Nederlandsche historie

[p. 97]

[1579]

Op den eersten dag van den jare, zoo gink het bestand uyt dat mette Walen gemaekt was, en als uyt zijnde zoo gingen zy wederomme boven, en maekten hun sterek op het casteel van Boesinge, zoo datter niet en mochte gebrocht wezen naer de stede; aldus gink van langs te argere, en het begonste zeer sterck te vriesen, en op den 3 van lauwe, zoo was't geroupen dat alle de gonne die de wachte niet en hadden, moesten breken het ijs op de boete daer toe gesteld, en die Walen vermaekten hun zeere dat zy de stede krygen zouden, aldus sprack men zeere van Liberteydt; want op den 27^sten van lauwe, zoo wasser tot Gend uytgeroepen datter eenjegelijk hun naer vougen zoude, en op den 2^den van de maend van lauwe, zoo verdiekte de wachte, want elk poorterie moeste alle 4 dagen waken, en alle 4 dagen wercken, en op den 4^den, zoo was't zondag, zoo preekten de Protestanten niet in Ste. Maertenskerke, maer deden hun presse in St. Nicolayskerke; want men zeyde dat zy niet meer en zouden preken in St. Maertens. Op den 4^den zoo was wederomme geroupen het ijs te breken, op de boete van 3 guldens. Op den 8^sten van lauwe, zoo was wederomme bevolen te breken op groote boete, en men zeyde dat de Walen die tot Loo lagen vertrocken waren en het was waerachtig, want drie ofte vier dagen hier te vooren, zoo vertrocken zy, en op den 7^sten van deze maend in den nacht, zoo hebben de Walen tot Poperinge eenige poorters, die hebben gehadt regiment van de Nieuwe Religie, gevangen, en in de vangenisse geleyd.

Op den 9^sten van lauwe, zoo wasser justicie gedaen by den capiteynen van eenen soldaet van de Walen, die lagen op het casteel van Boesinge, en hadde 's dags te vooren metten trommelare van de Walen gebrocht eenen brief; en dezen soldaet gekent zijnde van eenen anderen soldaet was gevan-

[p. 98]

gen, want hy het vendel van Costere ontlopen hadde, zonder pasport, aldus was hy maer eenen nacht gevangen gehouden, en was gerecht voor het Besant mette coorde.

Op den 10^sten van lauwe, zoo was dat men verwachte goede maren, want onzen voocht mijnheere van Beselare was gecommiteert van den Prince en van de staten van Vlanderen, en waren vergaert tot Commene, mijnheere van Montigny, mons. de Heese, beyde uyt ten name van de Walen, en den voocht ontboot dat men de maeltyd zoude claer maken, dat zy geaccoordeert waren; maer 's anderdags zoo warender eenige die 't niet en wilden hantekenen, aldus stond 't wederomme rausch, en die van der stede waren zeere vervaert, want op den 12^sten van lauwe, zoo was't dat alle poorters vermaend waren dat zy zouden claer maken hun gewerre en niet te bedde gaen, en den voocht trock wederomme naer Gend; aldus verwachte men eenighen troost, maer het kwam trage voort.

Op den 13^sten lauwe, zoo hebben wederomme gedeputeerden gekomen en zeyden voorwaer dat het apoyntement geaccoordeert was, tusschen de Walen en het landt, datmen hun zoude betalen, want de Spaenjaerden begonsten wederomme ontrent Henegouw hun te vertoogen, want de Francoysen, de welke metten duck d'Alenson moesten rucmen ontrent kersdag, Bergen in Henegauw, door vroomigheyd van de ingezetene der zelve stede, hebben de zelve Francoysen Biens, en noch eene andere sterkte den Spanjacrden overgegeven; aldus verhoopte men in het land van West-Vlanderen dat het apoyntement te betere zoude duere gaen, maer de Walen en lieten niet noch veel kwaed te doen allomme, want op den 13^sten hier voren verhaelt, hebbender noch wel 20 landtslieden gevangen geweest, die kwamen naer Ypre, want het maertdag was.

[p. 99]

Op den 16^sten van lauwe, 't welke was op eenen donderdag, zoo warender alle de gevangene uytgelaten, die welke hadden by dan 15 maenden gevangen geweest tot Gend, 2 bisschoppen, van Ypre en van Brugge, en noch elf edele, en daer was contrackt gemaekt; den Prince hadde geweest tot Gend met zyne huysvrouwe, en met vele edelen, en hadden contract gemaekt met die van Gend, want alle de gevangene moesten gelevert zijn in handen van den hertoge van Cleve, om daer te recht te stane, en indien die van Gend ofte iemand anders hun wiste te beclagen met clare en waerachtige informatie, zouden dat moeten doen bin ses weken op hun wederom gestelt te zijn in hunnen staet; aldus zoo verhoopte men dat de zake wel gaen zoude, maer tot Ypre werd men noch zeer luttel geware van beterynge, want daer was eene ordonnantie gemaekt dat men niet en zoude mogen eenige provantie uytter stede dragen, hooger dan voor 4 g. 't zy brood, bueter, vleesch ofte wat het zy, waer duere dat het gemeene volk van ontrent de stede, in maniere van spreken gebrek leden, want hun vleesch dat zy in de stede gevlucht hadden consten dat kwalyk met pasport uyt krygen om hun te etene.

Op den 23^sten van lauwe, op eenen vrydag, zoo wasser by den hoogballiu, voocht, schepenen, raed en notable gedaen uytroupen, aengezien dat de stede groot onproffijt dede dat men niet uytter stede dragen en mochte, dat daer doore de coopmanschap vervreemde, en de stede groot achterdeel en schade hadde, zoo wasser toegelaten dat men met billiet ofte pasport zoude mogen uytdragen elk zulkx als hy van doene hadde, uytgenomen geheele schepen, wagens ofte carren die zouden moeten gevissenteert wezen by gecalifieerde persoonen daer toe gecommiteert, en de zelve

[p. 100]

persoonen zouden hebben en ontvangen op het visiteren en hun moeyte, op elk schip 2 g. en van elken wagen i g. met 2 peerden ofte meer, en van elk carre....; aldus stond 't op een beteren, en elk hoopte het beste.

In het beginsele van sporkele, zoo hebben die van het land van Vlanderen gecontracteert met Montigny en Mons. de Heese, aengaende de vertreckinge van de Walen, en accoordeerden dat zy zouden ontfangen ii maenden, behoudende de sterkte van Cassele en Meenene tot het opbringen van de penningen, maer den middelen tyd zoo en heeft men noch niet vryelijk mogen varen, komende van Ypre ofte naer Ypre, want die Walen die lagen op het casteel van Boesinge hebben altijdts de schepen aengesproken, want zy namen altemets eene tonne ingelsch bier, ofte eene tonne harinck; aldus stond 't Ypre niet al te wel.

Op den 22^sten van sporkele, zoo hebben den nacht te vooren uytgetrocken eenige soldaten van Ypre van de companie van den hoogballieu, en hebben besprongen eene cortegarde van de Walen, ontrent de Wambeke, onderwege Waestene, en waren sterck van Ypre ontrent 40 en daer en waren maer 10 Walen, zoo hebben zy 6 daer af vermoort, en d'andere gekwetst, aldus was wederomme eene nieuwe roere.

Op S^ste Mathiesdag, zoo en dede men kwalijk poorten open, want die van Poperingen, de Walen, die daer lagen, vertrocken en leyden met hun 4 van de principaelste van de Nicuwe Religie, en men zeyde dat zy gingen monsteren met Lamote ontrent St. Omaers. Op den anderen dag, 't welke was den 25 van sporkele, zoo was 't wel by den nocne eer men poorten open dede, en men wilde geene poorters

[p. 101]

uytter stadt laten gaen om wat nootzake dat was; aldus stont het zeer kwalijk wederomme.

Ontrent half maerte, zoo wasser gecommiteert 4 commissarissen, 2 van de catholyken en 2 van de gereformeerden, en mijnheer van Bellewaerde en mijnheere van Focxvryde, en den Hoog Ballieu, en M^r Lucas, de heeren van d'andere zyde, en hebben de zake gaen handelen, maer consten zeer kwalijk accoorderen; want die van de nieuwe religie wilden zeer vele hebben, want zy leyden die van de catholyke religie vele zaken, wel tot 21 artikelen vooren; maer daer waerender wel de 8 ofte 10, de welke den commissarissen niet aen en gingen, noch ook de religie, maer gingen de canonicken en die van het semenarie aen, aldus zoo onboden de commissarissen eenige goede notable mannen, om hun advis op twee ofte 3 stonden, alwaer op den Vetten Zondag, den eersten dag van maerte, de vergaderinge was op de conciergerie, en daer was een goed notable poortere, die welke hadde een requeste op de begeirte, dat men zoude mogen dienst doen, midts gaders den heyligen tijdt van den vasten jegenwoordig was; dat men hun zoude plaetse verleenen ofte dat men hun zoude consenteren met hun goed uyt de stadt te treckene, daer hun zoude goed dincken, aldus zoo was deze requeste aen de heeren van der stadt gepresenteert.

