Nederlandsche historie

[1582]

Op den 17^sten januarius 1582, zoo trocken ons peerden uytte, te wetene, de Blau Rockx, en ook met hun de Goetwillige en een gedeelte voetvolk, en met hun noch vele wercklieden, om alle huysen aftebreken, uyt dien dat de Walen

[p. 192]

eene sterkte gemaekt hadden te Hollebeke, alwaer zy zeere vrochten, en het liep in het woord dat zy eene sterkte ook maken zouden te Voormezeele, en in meer andere plaetsen. Nu het volk van der stede uyt zijnde, hebben gevonden een cornette peerden, Albanoisen, en hebben elk anderen aengevallen, zoo dat de lieutenant dood bleef, en met hem noch 10 ofte 12, en wel 8 ofte 10 gevangen, en ook mede den capiteyn, den welken was een Piemontoys en den geheelen nacht bleef altijdts liggene tot Roeselare, altijdts veel kwaed doende, en de Francoysen maekten hun sterck tot Gistele en den prince was vertrocken van Gend metten prince van Anthoin, en hielden hun tot Vlyssinge en men gevoelde hun niet veel anders dat den Prince de landen verliet, want daer waren bouken gedrukt dat den prince hem excuseerde uyt dien hem de Staten niet opgebrocht en hadden sommige penningen; aldus stond over al zeer kwalijk.

Op den 18^sten van Lauwe, zoo warender wederomme briefkens gegeven om diversche persoonen op staenden voet uytter stede te doen gane, en beyde, die greffiers waren van der stede en casselerie, Keynaert en Bombare, en noch 3 met hun, en obedieerden.

Op S^t. Pauwels avond, 't welke was op eenen woensdag, zoo wasser een generale monsteringe gedaen van alle poorterie, en ook van de twee vendels te wetene: capiteyn Velle en capiteyn Herreman, en het vergink zonder missief, 't welke op ander tyden te vooren dickwils anders gebuerde.

Ontrent alf sporkele, zoo is duck d'Alensoen gearriveert tot Vlyssinge met 4 ingelsche schepen en een fransch schip, met groot edeldom uyt Ingeland en ook sommige fransche heeren, alwaer hy zeer eerelyk ontfangen was van den prince

[p. 193]

van Oranje en den prince van l'Espinoi, en van daer trock hy tot Middelburch, daermen hem ook zeer vele eere betoochde; hy was daer 8 dagen, en van daer trock hy naer Antwerpen, al waer hy buyten alle ander plaetsen met groote triomphe ontfangen was, 't welke men noyt keyser ofte koning en mochte meer betoogen, alwaer hy den eedt dede buyten der stadt op Kiel, en alzoo met groote triomphe principalijk van de natie der Ingelschen. Op dezen jegenwoordigen tijdt zoo bleefven de Walen altijdts tot Rouselare liggende.

Op den 26^sten van sporkele, zoo waren t' Ypre 's nuchtens alle de straten afgezet, en men gink van huyse tot huyse om vele schamele landtslieden te doen vertrecken, die den gemeenen armen zeere belasten, en in 't vertrek zoo gaf men hun elk eenige penningen om hun te ontdragen.

Op den 9 en 10^sten van maerte, zoo zijn de geheele leger van de Walen vertrocken, nemende hun vertreck ontrent Beselare, en kwamen alzoo naer ontrent Comene, en alzoo naer Meesene, en Wijtschate, en alzoo naer Belle en Zoeterstêe, en op den 13^sten van maerte, zoo hebben zy dat beleyd, en het arm landtsvolk nam wederomme hun vertreck naer het huys van Langemaerk en van Plasschendale, en van ontrent Moortslêe, en díe van Roeselare hadden met de Walen wel 3 maenden moeten hun pacientie nemen; alzoo noch op den 12^sten van maerte zoo waren gecasseert capiteyn Velle en capiteyn M^r Herreman, en hunne geheele vendelen, en men verwachte in de stede noch 4 ander vendelen; aldus stond 't alomme niet zeer wel, en met de compste van den duck d'Alenson zoo verhoopte men eenige veranderinge, maer de Walen hun vertreck nemende langs Meesene, en over Kemmele zijn op den 17^sten van maert gekomen voor Zoeterstêe, en op den 29^ston van de maend van maerte hebben 't over

[p. 194]

gegeven in de handen van de Walen, en den capiteyn van den casteele, met wel 20 ofte 25 soldaten, die de Walen hadden gedient, wierden al gevangen, en de reste wiert op een half mille naer Ypre van hun geconvoyeert met 2 cornetten peerden, en men zeyde datter op den 22 van maerte vele soldaten van de overloopers van het casteel van Zoeterstêe gevangen waren tot Belle.

