't welke was gelegen 9 ofte 10 weken, zoo warender gestorfven 8360 menschen onder kleyn en groot, onder welke datter waren meest landtslieden met hunne kinderen, en ook veel borgers, vrauwen en kinderen, want 't ginck op eenen tijdt zoo dapperlijk aen, zoo datter storfven wel 1500 bin zeven dagen, aldus toochde Godt dat hy op de ingezetene vergramt was, en ook mede zoo kwam den lieutenant van capiteyn Eggemont uyt de Walen handen,

[p. 257]

en zeyde dat den prince van Parma in 't leger gesworen hadde dat hy van voor de stadt niet vertrecken zoude, hy en zoude die crygen of hy zoude daer vooren sterfven; Godt zende zijn gratie tot zijn welvaren.

Op den 14^sten van october, zoo was't zaterdag en mijnheeren van der wet om dat 's anderdags te vooren eenige desorders gebeurden in de Coornmaert, om dieswille dat het coorn gesteld was op eenen zekeren prijs, zoo deden de heeren uytroepen op dezen 14^sten van october, dat hem niemand en zoude vervoorderen eenig coorn ter mart te koopen dan om eene weke voor elk huysgezin, en wie provisie hadde om eenigen tijdt te leven, dat die niet en zoude mogen eenig graen ter mart koopen, op verbeurte van 't zelve, dat zy bin hun huys hebben; en ter mart ginck het noch schamelijk, want de helft van den volcke noch niet gestoffeert was naer hun behoefte, want zoo vele coorn niet ter mart gebrocht was als 't gemeene wel noot hadde, en alle dage zoo liepen noch soldaten en peerderuyters over, want sommige soldaten by naest vergingen van armoede en van noot, want men zeer kwalijk konste bekomen toespyse voor geld; want op dezen tijdt, 't zy borgers ofte soldaten, geen caes noch bueter en cregen, want hollanschen caes zoude wel 18 groote het pond gelden, 't vleesch en was ook niet crygelijk of ten was peerdevleesch, dat was crygelijk, want het schapenvleesch galt wel 20 stuyvers 't pond, en het vleesch van eenen goeden osse ofte coe galt 12 st., alzoo dat noyt binnen der stadt zulken noot gezijn en hadde, en den couden winter was op handen en de stadt was ook kwalijk voorzien van houte.

Op den 16^sten van october, zoo was het zondag, zoo 's nuclitens ontrent den 5 ueren, zoo hebben de Duytsche die lagen

[p. 258]

achter die Dry Muelens-houvers 't vier in hunne hutten gesteken, en ook mede buyten de Meesepoorte dat quartier van gelyke, ook mede de Lavenderhoofve, daer ook een quartier van gelyke lag van den vyandt, en het volk van der stede dit ziende zoo warender eenige verblijd, en daer lagen noch vele van de vyanden in de Pille, en ontrent den 10 ueren zoo schoot men 2 ofte 3 groote stukken dweers door de Pille, en corts daer naer zoo hebben zy de Pille verlaten, en zijn duer gelopen; er warender wel 150 soldaten binnen, die al uyt liepen hunne vaerde, en ontrent den 3 ueren naer noene zoo was noch quartier ontrent Roozekensmuelene, daer die gestaen hadde, noch niet de hutte verbrandt, zoo trocker van ons peerden een gedeelte uytte met noch daer by wat voetknegten ter Buyterpoorte uyt naer 't Lavendershof, en die van de sterckte dit ziende quamen uyt met een gedeelte peerden en hebben 't vier in de zelve hutten gesteken, zoo die verbrandende by groote menigte; en op den staenden voet van 's nuchtens sommige borgers ziende dat den vyand vertrock, zoo hebben zy gelopen met zacken en halende by groote menigte van appelen die noch stonden op vele boomen ontrent de stede, en zoo datter niet een vyandt van de Walen en bleef, zy vertrocken al voor den avond met hun carroy en met hunne bagagie, en aldoens ter tijdt en wiste men niemand waer zy hun retrette nemende waren, maer lieten de sterckte zeer wel voorzien, en hadden voor de stadt gelegen 10 weken en 4 dagen.

Op den 17^sten van october, 's nuchtens metten back en mette cogghe zoo zijnder groote menigte van menschen hun over laten zetten om in de werre te zyne om appels te gaen lezen, zoo de Bueterpoorte en de Meesepoorte open gedaen zijnde, zoo is eene menigte menschen, kleyn en groot, ge-