Op den 5 van maerte, zoo wasser uytgeroepen by de jegenwoordigheyd van den Hoogballiu dat men zoude exerseren de catholyke religie voor dieze begeirde in de kerke van S^te Pieters, die welke men niet en hadde geexerseert bin ontrent 5 maenden, en daer was verboden op lijfstraf dat hem niemand, 't zy soldaten ofte andere, en zoude vervoorderen van d'eene ofte van d'andere eenig belet te

[p. 102]

doene, ofte met woorden, ofte met wercken eenig spijt ofte verwijt, maer laten eenjegelijk gaen, daer 't hem beliefde en dit al tot ander stond by provisie tot dat zyne Altese daer in voorzien hadde.

Op den 6 van maerte, zoo was 't den eersten vrydag van den vasten, en s' nuchtens ontrent den acht uren, zoo heeft men de eerste messe geluyt, de welke binnen Ypre niet geschiet en hadde bin ontrent 5 maenden, en het was in de kerke van S^te Pieters, en 's avondts ter vooren, zoo warender eenige soldaten, die wel zeyden: ‘Wy zullen 't vier in de kerke steken.’ En hoewel dat zy dat niet wel en hadden durfven doen, nochtans om alle de vruchten, die in de kerke lagen, zoo dede de landtslieden 's nachts waken; aldus als men zoude doen de misse als het wel geluyt hadde een alf uer, zoo vergaderde eene groote menigte van volk, want alle kerken gedistruweert waren, zoo wasser in den hoog choor eene tafel gesteld, waer op dat men den dienst eelebreerde; aldus uyt vreese van de soldaten, die welke in de kerke kwamen by groote menigte, zoo verzocht men den hoogballiu, dat hy zoude om alle violentie en schandalen te werrene met trommel om doen slane dat geene soldaten hun zouden vervoorderen eenige beroerte te makene op eenige catholyke ofte priesters op lijfstraf, en was met 6 trommelen ommegeslegen en op den zelven nuchtent zoo was tot S^te Pieters begraven de huysvrauwe van Lichtervelde, joncker Collaert, heere van Vellenare tot Ste. Pieters, en was de eerste die men alzoo mette priesters begraven hadde bin 5 maenden ofte daer ontrent.

Ontrent dezen tijd begonsten de Spaenjaerden wederomme ontrent Antwerpen hun spel te spelene, en hadden op eene alfve myle naer Antwerpen geweest; aldus stond het overal zeer kwalijk.

[p. 103]

Op den 11^sten van maert, zoo was't kwatertember, en was woensdag voor d'Ypermaert en Symoen Uyttenhove hebbende binder stadt geweest 5 ofte 6 dagen en goet tere gemaekt hebbende met hoogballiu, capiteynen, en genoot zijnde tot Jaques Simoens, capiteyn, gelogiert zijnde in't Bisschopshuys, en capiteyn en den lieutenant van Pnesen, genaempt Geldersman, geweest voor den trouble een schoonmaker, wonachtig bin Ypre, zijnde daer ten huyse van Jaques Simoen, waer dat woorden gevallen zijn tusschen Simoen Uyttenhove en den capiteyn; hy zeyde dat de zelve Uyttenhove was eenen verrader, en deze grypende zynen poynaert, stak den zelven Geldersman, lieutenant van Pnesen, dat hy ter stede bleef; waer af eene zeer groote beroerte kwam binder stede, en de soldaten zeer loopende, zouken den zelven Uyttenhove, en hebben hem gekregen, en geleet in de geestelyke vangenisse alwaer hy den nacht duer gewaekt was, en zeer drouve zijnde dat zoo met hem vergaen was.

Op den 12^sten van maerte 's nuchtens, zoo zouden die van de catholyke religie gepreekdickt hebben in St.-Pieterskerke en het zoude geweest hebben die prioor van Ste-Jan, en hadde misse gedaen, en als hy zoude in de preeckstoel gaen, zoo zont den hoogballiu om hem dat hy zoude komen spreken jegens hem; aldus zoo was belet dat hy niet en preeckte, maer en mochte niet gebeuren, want zy op hem uyt hadden. Ontrent den 9 uren zoo slougen die trommelen om te gaen begraven het lijk van den lieutenant, en was gelogeert in de Zuytstraet en drougen't over de Oude Cleermacrt duer de Houtstraet; over de maert koomende ter maert, den capiteyn Pnesen vooren, hebben daer het bare met het lijk gesteld, gedeckt met swart lakene en twee gewapende hantschoenen, en een bloot swerd daer op, en stelden het op de maert ontrent het Pelleryn, en bleefven staen in oordere, en verbeyden. Alle

[p. 104]

d'ander vendels zijn ook gekomen, capiteyn Jaques Simoen, Costere, en het een vendel van den hoogballiu, en deden alle de ketenen spannen, en alle groot geschut scherp gelaen, en in elke strate een artillerie-meester; aldus in slachoordere staende en wilden den aflyvigen lieutenant niet begraven, en van de maert niet gaen, voor dat Uyttenhove zoude liggen den hals afgeslegen by den lieutenant; aldus die van der wet, zeer met de zake te wets, baden zeere aen de capiteynen om delaey van 3 dagen; maer bleefven altijdts op hun eerste woort, en alle soldaten riepen: ‘Recht en geene gratie!’ Want den hoogballieu was van den bloede van den zelven Uyttenhove, en den voorschepene hadde getrauwt gehadt de moeder van Uyttenhove, aldus hadde hy veel hulpe in de stede; maer ten mochte niet helpen; want het moeste wezen. Zoo naer den noene ontrent den 4 uren, zoo was by gebrocht in de vierschare en daer en mochte niemand ter halle komen dan de wachte van den dach, en in vierschare wezende zoo gingen die van de wet noch aen de capiteynen en baden dat zy zouden willen te vrede wezen om uytstel van 3 dagen; maer en wilden't niet consenteeren. Aldus zoo was den heesch gemaekt by den hoogballiu, en daer naer de sententie gegeven met ten swerde gerecht op het stadhuys ofte de halle achter de berechcamere, en als hy met schoone kennisse en groot leetschap en veele schoone testamenten, zoo dede M^r. Jooris zyne officie, en daer waren twee swarte susters, die hem ontcleeden, en leyden hem in het vadt, en 's anderdags ontrent den 4 uren naer den noene, was hy begraven te Predicairen by zynen broeder, jonker Carles Uyttenhove, hoogballiu, rudder; voor het bare werd gedragen zijn wapene en helm, metten pau, en op zijn bare liggende twee gewapenden hantschoenen, maer zoo haest als hy het hooft afgeslegen

[p. 105]

was, zoo haelde men terstond de capiteynen, en men toochde het volkomen, zoo zy begeird hadden, en gingen van stonden al van de maert, met dragende te Ste-Nicolays den aflyvigen lieutenant, en daer begraveden zy hem. Drie weken voor de Ypermaert, zoo was geroupen dat men feeste houden zoude naer costume, en als't was op....dagen zoo dat men resolveerde dat oorboorelijk was dat men geen feeste houden zoude, want den hoogballiu en de 18 mannen verstonden dat 't niet zonder peryckele geschien en zoude, maer indien die van der wet begeirden dat men noch 3 ofte 4 vendels volk soldaten innemen zoude, en men vreesde indien zy binnen kwamen dat men se niet lichtelijk en zoude uytcrygen, aldus zoo was wederomme herroupen dat men geen maert houden zoude, dat noyt van man gezien en was, en op den crake zondag, daer geen volk en kwam, want de voetloopers alle omme de bodtschap droegen dat men niemand met goed inlaten zoude; den eersten dag van de Ypermaert was den 16^sten van maerte.

Op den 19^sten van maerte, 's nuchtens ontrent den 2 uren, zoo was van de soldaten geconspireert dat zy zouden uyttrecken naer Vlamertinge; aldaer lagen een vendel Walen, en ontrent 50 spaeniers, en men zeyde dat Lamoote en de Walen verclaert waren vyanden 's landts; aldus zoo trocken uyt Ypre ontrent 300 soldaten al met witte hemden over hun acoutrement, en trocken ter Bueter-poorte uyt naer Vlamertinge, en waren recht voor den 3 uren ter plaetse, en capteyn Costere, die mede gekomen was, vraegde hem die daer sinternelle stond het woord, zoo zeyde Costere: ‘Vriend!’ En gelijk hy hadde willen het woord zeggen zoo doorstack hy de sinternelle, en daer was noch een sinternelle ook alzoo vermoort, zoo was't terstond allarme; zoo waren meest alle de arme spacniers vermoort, en hun

[p. 106]

capiteyn ook mede uyt staek tot Vlamertynge en meest alle de soldaten waren gelopen op de kerke, aldaer gebeurde groote carmonseeren, zoo datter eenige soldaten dood bleefven en vele gewoont, stekende het vier in diversche huysen, alzoo dat die geheele plaetse afbrande op dry huysen naer, en in een huys zoo verbrande 4 mannen, die de Walen 's daechs te vooren gevangen hadden, en zaten gesloten in eenen block; aldus die soldaten van Ypre staken 't vier in de kerke, en meenden die te verbranden, maer het en conste vesten; zy vermoorden alle dat zy buyten de kerke kregen, door dien dat zy hadden een ure geschooten; zy en betrauwden die van Poperinge niet, maer met het crieken van den dag zoo kwamen zy weder naer de stadt; aldus maekte dit eene groote beroerte binder stadt en ontrent de stadt.

