Nederlandsche historie

[1578]

In de coude Ypre-maerct, 't welke was op St^e. Mathiesdag, zoo wasser hier t'Ypre groote waehte gehouden, want de maren gingen vreempt, niet tegenstaende de marct verginck redelyk, maer crancke vente door den soberen tijd, de welke was overal; maer men continnueerde zeere alomme de wachte; want St^e-Omaers en andere frontiersteden van Vranckerijck waren zeer op hun hoeden, want men zeyde dat don Jan hadde alliancie men eenige Franeoysen.

Ook naer de Ypre-maerct zoo was don Jan altijdts voortgaende en alomme steden en sloten innemende, daer hy konste; want hy nam de stede van Nivelle, en men verwachte groote menigte van volk uyt Duytsland; en daer vergaerde vele volk ontrent Brussele, om te slaen legere twee mylen buyten Brussele, en Mathias, den gouverneur, met den Prince, hielt hem noch altijdts tot Antwerpen, en het hof was daer gehouden.

Op den 20^sten van maerte 1578, zoo zijn die van Gend ingekomen tot Brugge met groote menigte van volk, wel 400 peerden en wel duysent voetknegten, wel gemonteert en hebben in de stadt stercke wachte gehouden mette poorterie van Brugge; want het wel te dincken was datter eenige Gentenaers kwamen, en t' Yper groote beroerte was onder het volk door deze zake; want het zeer vreempt luyde in de ooren van vele en het liep in 't woort dat zy van daer naer Ypre komen zouden om het zelve daer te doene.

Op den zelven 20^sten van maerte, zoo kwam mijnheere Pauwels van Noyelles, ruyter-heere van Staên, tot Ypre met zekere commissie van de Altesse Matthias en de

[p. 50]

Staten om te wesene gouverneur en capiteyn van der stede en casselerye van Ypre, en op den 21^sten van Maerte, zoo was hy in de Gemeene Camere, en toochde daer besloten briefven en ook mede zyne commissie, en op den zelven dag zoo was het gemeene vergadert om te communiqueren met mijnheere zeker consept dat die van der tresorie gemaekt en gesteld hadden om de fortificatie van der stede, want mijnheeren van der Wet hadden zeker octroy van den hove om te lasten het gemeene van der stede en ook mede die van de cassellerie in het stellen van te geven zekere penningen en ook mede te doen werken tot vervoorderinge van de wercken; toens begonst men eerst aen de Antwerpoorte naer de Padde-poel-muelene, en daer was geresolveert en geaccordeert met versouk van de tresorie, dat was dat men geven zoude ter maend, de meeste 40 stuyvers, 32 st., 24 st. 16 st. en 8 st., naer het stellen van mijnheeren en tot hunne discretie en ook naer de macht van eenjegelyk; en alle die woenachtich waren bin der stede te wercken, elk manspersoon alle 22 ofte 23 dagen eenen dag ofte te doen wercken; voort noch was tot voorderynge van de werken begonnen tot fortificatie, alle de penningen die zouden komen van de wijnaccysen en de augmentacie van de bieraccysen dat zy zouden meer gelden dan zy het jaer voorleden golden; en daer was by het groote gemeene vermenigtigt in de vergaderinge voor dezen, op den 13^sten van maerte, datter niemand en zoude kwyte gaen, noch geestelyke noch weirelyke, maer zouden moeten alle accyzen geven gelijk andere.

Op den 22^sten van maerte, zoo heeft men groote stercke wacht gehouden meer dan 't gewoene was; want op den 21^sten van de maend van maerte, zoo was mijnheere den gou-

[p. 51]

verneur ontfangen volgende zyne commissie, want zy zeer machtig was; want zy macht hadde zonder breeder alle wetten ofte wethouders te verlaten en nieuwe wethouders te stellene volgens zyne commissie, gegeven tot Antwerpen den 14^sten van de maend van Maerte 1578; aldus by het groot gemeene ontfangen zijnde, zoo hebben mijnheeren op den 24^sten van maerte zijn eedt ontfangen, en hy hadde sijn logist tot S^te Maertens, ten huyze van den bisschop, en zyne huysvrouwe en al zyne familie kwamen op den 23^sten t'huys, en men heeft eerst de poorterie in het werk gesteld, op den 24^sten van maerte alle dage 100 persoonen, en droegen den buyt met de pypegaten, alzoo zy begeirden, want zy en ontfingen geenen loon.

Op den 27^sten van maerte, zoo was het groot gemeene vergaert en dat by verzouke van den nieuwen gouverneur, om te gaen kiesen 13 mannen tot zynen raed, en ook tot die fortificatie van der stede en aen alle zaken, aengaende het gouvernement; voort zoo begeirde hy 100 mannen op te nemen tot zijn garde, en ook mede veranderinge te doene in de capiteynen, 't welke hem al geconsenteert was, en daer waren hem geoordonneert, eerst de ses mannen van de tresorie en noch 7 mannen daertoe: eerst den hoogballieu D^r Emeloot, mijnheere van de Leghere, M^r van Wyntershove, M^r van Lichtervelde, M^r van Bellewaerde, zoon, en Andries Pallinck, jonckheere Charles van de Ryne en Jan Domysent; voort was hem geconsenteert 100 mannen op te nemen en capiteynen te stellen naer zijn discretie, en alle den tijd dat hy geweest hadde bin der stede zoo en waren maer altijd open 4 poorten, en wel bewaert van volk. Op den goeden vrydag zoo was den trommele omme geslegen dat alle de gonne die opgeschreven waren, by laste van den gouverneur, komen zouden in het cloostere van

[p. 52]

S^se Maertens, om te aensien hoe zy gestoffeert waren van geweirre; op den zelven tijd was hun bevolen dat zy 's anderdags zouden komen om den eedt te doene, alzoo zy deden als den trommele geslegen was, op den paschavond; daer hebben ook eenige maren geloopen onder het volk datter eenige zouden zijn onder het gemeene, die welke zouden eenige conspiratie gemaekt hebben met andere by vorm van te doene eenigen eedt ofte by hanteekeninge, maer daer en was geen zekerheyd af, maer altyd dê den gouverneur sterke wachte houden; want op den paschavond zoo was de trommele ommegeslegen dat alle dat stock dragen koste hem zoude gereed maken tegen 's anderdaegs in de passchen mesdagen om te doene eene generale monsteringe en dat niemand uyt de stadt gaen en zoude op de boete van ·iij· gulden en nog 10 dagen te liggen in 't Grauken te water en ten broode; hy hadde ook last gegeven dat men sterke wachte houden zouden; want op den paschavond zoo wachte 4 vendelen, elk met 50 mannen, en op den Paschdag zoo waren daer open 4 poorten, en aen elcke poorte wachte 50 mannen; voort liep in 't woord dat don Jan achterwaert getrocken was, wel 9 milen, met zijn volk, latende zyne steden, die hy in hadde wel voorzien van volke, en men hielt alomme stercke wachte geheel Vlanderen duere; want het scheen dat den eenen den anderen niet en betrauwde, en den bisschop van Ypre bleef tot Gend altijdts met de andere edele, en den bisschop van Brugge, altijdts bewaert met volk.