Op den 24^sten van maerte, 't welke was op eenen zaterdag, zoo kwamen t'Ypre in 4 vendels soldaten, te wetene, het geheel garnisoen van Dixmude; zoo kwamer in 6 vendels Francoysen, en ook mede tot Duynkerke en tot Bergen, en als het garnisoen van Dixmude in kwam tot Ypre, zoo waren zy op de Halle gedaen gaen, en men ginkse forrieren over de geheele stadt, en men vreesde t'Ypre voor belech van Meenene ofte Ypre, aldus midtsgaders de mare van den prince van Orange, die men zeyde dood geschoten te zyne tot Antwerpen, zoo achternaer de mare voor zeker gekomen zijnde dat hy niet van den lijfve en was berooft, maer gekwetst in 't hoofd, zoo en wiste men wat gevoelen van alle deze zaken, en op den xxv van maerte, zeyde men, dat Meenen besloten was van de Walen, maer het en was niet waer.

Op den 25^sten van maerte, zeyde men dat die van Camericke hadden ingenomen het stedeken van Lens in Arthois, en alle de Walen die tot Belle lagen en alle de Duytsche, die lagen tot Toerquyn, die zijn gevolgt en dat om wederomme te verkrygen het zelve stedeken van Lens in Arthois, en van Rijssele; zoo volgde een gedeelte groot geschut, aldus zoo waren die van Belle verlost van hunne Walen.

Op den 28^sten van maerte, zoo zijnder gekomen 4 vendels Francoisen voor de stadt, maer zy meenden binnen de stadt gekomen te hebben, maer moesten voort naer Meenene.

[p. 195]

Op den 27^sten van maerte, zoo zijnder gekomen eenige trommerslachs en cene trompette uytten name van den prince van Parme, en brachten eenen brief aen Mijnheeren, voocht, hoogballieu, en die van der Wet, en zijn briefven gevissenteert en ondersocht zijnde, zoo en hebben die van der Wet den zelven trompet niet gelaten wechreysen, als't hem belieft heeft, maer op den 28^sten van maerte, als de poorteclocke verlaten was, zoo heeft men de leere gerecht aen het gerechte voor het Besant, en de trompette is gebrocht van de Halle, en hy meende claerlyk dat hy zoude gestorfven hebben, maer men heeft den zelven brief die hy brochte met een strop gehangen aen het zelve gerechte, en de trompette verboden niet meer te komene op de zelve punitie, dit is gehangen en verworcht te zyne, en als den brief een ure gehangen hadde, was hy afgedaen en by den officier geweerd.

Op den 2 van april, zijn naer den noene de poorten gesloten, en men slouch alle de trommelen elk in zijn kwartier, en alle borgers, wie zy waren, geen uytgezondert, van xvi jaer tot 100 jaer, moeste elk komen voor zijn capiteyns huys, op de boete van 60 ponden, en als alle de borgers byeen waren tot 2 uren, zoo heeft men den eedt van den koning van Spanje afgenomen en den duck d'Alenson moeten den eedt doen; zoo wie zulks niet en dede of en wilde doen moesten ruymen de Geunieerde Landen, en werden als vyanden des landts gehouden, en daer warender eenige die 't niet doen en wilden; zy wierden in hun huys met soldaten zeer verlast, en zy moesten wech.

Op den 13^sten van april, zoo is de gansche macht van de Walen wederomme gekomen tot Belle, nadat zy Lens in Arthois weder ingenomen hadden, en wel sterck gemaekt gelaten hebben. Zoo verwachte men eenige veranderinge dat

[p. 196]

zy tot Belle niet lang en zouden blyfven liggene, maer men vreesde dat zy voor Meenen of voor eenige andere plaetsen zouden siege leggen. Op dezen tijdt zoo trocken vele borgers uytter stede, uyt vreese van siege te hebben voor de stadt.

Op den 17^sten van april, zoo zijn ter Zale uitgebroken 3 Walen, te wetene: den capiteyn van Hollebeke, en den lieutenant van Rousbrugge, en noch eenen corporael, en den corporael, die duer de vesten swom recht aen den torre te Lauwe, en den capiteyn zoude hem volgen, maer verdronck en was by over, en den lieutenant bleef in den rogge zittene, die vast gesloten stond, en als men 't geware wiert, zoo was hy wederomme in de vangenisse geleyd, en 's anderdags zoo was de capiteyn gevist en op de Laeye begraven.

Op den 7^sten van April, zijn de Walen wederomme opgelicht, en trocken met groote haeste voor Meenene, passeerden tot voor by Cortericke, en zijn altijdt gemarseert tot Audenaerde, 't welke zy meenden t' hebben gecregen, maer faelden en daer wierter eenige gevangen, en de mare kwam op den zelven tijdt dat de hertog Mathias doorsteken was van zijn hofmeester in Duytschland, en den Prince begonste te genesen, en daer was geconsenteert eene generale gifte om een leger te velde te bringen, 30 hondert duyst guldens.

Op den 21^sten ofte 22^sten van april, zoo was de stede van Aelst ingelopen van de Francoisen, die hadden lange gelegen tot Ekeloo, en daer bleefven vele binnen dood, die werre boden, en de Walen hadden vast begonnen siege te leggene voor Audenaerde, maer dat Aelst was voor hun een groot verlies, en als de mare kwam tot Ypre werd terstond het geschut afgeschoten van blydschap.