Op den 20^sten van maerte, zoo was het Groot Gemeene vergaert ter oorzake van eenen nieuwen tresorier te kiesen, en noch veel andere pointen, die daer geroert waren van de Religions-Vrede en van de fortificatien, en meer andere zaken, en Jan Emeloot was tresorier gekosen.

Op den 21^sten van maerte, zoo was't zaterdag, en Lamoote was gepubliceert en uytgeroepen, by laste van de Staten, vyand van het land en van de gemeene ruste, dat hy zoude complot en alliancie gemaekt hebben met den vyand van den lande en van de gemeente; zijn goed was geconfisqueert, waer het stond ofte lach; ook alle zyne aenhangers en die hem vooren stonden vyandts des landts, hem te vercrancken waer men can ofte mach. Bin een ure naer de uytroepinge van Lamoote, zoo was geabandonneert cenen soldaet van capiteyn Pnese, die welke hadde geweest in de kerke van St. Pieters en in de pastoory, en hadde veel kwaed

[p. 107]

gedaen jegens de ruste van der stede, en daer naer met 4 trommelen omme geslegen, niemand en zoude hem mogen logieren ofte bergen op lijfstraf.

Op den 22^sten van Maerte, zo was't zondag, zoo hebben die Walen van Boesinghe geen schepen willen laten passeren; maer begeirden van der stadt 100 pond buyscruyt, en zeyden dat zy het casteel houden zouden jegens Lamoote, maer men vreesde bedroch, aldus en zond men geene; in der nacht zoo trocken een vendel knegten en sommige poorters om de zelve schepen duere te helpen passeeren, maer als zy kwamen zoo hadden zy het goet uyt de schepen gelicht en op het casteel gedaen, en daer was een schip loers in hoppen en syde laken van Ypremaert, 't welke wel weert was 1000 g.; en als het nuchten was, zoo kwamen die soldaten in, en sommige poorters, en daer was niet bedreven.

Op den 23^sten van maerte, zoo was Groot Gemeene wederomme vergaert, en 't was ter cause van zekere briefven, die Mathies en zyne Excelencie, en de Staten hadden geschreven dat men zenden zoude notable gedeputeerde om te handelen de sware zake noodelykheyd van der tijd, en de zelve gedeputeerde moesten wezen t'Antwerpen den 26^sten van de maend van maerte, en men zoude contracteren van pays en unie, ofte indien men moeste aennemen den oorloge om in te voorzien, alwaer toe mijnheeren van de wet gecontinueert waren en eenen van 18 Mannen.

Op den 24^sten van maerte, 't welke was op Onzen Vrouwenavondt 's avondts, ontrent den 9 uren, zoo trocken uytter stede sommige poorters, en wel 200 soldaten, alle met witte himden over hunne cleederen, en hadden noch een wit cleet aen hunnen hoed, en gingen naer Boesinge; want den capi-

[p. 108]

teyn en wilde geen schepen laten passeeren, en dede in den nacht winden 13 schepen al geladen met coopmans goed, en brochten die binder stadt.

Op den 28^sten van maerte, zoo kwamen zeer vele Walen tot Meesene, en ook eenige peerden, en men was t'Ypre zeer vervaert, niet wetende wat zy meenden.

Op den 30^sten van maerte, zoo trocken wederomme in der nacht vele soldaten uytte en vele poorterie, en haelden wederomme eenige schepen in met coopmans goed, 't welk zy noch dickwils deden. In het beginsel van april zoo kwamer zeer vele Schotten en Ingelsche en Francoysen, en trocken alle wel 50 vendels, en een gedeelte peerden naer Duynkerke, en zeer corts daer naer zoo slougen zy Lamoote eenige soldaten af ontrent Cleen Sinte, en men vreesde zeere van dat die van Arthoys zouden allieren met Lamoote.

Op den Paschavond, 't welke was op den 18^sten van april, zoo kwamen vele Walen tot Bosinge, er was een gedeelte van Roeselare af gekomen, en de capiteyn van het casteel hielt hem op zyne sterkte en en wilde met hem niet te doene hebben, en op den Passchen zoo vertrocken zy, zoo men zeyde, naer Cassele.

Op den Passchen, den 19^sten van april, zoo warender eenige maren gezaeyd van de Protestanten, dat de soldaten eenige violence zouden bedryven tot S^te Pieters in den dienst en exercisie van de Catholyken, maer het en geschiede zoo niet; nochtans wasser wel zoo veel volk in de zelve kerke dat 't ongeloovelijk was, en zy deden hunne presse in S^te Maertenskerke; ontrent den 3 uren, zoo kwam het capiteynjen van Boesinge met zijn peerd en eenige soldaten, en was ontrent de stede, waer af men op het Beelfroot

[p. 109]

dapperlijk op de clocke slouch, waer af die in de presse waren eenige uytte kerke gingen om te wetene wat'er was; maer daer trocken eenige soldaten uyt en het vertrock zeer haest naer zyne sterckte.

Op den 20^sten van april, 's daech naer Passchen, zoo kwam naer den noene, den capiteyn van het casteel van Boesinge, ontrent den 3 uren, en kwam hem vertoogen niet verre van der stede, dat men 't sach op de wachte, en zoo zijnder een deel soldaten uytgetrocken uyt 2 poorten, en meenden hem alzoo te beroupene; maer het zach de maniere, zoo trock het wederomme naer zijn casteel, en den hoogballieu en capiteyn Pnese zijn te peerde gezeten, en noch een gedeelte soldaten en trocken tot voor het casteel, en maekten daer allaerme; maer de soldaten van 't casteel schooten zeer sterck op de soldaten van Ypre, en den hoogballieu en den capiteyn en eenen lieutenant deden het vier steken ontrent het casteel om hun eenig gru aen te doene, maer zy en waren niet zeer beroert; aldus ziende dat de soldaten van 't castcel eene lange spieze uyt staken met vier, zoo ontboden die van Ypre meer volk; zoo gingen daerewaert wel een vendel volk van den hoogballieu en vele poorterie, en daer naer staken zy 't vier in de kerke en verbranden die alzoo verre als zy consten, en kwamen naer Ypre wederomme ontrent den 9 uren in den avond, en op den 21 van April, zoo is die capiteyn van 't casteel vertrocken metten buyt, en daer warender wel noch zoo vele opgekomen van Roeselare, en men zeyde dat 't capiteynjen trock naer Meesene by den hoop. Corts naer Passchen zoo heeft den nieuwen capiteyn van het casteel van Boesinge zeer gedoen stercken, en heeft zeer kwalyk willen laten passeren eenige schepen, maer de vente van Nieuwpoort heeft eens ofte 2 mael gepasseert; maer en dorst het niet meer bestaen; met het beginsel van meye zoo heeft er eene maere

[p. 110]

voor den man gelopen, dat men mette Schotten en Francoysen zouden beleggen het casteel van Boesinge, aldus de Walen, die zake verstaende, hebben zeere vele beesten en provantie op het casteel gehaelt; maer op den 6^en van meye en voort wilden zy geen schepen laten passeren, en eenjegelijk gink met vreese achter 't land, want als zy iemand vonden hebben dien berooft.

Op den 7^sten van meye, zoo zijnder menigte van Schotten en Francoysen wel 50 vendels gekomen tot Poperinghe; aldus scheen't dat men het casteel terstond beleyd zoude hebben, maer het ging tragelijk voort.

Op den 9^sten van meye, zoo hebben 2 soldaten gerecht geweest metter coorde, voor het Besant, aen eene galge, by laste van den cooronel en den crijschraed: den eenen was van capiteyn Pnese; deze soldaten hadden buyten de stadt geweest met noch eenen anderen soldaet, en het was hun verboden op lijfstraf niet buyten der stadt te gaen; daer en boven hadde den eenen soldaet eenen man willen afzetten van zijn geld, maer den eenen soldaet sprak ten besten, en dezen was 5 stroppaden gegeven voor de vangenisse; den anderen die gerecht was, hadde op het casteel van Boesinge gelegen, en was een Wale, en was van de landtswerre gevangen by Poperynge, en en hadde geen pasport, en waren beyde gerecht; deze justicie was gedaen voor de maert met dat zaterdag was, ontrent den 7 huren. Op de zelven dag zoo kwam Ryhove en den coronel van de Schotten en M^r De La Noue binnen der stadt, om met de heeren van Ypre te communiquerene, en men zeyde dat men de Walen van het casteel van Boesinge zoude beleggen; maer corts naer den noene trocken zy wederomme naer Poperinge, en het gemeen van Ypre was kwalijk te vrede, dat anders niet voort en

[p. 111]

ginck; en ontrent dezen tijd zoo hadde Jan Petit apoyntement met de Walen gemaekt van 2 schepen zout om te passeren, en noch eenige andere schepen ook mede, maer de Walen hebben deze schepen op laten komen, en hebbense alle gehouden wel 10 schepen en vele schippers gevangen, en zeere gedaen wercken an 't casteel; aldus hebbense het goed opgehaelt en alle de schepen gerooft, en meest ontladen; dus wasser groote droufheyd onder de vrouwen, der welker mans gevangen waren.