Op den Passchendag, 't welke was op den 30^sten van maerte, zoo wasser veele onder het volk te seggen van tailliooren, die zy zeyden gegeven te zijn aen eenige persoonen, en dat die zelve zouden vry geweest hebben van een kwade conspiratie by eenige gemaekt, waer doore dat onder het volk groote

[p. 53]

beroerte was, zoo dat den gouverneur eenige ontbood om de waerheyd af te wetene; maer men vant van dien niet waerachtig te zyne; maer daer was noch eene ander zake van eenige hanteekeningen, zoo men zeyde, waer doore datter eenige persoonen in beteecht waren, en op den Passchendag zoo was Nicasius van Walsch Cappelle ontboden, en was bevolen in de vangenisse te gane, en ook mede den bastaert van den greffier. Op den zelven Paschdag zoo en mochte niemand uytter stede gaen; want daer was bevolen aen alle poorten dat men geen inwoenders en zoude laten uytter stede gaen. Op den maendag in de Passchedagen, zoo was van gelyke verboden dat men niemand en zoude laten uitgaen, en den trommel was geslegen dat men zoude voortgaen in het monsteren, en alle dat stock dragen mochte dat zoude monsteren, en het geschiede tot S^te-Maertens in het cloostere; op den dysendag zoo was 't toegelaeten dat men mochte uyt en ingaen, alzoo men wilde; maer die uytgingen om uyt te blyfven moesten hunne namen laten opschryfven, en in het monsteren zoo warender eenige die hadden op hunnen hoed vossesterten, waer doore datter den eene zoude verwyten om zulks te beletten; zoo wasser op den 5 van april verboden by laste van den gouverneur dat hem niemand en zoude vervorderen vossesterten te dragen, en ook niemand en zoude stukken van tailliooren of ook daer of spreken, op groote straffe, corexsie om exempel van andere.

Op den 8^sten van april, dat welke was op den Verkoren Maendag na Belocken Passchen, zoo was de wet vermaekt by den gouverneur met noch eenen commissaris, en waren uytgeroepen by den greffier mijnheere Van Besclare, voocht, Grijppevael, 1 voorschepen. 2 Marsys. 3 Lichtervelde. 4 Carles van den Ryne. 5 Ingelram de Serf. 6 Jaques Vermersch. 7 Jan Doumisent. 8 Claeys Baelde. 9 Joos Van den

[p. 54]

Broecke, de jonghe. 10 Jan Lauwerijns. 11 P^r Ghene. 12 Ph^s van de Waelle. 13 Chrysteur de Lange, bevelende eenjegelyken dat zy zouden eeren en reverentie dragen de zelve wethouders, en den 9^sten zoo was de wet van der Zale vermaekt by den gouverneur en de zelve commissaris.

Op den 12^sten van april, zoo wasser zeer kwade mare van Grevelinge, want Mon^s de la Moote, gouvernenr van de stadt en casteel van Grevelinge, de welke hadde ter diversche tyden ontboden geweest ten hove, en en wilde niet compareeren, zoo wasser een capiteyn gezonden met een vendel knegten om de stede van Grevelinge te bewaren, en dat Lamoote trecken zouden naer de legere; maer als den zelven capiteyn kwam in zyne presentie, nam hy hem gevangen, en hielt de stede van Grevelinge met het casteel voor hem, om welke mare het volk zeer beroert was. Op den 13^sten van april, zoo was de trommele omme geslegen om dat men het gemeente hun zoude gereed maken om te monsteren met den eersten trommelslag, en daer werd geboden by laste van den gouverneur en wet dat niemand en zoude vluchten eenig goed uytter stede op groote boete; voort dat men zoude wercken aen de fortificatien 's zondags, 's mesdags en alle dagen, eenjegelyk verbiedende te gaen op het werck, uytgenomen de wercklieden, op de boete van 20 p.g.; voort dat hem eenjegelyken zoude voorzien van coorn om een jaer, op boete, het welke maekte onder het volk eenen grooten gruwele; aldus stond het in het land en de gedeputeerde van Bergen-S^te-Winockx kwamen aen die van der stede om assistencie.

Op den 5^den van Meye, zoo heeft het groot gemeene vergaert geweest en den ingyniares, M. Guillaeme Fobre, heeft met eenige wethouders en die van 't groot gemeene gaen toogen het beroep gemaekt tot de fortificatien van der stede,

[p. 55]

en dat elk in zijn collegie over zoude brengen zulks als zy hadden gezien, en omtrent den noene zoo heeft het groot gemeene daer op geraempt, en daer was geaccordeert en geresolveert dat men voortgaen zoude in het zelve en den ingyniaris zoude maken 20 ofte 21 graveleyns ofte verschransynghe buten der stede, hy zoude hebben 9000 guldens om de wercklieden op zyne burse te betalen, maer geen hout, steen ofte ysere tot zynen laste, maer het hantwerck van het aerdewerck; voort zoude moeten de kerke van de Brielen afgebrocken wesen, en ook St^e-Jans; voort alle huysen, boomen, hagen bin de 2000 voeten zouden moeten geweird wezen, en meer andere bespreken daer toe dienende. Op den 19^sten van Meye heeft men beginnen de kerke van de Brielen af te breken en daer naer St^e-Jans.

Op den 8 van meye, 't welke was op den lasten dag van de assencionmaert, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn van 2 persoonen metter coorde, en meenden de justicie gedaen te hebben voor de cortegarde; maer en mochte niet wesen; toens deden zy een potente stellen voor het Sweirdeken, maer en mochte dat ook niet doen; zoo heeft hy die buyten doen rechten ten hoogen dicke.

Op den 10^sten van meye, zoo was de Brielen-Kerke begonnen af te breken, want een zeer sorgelijk werck was, want op den maendag naer Sixen, den 20^sten van meye, zoo lieter eenen zijn leven, dood vallende en een zeer gekwest; en de fortressen begonsten zeer voort te gaen, en de generale middelen waren verpacht in te gane op den 15^sten van meye, eyndende te half oust, 't welke noyt in Vlanderen zulk eenen heesch was.

Op den 28^sten van meye, zoo 't welke was den sacrament-

[p. 56]

avond, zoo wasser justicie gedaen by mijnheer van Bellewaerde van 3 gasten, die welke waren lange gevangen geweest, en den eenen was den weerd te Meesen Berge, en d'andere hadden by nachte op den landtsman gelopen en groot kwaed gedaen, en waren met den sweirde gerecht, den eenen naer den anderen op een schavot, voor het Gasthuys, en daer naer gerecht.

Ontrent uytganck van meye, zoo heeft men zeere gevreest van Grevelinge, want Lamoote scheen te openbaren vyand, want hy eenen gedeputeerden van de Staten gezonden by hem heeft geaprendeert, want den secretaris van mijnheere van Lycke was tot S^e-Omaers gevangen, en en wilde den commissaris niet ontslaen, hy en wilde hebben die S^te-Omaers gevangen was; aldus hadde eenjegelyk kwaed gevoelen van hem.