[p. 259]

trocken uytter stede, want het zeer schoon weder was van zonneschijn, en als de leger oplichte zoo was't zulk vul weder van reyne zoo dat meest den dag duere niet anders en dede; nu die groote menigte die elk in zin stond te gaen daer hy wilde om appelen te plucken ofte sommige om zijn plaetse ofte huys te gaen bezien, was ongeloovelijk datter dien dag zoo veel volk uytter stede ginck, ook te meer om dat de stad hadde besloten geweest 10 weken en 4 dagen, en de heeren van de stede die stelden wachte van een gedeelte Schotten in de Pille nacht en dag, en de wercklieden van der stede met last van de heeren die bracken de Pille, en brochten houdt met schepen binder stede, en de Walen en hadden geen meerder sterckte gemaekt dan daer van te vooren was aen de Pille, en op dezen nacht zoo trocker noch zeer vele lieden met halfve pycken, en dat om 's nuchtens vrouch met een goede vrecht voor de poorte te zyne, en op dezen nacht zoo slouch eerst ure en half ure, want in 2 maenden en hadde men geen clocke hooren slaen, achter de poortecloeke noch ure noch half ure, anders dan het trompet op de Halle slouch eens allen avonde, ontrent den negen ueren, en in den nuchtenstond ook mede, en sommaels ter middernacht, maer niet altijdt, aldus zoo was't den menschen nieuwe die dit hoorende waren.

Op den 18^sten van october, zoo was't wederomme schoon weder, en daer ginck zoo groote menigte van volke dat ongeloovelijk was, alzoo wel vrauwvolck als mannen en knegten, en zoo vele kinderen ook, en ontrent den 10 ueren zijn de Walen uyt de sterckte gekomen en 't waren peerdevolck en ook voetvolck, en hebben aen beyde zyden aengevallen dat er zeer vele volck gevangen was, alzoo wel mannen en vrouwen, en hebben die alle geleydt in de sterckte gevangen, en

[p. 260]

daer bleefver wel vijf ofte sesse dood die de Walen vermoorden; daer was een schoone jonge dochter ook met eene lancie doorsteken, zoo dat zy ter stede dood bleef, en noch een jonge dochter ook door huer die gesteken, en sommige gequetst; aldus begonste 't volk zeere vervaert uytte trecken, maer daer wasser altijdts die 't aventuerde, en de appelen by de groote menigte dieder ingebrocht waren en waren noch niet zeer goede koop, want eeniegelijk hielt die voor zijn provisie. Op dezen tijdt zoo was de bueter noch niet goeden koop en de eyeren golden 5 groote het stuk, aldus zoo en wasser noch niet eenige eetschare gelicht duer het vertrecken van de Walen.

Op dezen dag zoo aventuerden 't de boden van Brugge en van Antwerpen het voeyagen van te reysen, en noch eenige met hun. Op dezen tijdt zoo hadden die van Brugge wel 30 notable mannen uytter stadt gezeydt, en 't waren meest catholycke, waer onder was Bellewaert en beyde de greffiers, den eenen van der Stede en den andere van den Vrye.

Op den 19^sten van october, zoo liepen wederomme zeer de Walen uytter sterckte, en daer kwamen vele wagenen met vietaillie van Rijssele al in de sterckte om hun te provanceren, en noch en wiste men niet waer de Walen hun retrette genomen hadden voor zeker.

Op den 20^sten van october, zoo trocken wederomme veel volk uyt om appelen en sommigen om houdt, te wetene van de hutten in de quartieren daer de leger gelegen hadde, en de Walen uytte sterckte hebben wederomme zeer uytgelopen, en hebbender wederomme zeer veel volck gevangen, en geleidt in de sterckte en met groote dregementen hebben

[p. 261]

zy meest alle te rentsoene gesteld, zoo dat den tamborijn van ons zyde brochte metten avond een handtvol billietten van 't maken van het rentsoen van een groote menigte, 't welke beliep eene notable somme; aldus hadden de Walen grooten hazart duer dit vangen. Op dezen tijdt zeyde men dat de legere van de Walen was tot Ekeloo en naer Brugge, deelende hun in twee deelen.

Op den 21 en 22^sten hebben de Walen uyt de sterckte alle dagen uytgereden met peerden en voetvolk, vangende en spannende veel volck, en op den 20^sten van october zoo trock den hoogballiu met den voorschepen en Jaques De Bues naer Brugge, want Mons. de Marckette wilde noch binnen Ypre hebben 10 ofte 12 vendelen Schotten en Ingelsche uyt Brugge, wanter tot Brugge lach wel 25 ofte 30 vendelen, en men zeyde dat deze gedeputeerde trocken om andere ordere te stellen, en op den 22^sten van october, zoo was't zaterdag, en het ginck in de coornmart niet wel, want daer waren vele lieden die zonder coorne van de macrt gingen, want alle zaken bleefven diere.