[p. 197]

Op den 25^sten van april, zoo wasser gearkebusiert den serjant van capiteyn Brouk voor de duere van het Besant, om dies wille dat hy hadde vercracht by foorse de vrouwe, daer hy gelogiert was, de huysvrouwe van Bartholomeus de Smet; en de vrauwe was alleene t' huys met een jonck wijf, en het was in der nacht in hunne eygene camere, en zyne eygen huysvrauwe en was maer 3 ofte 4 dagen begraven; ook was op den zelven dag wijf en man gecondamneert op een schavot te stane een ure met het strop aen den hals, en daer naer gegeselt te zyne totten bloede, en daer naer gebannen 50 jaer en dag, om dies wille dat zy beyde hadden geweest behulpsaem om den capiteyn van Hollebeke te laten uyt breken, die verdronck, en den lieutenant die bleef in den rogge was ontslegen met rentsoen, op den zelven dag; en is ook vertrocken met den tamboryn.

In het beginsel van de maend van meye zoo hebben de Walen altijdts gecontinueert het belech van Audenaerde, maer zoo sterck niet zoo sommige waren verwachtende, maer hebben het grof geschut daer voren gebrocht; maer op den 16^sten van meye zoo en wasser noch niet vele bedreven; maer de legere van de nieuwe heeren van den lande, den duck d'Alensoen heeft doen vergaderen zijn volk uyt het land ontrent, en het scheen men zoude ontzet gedaen hebben aen de ingezetenen van Audenaerde, en op den 22^sten van meye zoo hebben die van Zoeterstêe den....Jaques zijn vendel op gerecht binder stede van Ypre, sterck wezende wel 146 mannen, t welke de borgers zeere mishaecht heeft, uyt cause dat men hem niet zeer en betrauwde niet jegenstaende zy waren geforriert op de borgers. Op den zelven tijdt zoo heeft Jaques Lauweryns gecregen van den duck commissie om op te rechten eene cornette peerden, sterck 100 lancien en 30

[p. 198]

carrebyns, en men coute zeere van het vertrecken van het garnisoen van der stede, want daer waren 9 vendelen soldaten en een cornette peerden. Op den 27^sten van meye, zoo was 't zondag, zoo wasser uytgeroupen het linsent af op alle kwaertieren, alzoo wel op Cales als op andere plaetsen, op verbuerte van peerden, wagens, schepen, en gehouden te zyne als vyandt 's landts, ook niemand te traviquereu op die die met den duck d'Alensoen niet en waren veraccoordeert, 't zy met wisselbrieven, assignasie, ofte onder wat decksel dat zoude mogen wezen, opverbuerte van 't zelve, en noch gestraft te zyne met lyf en goed, of immers naer de gelegentheyd van de zake. Noch zoo wasser uytgeroupen dat alle herbergiers, taverniers ofte andere wie zy waren, die behulpig wezen wilden de legere, die vergaerde ontrent Gend om te sustinerene, zouden vry wezen in alle imposten, accysen, generale middelen ofte ander lasten. Dit was de eerste uytroupinge die gedaen was uytter name van den duck als nieuwe heeren over den lande. Wat voor dezen tijdt zoo isser gebuert, 6 ofte 7 dagen, datter uyt gegaen zijn drie soldaten, en hadden geen verlof, en zonder pasport komende ontrent het Hooge boven het Pollepelken, zoo hebben zy om zeker rudessen vermoort geweest, en gedolven, maer op den 26^sten van meye zoo waren zy van iemand gevroucht, en van de soldaten uyt der aerde gehaelt, naekt gebrocht op een wagen, en op S^te Maertens kerkhof begraven, en de soldaten brochten mede 3 ofte 4 landtslieden gevangen, die men zeyde daer af te wetene.

Op den 29^sten van meye, zoo hebben de Walen gekomen tot 2 stonden naer den noene, en dat om te beziene of zy niet crygen en zouden eenig beestiael, maer deden een kleyn proffyt, want uyt dat het linsent af was, zoo hebben zy zeere

[p. 199]

gelopen om alle mannen te vangen, alzoo zy van deze zyde ook van gelyke deden, alzoo stond het overal niet anders.

Op den 31^sten van meye, zoo zijn onze ruyters, den capiteyn Lauwerijns met zyne compagnie, de Lavende-rockx, vertrocken uytter stede naer het legere, ook mede het vendel van Zoeterstêe met al hunne bagayse, en namen hun lieder reyse naer Dixmude, en daer trocken mede diversche corporaelschappen en ook vele wagenen met coopmans goed, want daer en hadde in lange geen zoo schoon convoey heen getrocken, en altijdts zoo continueerde de legere van de Walen voor Audenaerde, en onze legere vergaerde ook ontrent Gend, want men zeyde die sterck te wezene wel 20,000 mannen.

Op den 2^den van wedemaend, zoo wasser eenen soldaet geharkebusseert van Costers compagnie, en hadde staende sinternelle perdu eene vrouwe haer vleesch genomen en haren man gekwetst, en de vrouwe keerde wederomme, en kwam clagen, en hy wiert gevangen, en aen de deure van het Besant gesteld zonder binden en alzoo duerschoten, en daer naer begraven t'Sinte Maertens.