Op den 13^sten van wedemaend, zoo hebben de wercklieden die de Brielen-Kerke en S^te-Jans genomen hebben te breken den torre zoo verre geruympt, en alle zaken gereed, want het was een gruwelyk werck, want den torre stond op dry kanten op schooren en hadden alle de schooren gepeckt en met veel hout en stroy daer by geleyd, en op eenen vrydag 's nuchtens omtrent den een uren en alf, op den 13 van wedemaend, hebben zy het vier daer in gesteken, en het en was genen wint, niet met allen waeyende, maer zeer stille; want alle de lieden van den Briele waren meest met hun goed gevlucht, want elk vreesde zoo als het vier daer in was ontrent een alf ure of wat by, zoo was het vier zoo snel dat het zeer rasch was tot in het vanegadt, en de naelde is nedergevallen by naer zuyt van den torre, en was naer den tween en alf, zoo is den torre geschuert en nedergesonken; maer daer bleef een groot deel stane.

[p. 57]

Op den 13^sten ofte 14^sten van wedemaend, zoo was onzen gouverneur, mijnheer van Noeles, ten hove gemaekt gouverneur van Bapame, en kwam tot Ypre en vertrock van stonden naer zijn gouvernement; want men zeyde datter eenige Francoysen met mijnheere van Valf ingenomen hebben Bapame, duer dien dat den gouverneur overleden was.

Op den 18^sten van wedemaend, zoo wasser justicie gedaen by den gouverneur van eenen pacient, de welke was complis van de laetste 3 gerechte metten swerde op den 28^sten van meye, en men verwachte zyn remis, maer het en konste niet passeeren; aldus zoo wasser een schavot gemaekt voor het gasthuys en hy was daer den hals afgehauwen en daer naer begraven in de heylige aerde.

Op den 21^sten van wedemaend, 't welke was op eenen zaterdag, zoo wasser uytgeroepen volgens de Pacificatie van Gend dat hem niemand vervoorderen en zoude volgende het inhout van dien ter presse (prêche) te gane ofte in eenige conventickelen ofte vergaderinge van dien of te vallen, aen zulke peine als in dien begrepen staet, want men begonste wederomme te preken naer de Nieuwe Religie in vele plaetsen buyter stede.

Op den 20^sten van hoymaend, 't welke was zondags voor Marie-Madalene-dach, op S^te Magrietedag, 's nuchtens ontrent den 4 uren, datter eenige den nacht te vooren geslapen hebben 6 ofte 8 binder stede, en waren gekleet gelijk brauwers; zy gingen naer de poorte achter den Besanters. Buyten der stede waren die van Gend met 3 vendelen voetknegten en 200 peerden koomende ter Meesepoorte, de Besanters met 6 ofte 8, a 10 mannen, soldaten en poorters; zoo wasser een ofte 2 ofte 3 poorters, die van deze zake wisten, en hebben dese

[p. 58]

soldaten en eenige poorters met het schijn van eenige redenen verzonden, en midts de hulpe van die daer gecleet waren gelyk brauwers knapen, zoo hebben zy de poorten in gekregen, en hebben een poortere, die werre boot, dood geslegen met een stockade, en koomende binder stede met een groot gedruys, mijnheere van Assche zelve mede, en meer edele met hem, zoo zijn zy ter maerct gerocht; maer onder wege zoo hebben zy noch dood geschooten eene jonge dochter in eene venstere. Komende ter maert, roupende: Oranje en Gend! hebben elk een doek of wit pampier aen hunnen hoed gedaen, en hebben terstond midts hulpe van eenige goedwilligen met hun gelopen, en hebben gevangen den hoogballieu, den stedehoudere, den greffier, den heere van de Clyte, mijnheere Visch, Simoen Uytdenhove, mijnheer van Bellewaert, Joorys van Halle, Jan Willemet, P^r Jonckheer, de jonge, Clays de Lanayge, de Schoudere, Joos Lysschen, meester Jacop Kanos. Alle deze waren bin corten tijd gevangen, noch haelden zy tot de Predicairs broer Pieter, de welke wel over 20 jaer gedaen had op zijn verwerre 2 nederlagen ontrent Boesinge; aldus zoo liepen zy, de soldaten en ook vele van der stede mede, ontrent den ses uren, en hebben gerooft alle geestelyke, daer zy die gevonden hebben, ook mede hun huys, cleers, juweelen en noch diversche pastors geslegen. Aldus alle die poorters, die uyt hun huys kwamen, moesten hebben een wit teeken aen hun lieder hoed; want daer mede mochte elk gaen daer het hem beliefde; alle de peerden stonden ter maert van hun in oordere, en over veele was grooten druck; zy liepen zeere om mijnheer van Eversam te vinden, en hebben hem gekregen en geslegen, en met hun geleet tot Mijnheere van de Clyte in het huys; aldaer letten zy ontrent een half ure, zoo hebben zy hem wederomme geleet in zijn huys, wel met ses peerde-ruyters en 20 voet-

[p. 59]

knegten, en alzoo hem bewaert in zijn huys, noch altijdts rovende daer zy 't vonden; want mette soldaten kwamen vele van Meenen en Wervycke, en konden die wel alzoo vele roofven als de soldaten; zy hebben alle het geschut gehaelt uyt de Halle en hebben de straten afgezet mette artillerie, en hebben alomme de maert bewaert; aldus alle poorten gesloten zijnde, zoo hebben zy noch zeere gezocht mijnheer P^r. van der Mersch, ontfanger van de confiscatie en noch mede den promoteur, en M^r. Charles Uytten Dale; nu den dach over gebrocht, zoo wasser ontrent den avond geluyt een gebodt, daer menig mensch was om te hoorene aldaer, en daer was geroupen by laste van den capiteyn en commissaris van Gend datter eenige kwade conspiratie op handen was geweest, en ook mede dat de soldaten niet meer roofven noch stelen en zouden, 't welke noch kwalyk onderhouden was. 's Anderdags, 't welke was op den 21^sten van hoymaend, zoo wasser zeere gezocht meester Charles Uytten Dale en M^r. P^r. Van der Mersch, en mijnheer van Bellewaert was 's daegs te vooren uytgelaten, en Lauwers de Keelewaert, cruyder, en Maillaert van Leene, beyde serjanten van de soldaten; ontrent den 10 uren was het Groot Gemeene vergadert om te communiquerene mette commissarissen; maer om een ander zake was het uytgesteld tot Marie-Madalenadag, 't welke was 's anderdags; ontrent den 11 uren zoo was meester Charles gecregen en gevonden ontrent zijn hof, en was gebrocht met vele soldaten voor de heeren, en daer naer geleet op de Halle by de andere, en hebben ook gevonden M^r. P^r. Vander Mersch, en hem geleet in de vangenisse op de maerct; zoo wasser dierte binder stede, want daer geen poorten open en waren; zoo wasser eenige poorten opengedaen en met een pasport zoo gerochte men uytte, daer was wederomme geroupen by laste van de commissarissen dat niemand jegens soldaten coopen en zouden eenig goed, 't zy zelver ofte juweelen, ofte eenig

[p. 60]

ander goed op lijfstraf, ook mede dat niemand, wie hy ware, die wiste gestolen goed en het zelve niet te kennen en gafve, zoude vallen in zulke amende als vooren. Het gemeene was zeer getraiveillieert van de soldaten, en alzoo wel van de voetknegten als van de peerderuyters, en deden ook mede den gemeenen man zoo veel ongelijk als den geestelyke.