Op den 23, 24, 25^sten van october, zoo hebben de Walen van de sterckte dagelijks uytgelopen, en hebben noch altijdts noch eenig volck gecregen, en die leidende in de sterckte, en hebben die op ransoen gesteld, en op den 27^sten van october, zoo zijn 's avondts ontrent den 10 ueren in den nacht de geheele companie van Wallebeke en ook capiteyn Schakele met sommige van zijn ruyters uyt der stadt vertrocken, wanter geen middele en was binder stede om de peerden te onderhouden, en als zy al byeen waren zijn wechgetrocken 's avondts ontrent 66 peerden, en 's dachs te vooren zoo kwamen eenige soldaten van de bende van den hoogballiu

[p. 262]

wederomme van Brugge en men hadde gezeyd dat de Walen Sluys in hadden, maer zy zeyden dat het niet waer en was, die van daer kwamen, maer de Walen lagen in de Vierambachten en ontrent Ekeloo; aldus keerde dit volk met ontrent 3 ofte 4 passagiers wederomme zonder eenige wagenen in te bringen met victaillie, maer eenige soldaten brochten som eenen hollanschen kaes mede.

Op den 29^sten van october, zoo hebben de heeren van de stede sommige landtslieden en borgers gelast coorn te bringen op de Halle, de Laken-halle, alwaer men met eenige maniere zouden order stellen om dat het coorn begonste te faillierene, en het gemeene begonste te murmurerene, en elken capiteyn van borgers zoude loot uytdeelen om 't zelve coorn te halene op de Halle, en de deure van de zelve Halle wel bewaert met hallebaerdiers hebben het volk met 't loot in en uytgelaten en anders gene, aldus zoo begonstet coorn te minderen, en ook alle victaillie, want de bueter galt op dezen tijdt 30 stuyvers het pondt, en de hollandschen kaes en was niet vindelijk, maer 't volk was meest bezorcht voor 't coorn, want op den 30^sten van october, zondag zijnde, zoo en wasser in geen ofte immers maer in een ofte 2 backeryen broodt, en 't volk dat moste met den backer leven dat was zeer mestroost. Op den 30^sten october, stilo novo, zoo is Caerle Ryckewaert, dit Diophiles, de weireld gepasseert 's nuchtens ontrent ten 4 uren, zondag zijnde, van de heete ziekte, en begraven in de kerke van Sinte Maertens, en eenen corten tijdt voor dezen, van 8 ofte 10 dagen, zijn beyde de Langeduls, den ouden en den jongen en Jacques, op een uere overleden zijnde, t' Sinte Maertens in de kerke begraven.

Op den 31^sten van october, zoo gink men omme van den

[p. 263]

armen en om den armen van de peste, en de capiteynen hebben veel menagen belast huerlieder gereedtschap te maken om te vertrecken uytter stede binden derden dage op schandaleuselijk uytgeleydt te zyne; aldus wasser groote menigte van armoede met dezen menschen, en daer wasser groote menigte. Op dezen tijdt zoo trock een gedeelte soldaten uyt van den stede en brochten eenige pachters mede van ontrent Merghem en ook wel 24 coeyen, dewelke waren melckcoeyen, en waren hooge en diere vercocht; op dezen tijdt, in het beginsel van november, zoo zeyde men dat de Walen in hadden Hulst, Axele, Aelst, Vulvoorde en Dermonde, maar men dorst het niet wel voorseggen.

Op den 3^de van november, warender voor de poorte met den dag eenige Schotten, die kwamen van Brugge van sommige vendels ontrent 25, en staende voor de Bueterpoorte zoo en wilde den coronel M^r Hareman van Otten, coronel over de borgers, hunlieden niet inlaten, maer den gouverneur Mon^s de Marckette track aen Mijnheeren van der Wet, en zoo kwam den voocht met 2 schepenen naer de poorte en waren ingelaten, en men zeyde datter meer volchden. Op dezen tijdt zoo scheen de peste wat te cesseren, maer daer starf noch veel volk altijdts van de heete ziekte en van ander haestige ziekten, die in de stede regneerden.

Op den 4^den november, zoo wasser gepubliceert en uytgeroepen dat niemand wie hy ware en zoude mogen eenig coorn van zijn eygen goed verkoopen nochte vertransporteren op de boete van 60 ℒ. en 't corn verbeurt en corectie van schepen, en dat was om dies wille dat de heeren dochten dat eenige hun coorn wechstaken achter het op-

[p. 264]

schryven van den coorn generael, dat maer een was gebuert 8 ofte 10 dagen van te vooren, en de heeren gingen achter deze publicatie met den balliu en schepenen in een iegelijks huys, en haelden alle het coorn datter was bin den huyse en men drouch 't op de Halle of op het Vleeschhuys, en men zoude elk zijn coorn bedeelen, 't zelve dat zy van doene zouden hebben, en zouden 't moeten halen by billiette, elk zijn eygen goed, maer 't waren meest landtslieden, want de poorters maer sommige zoo en deden dat de heeren beliefde.

Op den 5^den van november zoo was 't zaterdag en een iegelijk moeste halen zijn coorn met loot op de Halle, en die dag verginck zonder beroerte, maer daer warender vele die hun beclaechden, maer moesten nemen hun pacientie.

Op dezen tijdt, zoo zeyde men, dat men tot Gend zoo benauwt was van dat de Walen, hun 't Sas afgenomen hadden, en ook alle het landt daer ontrent 't Sas, en men zeyde ook dat de Walen hadden ingenomen het casteel tot Middelburch in Vlanderen.