Op den 3^den van wedemaend, 't welke was op den Sinxendag, zoo kwamen de commissarissen in, 's avondts ontrent den 6 uren, van Dixmude om de wet te vermaken met zeer vele soldaten voor convoey, en op den 4 van wedemaend zoo was de Wet vermaekt, en het was achter den noene eer dat men hun uytriep, en het was voor de Halle ter portieke met tapijdts behangen, en tusschen het luyden en het verbeyden van de uytroupinge, zoo speelde men met schalmeyen, kort daer naer zoo zijn de commissarissen ter portiecke gekomen, en den pensionaris heeft de uytroupinge gedaen uytter name en in presentie van de commissarissen, en joncker Francoys

[p. 200]

de schildere was voocht, en Jan van Rouck, voorschepen, P^r De Wilde, F^s Olivier, tweeden, Waelrave Baelde 3, en noch meer andere achtervolgende, maer ten was noyt gehoort datter eenige waren gecontinueert, of zy waren al gecontinueert, als men de registers van oude tyden, en ook de previlegien der stede wel doorziet, maer het heeft gebuert bin 45 jaer tweemael dat zy waren gecontinueert, maer nu waren 2 gecontinueert, te wetene: P^r de Wilde, voorseyd, en Walrave Godschalck, elk zoo zy 't jaer te vooren geweest hadden, om welke zaken het gemeene verwondert was, maer 't den commissarissen alzoo beliefde.

Op den 5^den van wedemaend, zoo lagen 8 binlanders schepen tot Dixmude die op Ypre wilden wezen, zoo met wynen meest, en met vellen, en met visch en alle manieren van coopmanschap, komende van Antwerpen, Middelburch, en ter Vere, en de cooplieden nemende goed convoey Francoysen van Dixmude, wel 80 mannen, komende in den nacht ontrent de Knocke en de half Mille-muelene, zijn besprongen geweest van de Walen van Rousbrugge, en de Francoysen zijnde niet sterck genouch, hebben moeten verlaten de 8 schepen, latende eenige dood, en de cooplieden bin dat zy carmuseerden, zoo zijn zy gelopen naer Dixmude om meer volk, en hebben hun uyt doen laten, en eer zy konsten gekomen in tyden, de Walen hadden de schepen in Eversam, en onze peerden, de Lavenderockx, waren met de commissarissen gekomen, de helft, en als dat gebuerde van deze schepen te nemen trocken uyt Dixmude, want zy vernachteden daer mette Francoysen en de Walen ziende het volk van Ypre ook uytkomen wel 4 vendels, hebben de schepen verlaten, en zijn van achter naer Rousbrugge getrocken, maer daer bleefver van de Lavenderockx 2 ofte 3 dood, en de cornette zeere gekwetst, en de cooplieden meenden met hun goed dat

[p. 201]

hun genomen was, van de Knocke naer Ypre te komen, maer de Francoysen en wilden het goed niet laten gaen, maer trocken mede naer Dixmude; zoo stond 't den cooplieden veel te koste, en de Walen hielden noch een schip met 7 vaten wijn, en 1200 vellen, maer den Walen was hun capiteyn gevangen.

Op den 5^den en 6^den van wedemaend, zoo begonsten de Walen op Audenaerde te schieten, 't welke men zeer hoorde tot Ypre, en onze leger begonste ook wat te versterken, want zy waren wel 20 cornetten peerden, en wel 40 vendels voetknegten, en men sprack zeere om af te roupen het kwartier, want de Walen hadden dat afgeroupen; zoo stond 't noch zeer kwaed om wel te gaen.

Op den 8^sten van wedemaend, zoo trock 's nuchtens uyt Ypre wel 25 wagens met alderander victualie, te wetene, meest graen om naer Meenene te zenden, en daer waren 2 esquaden soldaten mede van capiteyn Hauwel, en komende ontrent Beselare waren besprongen van 50 peerden, en hebben het convoey afgeslegen, en noch alle de peerden van de voermans genomen en vele soldaten gevangen, en met hunlieden gevoert; maer het garnisoen van Meenene dat vernemende hebben de Walen vervolgt, en sommige wederomme gekregen en meest alle het goed.

Op den 16^sten van wedemaend, zoo wasser uytgeroupen hoe Mijnheere, voocht en schepenen gesommeert hadden diversche persoonen om op te bringen eene groote somme van penningen, princepalijk die geruympt waren, den eenen 1000 guldens, den anderen 500 guldens, en dat bin 14 dagen op pyne van vercoopinge van hun goed; want den staet moeste fornieren 44,000 guldens.