Op den 22^sten, 't welke was op S^te Marie-Madelenadag, zoo was het Groot Gemeene vergadert en daer waren vooren geleyd wel 7 ofte 8 artikelen aengaende den grooten noot om te gecrygen geld, om de groote legere te betalen; zoo by zeker schryven aen die van der wet gezonden was, zoo bedrouch de maend in gelde wel 60,000 guldens, zonder het onderhoud van de artillerie en spien, noch zonder de ses duyst peerden van Casemiere en zijn voetknegten was ses duyst, 't welke een onnoemelyke somme was, zoo waren geconsenteert de generale middelen voor een termin van een jaer, midts avancement van een maend, en voort zoo was ook geconsenteert de Religions-vrede, dat elk zoude mogen leven, zoo hy wilde, midts wel 40 ofte 50 artikelen, en ook mede meer andere zaken. Daegs te vooren zoo kwamen binder stede die goetwillige van Gend, wel 36 ofte 40 peerden, al met swarte rocks, met wit geboort, gevoert met Oranje; 's avondts voor den 7 uren zoo warender gebrocht twee wagens om 's nachts wech te voerene eenige gevangene, en in den nuchtenstond op den 23^sten van hoymaend zoo waren duere gevoert den hoogballieu, den greffier, M^r. Jacop Canos, M^r. Charles Uytten Dale en Jan de Visch; met hun gingen eenige voetknegten en de goetwillige van Gend ook mede te peerde met noch peerderuyters van mijnheer van Assche.

Op den 23^sten van hoymaend, zoo was wederomme het Groot Gemeene vergaert en was om te kiesen 18 mannen, en

[p. 61]

ook mede om de Protestanten te geven eene kerke en noch eenig vertooch dat het gemeene te doen hadde met de commissarissen, aldus zoo warender gekosen de 18: Eerst P^r. Emeloot, 2^o Jonker Jaques de Cherf, heer van Wyntershove, 3^o Maxilimaen Lanchals, 4^o Jan Langedul, 5^o Mh^r Herreman van Ottenbandiers, 6^o Paldynck, d'oude, 7^o Tybant, fi^s Christiaen, 8^o Geleyn Lauwerijns, 9^o Juliaen Werckyn, 10^o Michiel Baelde, 11^o Christiaen Don, 12^o Olivier de Keuwere, 13^o Jan vanden Berge, 14^o Jan de Casteekere, fi^s Clays, 15^o Charles Velle, 16^o Daniel Longespey, 17^o Jacop Vermersch, schupenier (kruidenier), 18^o Gillis Ryssen; noch was hun volgende de requeste geconsenteert in S^te Nicolayskerke om hunne presse en andere zaken van doopen en van begraven, en nachtmael te doen, vry zonder eenig belet, ook mede op conditie dat zy ook van gelyke niet en zouden eenige beroerte maken in den dienst van de Oude Religie.

Op den 25 van hoymaend, 't welke was op S^te Jacopsavond, zoo wasser den nacht te vooren eenen soldaet, die welke maekte groote beroerte in het huys van Jacop Aernout, smytende en slaende en groote forse hedryvende, zoo dat ten provoste en ten wachten gekomen zijnde, hebben hem gevangen genomen, en met gewelt geleet in de vangenisse van het Geestelyk Hof, en op den 25^sten van de voornoemde maend zoo wasser clachte gedaen aen mijnheere van Assche, en mijnheere wilde hem hebben gejusticieert; maer daer waren eenige voetknegten van wiens bende dezen voornoemden was, en zeyden dat zy dat beletten zouden; zoo dede mijnheer van Assche komen ter maert alle zijn peerderuyters en lichte peerden, en naer vele en lange spreken zoo, was dezen voorzeyden soldaet dood geschoten jegens de duere van het Besant, ontrent den 1 uren. Op den 25^sten van hoymaend voornoemt zoo werd d'eerste presse gedaen by

[p. 62]

Charles Rijckewaert in S^te Nicolaeskerke, en op den 26^sten van hoymaend hebben zy gecontinueert, op S^te Jacopsdag

Op den 26^sten van hoymaend, zoo heeft altijdts deze voorgaende weke 7 uren geweest eer de poorten opengedaen waren. Op dezen 26^sten zoo wasser uytgeroepen by den laste van de commissarissen en mijnheer Van Assche dat eenjegelijk zoude hem vougen volgens de ordonnantien van de Religieusche vrede, dat is, dat eenjegelijk zoude mogen zyne religie houden zonder tegenzeggen op gehangen ofte gehackebourscheert te worden, 't zy soldaten ofte poorters, die daer tegen zoude willen eenig belet doen; alsdus zoo luydet eerst noene in S^te Maertens, en op dezen zelven S^te Jacopdach zoo dede men de vespers te S^te Maertens, en daer was zeer veel volk; noch zoo wasser geroupen corts naer het uytgeroepen van dit verbodt dat by laste van den voocht, schepenen en raed, en ook by laste van mijnheer van Assche dat hem niemand vervoorderen en zoude te gane buyten om eenige ruwyne van kerken, cappellen ofte godtshuysen te doene, op gehangen te worden ofte geharkeboursiert; ook mede dat niemand en zoude uyter stadt gaen 't zy soldaten ofte poorters zonder pasport; ook mede die soldaten hadden dat zy die zouden moeten overbringen boven in de Schepenkamere, waer zy gelogiert zijn en hun namen; ook mede de soldaten zouden moeten overbringen de namen van hun meester en hun capiteyn.

Op den 28^sten van hoymaend, zoo was het Groot Gemeene vergaert, en daer was vertoocht by commissarissen den inhout van de commissie van de 18 mannen, en ook wasser eenige veranderinghe in de zelve; want P. Emeloot en Maximiliaen Lanchals geene en was, maer Jaeques Tackoe

[p. 63]

en Geleyn Lamoote, en daer waren vooren-geleyd 9 artikelen, het welke zoude wezen die mogentheyd van de 18, 't welke elk collegie raemde in 't zyne naer het vermogen, zoo was't hem toegelaten in alzoo veele als't in algemeene was en dat recht gedochte, en bin dat men deze zake handelde in de camere van mijnheeren, zoo kwam M^r. Van Ryhove, gouverneure van Gend, en coorenel met 40 peerden goetwillige van Gend, en van zijn peerd gebeed zijnde, zoo kwam hy boven en brochte mijnheeren eenen brief, en zeyde dat hy verstaen hadde het geweld by de soldaten gedaen, zoo begeerde hy de poorten gesloten te hebben, en men meende dat men eenig recht gedaen zoude hebben, maer daer was uytgeroepen de 18 Mannen met hunne commissie en ook mede indien eenige poorters wisten daer eenig gestolen goed ware dat zy 't zelve te kennen zouden geven op gehangen te zyne. Op de zelve ure zoo waren de poorten gesloten tot naer den noene ten 6 uren en alf, en men zochte eenige soldaten die vele gerooft hadden, zoo men zeyde, en zy waren geleyd in de vangenisse; daer waren noch 2 soldaten gehangen by den geweldigen provost.