De geheele weke zoo haelde de heere het coorn, maer meest van de landtslieden, want borgers die maer en hadden 2 ofte 3 rasieren heeft men hun 't zelve coorn gelaten om t' eten. Op den tijdt zeyde men voor de waerheyd datter tot Gend wel 27 persoonen gevangen waren en meest ontfangers, en men zeyde dat Ryhove was uytter stadt van Gend, nochtans hoogballiu zijnde, want Hembiese was tot Gent gekomen den 24^sten van october, en Hembiese en Ryhove en konsten niet wel accoorderen, en noch zeyde men dat Ryhove zijn vertreck genomen hadde in Dermonde.

[p. 265]

Op den 11^sten van november, zoo isser een zake gebuert binder stede, want men wiste van geen beroerte, zoo zijnder subitelijk gevangen genomen by den gouverneur Marckette en by den coronel van der poorterie M. Hereman en Michiel Baelde diversche persoonen, dat zeere te verwonderen was: 't was op eenen vrydag. Den zelven dag overleet Clays Bonnaren 1583; zoo was Mijnheere den voocht Caerles Van Ryne, Andries Balinck, zijnde voorschepen uyt causen dat Quaedjonck die voorschepen was, uytter stadt was getrocken metten coronel en met Jaques de Buys; ook mede was gevangen genomen Grypevale, greffier, noch daer en boven Pr. Eemeloot en zijn zoone in de vangenisse geleydt, en noch Jan vanden Roode, M^r Olivier Emeloot, en P^r Planckaert den voocht, was zyne vangenisse gegeven tot Marquettes met Balynck en metten greffier Grypevale en P^r Eemeloot en zynen zoone in de vangenisse op de mart, van Roode en M^r Olivier Emeloot en Planckaert totter Zale, en niemandt van 't gemeene en wiste waeromme 't zelve vangen geschiede. Op den zelven nacht als dit bin den zelven dag gebuerde zoo waekten alle de soldaten die binnen de stadt waren, en ook op den 12 en 13 van november zoo waekten en gingen op 2 capiteynschappen van de borgers, en men sprack zeere onder het gemeene van 't vangen van de voorgaende mannen, en elk zeyde zoo zy gezint waren, maer den voocht jonker Caerles vanden Ryne was 's avondts ontslegen, en men zeyde ook van Balynck dat hy zijn gevannisse hielt in zijn huys.

Op den 14^sten van november zoo was den knape van den greffier gevangen, en ook zijn eenigen broeder, en men zeyde voor zeker dat zy zouden hebben geteekent metter Y en mette Croone diversch geld, en men sprak zeere van hun, maer d'ander gevangenen sprack men niet aen, te wetene: P^r Emeloot, M^r Olivier Emeloot en Jacop, den zoone van

[p. 266]

P. Eemeloot, die 's avondts lagen in de vangenisse vander stede en Jan van Roode en P^r Planckaert, die lagen ter Zale. Op dezen tijdt zoo sprak men zeere van uyt de stede te zenden wel 800 borgers en wel 200 soldaten, de welke in den mondt waren van de overheydt om al uyt te zenden, maer op den 14^sten van der zelve maend zoo gingen alle 8 capiteynen van de borgers, elk in zijn wijck, elk met 12 soldaten omme en dat alle vermaende van schamele landtslieden met wijfs en kinderen zouden moeten vertrecken op groote straffe en punicie, 't welke was een compasselyke zake om zien, die miserie en benauwtheyd van dien; aldus stond op dezen tijdt zeer qualijk binder stede, en alle zaken bleefven even diere, want de bueter gald een daelder het pondt, en 't vleesch als coeyen- en schapenvleesch en was niet bekomelijk, maer men vondt genouch peerdevleesch te koopen, en op dezen tijdt aengaende de ziekte van de peste, het begon wat te beteren maer daer stierf veel volk van de heete ziekte.

Op den 17^sten van november, zoo wasser een placaet gemaekt...., wat west van 't Granskens achter t'hof placht te zyne van de Framineuren, en daer waren neffens elkanderen gesteld ses stukken artillerie van de meeste die binder stede waren, en 't was om de sterckte te verhinderen, en de meninge was 3000 ofte 4000 pondt cruyt daer aen te hangen, en van achter eenige vierpylen daer binnen in de sterckte te schieten, en alzoo den brandt daer in te crygen. Op den 18^sten van november, zoo begonsten zy te schieten, maer men zach niet dat de sterckte iets leed, aldus en wiste men niet wat daer uyt volgen zoude; maer op dezen tijdt zoo sprack men weder zeere van groote menigte van borgers uyt te zenden, ja, men zeyde wel 1000, en 't zouden meest wezen alle catholyke, want die van de gereformeerde religie altijts hun niet wel en

[p. 267]

konsten zien by hun lieden. Op dezen 18 zoo lieper over wel 8 ofte 9 soldaten, 't waren Schotten, want zy kwalijk gewoene waren droog brood te eten, 't welke noch sommaels niet wel crygelijk en was; zy hadden alle gemonsterd, de soldaten die binder stede waren, 3 ofte 4 dagen van der vooren, en geld ontfangen, en men verhoorde niet van accoordantie daer men dickwils of gesprocken hadde; aldus bleef altijdts van langst te argere.