[p. 202]

Op den 18^sten van wedemaend, zoo begonste men 't groote bollewerck buyten de Antwerppoorte, alzoo den inginiares uytgeleyd hadde, gezonden by den duck d'Alensoen, en die heeren van der stadt en gaven hun niet zeer groot gehoor; maer vertrocken zijnde en komende ten hove, zoo hebben zy vertooch gedaen; dan zondt den duck d'Alenson brieven dat men aen het zelve werk moeste wercken, en ook wat te vooren zoo warender aen de Duyvenoort, of vrochten ter tente, t' samen 9 huysen gebrocken; en het belech voor Audenaerde continueerde, en daer kwamen wel 100 schepen met volk op 't Sas aen, en ware 't de geheele legere uyt Vriesland zoo verhoopte men ontzet.

Op den 23^sten van wedemaend, zoo wasser 's nuchtens, ontrent den 9 uren, eenen soldaet metter coorde gerecht van 't vendel van capiteyn Brand, en hadde het vendel ontlopen; daer en boven zoo hadde hy te vrybuyten gegaen, en vele menschen benauwt, en was gehangen aen 't gerechte voor het Besant en dan begraven t'sinte Maertens.

Op den 30^sten van wedemaend, zoo wasser uytgeroupen uytten name van den duck d'Alensoen het kwartier af op alle soldaten, waer zy zouden gevonden worden; en het belech van Audenaerde continnueerde en de legere ontrent Gend versterckte altijdts.

Op den 5^den van hoymaend, 't welke was op eenen donderdag, ontrent den 2 uren naer noene, naer het lang belech van Audenaerde, 't welke geduert hadde by de 3 maenden, zoo is de stadt over gegeven met en by apointemente in de handen van de Walen; want zy niet langer gehouden konsten en het contrack was dit, dat zy innemen zouden ses vendelen voetknegten en dat zy die zouden betalen en noch geven in han-

[p. 203]

den van commissarissen 36,000 guldens, en alle de soldaten die binnen Audenaerde waren zouden vertrecken met hunlieden gewerre en vendels vliegende, zonder alleene geen vier met hun dragende; noch zoo waren alle 3 de predicanten los en vry ontslegen met noch wel 30 poorters van Gend, die in Audenaerde besloten waren, alle ontslegen zonder rentsoen en geconvoyeert daer 't hun beliefde; noch wasser toegelaten alle die niet en wilden den eedt doen den coninck, gaf men een maend dag om hun goet te verkoopen en gaen woonen uyt het land, daer het hun beliefde; aldus zoo wasser over al eene vreese van deze geschiedenisse.

Op den 14^sten van hoymaend, zoo verwachte men den Duck d'Alensoen tot Brugge, want hy daer was geforriert, en daer kwam voor zeker zeer vele volk uyt Vranckrijck, en 't was ontrent Cales, dat zy kwamen; en onze legere, die voor en ontrent Gend hadde gelegen, kwam den anderen troup tegen, en rencontreerden elkanderen tusschen Grevelinge en Dunkerke; aldus zoo verwachte men wat vreemdts opkomen, want de Walen lagen noch op dezen tijdt vast aen Audenaerde, dat men niet en wiste wat zy vooren en hadden.

Op den 13^sten van hoymaend, zoo wasser justicie gedaen, metten sweerde gerecht een fray jonckman van Busbeke geboren, en was van mans dood, want hy te Sillebeke in 't Schaek eenen aflyvigen gemaekt hadde, en was ook een vrybuyter.

Op den 16^sten van hoymaend, zoo kwamen de Walen over Leye, en kwamen ontrent Roeselare en Staên, en op den 17^sten, zoo liepen zy zeere ontrent Ypre, en men verwachte anders niet dan dat zy dat beleggen zouden; maer die van

[p. 204]

der stadt waren wel gemoet, en alle dagen trocken de soldaten mette borgers uyt, en daer geviel een carmutsen ontrent de Muelens, daer capiteyn Anthone doorschoten was, 't welke de Walen deden, en als zy 5 ofte 6 dagen daer gelegen hadden, hebben't al gerooft en gepillieert, en zijn vertrocken west af.

Op den 26^sten van hoymaend, zoo hebben alle de Francoysen en de leger van de Staten byeen gelegen met een gedeelte Swarte Ruyters, ontrent Duynkerke, langs de Moere, en op dezen 26^sten, zoo zijn de Albanoisen gekomen, ontrent 400 peerden, en hebben Hontschoote berooft van gelde en van menigte van saeyen, en daer naer vertrocken zy wederomme naer hun kwartier, en op den 30^sten van hoymaend, zoo zijn de Francoisen gekomen uyt onze legere van den duck d'Alenson, en hebben Hontschoote berooft en geheel gepillieert en daer naer verbrand, 't welke was zulk een miserie om zien, dat zulk jammer was, en hebben het omliggende landt zoo gerooft, en de Walen op de ander zyde, zoo dat geheel dat kwartier te niete gink, en 't schamel volk van armoede en wiste niet wat maken.

Op den 2^den van oust, zoo zijn de Walen gekomen metten geheelen troup op eene alfve mile liggende van de Francoysen, ontrent Beyntjens-muelene, en hebben daer veel kwaed gedaen.

Op dezen 2^den van oust, zoo was de sterke stadt van Liere by een Schotschen capiteyn aen de nieuwe Spanjaerden verradelyk overgegeven, 't welke was een groot verlies voor Brabant.