Op den 29^sten van hoymaend, zoo waren wederomme de poorten gesloten en den Moor was gebracht voor mijnheer Van Ryhove, en zoude gehangen hebben, want de leere was gerecht aen de galge; maer was die reyse noch uytgesteld tot daegs daer naer.

Op den 30^sten van hoymaend, zoo waren alle de trommelen geslegen, en ook mede de trompetten van de lichte peerden en ook van de lanciers, ook mede van de goetwillige van Gend, en ontrent den 9 uren zoo waren zy al vergaert ter mart en stelden hun in goed oordere, en daer was gebrocht den Moor, en noch twee andere soldaten die hadden gerooft;

[p. 64]

en M^r Joorys was daer by hun op het huys van mijnheer Van de Clyte; maer alle de ruyters en voetknegten riepen zeer om gratie. Naer vele roupens en ook mijnheeren van der wet by commissarissen ontboden zoo hadden zy alle drie gratie, midts boven op de Halle mijnheeren van die Wet te bidden vergiffenisse uyt name van geheel de stede, en gecasseert en gebannen uyt alle regimenten; zoo zijn alle ruyters en knegten vertrocken van de maert.

Op den 30^sten van hoymaend, naer den noene, als alle ruyters en voetknegten vertrocken waren, zoo als mijnheere van Ryhove hadde geheeten, is met de goetwillige van Gend uyter stadt vertrocken, en gelijk met hem veel lichte peerden van mijnheer van Assche, zynen broeder, en reed naer Isseghem. Die van die Nieuwe Religie hielden altijdt hun ure en dach in de presse, want zy op den zondag, dyssendag en donderdag continueerden, naer het luyden van 3 poysen met clocken, in S^te Nicolayskerke, die welke al geydelt was.

Op den 1^sten van oust, zoo was de trommele ommegeslegen dat elk soldaet van de voetknegten zoude komen onder zynen capiteyn, en het trompet van alle de ruyters en lichte peerden, en zy deden een revuwe en de ruyters deden bin den middelen tijd ronde lancks de muren van der stede.

Op den 2^den van oust, zoo wasser vercondigt by laste van den capiteyn dat alle soldaten, als ruyters en voetknegten, zouden moeten doen hun zelf cost, maer dat men hun zoude moeten geven servyssie, en dat alle vrouwen die niet en waren hun huysvrouwe, dat die zouden moeten vertrecken.

Op den Thundag, zoo en hielt men geene processie, maer alle zaken waren gelaten om beters wille, maer men drouch processie bin der kerke van S^te Maertens en de Protestanten maekten het bin S^te Nicolays.

[p. 65]

Op den 7^sten van oust, zoo waren de poorten gesloten, want 's nuchtens men geene poorten open en dede; want daer was een zake op handen onder de soldaten. Mijnheere van Assche trock uyt met een gedeelte peerden, en naer hem waren de poorten wederomme gesloten, en ontrent den 10 uren, zoo trock een gedeelte voetknegten uyt, en wel 70 peerden, en niemand en wiste waer zy gingen, maer zoo men die uyt liet, zoo waren wederomme de poorten naer hun gesloten, maer ontrent den 4 uren naer den noene, zoo waren 2 poorten open gedaen.

Op den 8^sten van oust, 's nuchtens, ontrent den 4 uren, zoo kwamen de soldaten en peerderuyters inne, die welke daegs te vooren uyttrocken, en hadden geweest tot Hasebroek en hadden gevangen den pastor en den capelaen, ballieu en noch 2 ander mannen, en ook zeyde men dat zy hadden willen beletten de presse van de Protestanten, aldus was het alle dagen wat nieuws.

Op den 11^sten van oust, zoo was alle het groot geschut geprouft by den artillerie-meester Hans, en waren meest al scherp geladen; want men alle de stukken die ter mart stonden voerde tot op de Catte by de Boesinkpoorte, aldaer het vier af geschoten was in de lucht; zy schoten ontrent 50 schooten zonder gryt.

Op den 13^sten van oust, zoo was het Groot Gemeene vergaert en daer was vertoocht hoe dat die heeren van der wet hadden gegeven aen de eapiteynen van de voetknegten 2000 guldens, en noch begeirden de zelve capiteynen 1000 guldens; ook mede wilden de peerde-ruyters ook betaelt wesen, bedragende 5000 guldens, aldus zoo was het Gemeene vergaert in de presentie van de 18 mannen, en daer was geresolveert

[p. 66]

dat men deze 8000 guldens fournieren zoude, op conditie dat de commissarissen zouden geven hun handteeken, dat datzelve zoude wezen in de betalinge van de cote voor die van Ypre in het opbringen van de generale betalinge van de landen, ook mede dat mijnheere Van Assche zoude beloven en ook de commissarissen dat de ruyters vertrecken zouden, zonder meer wederomme te keeren; ook mede datter een vendel voetknegten ook vertrecken zoude, aldus wasser noch geroert van het stellen van een nieuw bouffet, dat is eenen greffier, 2 pensionarissen en een clerck van den Bloê, waer over gerecommandeert waren eenige procureurs van Gend en meer andere, maer was noch uytgesteld, zoo dat op den zelven tijd de zake niet ten affecte gedaen en was noch gehandelt.

Op onzen Vrouwendag half-oust, 's nuchtens, ontrent den ses uren, zoo was het trompet omme geslegen, en alle de peerden vergaderden; want men meende dat zy wechgetrocken zouden hebben, maer het was om eene revuwe te doene; zy vergaderden in't clooster en te S^te Martens als zy hun vertoochden, en daer naer trocken zy ter mart, en het was den 12 uren al gedaen.

Op den 17^sten van oust, 't welke was op eenen zondag, zoo was 't Groot Gemeene vergaert en dat ten versouke van de 18 mannen en de commissarissen, om te kiesen eenen nieuwen greffier en eenen clerck van de Bloen en 2 pensionarissen, en daer warender eenige gecommandeert by commissarissen; maer het vermenige viel op M. Guillaume Keynaert Grypenale, den zoone van den voorschepen, clerck van den Bloe, M^r. P^r Baelde, pensonaris, en Pueteman ook pensonnaris; en daer was vermenigt dat men zoude soliciteren om eenen Hoogballieu; ook mede waren mijnheeren

[p. 67]

van der wet gecommiteert om oordere te stellen hoe dat men best zoude vinden ten minste grieve van den gemeene eene groote notable somme gereede penningen by Allegonde, secretaris van den Prince, en eenen van den raed van State begeirt, en noch meer andere zaken, die daer geraempt waren. Op den zelven dag was noch vermenigt dat alle de peerderuyters vertrecken zouden en ook mede een vendel voetknegten, en dat de andere, die daer blyven zouden, hun wijf en kinderen zouden moeten doen vertrecken, en ook dat men hun niet zoude moeten geefven den cost maer servyssie, gelijk men doet in andere steden.