Op den 15^sten van meye, zoo is naer vele menschen begeirte het casteel ven Boesinge beleyd van de Schotten en Francoysen en van Ryhove en Jmbyse, met die van hunne peerden, en daer was gebrocht van Sluys 2 groote stukken artillerie, het eene den Grooten Hane, en het ander ook een groot stuk, noch van Dixmude 3 groote ysere stukken, noch van Duynkerke 6 stukken motale, tamelyke groote en van Ypre beyde de meeste stukken motalene, en 3 cleene stukken; voort om dies wille dat tot Roeselare lagen zeer veel Walen, uyt vreese van ontzet, zoo heeft men alle de overdragen beschanst, en een vendel knegten geleyd, en ook tot Steenstrate ook beschanst, en op den 16^sten van meye, zoo zijn de Walen uytgekomen en alle huysen afgebrand, die daer gebleefven waren. Op den maendag naer Passchen, als die van Ypre de kerke branden, en een gedeelte huysen, daer was ook beschanst op de brugge van de Brielen, en op de brugge van den Calkhovene; den vrydag, den zaterdag, den zondag, zoo maekte men groote gereedschap om te beschieten, want alle de wercklieden van de fortificatien van de stede moesten wercken aen de beschansinge van het casteel, en de Walen schoten zeer sterck uyt 't casteel, en hebben hier en daer eenen dood geschoten, en gekwetst, aldus liep het wat aen eer dat men het beschoot; maer op den maendag begonste

[p. 112]

men alle zaken claer te maken om te beschieten, zoo datter bin het casteel princepalijk de vrouwen begonsten te vreesen; op den dyssendag 's nuchtens ontrent den 3 uren, begonsten zy te parrelementeren, en was treve ontrent eene huere, zoo dat men met die van den casteele apoynteerde dat zy alle gevangene zouden ongeschent uytzenden, en de soldaten met hun gewerre, met wyven en kinderen, met convoey geleyd wezende tot Meesene; aldus op den 19^sten van meye, volgende contrackt, zijn uitgegaen ontrent den 9 uren, met convoy naer Meesene, en de Francoysen zijnder binnen gegaen als zy uyt waren, en daer waren op het casteel ontrent 120 mannen, en ontrent 30 vrouwen, en een deel kinderen; aldus gink daer menig mensch van der stadt om te zien, en de Walen waren wech wel voorzien van victuaillie; maer ziende datter geen ontzet en kwam, hebben zy, zoo't voorzeyd is, hun opgegeven: het zelve casteel was wel zoo sterk, dat hem eenjegelijk verwonderde, dat zy hun opgaven; want het neêrhof was wel zoo wonderlijk sterck, wel 3 dobbel beschanst, alle met boomen en aerde, aldus wasser voor sommige ruyters eenigen buyt, en op den zelven dag was het geschut wederomme te schepe gedaen, en de legers begonsten op te breken; maer men wiste niet waer dat zy henen wilden, eenige zeyden naer Roeselare, andere zeyden naer Meesene.

Op den 21^sten van meye, zoo was't ter halle uytgeroupen dat alle mannen die vrochten aen de fortificatien, dat zy zouden moeten gaen slichten het casteel van Boesinge; zoo zijnder zeer vele lieden gegaen en Monsieur De La Noue, cooronel van de Francoysen, was in de stadt metten cooronel van de Schotten, en eene groote menigte van Francoysen en Schotten, 't welke te verwonderen was, dat men zoo vele vreemd volk in de stede komen liet, want waer zy geweest hadden, in Brahand, en konsten noyt niet geraken alzoo in eenige steden;

[p. 113]

maer met den avondt zoo vertrock Mon^s De La Nou en vele met hem te peerde, en daer volchden vele andere soldaten, alle naer Boesinge; en men meende dat alle Schotten en Francoysen zouden vertrecken, maer en kregen geen groote haeste zoo lange als men aen het casteel brack.

Op den 22^sten van meye, zoo kwamer t'Ypre te schepe alle zaken dat uytter stede gevoert was, alle leeren, scansmanden, en alle ander amenissie van oorloge, en ook mede 3 ofte 4 groote stukken artillerie die voor het casteel van Boesinge gezijn hadden, en de geheele legere brack op, en men zeyde dat zy trocken naer Roeselare en naer Meesene, en men vynck vele pyoniers.

Ontrent uytgank van meye, zoo lagen de Schotten en Francoysen ontrent Hoeglè, en trocken op naer Roeselare, en gingen hun leger houden tot Tourhout, en deden alle menschen groot overlast, en het volk vluchte voor hun zeere; maer de Walen ziende dat de legere optrock, hebben hun verstout, en kwamen op den Assentionsdag voor de stadt, en hebben diversche coyen en beestialen gehaelt voor de stadt, alwaer dat die soldaten een gedeel uytgetrocken zijn, en hebben gecarmoseert, en daer bleefven 5 ofte 6 dood van beyde de zyden en vertrocken.

Op den 23^sten van meye, hebben die van der stadt 't vier in 't casteel van Boesinge gedaen steken, by de soldaten; want men zeyde dat de Walen wederomme zouden gekomen hebben in 't zelve.

Op den 24^sten van meye, zoo waren die slooters gehaelt van die van de 18 mannen en den hoogballieu, en hebben op den 25^sten van meye de kerke van S^te Pieter, daer de catholyke hunne exercisie van den dienst gedaen hadden van het

[p. 114]

beginsel van den vasten tot dezen voorzeyden dag, nu toegesloten en belet hunnen dienst.

Op den uytgank van meye, zoo hebben de Walen hun zeer versterckt, en tot Meenene den capiteyn van het casteel van Boesinge gedaen hackebouseren, en den lieutenant en den serjant gedaen versmooren in de Leye by Mon^s de Heese en Montigny.

Op den 30^sten van meye, hebben de Walen, om hun sterk te makene, Meesene al geheel afgebrand om 't clooster te beter te houdene, 't welke zy beschanst hadden.

Op den 1 van wedemaend, zoo hebben die van Ypre het clooster van Merckhem geheel afgebrand.

Op den 2^den van wedemaend, hebben die soldaten van Ypre het clooster van Eversam afgebrand.

Op den 6^den van wedemaend, zoo was't Sinxenavond, en ontrent den 4 uren zoo wasser eenen overleden jonckman gehangen naer zyne dood, want hy met meer andere den coopman afgezet hadde, en was duer de clockheyd van Pieter Braem met noch eenen van zyne complisie zeer gewont, en gestorfven zijnde was gerecht metter coorde aen een potente voor het Besant.

Voort de Walen zijn dagelijks gekomen voor de stadt, halende beesten, en vangende alle persoonen die zy vonden.

Op den 14^sten van wedemaend, zoo was't Triniteit-dag, zoo hebben commissarissen de wet vermaekt, en bevelende eenjegelyken te obedieren, en waren deze de naervolgende persoonen, en de achtien mannen waren gedestitueert.

Eerst voocht mijnheere van Beselaer;

1 Jan Vande Camere, voorschepene. 2 M^r Jan Loonys.

[p. 115]

3 Jan Langhedul. 4 M^r Heereman van Otten. 5 Ghelyn Vermersch. 6 Gelyn Amaere, d'oude. 7 Jaques Hovyn. 8 Jan de Ghysen. 9 Michiel Baelde. 10 P^r de Wilde. 11 Jacop de Bie, d'oude.

Op den 16^sten ofte 17^sten van wedemaend, zoo hebben hun ontmaekt alle de heeren die tot Gend hadden gevangen gelegen, geestelyke en weirelyke, wel tot 8 heeren; zy hadden wel 17 maenden in hun handen gezijn, en dit geschiede door hulpe van de wachte, die hun assisteerden en behulpig waren, maer daer warender 5 wederomme gevangen.

Op den 22^sten van wedemaend, zoo warender 2 vendels voor de poorte, en Jaques Simoen en Cappelle zouden vertrecken, maer ziende de soldaten dat zy vertrecken moesten, wilden geld hebben, maer men vreesde zeere van beroerte, maer het verginck wel ten fyne: men liet beyde de vendels in en zy gingen op de Halle, en Jaques Simoen vertrock met zyne compagnie, en het een vendel van die ingekomen waren, en 't was ontrent den noene, geconvoyeert zijnde metten anderen capiteyn.