Op den 5^den van oust, 't welke was op eenen zondag, Thundag wezende, in goede tyden, en ontrent den noene zoo zijn de Walen gekomen wel 2,000 onder peerden en voet-

[p. 205]

volk, en hebben Belle geheel gepillieert, wel 2 ofte 3 ueren lanck, en daer naer met groote vreedtheyd het vier ingesteken, en hebben die meestdeels verbrand metten viere, 't welke niet om spreken en was, den grooten jammer, die daer gebuerde, zoo dat het volk kwam gevlucht met zulke benauwtheyd; zy hebben 't al verlaten en zijn met hunne kinderen gekomen by groote meenigte tot Ypre.

's Anderdags 't welke was op den 6 van oust, zoo heeft eenen kwaden hoop van de Walen berooft geheel Poperinge met groote menigte, zoo datter eenige oude mannen die daer bleven en niet en konsten ontloopen, wel tot 8 ofte 10 derelyk werden deurwont en vermoort, 't welke was clagelijk om zien; maer en hebben den brand daer in niet gesteken.

Op den 7^sten van oust, hebben de Walen berooft geheel Nieuwkerke, de welke bedoocht was te wezene vry, want daer veel goet was van Belle gevlucht, niet tegenstaende hebben 't allemael berooft, zoo dat ongeloovelyk was 't goed dat zy daer verkregen hebben, maer ook niet verbrand, en van daer naer Steenwercke vertrocken, en hebben daer ook van gelyke gedaen.

Op dezen tijd, zoo wasser zulk eene menigte van volk dat vluchte bin der stede, dat niet te geloven en is, en meest arme menschen. Op den zelven tijdt, zeyde men, dat de reste van den lasten troup gekomen was van de Francoysen in de legere van den Duck ontrent Duynkerke; aldus stonder een groote swarigheyd te geschieden overal, Godt beteret.

Op den tegenwoordigen voorseyden tijdt zoo en mochte noch niemand tot Belle wezen, want de Walen kwamen noch dagelijks roovende, en pillierende de achtergelaten en achtergebleven goederen, en het wiert groote dierte overal;

[p. 206]

want de bueter galt 11 en 12 groote, en de beesten waren zeer te niete gebrocht, en het en stond niet te beteren.

Op dezen tijd ontrent den 12^sten ofte 13^sten van oust, zoo lagen de Walen met de geheele macht ontrent Bergen S^te Wienockx, en onze leger lach altijdts ontrent Duynkerke, en het was zeer kwaed overal; en op den 14^sten van oust, zoo lichte het oudt garnisoen uyt Bergen voorseyd, en daer trocken in Bergen 9 vendelen Francoysen, en op dezen tijdt zoo lichte de gansche legere op van den duck d'Alensoen, en trocken naer Nieuwpoort, en alzoo voort naer Brugge.

Op den 19^sten van oust, zoo trock de geheele legere metten hertog d'Alensoen naer Gend, alwaer groote gereedtschap gemaekt was om hem te ontfangen, alzoo dat noyt zulk eenen cost gedaen was, en men wiste niet waer de canse loopen zoude.

Op den 22^sten van oust, zoo was de geheele legere af gekomen van Bergen, en was tot Poperinge, en daer en was ontrent Ypre niet een mensch t'huys uyt vreese, en op den zelven dag zoo wasser eene ordonnance gemaekt by mijnheeren, voocht en schepenen, en eenjegelijk die niet van alle arme gevluchte persoonen en hadden binder stede provancie om te leven met hunne kinderen 3 maenden, zouden moeten vertrecken, 's avondts ten ses uren, en men zoude hun geven goed convoey, en alle die in faute wezen zoude, zoude men 's anderdags zonder convoey duerejagen uytter stadt, aldus wasser een groot jammer en bedruktheyd van menig schamel mensch; want voor Ypre verwachte men den vyandt, en binder stede begonste de peste zeere te ontsteken van gevlucht volk, 't welke binder stede beswaerde menig mensch; Godt beteret!

[p. 207]

Op den 25^sten van oust, zoo kwamen de Walen wederomme voor de stadt liggene buyten de Meesepoorte, en die van der stadt trocken uyt, en hebben meest den geheelen dag gecarmouseert, en daer bleven eenige Walen dood, en 's avondts zoo slougen zy den trommel om die wachte te bezettene, en het waren Duytsche, die naest de stadt lagen, en op den Wal daer de muelene gestaen hadde, daer kwamen naer het verlaten van de clocke: de Walen houden hun schauwe; 's nuchtens zoo slougen zy de marche, en begonsten te vertrecken, en ontrent den 9 uren, zoo trock den capiteyn Gilles Schavele uyt met zijn nieuwe cornette, maer corts opgenomen; daer trock met hem wel 200 voetknegten, en als zy kwamen in't Clusestraetje, zoo kwamen hun aen de Rieregaerde een gedeelte peerden, en deden onze peerde reculeren en namen een stuk landts de refugie, maer ziende dat zy alzoo sterck waren trocken hun naer, en volgden hun naer tot het Kruys op de Meesetrate, en ontrent den avondt, als men meende dat de Walen al wech waren, zoo trocken uyt eenige poorters om te ziene waer zy gelegen hadden, en daer wierter vele gevangen van 2 cornetten perden van de Walen.