Op den 18^sten dag van oust, zoo was het Groot Gemeene vergadert, en de commissarissen vertoochden voor 't groot gemeene dat de 18 Mannen zouden hebben vermeenige (stemrecht) en collegie-wijs vergaderen, en ook overbringen hunne vermeenigen als 't Groot Gemeene vergaert zoude zijn; ook mede was de begeirte van de commissarissen dat het groot gemeene zoude wille begeeren en sollisteren om eenen Hoogballieu, en ook recommanderen jonker Nicolays Uttenhove, commissaris van Gend, en naer vele disputen zoo begeirden noch de zelve commissarissen dat men zoude maken eenen Greffier om te dienen ter siege en noch eenen pensonaris in de plaetse van M^r. Nicolays Kind; naer twee vertrecken zoo was den 18 mannen geconsenteert dat zy zouden hebben vermeenige collegie-wijs, als het Groot Gemeene vergaderen zoude, met agreatie van den Hove, alzoo zy gemaekt waren, en daer was gemaekt Greffier ter siege M^r. Michiel Eynde, en pensonaris M^r. Roeland Carpentier.

Op den 20^sten van oust, zoo was dat in den nuchtenstond het trompet ommegeslegen was om de perde-ruyters te vertrecken; want zy al betaelt waren, en zy deden vele wagens

[p. 68]

arresteeren om te voeren hunne bagayse, en ontrent den 4 uren naer noene, zoo kwamen zy alle ter maert, en alzoo wel lichte peerden als ruyters, makende op de maert eene tournande. Zy zijn vortrocken ter Dixmudepoorte uyt naer Roeselare, en er waren sommige wel getouft van hun meester, want het gemeene was blyde dat zy van hun waren ontslegen.

Op den 22^sten van oust, zoo was den trommele ommegeslegen van Jaques Simoen, dat alle zyne knegten zouden komen ter maert, en de stroopade was gereed gemaekt voor de vangenisse, en de maert afgezet zijnde, zoo was eenen gebrocht by den officier, M^r. Joris, en als hy hem vastgemaekt hadde, zoo riepen alle de soldaten gratie aen de commissarissen; zy geconsenteerden, en hy was maer een weinig opgehaelt; daer naer was den anderen gegeven eene reyse een stroppade, maer zeer roupende gratie: de tweede reyse op zijnde, was gratie gegeven; daer was eenen gezet op een groot stuk artillerie, eene ure daer naer was het stuk afgeschoten daer hy op zadt, en elk vertrock dan naer huys, want het was noene.

Op den 26^sten van oust, zoo was't tot Corterijke wart, en ontrent den 9 uren niet wetende van waer het kwam, zoo was by vreemde mare in de kerke al afgesteld, en het brochte in de maert confucie by; want daer was van alle volke te mart, en op den 27^sten van oust, was't dat tot Ypre kwade maren ommeliepen, maer het vergink betere; maer men heeft in alle kerken en cloosters de beelden afgezet, niet wetende van waer het kwam, maer omdat tot Gend en tot Corterycke geschied hadde, zoo dachte men dat die van Ypre ook zoo doen moesten; maer op den 28^sten van oust, zoo was het Groot Gemeene vergaert en daer waren vele zaken gehandelt

[p. 69]

die het gemeene wel veel aengingen, want die generale middelen waren geconsenteert voor het jaer vul, en ook mede wasser begeirt van Mathias en den Prince dat het gemeene consenteeren zoude huysgeld en buendergeld voor een half jaer, alle weke te geven den hondersten penning van dien; want daer was eenen commissaris, den burchmeester van den Vrye, die met lange woorden vertoochde in de Camere voor het gemeene den grooten noot, die in het leger was, van geld, en indien hem niet eenjegelijk gewilligde om op te bringen groote menigte van penningen, zoo zal het te beduchten wezen dat het geheel leger zal moeten scheên, en is te vreesen dat Vlanderen zoude wel mogen gerooft ofte geplundert wezen; want de groote menigte van den volke dat daer byeen is en is niet geloovelyk, want daer zijn wel 18,000 peerden en wel hondert duyst voetknegten. Aldus hy zijn relas voleind hadde is dezen commissaris uyt de camere getrocken, eenen brief gevende aen mijnheeren, komende van Mathias, het zelve inhoudende dat hy vertoocht hadde, noch begeirden de Staten twee stuyvers op alle bieren en op de tonne; nog begeerde eenen Geraerd Grancaey Focker rentebriefven op de generale landen, want de Staten waren hem t'achtere twalf hondert duyst guldens; noch wasser vertoocht voor 't gemeene hoe dat de 18 Mannen hadden gemaekt 8 capiteynen en licutenanten, en die waren het gemeene vooren geleyd; aldus het gemeene vertreckende elk met zijn hoogman, zoo wasser geresolveert dat de generale middelen zouden cours hebben, ook mede ziende den grooten noot van gelde, zoo in de plaetse van het buendergeld en huysgeld, zoo was geconsenteert eenen thienden penning op den weirelyken van het jaer 1578, en op den Geestelyken den helft van hunne inkoompste van den jare 1578; ook mede dat men Geraert Grancaey zoude rente-briefven geven voor alzoo verre als 't Vlanderen aengink;

[p. 70]

ook mede 2 stuyvers op elke tonne bier. Aengaende van de 8 capiteynen zoo vielder vele disputen, want mijnheeren gezeten zijnde in hunne gemeene camere, begeirden te hebben eenige coronels; aldus zoo waren de capiteyns ontfangen met de lieutenanten, maer daer waren gemaekt twee coronels: den hoogballieu Uttenhove van Gend, commissaris geweest van die van Gend, den welken was eedt gaen doen tot Rijssele, en ook mijnheere van Winterhove Serf; uyt dien dat daechs te vooren in alle kerken, de stede duere, groote beroerte op gekomen was, en datter maren liepen dat men de geestelyke wechjagen zoude, en datter geenen dienst meer gedaen zoude wezen; zoo als het Groot Gemeene vergaert was zoo hebben al de princepaelste van der stede een vertooch gedaen aen mijnheeren van der wet en aen de 18 Mannen, vragende hun wat hunne meeninge was, dat de Catholyke Religie zoude moeten cesseeren en van waer het kwam dat men in alle kerken zulks gedaen hadde; waer op mijnheeren en de 18 Mannen hun antwoorden dat zy geen bevel en hadden, maer naer dien dat het gedaen was uyt vreese van de soldaten, niet kwalijk en was; maer aengaende de religie zoo en verstonden zy niet dat den dienst cesseeren zoude, maer dat eenjegelijk zoude zynen dienst doen, zonder vreese; zoo was 't op den 29^sten van oust, metten trommele omme geslegen, en ook ter Halle uytgeroepen dat hem eenjegelyk zoude wachten op lijfstraf alle geestelyke in ruste te laten, zonder hun eenig ongelijk te doene.

Op den 31^sten van oust, zoo was't dat de poorterye wederomme begonste de wachte te doene, en daer waren 8 capiteynen en 8 lieutenanten, en loetten wie dat er eerst opgaen zoude, en het viel op Carles Velle; zoo heeft hy d'eerste wachte opgeleet met zijn volk, en daegs daer naer wederomme, en alzoo met de zonne andere capiteyns volchden, en

[p. 71]

men heeft alomme binder stede wederomme dienst gedaen in alle kerken, d'oude coustumen onderhoudende.