Op den 24^sten van wedemaend, zoo wasser eene generale monsteringe over de poorterie, en deden wederomme den eedt als zy van te vooren deden om de Nieuwe Wet, en achter de monsteringe zoo vertrock capiteyn Cappelle met zijn vendel, ontboden zijnde met haeste in 't legere; aldus was't noch altijdts eene beroerte.

In het uytgaen van wedemaend, zoo hebben de Walen altijdts gerooft ontrent Ypre, en den legere bleef altijdts liggene tot Tourhout en lagen beschanst; de Walen kwamen op eenen tijdt met hunne macht tot aen de scans van den legere, maer vertrocken zeer cort; aldus was

[p. 116]

't altijdts een halen en bringen, en het en gink noch voren noch achter, maer het geheele land begonste arm te zyne, aldus stond overal kwalyk; want den grave van Eggemont heeft met eenige vendels ingenomen Geersberge en Nynove en meer andere kleyne stedekens in dat kwaertier, en het stond tot Antwerpen zeer kwalyk met dat Mastricht ingenomen was ofte overgegeven, want die borgerye van Antwerpen hadde tot diversche stonden geleent en gegeven groote sommen van gelde, om dat men Mastricht ontzet doen zoude; maer daer en wiert niet met allen toe gedaen, en daer omme op den 3 van july, zoo stond het zeer kwalijk tusschen de borgerie en de Staten, dat men vreesde datter zeer kwalyk zoude gegaen hebben, maer het en verginck zoo gruwelyk niet als 't geschepen stond, zoo vreesde men zeere van de Spaenjaerden met het innemen van Mastricht.

Op onzen Vrouwendag, den 2 van july, zoo begonste het zeer kwalyk te gane tot Brugge, want daer kwam een groote beroerte onder het gemeene, zoo dat zy wilden hebben eenen cooronel, en den dach zoo ginckter zeer vreempt; maer op den 3 van july, zoo kosen zy eenen coronel, mijnheere Van Mol, en het gemeene wilde de 4 capiteynen verlaten hebben. De zelve capiteynen hoorende het geroup van het gemeene hebben met hun volk, elk eene zekere plaetse gekosen, en hun beginnen beschansen, en als den coronel eedt de stadt en het gemeene gedaen hadde, en 't gemeene hem, zoo wasser gevraegt ofte gedaen vragen wat hunne meeninge was, aldus hun van 't gemeene te treckene; want het was poorterie en waren opgenomen om de stadt te bewaren jegens al die de stadt kwaed wilden, en de capiteynen waren ook borgers; zoo hebben zy geantwoord dat zy hun kwyten zouden in hunnen eedt, want zy cedt gedaen hadden geene vreemde soldaten in te latene. Aldus stonden de poorten

[p. 117]

geheele dagen gesloten, maer in der nacht ofte nuchtenstond daer naer, zoo kwamer 7 vendels Schotten en 100 peerden, en Hans Vleesch, capiteyn van der stadt, liet die in, want hy hem sterck gemaekt hadde aen de poorte; aldus stond het geschepen om zeer kwalijk te gaen in het inkomen, maer het gink zonder groote bloedstortinge, want den gemeene man hadde mart; zy meenden te gaen plonderen, maer het was hun verboden op lijfstraf, maer hebbender zeer vele gevangen, en het meestendeel van de Vrien, de Schepenen, de welcke waren mannen van macht, en den nieuwen coronel Mol en vele diversche edelen aldaer: zoo verandert zeere in Brugge bin 4 ofte 5 dagen; aldus in alle zyden was 't vul druck en benauwtheyd, want daer wasser bin 3 ofte 4 dagen den meesten deel gevoert naer Sluys.

Ontrent dezen tijd zoo was't casteel van Mosschroen beleyd van de Walen en men maekte opstel van ontzet te doene, maer het gink clagelijk voort, want daer vergaderde een gedeelte soldaten ontrent Harelbeke, van Ryhoves volk, en de leger te Tourhout brack op, en Mon^s De La Noue kwam liggen, met ontrent 30 vendels, tot Loo in Vueren-ambacht, en men vreesde eensdeel dat hy niet de landen en zoude getrauwe zijn; en de Walen en roofden zoo zeere niet als zy gedaen hadden buyten Mille.

Op den 17^sten van hoymaend, zoo vertrocken alle de Walen van Roeselare, en zeer cort daer naer zoo kwamen daer liggen 8 vendels Schotten, die naer het opbreken van den legere van Tourhout hadden gelegen tot Oudenburch, en op den zelven tijd zoo was het casteel van Mosschron van de Walen ingenomen by apoyntemente, en Mon^s De La Noue vertrock met zijn peerdevolk, op den 23^sten van hoymaend, van Loo naer Roeselaer, en het vendel van Dixmude, Dupres,

[p. 118]

ook naer Roeselare, want zy daer vergaerden, aldus zoo was het land noch zeer in roere. Den 22^sten ofte 23^sten van hoymaend, zoo wasser eenen soldaet gerecht van het laste van La Noue, en hadde een zelvere schale gestolen in't Schaek en was gerecht mette coorde. Ontrent dezen tyd zoo bleefven veel soldaten dood van de Gentenaers ontrent Geersberge van het volk van den grave van Eggemont, en men sprack van eene Religions Vrede, geaccoordeert tot Utrecht, en op den 26^sten van hoymaend, zoo kwam er tot Ypre in ontrent 60 peerden van Loo, waer af dat Baelde was capiteyn, en zouden tot Ypre komen liggen tot deffence van der stadt, en zouden uyttrecken als het noot doen zoude.

Op den 25^sten van julius zoo wasser tot Brugge onthooft een goudtsmet om de beroerte.

Op den 28^sten julius, zoo trock capiteyn Baelde uyt met den avondt en hadde met hem ontrent 20 peerden en in den nuchtenstond met noch 50 voetknegten, zoo trocken zy ontrent Beselare en waren vooren het casteel van mijnheere, en dit was op den 29^sten van julius; de Walen van Meenen dit verneemende, zijn uytgetrocken met 2 ofte 3 standaerden peerden, meest groene rockx, en zijn dit volk van Ypre jegen gekomen ontrent een alfve myle van der stadt, en den capiteyn Baelde ziende dat hun maer 20 peerden en vertoonden, meende hun aengevallen te hebben, want het zeer regende, zoo dat men met een roer hem niet zeer en konsten behelpen; maer den grooten hoop kwam aen, zoo dat dezen moest wijcken en kwamen gelopen naer de stadt, makende een groot allaerme, want alle de trommelen begonsten te slaen, en daer kwamen sommige ydel peerden in de stadt gelopen, en de capiteynen hebben zy achter gelaten, en daer wierder gevangen ontrent 20 voetknegten en de trompille en 3 ofte 4

[p. 119]

ruyters; maer den capiteyn Baelde van zijn peerd in de strate afgesteken zijnde met eene lance, is't noch ontkomen, en het allaerme verginck.

Op den lasten dag van julius, zoo wasser justicie gedaen van eenen soldaet van het een vendel van den hoogballiu, den cooronel, by name den soldaet van Wulverghem, Mathieu Hoves, jonckman van 18 jaren, en hadde geweest tot Kemele met noch 5 soldaten op eene hofstê, en hadde de vrouwe met hem genomen, oudt 50 jaren, en was zeer jammerlijk, en noch daer en boven hebben zy de vrauwe geransoneert op 28 ponden g., volgende zyne confessie; hy is metten coorde gerecht voor het Besant.

Op den eersten dag van oust, 't welke was op den Thundag avond, zoo hebben die coronel van der stadt verstaen datter eene bende ruyters van de Walen was ontrent Bickschote, en dat zy vervolgt waren van de Schotten van Roeselare, alzoo dat alle de peerden van Ypre uyttrocken, capiteyn Baelde, en ook mede wel 2 ofte 3 vendels voetknegten; zy meenden de Walen in het gemoed te komen, maer waren gepasseert en de landtswerre hebben hun wederstaen, alzoo dat zy met verlies van 8 ofte 10 peerden zijn ontkomen, en tot Ypre gink de borgerie de wachte bestellen tot dat alle de soldaten in kwamen.