Op den 21^sten van oust, zoo dede den duck d'Alenson den eedt als grave van Vlaenderen tot Gend, en de geheele legere trock met hem tot Gend, en men zeyde dat de leger trecken zoude naer Brabant voor Lier, en de Walen; namen als zy van voor Ypre oplichten trocken ontrent Wervicke, en men zeyde dat zy zouden trecken naer Meenene.

Op den 27^sten van oust, zoo lach de legere noch ontrent Meenene, macr op den 29^sten van oust zoo was de legere geheel over Leye, en men wiste niet waer zy zouden trecken, aldus was het land geheel arm en benauwt, maer trocken naer Gavere, want onze legere was ontrent Gavere, en de

[p. 208]

Walen lagen er in, en die van Gend zonden 5 groote stukken naer Gavere; maer de Walen kwamen met de geheele macht, en ons leger ziende de perickele is geweken, en na hunlieder vertreck naer Gend en de Walen naer de Rieregaerde: van onze leger waren 24 vendels Ingelsche en Francoysen, en maekten zoo vele dat zy het groot geschut cregen bin Gend, en onze legere passeerde geheel duer Gend en de Walen volgden tot by Gend, en ons leger gink liggen 2 milen boven Gend en de Walen kwamen af. Op den 2 van september zoo kwam wederomme zoo veel volk gevlucht, men zeyde dat de Walen wederomme keerden, maer 't en was niet, zoo men zeyde; maer den 6 september en daer na, zoo waren de Walen, geallieert zijnde mette Spanjaerden, ontrent de Leye en Waestene, en een groot gedeelte Spanjaerden en Hooge Bourghions lagen tot Meesene en tot Wijtschate, tot Kemmele, en daer en dorfste niemand t'huys blyven van de landtslieden; maer de armoede was zoo groot van het arm volk binnen Ypre, dat zy lagen op strate en kerkhof met hunne kinderen by groote menigte, en dagelijks zoo lager dood en gestorven op de kerkhoven, en op de strate, alzoo wel buyten de poorten als binder stede, zoo dat noyt bin 1000 jaer zulke armoede gezien en was dan op den tegenwoordigen tijdt, en de bueter door het verlies van de beesten galt 13 en 14 groote 't pond, en dagelijks zondt men het arm volk uytter stede by groote menigte met sterck convoy tot Dixmude, en dat zy mochten gaen daer het hem goed dochte, en het geheele platteland was bedorven en te niete. Op dezen tijdt zoo lag onze legere 3 milen boven Antwerpen en separeerden van elkanderen, en daer trocken een groot gedeelte naer Vriesland, en den anderen, zeyde men, in stede te gaen liggen. Op dezen tijdt zoo ontstack zeere de peste binder stede van Ypre, en ook tot Gend en tot Brugge, en overal was 't groote

[p. 209]

peste en dagelyks zoo kwamen de Walen en de Spanjaerden voor Dixmude en Yper, rovende alle beestialen, en ontrent dezen tijdt, in de maend van september, zoo kwam tot Ypre eenen nieuwen gouverneur Mons. de Marquette by laste van den duck d'Alenson, en die van Ypre hebben hem ontfangen en de legere bleef altijdts liggene tot Meesene, en daer ontrent doende overal veel kwaed.

Op den 2^den dach van october, zoo wasser wederomme bezouk gedaen van alle vreemdelinge die geen provisie en hadden om 3 maenden te leven, dat zy moesten vertrecken, en noch eenige andere die 't den heeren goet dochten, en op den 4's avondts, ontrent den ses uren, naer het verlaten van de poorte clocke, zoo luyder een gebodt zeer lange om datter te meer volk komen zoude, en daer was geboden by laste van den voocht en schepenen dat alle personen die gelast waren te vertrecken, vooral dat zy hun zouden vinden op de mart van stonden aen om te vertrecken, en ook mede alle wagenaers houdende peerden en wagens zouden moeten komen voor de Halle op den zelven tijdt, op verbuerte van peerden en wagenen, en gecooren te zyne, en ook alle poorters die eenige persoonen logierden vooren genoempt, op 's anderdags uytgeleyd te zyne zonder convoey.

Op dezen tijdt, in 't beginsel van october, zoo was den duck d'Alenson tot Antwerpen, en en dede niet vele om de landen vooren te staen, maer dagelijks kwam er zeer veel Francoysen over met schepen, en men verwachte noch wel 16,000, alzoo dat het land stond geheel geruwineert te zyne.