Op den 1^sten van september, zoo warender veele knegten aengeschreven die Simoen Uttenhove gedient hadden en M^r. Van Ryhove, en men zont ze alomme op de dorpen, gelijk tot Kemmele, en op andere plaetsen, en niemand en wiste de intentie van dien; en op den 4 van september, zoo warender een deel van deze voornoemde soldaten tot Poperinghe, en hebben met eenige kwaedwillige gegaen in de kerke van St. Bertin, en hebben't al in stukken gesmeten, en ook andere in andere plaetsen van de zelve doene; want die van Gend bin hun stede en wilden niet consenteeren eenige geestelyke, en ook mede ontrent hun stadt, aldus begonst het ook ontrent Ypre dat hetzelve zoude volgen; want men hoorde anders niet bin der stede dan van bet wechjagen van de geestelyke; nochtans op den 4 september, was van den Hove gezonden dat men processie zoude dragen, 'twelke men dede elk in zyne prochie op den 7 van september.

Op den 8^sten van september, zoo was Onzen Vrouwendag, en op den noene, zoo wasser uytgeroepen by laste van den voocht en schepenen, metgaders de 18 Mannen, dat elk wie hy ware de welke bevel gegeven hadde boomen en hagen te vellen, en noch niet gedaen, dat de zelve hun zouden vougen om het zelve te doene bin den derden dag; opdien zy hetzelve niet en volbrochten, zoude gedaen wezen ten hunne coste; ook mede alle houtmakers, die geen werck en hadden, dat die hun zoude vinden op de Halle ten 4 dag naer de uytroepinge, men zoude hun te werke stellen, en goede dachuren geven.

Op den 9^sten van september, ontrent den noenezoo was den trommele omgeslegen dat het vendel van Costere zoude geld

[p. 72]

ontfangen, en alzoo haest als zy leeninge gehadt hadden, zoo moesten zy vertrecken, en waren van de wachte; maer daer kwam een ander vendel op, en vertrock te Tourhoutpoorte uyt, en men wiste niet waer dat zy trocken, maer zy namen den wech op naer Noenebusch, en trocken naer Meenen, alzoo men achter naer hoorde, en men zeyde dat men Rijssele van alle zyden benauwen zoude, maer gingen tot Meesen liggen; de bende van Costere was ontrent Steghers en ontrent Seclyn boven Rijssele; wel 15 vendels Walen, men zeyde, waren ter ander zyde; zy kwamen uyt 't leger en waren gecasseert.

Op den 14^sten van september, 't welke was op Heylig Cruysendag, zoo waren mijnheeren vergadert, en ook mede de 18 Mannen, en ontrent den 9 uren, zoo waren alle de poorten gesloten, en daer waren eenige maren gekomen datter waren sommige voetknegten, die in 't legere waren gecasseert, en waren sterck, zoo men zeyde, by de 17 vendels; ook waren allomme knegten, tot Belle, Meesene, Waestene, Poperinge, alle van de companie van mijnheere van Ryhove, ook waren daer ontrent de peerden van mijnheer Van Assche; nu het gemeene ook niet wetende waeromme dat men alle de poorten gesloten hielt, en mijnheeren den geheelen dag vergaert zijnde, en daer was zeer veel volk van buyten, die gekomen waren ter presse, die welke uyt de stadt niet en mochten, en buyten alle poorten, zoo wasser veel volk om ook in te zyne, maer de poorten waren alle opengedaen als de clocke was op het verlaten, en het volk dat buyten was ingelaten.

De commissarissen met de 18 Mannen begeirden ook bin dat zy vergaert waren, dat de 4 oordene, als Fremineurs, Prekaers, S^te. Jan Broêrs, en de Augustynen, zouden vertrecken uytter stede, om te schuwen meerder kwaed; want de soldaten vermaekten hun alle geestelyke uytte stede te jagen,

[p. 73]

aldus mijnheeren van der Wet met de zake te werk zijnde, en ook zeer wegende; nochtans uyt vreese van meerder kwaed hebben moeten accoordeeren hun alzoo vele als in hunne macht was, en alzoo vele als het recht toeliet; aldus zoo was hun gelast venduwe te houdene en alle hun goed te verkoopene bin den derden dag, of indien zy dat niet en deden het zoude buyten wezen; aldus alle biddende oordene zeer ontsteld zijnde zoo moesten zy genieten en te vrede wezen; 's daegs daer naer, op den 15 van september, in den nuchtenstond, zoo waren de soldaten de Framineuren zeer overlastende, en liepen in de kerke en hebben eenige beilden gebrocken, en iemand heeft gaen klagen, zoo liepen daerewaert met hun geweirre wel 50 soldaten; het scheen zy zouden het clooster nedergesteld hebben, en ook gepillieert; maer den lieutenant en den hoogballiu hebben 't belet, en weder doen keeren dat eenige zouden mogen genomen hebben; achter noene hebben zy venduwe gehadt en verkoopinge gedaen, en de soldaten hadden den nacht te vooren eenige beilden gebroken voor de kerkdeure, en daechs te vooren Onze Vrouwebeilden voor de vaute, en ook voor het gasthuys, en de hoofden op de galge gesteld voor het Bezant, en een gehangen aen het pellerijn in een ringel gebonden met linten.

Op den 16^sten van september, zoo wasser veel volk nederkomende van Gend, van Coorterycke, Meenen, Brugge en van vele plaetsen, alle naer Belle trekkende jegens de Walen, die daer tot Steghers en alle omme ontrent waren, en ontrent den vijf uren zoo kwamen twee vendels poorters van Gend, en waren voor de Meesepoorte, en daer was raed gehouden wat men met deze vendels maken zoude, en ontrent den 8 uren zoo slouch men den trommel van beyde de zyden binnen der stede. Jaques Simoen en van Capelle

[p. 74]

en alle de capiteynen van der stede vergaderden uyt elke companie een gedeelte poorters, en stelden alle straten af, omdies wille datter geen desoorders wezen zouden in het vertrecken van de soldaten en ook in het inkomen van de Gentenaers, en elk stelde een lanterne uyt met eene keirse en alle de vierpannen waren gedaen branden; het vendel van Jaques Simoen vertrock vooren en daer naer zoo kwam dat van Capelle en liepen zonder oordere, komende in de buytenstrate riepen: ‘Geld!’ Zy meenden wederomme te keerene naer de mart, maer ziende de straten al wel afgezet, namen zy hun vertrek ter poorten uytte naer Belle, en d'ander kwamen langs de Meesepoort in, men gaf billetten en elk trock in zijn logement.

Op den 17^sten van september, zoo hebben de poorters van Gend de eerste wachte gedaen; zy kwamen met hun vendele op, ontrent den 9 uren, en hebben alzoo de wachte gedaen mette poorterie van der stede, en achter den noene zoo hebben alle de capiteynen van der stede, al 8 uren, volk ontboeden, om dies wille, zoo zy zeyden, den capiteyn van der stede, dat die van Gend, Brugge, Corteryck, Meenen, en meer andere plaetsen hun toochden goetwilligheit om alle vyanden te wederstane, zoo zou 't ook wel redene wesen dat die van Ypre hun ook zouden vougen om hun goetwilligheid te toogen, datter ook uyt elke companie trecken zoude 25 mannen, 't zy jongers ofte andere; aldus die hun daer toe deden aenschryven waren verbonden t' allen tyde hun gereet te vinden. Noch zoo was den hoogballiu Utenhove ook knegten aenschryvende tot 200, en op den 18 van september, zoo dede mijnheer van Wintershove den trommel ommeslaen om knegten aen te nemen; want men zeyde dat hy gekozen was gouverneur van Belle en der Casselerie, en den hoogballiu heeft knegten gemonstert in het clooster, en in

[p. 75]

den nuchtenstond uytgetrocken; eenige zeyden naer Vuerne, want daer warender eenige van de soldaten en den serjantmajoor, die meenden den wech gemackt te hebbene: het faillieerde hun.