Op den Thundag, zoo en heeft men niet met allen eenige zaken gedaen Thundagswyze, anders dan men sterke wachte houdende was, en men sprak wederomme van pais, want de Spaenjaerden waren eene groote partie in 't land ontrent Aelst en Vulvoorde, en de grave van Eggemont metgaders zyne assistencie hebben ingenomen Ronse, en vele huysen verbrand, en vele Gentenaers dood geslegen, en te Mechelen zoo gingen de Spaenjaerden uyt en in, en waren met hun

[p. 120]

geaccoordeert, en die van Brussel hielden hun met de partie van de Mallecontenten, en de Mallecontenten, de Walen, hielden hun ontrent Ypre, want zoo 't scheen bet te vrede, want meest alle de landtslieden gingen zeer vele hun vruchten in doen met dat sommige prochien met hun maekten dat zy niemand en zouden overlasten. Voort zoo was Basteroode ook van Eggemonts volk ingenomen, en ook mede zoo was Lamotte ook zeere in de werre, want hy ontrent Bergen 2 ofte 3 sterckten innam, alzoo dat er uyt Brugge en Rousselare, daer de Schotten lagen, moesten naer Duynkerke, om 't land te bewaren, en men zeyde dat zy Bergen beleggen zouden, want daer waren capiteynen binnen Bergen, die hunne huysvrouwen uitzonden, uit cause van dien; en tot Gend stond het ook zeer kwalijk, want zy jegens elk anderen muyterden, want Ryhove was van hun vertrocken en Imbyse die vermaekte wederomme de wet naer zynen zin, en ziende en vreesende dat niet wel en zoude gaen, zoo zochte hy hem te ontmaken, en de weverie en noch anderen hebben hem gevolgt, en hy was gecregen op 't Sas en wederomme gebrocht; aldus den Prince beschreven en begeirt tot Gend, zoo is hy van Antwerpen te schepe gekomen naer Dermonde, en bin 3 dagen daer naer tot Gend, en heeft de wet wederomme vermaekt, aldus ginck 't tot Gend, en men hoopte zeere dat den Prince zoude stellen een oordere; daer en alleomme geschiede meer ander zaken bin de maend van oust, en tot Ypre was gemaekt en opgesteld een lynsent op alle de gonne die mette eenige steden wilden handelen, daer de Malcontenten hun hielden; maer het gink rudelyk, want van boeter en caes, harynck, visch, wijn en andere eedtwaren moesten wel geven den derden ofte 4 penning, nochtans en lieten zy niet om de onkosten, princepalijk die van Rijssele.

In het beginsel van September, zoo kwam tot Brugge

[p. 121]

den Prince, en heeft daer de wet vermaekt naer het begeiren van sommige, en men zeyde dat het ook zoude komen tot Ypre, en op dezen zelven tijd zoo is het volk van La Moote, peerde-ruyters, gekomen tot Poperinge van Meenen ofte van Wervicke, en hebben gevangen genomen 9 ofte 10 wethouders, om dies wille dat zy niet en hadden opgebrocht, alzoo zy mette Walen geaccoordeert hadden, en hebben die zelve gevangene geleyd tot Meenen, ook mede zoo zijn gekomen tot Hontschoote ontrent 200 peerden, en hebben gerooft wel 50 huysen, en met den roof wechgetrocken, en het was het volk van La Moote; die perden van Ypre hebben somwils uytgeroepen, en hebben tot diversche tyden peerden gerooft over Leye, en vercocht metten trompette.

Op den 8^sten van september, onzen Vrouwendag zijnde, komende op eenen dyssendag, zoo hebben die van de gereformeerde religie gehouden mestdag, ofte de clocke en heeft niet geluyt en was hun lieder bidtdag en vastendag, want zy daer te vooren geen mestdag gehouden en hadden, en Caerle heeft gepreeckt in S^te Maertenskerke, en was van te vooren geboden feestdag, en dat men niet wereken en zoude, in hun lieder kerke was't geboden.

Op den 9^sten van september, 's daechs naer Onzen Vrouwendag, zoo is geschiet dat de peerde-ruyters van Ypre hebben gevangen gebrocht van buyten de stadt een leeke broère van S^te-Jans, met zekere briefven, en in de stadt gebrocht zijnde zoo is hy geëxamineert, en naer de exame zoo waren de poorten gesloten van der stadt, en het wiert allarme, alzoo dat niemand en wiste waerby deze beroerte kwam, en daer wierter diversche poorters gevangen, die men vele zaken opleyden, en dit allarme begonste ontrent

[p. 122]

den 4 uren, en alle de peerden waren in werre, en ook mede alle de soldaten en de geheele poorterie; aldus geduerde dit wel 2 uren, en daer wierter eenige poorters ontslegen, maer daer wasser 3 gehouden en eenen van hun gepijnt: den eersten was Bernaert Byckman, M^r Marx de Quycke, en pachter Paulus de Quycke en zyne huysvrouwe, en het zelve leke-broêrken, dat de briefven zoude gebrocht hebben van de verraderie van de stadt, en 's anderdags zoo waren de poorten zeer luttel open, en daer wasser wederomme gepijnt, en men zeyde dat zy sommige zaken verkenden; aldus kwam er tot Werveke wel 9 vendels, zoo men zeyde Walen, die 't innemen zouden gedaen hebben.

Op den 11^sten van september, zoo heeft dat altijdts gecontinueert van de gevangene, en waren wederomme zeere gepijnt, want zy vele zaken verkenden, en daer was ontrent het zuyt-ende van der stede vele Walen, want zy kwamen weder alzoo zy gedaen hadden over eene maend ofte ses weken, voor de stadt coursen doen, aldus met het vangen van de persoonen waren zy veel argere dan zy voor dezen tijdt waren, en op den zelven 11^sten van september, zoo liep een mare dat La Moote's volck zoude gekomen hebben liggen tot Loo, maer op aventuere of zulks hadde mogen zijn, zoo vertrock een vendel van Ypre, capiteyn Pnese, met zyne companie, in den nacht, ontrent den 12 uren, ter Elverdinckpoorte ute, en van andere plaetsen noch meer al naer Loo.

Op den 12^sten, zoo kwamen de Walen tot by den Cruyse buyten de Meesepoorte, en namen wederomme vele peerden en vingen sommige poorters en kwetsten landtslieden, aldus zoo begonsten zy veel kwaed te doene; en daer trock naer Brugge een schip ter cause van de gevangene, en Guilliame

[p. 123]

de Quycke was met borge ontslegen, en ontrent den 8 uren, was het lynsent van het uytvarende goed noch meer gelast dat men op Rijssele ofte op geunnierde plaetsen mette Malcontenten voerde, want elk pond bueter moeste geven eenen stuyver, aldus wanter vele cooplieden meenden vele bueter te koopen, maer metten laetste zoo en cochten zy niet vele, en ontrent den avond zoo waren wederomme bovengebrocht het Broêrken en Bernaert, en men zeyde dat men die pynen zoude, en men wilde vele zaken van hun weten.

Op den 14^sten van september, zoo was Bernaert en M^r Maercx wederomme bovengehaelt, en gebrocht zijnde heeft men hun wederomme gepijnt; maer men wiste niet wat die Heeren van hun wilden weten: 't gemeene zulks niet en wiste; eenige zeyden dat zy 's anderdaegs sterven zouden, en daer waren Walen ontrent den Roostere, en daer trock het peerdevolk daerewaert, maer keerde rasch wederomme, want hun wiert gerepoorteert dat de Walen vertrocken waren, want alle de clocken cesseerden van cloppene, die welke wel 5 ofte 6 hueren geclopt hadden.

Op den 18^sten van september, zoo is La Mootens volk gekomen tot Rousbrugge, en daer waren twee vendels van Berge van het volk van Zonnevelt, en La Mootens volk was wel 16 ofte 20 vendels, en hebben het vier in Rousbrugge gesteken, en meest alle verbrand, en hebben beyde de vendels aen den hals gebrocht, en aldus het volk van den lande hebben geloepen t' samen zonder hooft, en alle clocken daer ontrent clopten aen boort.

Op den 19^sten van september, zoo was't zaterdag, en ontrent den 9 uren, zoo waren alle 3 de pacienten bovengebrocht: het Broêrken by name Basilius Camerlinck, geboren van

[p. 124]

Brugge, zijn tweede oordere hebbende, en M^r Maercx de Quycke, en Bernaert Byckman, geboren van Muynster, en ontrent den 10 uren maekte men gereedschap om hun te rechten, en men begonste een schavot te makene recht voor de Halle op de maert, en was recht voor het contoir van den Hoogballiu; ontrent den een ure waren zy verwezen, en men mochte op de Halle niet gaen, want daer was voor de deure wachte gesteld, en hun lieder verlydt was in vierschare gelesen, maer daer was luttel volk die't hoorde, maer eerst om dies wille dat Basilius gebrocht hadde briefven aen eenige, als M^r Maercx en Bernaert, en zouden eenige verraderie vooren gesteld hebben by branden ofte anderzins, zoo dat zy zouden hebben gelevert de stede met hulpe van eenige, men zeyde van sommige soldaten, en naer vele pynen en tormenten, die men hun aengedaen heeft zoo om 't verkennen van het fait, als om te weten hunne complissen, zoo waren zy gecondamneert, eerst alle 3 gevoert te zyne op eene hoorde ofte vlacke te paert-sterte rondomme de mart, en daer naer metten sweerde gerecht, en Basilius naer zyne dood gekwaertiert te zyne en gehangen aen een potente, en buyten der poorte gerecht, en het hooft met de andere hoofden uytgesteken ter Halle op eene spille, en Bernaert ende M^r Maercx de Quycke ook onthalst, en uyt groote consideratie hun lichaem begraven, en hun hooft ter Halle uytgesteken, alzoo was de justicie vulkomen, alzoo de sentencie geuyt was; en broêr Basilius stierf eerst met danckbarige bedankingen aen de Heeren, en met belydenisse van zyne zonden, en met schoone kennisse, en daer naer M^r Maercx, ook bedankende de Heeren en met veleschoone onderwysinge aen het gemeene vermaend tot duegdt, en ook mede Bernaert den laesten, ook vroom en met dankbarigheyt zijn onschult doende, zijnze alle gepasseert, en het was wel ontrent den 5 uren als broêr Basilius gekwartiert was, want

[p. 125]

't was naer de justicie gedaen, maer de hoofden en waren maer 's anderdags uytgesteken ter Halle.