Op den 18^sten van november, zoo moesten wederomme vele landtslieden uytter stadt met wijf en kinders, 't welke compasselyk was om zien; zy gingen met den avondt uyt en ontrent den zeven ueren, nacht zijnde, zoo warender vele van de zelve mannen en vrauwen besprongen van de Walen en slougen sommige dood en ander gevangen; op den zelven avond als de landtslieden uyttrocken, zoo ginger van 's nuchtens wech en komende tot Dickebusch, zoo warender van 20 Walen vele gevangen, en het geviel by gelukke datter ontrent 16 soldaten van Eggemonts volk uyttrocken om buyt, en de Walen niet wetende hoe sterck dat dit volk was en dorsten niet staen, maer lieten de gevangene vry, en elk zach om een gadt; Eggemonts volk brocht in elf Walen, en verloste alle de gevangen en trocken voort; aldus was't altijdts 't jaer voorleden best.

Op dezen tijdt zoo was gesteld Roozekens-muelene in de sterckte aen de zuytoost zyde van de sterkte, maer en maelde noch niet, daer zy noch niet geheel volmaekt en was. Op dezen dag zoo schoot men 5 ofte 6 schooten naer de sterkte en vertoochden hun, maer de Walen quamen uyt, peerden en voetvolk, en schooten 3 ofte 4 schooten met groot geschut uyt de sterkte.

[p. 268]

Op den 19^sten van november, zoo was't zaterdag, en men continueerde altijdts de coormaerct op de lakenhalle, en alle menschen moesten halen loot tot hunnen capiteyn, en men gaf hun loot by posicie; daer 4 ofte 5 persoonen waren gaf men loot om een fackaert, en daer noot was voor sommige schamele poorters, te wetene die geen loot gecrygen en konsten, om dat zy geen geld en konsten fornieren, en daer en was geen brood te vinden in geen backeryen, ook mede bleef de dierte continuerene, want de bueter gald 27 st. het pondt, schapenvleesch 40 st., de eyeren 6 groote het stuk, dat was 2-10-0 elk 100, en hollandschen kaes 15 st. en noch en vondt men niet voor geld, nochtans zoo wasser wat victaillie gebrocht van Brugge van eenige die dat aventuerden.

Op den 20^sten van november, zondag zijnde, ontrent de noene, zoo vergaderden alle de peerden ontrent 30 van de companie van Corbauw, en ontrent 16 wagens en 100 voetknegten, en hebben vele schamele menschen convoi gedaen tot Dickebusch, en daer wezende ontrent den 12 ueren zoo trocken zy uyt en kwamen wederomme, en ontrent den 3 ueren en half bringende met hun den wagen geladen met stroy; op dezen dag zoo overleedt mijn moeye weduwe van Clays Prim, 's avondts ontrent den 10 ueren, en was 's anderdags begraven te St-Nicolays.

Op den 22^sten van november, zoo isser convoy getrocken naer Brugge, en capiteyn Hauweel track mede om hem te gaen purgieren van sommige woorden by hem gezeyd jegens capiteyn Stuwaert, Schotman, en hadde dezen Hauweel gaen beclagen jegens den Prince van Simay, die hem uytgaf als gouverneur van Vlanderen.

Op den 23^sten van november, zoo waren de gevangene

[p. 269]

ontslegen, te wetene P^r Emeloot en zynen zoone Jacop, en M^r Olivier Emeloot, P^r Planckaert, maer hadde gevangen gezijn van den 11 van november. Den greffier Grypevale was in gevangenisse gezijn tot capiteyn Joos Schuthaze, en Jan van Roode verwachte men uyt komende den 24^sten dag daer naer, want men aen hun niet en bevondt. Op den 23, zoo quamer van Brugge wat convoy ten halse 't welke luttel helpen mochte.

Op den 25^sten van november, zoo wasser wederomme een nieuwe leze van landtslieden, niemand aenziende, 't zy rijcke ofte schamele, maer met groot dregement uytter stede gedaen, en arme landtslieden en vonden geen brood, want daer warender maer 3 backerien die brood mochten backen voor de soldaten, en men hadde op doen bringen van alle de brauwers van der stede hun ongereed graen, en deze backers en mochten maer backen voor de soldaten half coorn en half gerste. De schryfver van dezen, Augustyn van Hermelghem, was doen geschoten op het lijf maer niet zeer gequetst.