Op den 6^den van october, zoo zijn de Walen opgelicht van Meesene en daer ontrent, en men zeyde dat zy naer Halle

[p. 210]

trocken, want de legere van de Staten daer ontrent was; op dezen tijdt, zoo ontstak de peste zeer bin der stede, want het wel in 150 huysen was, en het was groote dierte zoo wel van bueter en van graen, en het coorn galt wel 22 lb. p. de raziere, en de Walen namen hun vertreck naer Cambersis, en de zelve die daer op lagen gaven dat over, zeyde men over al, maer daer bleven altijdts liggene tot 4 regimenten voetknegten en 6 cornetten peerden; want de Walen maekten eene sterkte tot Halewijn, om dat de Schotten en Francoysen niet meer loopen en zouden over Leye. Op dezen tijdt, zoo hebben die van Ypre eenen superintendent gekregen Mons. de Markette, en was over de soldaten generael.

Op den 11^sten van october, zoo hebben de Francoysen van Dixmude gekregen van den hove zekere briefven dat die van Ypre moesten betalen aen den coronel van Dixmude 10,000 guldens om zyne soldaten te betalen, de welke die van Ypre niet machtig en waren zulk eene somme op te bringen, midts dat alle plaetsen ontrent Ypre gedestruweert waren, en de Francoysen tot Dixmude ziende dat de penningen niet en volgden, zoo hebben zy alle het goed dat naer Ypre kwam, alzoo wel te schepe als te lande, 't zy beestialen ofte bueter, alle gearresteert, 't welke die van Ypre ziende, hebben getrocken by de Staten van de Vier Leden, vertoogende het groot iuconvenient, dat daer of mochte komen, alzoo wel over Meenene als over Ypre, maer 't en hielp al niet vele, zy wilden betaelt wezen, immer daer waren zulke middelen gebruykt dat de schepen waren ontslegen; op den 3 van november lieten zy passeren 9 schepen.

Ontrent den 8 ofte 9^sten van november, zoo heeft de geheele macht van de Walen siege geslegen voor Ninove, en

[p. 211]

op den 12^sten zeyde men dat het in was, maer men wiste dat niet voor zeker, ook mede dat zy van daer vertrocken waren voor Aelst, en van eenige zaken uyt te rechten over onze zyde niet, want het was groote dierte van alle zaken; ook mede was uytgeroepen in 't beginsel van november confiscatie van alle goed van persoonen, die gerefugiert waren onthier en 't jaer 1578, alzoo wel die by den vyand hun hielden, als die woonden in eenige neutrale plaetsen, 't zy in Vrankrijck ofte Duytsland, Ingeland ofte Cleve, ofte waer dat ware dat alle persoonen hun zouden moeten komen purgieren van hun refugie bin 40 dagen naer de publicatie op confiscatie van hun goed, waer dat gestaen ofte gelegen ware, ook dat niemand wie van zulke persoonen eenig goed onder hun hielden, na de expiratie van de 40 dagen, zal in exempel van andere gepuniert worden naer de sticken, en indien zy dat aengeven aen de commissarissen daertoe gecommitteert zal hebben den sesden penning van de weerde van het goed by hun aengebrocht, en noch meer andere zaken op het fait van de gevluchte persoonen, gelaten om de langheyd hier te stellen.

Op den 17^sten van november, zoo was 't zaterdag, zoo wasser justicie gedaen by den nieuwen gouverneur, Mon^s. de Marckette, van 2 jonge gasten; zy waren van Belle, en hadden soldaet geweest, en hadden gedient onder den coronel, en waren gevangen 8 dagen voor dezen tijdt met noch 9 ofte 10 Francoysen, en hadden gehaelt diversche pachters van ontrent Belle, zoo was hunne sentencie an 't gerechte voor het Besant gehangen en verworcht te zyne, en daer naer gerecht, 't welke op staenden voet volkomen was, en zijn gestorven met groote leedschap van hunne zonden, en met vele woorden de soldaten vermanende tot eene beteringe des levens zijn de weereld gepasseert.

[p. 212]

Op dezen tijdt zoo hebben de Francoysen den coronel gedaen arrest doen op het goed dat de cooplieden van Ypre byeen gecregen hadden, om naer Antwerpen te treckene, alwaer wel 17,000-0-0 goed was; want daer en hadde bin 2 maenden geen convoei met coopmansgoed getrocken, om welke arrest de saette en de greyen afslougen, want 't goed was gearresteert voor 1,000 guldens, zoo hun gegeven was bewijs aen die van Ypre, om welk arrest de Vier Leden tot Dixmude vergaerden; maer op den 30^sten van november zoo en was 't arrest noch niet ontslegen; maer ontrent half de maend van december zoo was 't arrest ontslegen, midts wel betaeld te hebben, en de zelve schepen naer Antwerpen te laten trecken en het coopmans goed passeren.

Ontrent dezen tijdt, zoo was overal den Kersdag verzet by den Paus en by aller landen accordance, maer die van Ingeland 't zelve altoens niet avoyierede; maer in Braband en in Zeeland hielde men den kersdag op den 15^sten van december, en het jaer zoude volgen dezen dag 't welke brochte groote veranderinge over alle landen; want op den 23^sten van december zoo was't Nieuwdag, en alle cedulen, pachten en voorwaerden zouden plaetse hebben naer coustume.