In het laetste van september, zoo is La Moote gekomen en hem gehouden in het noortkwartier, en vele bestialen nemende, en ook mede gekomen tot Loo, maer niet gebleven, en op den 29^sten van september, zoo was't maendag, zoo wasser tot Dixmude groote beroerte, want mijnheere van Winterhove gekomen zijnde binnen ter stede met suptilheyt, kwam met zijn volk, 't welke was een vendel knegten, en heeft de maert gehadt, vooren gaende eenen zeer kwaden roup: De Walen zijn in der stede. Aldus is het gemeene vergaert en hebben van alle zyden aengevallen en heefter gelaten 3 ofte 4 knegten dood, en is gevangen geweest, en alle zijn volk ter stadt uytgedaen gaen, en hy ook mede. Onze peerden van der stadt hebben diekwils uytgetrocken en sommaels buyt gecregen, en ook van La Mootens volk gevangen, en ook mede zy lieden ook gevangen geweest; aldus zoo wasser kleyne veranderinge, en het begonste tot Ypre zeere te sterfven van de peste, want het wel ontstak in X ofte XIII huysen daegs.

Op den 10^sten van october, zoo in den nuchtenstond, zoo is uytgetrocken ontrent den 5 uren, alle de peerderuyters, en ook mede den hoogballiu met een vendel knegten en trocken naer Elverdinge, en alzoo naer Poperinge, en die van Poperinge hadden gemaekt mette Walen een accordance, dat zy zouden geven brantschat, en daer komende hebben die van Poperinge gedaen geven den brantschat, die zy den Walen zouden hebben gegeven, den XI^sten van october, en hebben noch gevangen 3 ofte 4 Walen, die tot Poperinge waren, alzoo zijn de peerden en den coronel, en den hoogballiu gekomen wederomme tot Ypre, en de peerden vooren gekomen zijnde, staende voor de Elverdinckpoorte, zoo heeft den

[p. 126]

wachter op de kerke van St. Maertens geclopt, gelijk allarme en veel op het ander hende van de stede, niet wetende dat het volk van de stede uyt was, is gekomen gelopen naer de Elverdinckstrate met groote menigte, en de voetknegten aengekomen zijnde, zijn te samen ter stadt waert ingekomen, en elk getrocken naer zijn logist; bin den zelven dage zoo zijn de Walen geadverteert, dat die van Ypre hadden gehaelt hunnen brandtschat, zijn gekomen in den zelven nacht daer naer, en waren wel 300 peerden, en ook mede voetknegten, en hadden gelegen tot Stavel en daer ontrent; nu in den morgenstond, 't welke was, op den 11^sten van october, en was zaterdag, zoo hebben hun de Walen vertoocht buyten de Boesinckpoorte, aldaer zy ontrent de Oude Vesten waren; die van Ypre verstaen hebbende, dat de Walen daer noch waren, het trompet is bin der stad geslegen, en de peerden zijn uytgetrocken, en daer wasser vele poorterie gegaen met het opendoen van de poorte, en waren ontrent de Sterfbeilck; nu de peerden uyt zijnde zoo is capiteyn Croix met ontrent 40 soldaten, lieutenant en zijn vendel ook uytgegaen, en komende ontrent de Oude Vesten, zoo zijn de Walen daer hun jegen gekomen by groote menigte, en hebben de peerden als dan doen naer de stadt keeren, immers tot voor den calkhoven, en de peerden van Ypre ziende dat de Walen wederomme wat achterwaert trocken, hebben wederomme opgegaen, en Croix met zijn volk hem frayelyk houdende op den Beilck, by de Oude Vesten, zijn de Walen wederomme gekomen, en hebben zoo geweldig aengevallen dat de peerderuyters moesten wederomme de rugge keeren, en Croix ziende dat hy van de peerden niet en konste geholpen wezen, zoo hebben de Walen hem zoo aengevallen dat hy naer groot peryckele van der dood gevangen wiert, en ook mede zijn vendel en VII van zyne soldaten dood en een peerderuyter en diversche voetknegten gekwetst, ook mede een poortere

[p. 127]

bruygom, de wert in't Pauwken, was die was gehauwen met een coortylesse van de Walen, dat hy noch binder stadt gebrocht was levende is gestorfven, en bin den zelven dage begraven, en crech met te gaen kyken; er bleefven ook eenige Walen, maer zy voerden die mede met hun, en aldus zoo wiert groot allarme binder stede, en alle meest de poorterie nam het geweirre in de hand, en bin een kleyne alf ure daer naer, hebben de Walen het vier gesteken in't Overdrach tot Schats, en ook mede tot het derde Overdrach te Mentes en ook tot het neerste Overdrach met alle de huysinge daer aen; alzoo heeft de stadt op dezen dag meer schade verkregen dan de Walen noyt en deden, en ontrent den 10 uren zijn zy vertrocken met de gevangene naer Poperinge.

Op den 15^sten ofte 16^sten van october, zoo zijn de Walen gekomen in Vuerenambacht, en hebben gerooft tot by Nieuwpoort, en menigte van beesten, coyen en beestialen van peerden genomen hebbende, zijn zy getrocken naer Loo metten buyt, en op den 17^sten zijn zy van Loo vertrocken, en die van Ypre zijn uytgetrocken, het peerdevolk en een vendel knegten naer de Overdragen van Poperinge, en hebben die ook verbrand; op dezen tijd begonste het coorn wederomme te dierene, en ook mede de bueter galt wel 8 groote en halfve 't pond, en alle zaken van eetscharen waren zeer diere en luttel vont men te winnen.

Op den 23^sten van october, 't welke was op eenen vrydag, in den nacht, zoo heeft den capiteyn van Cortrijck met suptilheyd gecontracteert lange van te vooren, en heeft geveynst of hy hadde willen opgeven de stadt van Cortrijck in de handen van de Walen, die lagen tot Meenene; op dezen voorzeyden nacht, de Walen geloevende by zeker teken dat zy van den capiteyn verstaen hadden uyt zyne briefven met

[p. 128]

eenig licht dat hy zoude ter poorte uytgesteken hebben om de Walen in de stadt van Corterijcke te komene van de zyde van Meenene, aldus dit met zulke suptilheyt begonst, hebben't de Walen gelooft, en den capiteyn verstaen hebbende het schryven en de antwoorde van den zelven nacht te komen wel voorzien met 700 ofte 800 mannen, zoo wel getroeft zijnde of zy de stadt ingehad hadden, zoo heeft den capiteyn zeer haest geschreven aen de Schotten van Roeselare, en tot Harelbeke, en tot Ypre om hun te adverterene hoe dat ontrent den 11 uren meest alle 't volk uyt Meenene zouden zijn, en aldus alle dit volk van Roeselare, Ypre, Cortrijck en Harelbeke, dit voorzeker wetende, zijn gekomen en hebben Meenen ingekregen; de Schotten alvooren over de ramparden ingekomen zijn, en die van ontrent Cortrijck. De Walen zagen dat zy bedrogen waren, en dat zy vier zagen tot Cortrijck, en hoorden dat 't allarme was, zoo zijn zy getrocken naer Meenene; maer zy kwamen te laet, want daer bleefven eenige Walen dood, maer niet vele, en zeer vele liepender naer Haluwijn op 't casteel, en de Walen schreven om assistencie aen alle de Walen, alzoo wel La Mootens volk als andere, en kwamen met groote cracht om ontzet de doene aen die van Halluwijn, maer terstond wasser geschreven aen Mon^s. De La Nouwe, en hy kwam wel met 30 vendels en Mourenau ook met voetvolk en peerdenvolk, en de Walen lagen over Leye en de Schotten waren tot Meenene binnen, en zeer sterk makende het zelve, en hebben't altemets elk gaen bezouken, maer als alle het volk byeen was Mon^s. De la Nouwe en Moerenau, en meer andere, zoo hebben zy op den 15^sten ofte 16^sten van november, gesterkt zijnde met soldaten van Ypre, alzoo wel voetvolk als peerdevolk, en hebben de Walen afgewonnen Wervycke, de kerke, die zeer sterck was, en de Schotten niet vreesende de dood zijn duer de venster naer de Walen getrocken, en de Walen ziende zulks