Op den 26^sten zaterdag is den dag gepasseert anders dan in alle zaken van 't welgaen; kleyne veranderinge gebuerde den groote dierste en noot onder den meesten deel van het volk, want daer qualijk brood crygelijk was, nochtans ginker wederomme groote menigte van volke duere, want van deze weke warender ofte moesten wel vertrecken van landtslieden, rijcke en aerme, onder vrauwen, mannen en kinderen, wel 2000, 't welke was compasselijk om aen te ziene.

Op den 27^sten van november, zoo trocker uyt Ypre wel 50 soldaten van de compagnie van den capiteyn Eggemont, en meenden te gaen crygen goeden buyt, maer komende

[p. 270]

ontrent een mile van der stede, zoo hebben zy gerencontreert Walen uyt de sterckte, en hebben die meest alle gevangen en wel tot 16 toe.

Op den 28^sten van november, ontrent den 12 ueren, zoo de poorten zijn gesloten op den noene, zoo zijn de Walen gekomen uyt de sterckte, en hebben de landtslieden overvallen, die de beesten bewaerden buyten de Elverdinckpoorte, en hebben die gedreven langs de Elverdinckstrate, zoo datter is af gekomen een groot allarme binder stede, want ter mart en wiste men anders niet den vyandt was binnen der stadt, en 't es allarme geworden binder stede, en men dede de Boesinckpoorte open en daer liep vele poorterie mette soldaten uyt, maer hebben jegens den vyandt gecarmouseert, maer de beesten, wel 150 coyen, waren duere naer de sterckte, en daer bleefven van beyde zyden dood op dezen dag; 's nachts zoo trocker groote menigte volk met Eggemondt, capiteyn, en zynen lieutenant naer Brugge, maer niet zeer veel soldaten, maer meest poorterie, en ander reysende luyden om eenige penningen te winnen om provande te halene. Op dezen dag was ontslegen Jan van Roode, en men sprak zeere op dezen tijdt van 't annemen van Monsieur en alle dage jaechde men landslieden uytter stede, zoo dat men dat wel wert gewaer.

Op den 29^sten van november, zoo isser niet geschiet anders dan 's avondts ten 8 ueren, zoo hebben de Walen uyt de sterkte zeere geschoten met handtroers, en met 4 stukken artillerie tot twee mael achter elkander, zoo dat het volk zeere beroert was uyt dien dat sommige niet en wisten, zoo was't St-Andriesdag-avondt, en die van Bourgoinge altijdts hebben gehouden vierdach als patroon, maer die van der

[p. 271]

stede hoorende hun schieten zoo hebben zy met alle de ses groote stukken geschoten, ontrent den acht en half, ses scheuten en gaven daer met goênacht.

Op den 30^sten van november, zijnde St-Andriesdag, zoo zijn de Walen gekomen op den noene, ontrent den een uere, ontrent 12 ofte 14 peerden, en hebben meest alle de beesten genomen tusschen de Antwerppoorte en de Tourhoudtpoorte, en hebben de lieden, alzoo wel vrauwen als mannen, tot in de vesten van der stede vervolgd, en eer daer eenige werre was, zoo namen zy wel 30 koeyen en dreefven die in de sterckte, en het volk liep zeere te muere, maer de koeyen waren verloren. Op dezen tijdt zoo slouch de bueter wat af, want zy gald om 36 groote 't pond; dagelijks zoo trocker veel volk naer Brugge, en aventuerden om een penning te winnen, maer moesten verre omme gaen, om dat alle straten zeere belemmert waren.

Op den 1^sten van december zoo hebben de Walen zeer gelopen rondomme de stede, en ontrent den 5 ueren hebben wederomme een maniere van eenige vieringe gemaekt, en schoten 3 ofte 4 scheuten met het groot geschut, immers zy schoten duer de cortegarde, die staet op de middele van de maert, en schoten wel 150 scheuten met handtroers en dagelijks zoo schoten die van der stede met 6 stukken, die byeen stonden op de sterckte van den Hoogen Zieken, maer men wiert niet geware van eenig grief; op dezen tijdt zoo zeyde men voor waer dat den duck d'Alensoen wederomme kwam, midtsgaders den koning van Navarre en den Prince van Condeyt; aldus stond het land van langst te meer te lyden.

Op den 3^den, zondag zijnde, zoo warender sommige dragers

[p. 272]

die van Brugge kwamen met victaillie gevangen 's nuchtens voor den dag van de Walen van de sterckte.

Op den 4^den van december gingen wederomme alle capiteynen met soldaten om alle vremde uytte doen gaen, en 't was zoo compasselijk om zien 't gecarm en het gecrijsch van dien.

Op den vijfsten, zoo zeyde men dat men uyt de kerke van St-Pieters alle de schamele zoude ook duerezenden, de oorzake was, zeyde men,....; als men 't volk dede dueregaen, sommige liepen in de kerke en zeyden ziek te zyne en en wilden niet uitgaen.

Op den 6^den van december, zoo was de kerke van St-Pieters toegesloten en alle de zieke waren gedaen ontrent een hondert in de 3 gasthuysen, om datter geene meer van de arme en andere landtslieden, als men die uytzond, en zouden loopen in de kerke; aldus zochte men alle middelen om alle landtslieden uytter stede te gecrygen, zoo datter noch ten dezen dage 's avondts, 't welke den duystersten nacht was, die men noyt en zach, wederomme uytzond veel mannen en vrauwen: het gecarm en 't gecrysch en was noyt gehoort; ook trocken vele dragers naer Brugge met saeyn en creyn; maer met groot peryckele gerochten zy duere.

Ontrent dezen tijdt zoo was de stadt van Aelst by faute van betalinge aen 7 vendelen Ingelsche, die daer in lagen, overgegeven aen de Walen, en de zelve vendelen bleefven dienen aen hun lieden zyde; op den 7^sten van december zoo wasser gekomen een bevel, zoo men zeyde, 't welke waer was, want 't zelve bleek ten zelven dage van die uyt de sterkte dat

[p. 273]

wie zy vinden, 't zy soldaten ofte borgers, koomende naer de stadt van Ypre met victaille, dat men die zoude hangen, en op dezen zelven dag zoo hebben zy 4 soldaten gevangen, komende van Brugge, geladen met provande, en den gouverneur zond eenen tamborijn uyt der stadt naer de sterkte om die zelve; maer den capiteyn zeyde dat hy ander last hadde van den Prince van Parma, en dat hy hem moeste obedieren; alle 4 de soldaten en Jan Buen, een drapier, een borger, dede hy hangen en verworgen alle vijf in een kleyn bogaerdeken tusschen de sterckte en de stede; aldus quamer een groote vreese onder eenige die gewoone waren op Brugge te reysen. 's Nachts hier naer, zoo trocken alle de peerden van capiteyn Corbau, die ontrent waren 42, uytter stadt, want niet en was mogelijk de peerden te onderhouden, want de middelen niet en waren binder stadt. Op dezen zelven dag, zoo zouden 2 soldaten de stroppade hebben gegeven, maer hadden al te luttel gestolen en geen kwaed genouch gedaen, want zy waren gratie gegeven. Op dezen tijdt zoo stal men zoo zeere dat ongelovelyk was, want luttel dagen binder weke daer en was diverie gedaen by de soldaten; op dezen tijdt zoo scheen de peste wat te cesseren, maer daer starf zeere vele volk, en de huysen begonsten zeer ydel te stane en dat om de groote menigte die storfven, want van de beginsel van de belegeringe tot dezen tijdt waren wel gestorfven 14000 menschen, zoo dat men wel en zeere begonste met het groot uytzenden dat men gedaen hadde zoo dickwils en zoo menigmael datter op dezen tijdt niet en was binder stede van 4 menschen een, zoo dat men een huys die men gehuert hadde 20-0-0 's jaers, wel zoude gecregen hebben om 6-0-0 en noch min; want daer zeer vele huysen ydel en leech stonden, en die zelve die stonden aen de ramparden waren zeer onstukken getrocken.

[p. 274]

Op den 10^sten van december, zoo was't zaterdag, en 't was compasselyk om zien het schamel staende voor de deure van der Halle om coorn, en die geen loot en hadden en mochten geen coorn crygen, en al hadt gy geld, gy en vondt geen brood; want in geen backerien geen vindelijk en was dan onder de Halle; daer zoo gaf men servisie voor de soldaten en voor niemand anders.

Op den 11^sten, zondag zijnde, zoo hebben de Walen's nachts noch 2 soldaten gehangen, den eenen genaempt Papegan, en hingen die by de andere 5 in 't Bogaerdeken.

Op den 12^sten, zoo hebben de Walen uyt de sterckte zeer geregneert met wel 50 peerden al ontrent de oude vesten, en hebben wel 60 knegten en meyskens gevangen, die gingen gers en appels halen, en alse die gevangen hadden, hebben die al moedernaekt oncleet en schandaleuselijk naer de stadt gezonden, en al hunlieder cleerkens verbrandt, hemden en al 't welke noyt van hun meer gedaen geweest en hadde; 't was wat voor den avondt.

Op den 13^sten december, zoo isser 's nuchtens ingekomen 9 peerden met coorn van Brugge, en men zeyde datter noch achter waren wel 400 gelyke peerden geladen en dat zy convoy hadden van 3 cornetten peerden voor convoy en dat 't zelve convoy hadde gevonden op den wech de peerden van Winendale van de Walen, en dat zy zouden gevangen zijn, en van de zelve weder geleyd naer Brugge en dat convoy mede belet, maer het waren al groote leugenen.

Op den 15 en 16^sten van december, zoo heeft men weder zoo groot eene menigte van billietten uytgezonden en al op

[p. 275]

poorterie en weduwen, de welke al catholyke waren, 't welke de compasieuste zake was, en noch daer by eenige geestelyke religieusen, die sommige poorterie grooten dienst gedaen hadden in alle ziekten, en moesten bin 8 dagen vertrecken op schandaleuselijk uyt gedaen gaen.