[p. 129]

hebben gebeden om gratie, en daer bleefven een gedeelte dood; maer daer wasser zeer vele gevangen en geleet naer Meenen. Als de Walen zagen dat fortune hun wat afkeerde, zoo zijn zy wechgelopen van het casteel van Waestene, van Meesene, van Commene, maer daer blever een gedeel op t'casteel van Haluwijn, en hoorende dat zoo met hun gink, hebben't verlaten, en op het casteel van den duck d'Arschoot, zoo warender van zijn soldaten op, en namen noch assistencie van sommige Walen, en hielden't; maer het casteel van Waesten verbranden zy, en daer was volk opgeleyd en het leger van Mon^s. De la Nouwe met zijn geassisteerde hebben ontrent het casteel van Commene gelaten ontrent 300 mannen, en vertrocken met 10 groote stukken naer Rijssele ofte naer Marquette, want daer vele Walen gevlucht waren, dit was op den 19^sten van november, en alle het volk dat daer was te Wervycke, Commene, Waestene, en over Leye was geheel bystier; nu komende ontrent Marcquette hebben geresisteert geweest van de Walen, zijn wederomme gekomen naer Wervycke, Commene en daer ontrent, lastende den landtsman met groot overlast van wijn en andere zaken te halene, de welke nochtans geheel bystier waren, maer moesten't verdragen jegens hunnen danck.

Op den 25^sten van november, zoo heeft Mon^s. De la Nouwe getrocken met 30 vendels voetknegten, en 3 cornetten peerden, en ginck liggen tusschen Audenaerde en Doornycke; want men zeyde dat den grave van Mansveld afkwam wel met 2000 peerden, en zeer veel voetknegten tot assistencie van de Walen, die lagen censdeel tot Armentiers, en ontrent Rijssele, en het casteel van Comene lieten zy liggen met ontrent 6 ofte 7 vendels knegten daer vooren, zoo Schotten zoo ander volk; aldus stond noch zeer rauw, maer ondertusschen zoo sprak men wederomme van liberteyt ofte Religions Vrede.

[p. 130]

Ontrent dezen tijdt van de maend van december, zoo was dat capiteyn Coninck, die welke overgaf het casteel van Boesinge te kersdag hier vooren, 't welke was by naest een jaer geleden, en zijn sentensie was onder de galge gebrocht te zijn, en aldaer zijn vlederstaf, dat was zijn gewerre als capiteyn, gebroken, en hem op de schoudere geleyd eene spae, en alzoo duere gezonden.

Op den 5 van december, zoo hebben de Walen meteen allarme gemaekt van op het casteel van Commene jegens de Schotten en ander volk, datter lach tot Commene, en hebben alzoo ontfangen van die ontrent Rijssele lagen aminizie, en ook mede sommige edel mannen en vrauwen, die op het casteel gevlucht waren, uyt het casteel gecregen, en alzoo duere geleet; want daer waren wel 2 cornetten peerden, en ook voetknegten, en men zeyde ook ontrent dezen tijdt datter vele edele van de Walen vergadert waren tot Rijssele; maer men wiste niet waeromme; en ook mede zoo kwam La Nouwes volk weder naer Wervycke, Paschdale en Langemarek; aldus begonste den landtsman wederomme getribuleert te zyne.

Op den 10^sten van december, zoo wasser een groot gedeelte van de compagnie van Mon^s. De la Nouwe geforriert tot Langemaerc, en bedreven groote rudesse op 't land, maer daer was eene monsteringe gedaen by de Walen ontrent Rijssele, en men zeyde dat La Moote daer present was, en ook den grave van Mansveld en meer ander edele; aldus naer de monsteringe zoo zijn zy gekomen tot Seyssele en ontrent Keunet en alomme ontrent den Leye-cant; aldus zoo moesten wederom alle de Francoysen van Langemaerc vertrecken, en naer Commene keeren; aldus waren zy niet verre van elk anderen.

Ontrent dezen tijdt, zoo was de Muelene hier t'Ypre ge-

[p. 131]

heel op gesteld op de catte by de Boesinckpoorte, en het was de zelve muelene die gestaen hadde menig jaer op de Paddepoele; aldus veranderdet alle dage, en men vrochte noch altijdt zeere aen de blende poorte om ze geheel af te doene, en men maekte een zeer sterck bollewerck ontrent den toren van de Buysschieters, en men coutte dat'er noch veel Francoysen af kwamen. Zoo verwachte men noch grooten noot, en ook mede zoo moesten de prochien wereken 24 aen de 5 muelens houvers om af te doene; als de Francoysen van Langemaerck vertrocken waren, en kwamen tot Commene, zoo hebben de Schotten en de Francoysen gemeend de brugge af te branden van't casteel, maer zy werden hun zoo zeere van binnen met water te gieten, dat zy dat beletten. Als de Walen die ontrent Rijssele lagen dat verhoorden hebben hun gehaest, en zijn gekomen tot voor het casteel van Kesenet, al waer op lach eenen capiteyn van den Prince, maer de Walen brochten met hun 6 dobbel canons, en hebben't zeer sterck beschoten; en ziende die van binnen dat hun geen ontzet gedaen en wiert, hebben't opgegeven, en als dit geschiede was't den 17 van december; daer naer is gegaen de macht van de Walen naer Commene en Waestene, maer als het de Schotten hoorden dat de geheele macht van de Walen naer hun kwam, hebben den 19^sten van december, 't vier in Commene gesteken, en zijn getrocken naer Wervycke, en verlatende dat ook, hebben by elk anderen vergaert tot Menene, wel 30 vendels, en de Walen gekomen zijn tot Waestene, hebben hun in de kerke en ander huysen gesloten om het casteel van Waestene te benauwen, waer op den capiteyn was Jan Lones, en daer is zulke een refugie van volk wederomme naer de stadt gekomen als by naest noyt van te vooren.

Op den 20^sten van december, zoo hebben die Walen voor

[p. 132]

het casteel van Waestene gesteld 4 canons, en het was zondag en La Moote wasser zelve in persoone, en als die van den Casteele gevraegt wiert of zy hun wilden opgeven en zonder eenig gewerre uytgaen, of indien zy de eerste scheute verbeyden van het canon zouden geen gratie verkrygen; aldus ziende voor oogen dat zy zouden hebben moeten genieten het zelve dat stond te geschiene, hebben 't overgegeven, en zijn zonder gewerre met convoy gekomen naer de stadt; aldus maekte dit zulk eenen loop van het arm volk dat men het niet en zoude gelooven, want daer was kwaelyk brood te gecrygen voor geld om dies wille dat lange windeloosheyd hadde gezijn.

Op den 21^sten van december, zoo wast S^te-Thomaesdag, zoo wasser 's nuchtens by den hoogballiu en den crijchsraed gedach gemaekt diversche poorters, wel ontrent 24 en comparreerden, en zy en mochten niet naer huys gaen, want zy waren geexamineert, en ontrent den avond zoo waren zy geleet met wel 20 soldaten naer het Bezant, en waren daer den geheelen nacht, en op den noene zoo wasser uytgeroepen alle vreemdelingen die bin 14 dagen gekomen waren binder stede, dat zy zouden moeten compareren voor eenen van de acht capiteynen, waer onder wiens wijck dat zy woenden, onthier en 's anderdags te noene op correctie.

Op den 22^sten van december, 's nuchtens met het opendoen van de poorte, zoo waren alle de gonne, die 's dachs te vooren ontboden geweest hadden, en den nacht in het Besant geweest hadden, waren met den geweldigen prevost en met sommige soldaten ter Boesinckpoorte uytgeleet, en bevolen in de stadt niet te komene voor dat men hun ontbieden zoude, en daer warender in het getal van 21 meest alle poorters, die 4 serjanten, in voorleden tyden serjant geweest hadden van der stadt; aldus maekte dit menig mensch ongerust en de

[p. 133]

Walen liepen alomme op de zuytzyde van der stadt, en men zeyde dat hun optreck zoude zijn naer Meenene, aldus het schamelvolk ontrent de stadt was geheel bystier, en ook alle groote pachters vluchteden, elk daer het hem goed dochte.

Op den voorzeyden 22^sten van december, zoo hebben die van der stadt by de soldaten gedaen branden de kerke van Boesinge, van Vlamertinge, van Sonnebeke, van Nonnebusch, en het huys van Bellewaert, en zijn naer het verbranden wederomme in de stede gekomen; de Walen liepen overal vangende dat zy cregen konsten, en ook mede groote menigte van bestialen met hun leidende, alwaer zy die crygen konsten, 't zy peerden ofte coyen; aldus zoo was't ontrent kersdag grooten noot overal, en men sprak van de compste van La Nouwe met veel volk.