Op dezen tijdt was elk bezorcht voor zyne vrienden, dat hoe zy uytter stede geraken zouden, maer daer warender eenige die daer in hun niet zeer en bedroefden, uyt oorzake dat zy vreesden dat noch zeer kwalijk zoude gaen binder stede.

Op den 21^sten van december, zoo wasser een ommegank gedaen, elk in zijn capiteynschap om den armen, die in het gasthuys gedaen waren, van en uyt de kerke van St-Pieters, en op den zelven dag zoo waren wel 250 menagien volk van buyten, die van 't gemeente waren bevolen uytter stadt te trecken om acht dagen, of schandaleuselijk uytter stadt geleet te zyne, om welke vele van 't gemeente murmureerden; op den 24^sten van december zoo ginker een groot convoy naer Brugge.

Op den kersdag den 25^sten, zoo zijn de Walen van de sterckte gekomen tot Poperinge, en hebben alle dat volk dat wat zijn ruste was hebbende, om te verbeyden reconciliatie, alle gevangen, en 't was alle volk dat uytgezeyd was.

Op den 25^sten van december, zoo was het kersdag, zondag zijnde, en 's maendags zoo was't St-Stevensdag, maer men hielt geen feestdag, want het was meest alle dage feestdag dat men niet en vont te wercken.

Op den 28^sten van december, 's nuchtens, zoo zijn alle de

[p. 276]

geestelyke religieusen, ontrent den 7 ueren, met elkandere t'samen met den back uytter stede getrocken, een uere eer de poorten opengingen en namen hun lieder retrette naer de sterckte, en van daer voort naer Rijssele; want zy waren al met beliette uytgezeyd.

Op den 29^sten van december, zoo zeyde men veel volk in de sterckte gekomen zijnde, en dat om te maecken convoy om de zelve geestelyke te convoyerene naer Rijssele.

Op den 30^sten van december, zoo werd by den crijschraed een Wale, liggende in dienste tot Stegers, gevangen zijnde binder stede gewezen gehangen te zyne, om dies wille dat hy een overlooper was, en hadde in voorleden tyden gedient over dezezyde en zijn lieutenant Ryckewaert een perd ontvoert, en wiert de Boesinckpoorte uytgeleet, en aen 't houtewerck van de Pille, dat noch stond, gehangen en verworcht, en daer laten hangen, en de Walen uyt te sterckte, niet wetende wat men daer gink maken, quamen uyt, voetvolk en peerdevolk, maer en kwamen niet veel nader dan daer Roozekens-muelene plach te stane. Ontrent dezen tijdt zoo was de peste en ook mede de heete ziekte zeer gecesseert, ook mede door dien datter ook vele en groote menigte gestorfven waren binnen 7 maenden, en datter ook veel volk vertrocken was, en men noch dagelijks volk uytter stadt zond, zoo datter zeere vele huysen ydel waren, en ook mede het goed was zoo goeden koop in venduwen dat men meer kochte van beyde meubels, catheel en kleeren om eenen schellinck dan men een jaer hier vooren zoude gecocht hebben om eenen angeloot ofte om 3 daclders. Op den Nieuwavondt zoo was't den lasten dag van den jare ende 's nuchtens zoo is het convoy van Brugge gekomen ende hadden goede aventuere tot ontrent de stede; daer waren

[p. 277]

zy besprongen van de Walen van de sterckte, want zy op dien zelven tijdt 2 ofte 3 nachten, dat zelve convoy verwacht hadden, en ontrent de oude vesten zoo hebben zy lange gecarmouseert, maer ontrent den vijf ueren 's nuchtens zoo hebben zy van elkanderen gescheed, maer de Walen hadden vele gevangen en veel buyt; den hoogballiu Utenhove was met het zelve convoy en den voorschepene Quaedjonck, en dit convoy hadde wech geweest van op den kersavondt en in de voyage naer Brugge treckende, zoo hadden zy ook wel 3 ofte 4 allarmen, en waren sommige borgers en soldaten gevangen van de sterckte van Winendale, en op zeer groot rantsoen gesteld. Op dezen zaterdag zoo hebben de heeren noch gecontinueert de coornmaerct op de lakenhalle te houden, maer met gesloten deuren, want 't gemeene was zeer cort van coorne gehouden, want zy dat moesten halen met loot en noch niet al die het van doen hadden, en sommige vreesden zeere dat niet lange noch zoo gedueren zoude, maer dat men ten hende geen ofte luttel coorn vinden zoude, want het hadde lange in het woord gelopen datter coorne van Brugge met groot convoy gebrocht zoude worden, maer daer en kwam anders niet af; aldus zoo zullen wy Godt bidden om gratie en om zijn heylige genade en zullen hier mede henden dezen tweeden bouck, en zullen wederomme beginnen den derden met den nieuwjaer in Godts name.

Amen.