Op den 20^sten van september, zoo zouden uytgetrocken hebben de goetwillige van de poorterie, maer daer waren vele die geen roers en hadden, aldus zy en volgden niet met het vertrecken; maer in den middernacht, zoo hebben de poorterie en eenige van Gend gegaen en de slueters geeregen van de kerke S. Maertens, en zijnder ingegaen, en hebben't al in stukken gebrocken, zoo datter niet veel geheel gebleven en is; maer in den nuchtenstond zoo liepender eenige, en zijn door een glasen venster ingebroken in S^te Jacopskerke, het zelve ook zulks doende, en ook in S^te Pieterskerke, en ontrent den 8 uren zijn zy geloepen in S^te Cathelyne gasthuys, en hebben't al gebrocken, ja zelve tresorie, coutsen, garderopen en alle catheel, en al meest wech gedragen en ook mede in S^te Jans gasthuys het zelve doende, en mijnheer den Voocht hadde zijn beste gedaen, maer ten mochte niet helpen, en het was op eenen zaterdag en S^te Mathiasdag.

Op den 21^sten van september, zoo hebben de knechten van den hoogballiu met mijnheer van Winterhove, en eenige Gentenaers de stede van Vuerne geeregen by apoyntement; want die van Veurne hun niet inlatende, maer hadden eenige gevangen die hun de stede zouden gelevert hebben, en zoo hebben deze soldaten het clooster dat buyten staet ingekregen, vangende alle de religieusen en verdreegende die van Vuerne; alzoo zijnder immers ingerocht dat zy niet pillieeren en zouden, en wilden geene Gentenaers in hebben, de welke kwamen wederomme tot Yper en kwamen tot Loo duere, en hebben het cloostere van den prelact gepilliert, en

[p. 76]

alles gesmeten in stukken, bringende veel goed naer de stede. Aldus hadden die van Gend meest alle de kerken gebrocken ontrent der stede, bringende uyt sommige kerken de clocken; het scheen dat die heeren van Gend, mits vele assistencie binder stede van Ypre, niet meer en begeirden dat men eenigen dienst doen zoude, zy hebben ook Cassele ingenomen, 't welke capiteyn Costere dede met zyne knegten, en hebben ook de Walen die lagen ontrent Stegers verdreven, en myne vrauwe van Glasen gevangen; aldus was 't overal groote beroerte aen allen zyden en kanten.

Op den 18^sten van september, 't welke was op S^te Mathiesavond, zoo kwamen twee vendels knegten, capiteyn Simoen en capiteyn Cappelle, en waren in den nuchtenstond voor de Meesenpoort, en daer waren twee vendelen Gentenaers in de stede, en waren bereyd, zoo 't scheen, om te vertrecken; maer alzoo haest als de soldaten bin der stede waren, zoo en wilden zy niet vertrecken; maer wilden de papen ofte priesters uytter stede hebben; hoewel de wagens gereet waren om te voeren hunne bagayse vertrocken zy bin dien zondag niet; maer bleven alle 4 de vendelen uytter stede, en in den nacht en 's anderendags hebben zy in alle cloosters, datter noch op andere tyden gebleven was, geheel geruwinneert, alzoo dat noyt mensch gelooft en zoude hebben, en hebben ook de kerke van S^te Maertens zeer geschent en oock vendisie gehouden, en hebben gegeven zaken om 11 ofte 12 guldens, die gekost hadden 150 pond, en als zy alle deze zaken vooren gesteld hadden, zoo zijn zy op den 29^sten, 't welke was op S^te Michieldag, vertrocken naer Gend; maer in het uyttrecken hebben zy eenen die sentinelle stond by het geschut voor het gasthuys, geschoten het been af met eenen streck loot, alzoo dat hy gestorfven is 's anderendaegs, en d'andere soldaten hebben daer naer de wachte gedaen.

[p. 77]

Op S^te Bavesdag, 't welke was op den eersten van october, in den nuchtenstond, zoo hebben de Walen, die daer ontrent Stegers lagen versterckt zijnde noch van eenige, gekomen door Wervicke naer Meenen, ook mede tot Waestene, en ontrent den 4 uren in den nuchtenstond zoo was de sentinelle wech en de bariere open, en hebben alzoo Meenen ingenomen, roupende: ‘Slaet dood!’ en hebben ook eenige dood geslegen. De maere tot Ypre komende ontrent den 9 uren, heeft groote beroerte gemaekt onder het volk bin der stede, die heeren en de 18 mannen en de capiteynen gesprocken hebbende met elk andere om oordere te stellene bin der stede; want men zeyde dat zy waren 15 vendels, zoo wasser ontrent den noene geroupen dat alle pachters hun coorn, 't sy in schooven ofte in granen, zouden bin der stede bringen, en oock alle huysen die stonden bin de 2000 voeten, zouden moeten afgebrocken wezen, bin den dage, op te wezen verbrand; ontrent den 2 uren achter den noene zoo was het vier in het clooster van den Augustynen gesteken by den serjant-majoor, en ontrent den 4 uren, zoo was ook het vier gesteken in S^te Clara, 't welke een alzoo schoon clooster was alser in het land stond.

Op den 3^den van october, zoo vergaderde tot Wervicke 5 ofte 6 vendels knegten, en bleefven daer liggene, en de peerden van Mijnheer van Assche kwamen t' Yper doore, om te treckene naer Wervicke, en men hielt hier zeer stercke wachte, want zy verdickten, en daer gingen maer 2 poorten open.

Op den 4^den van october, zoo wasset in den nuchtenstond, zoo hoorde men alle omme de clocken cloppen in alle prochien ontrent Wervycke, en ook mede 's avondts te

[p. 78]

vooren hadden de clocken ook geclopt alle omme, en ontrent den 5 uren zoo wasser gezien eenig vier en met den dage zoo begonste veel volk te komene naer de stadt; want de Walen hadden Wervicke ingenomen, en besprongen alle 6 de vendels, en daer bleefven van beyde zyden veele dood, wel 60 ofte 70 dood, en hier warender van der stede eenige; en aldus kwamen vele soldaten geloepen naer de stede, sommige zonder gewerre, sommige met gewerre, aldus wasser groote beroerte overal, en men sloot de poorten toe om datter zoo vele volk was, en men stelde de artillerie ten muere en ter poorten, en alle soldaten die gevlucht waren, moesten gaen onder hun vendel, en ontrent den 4 uren zoo waren gebrocht 2 capiteynen zeer gewont, en waren in de stede gelaten en de soldaten buyten. Op dezen zaterdag was tot Gent gehangen, M^r. Jacop Hessele.

Op den 5^den van october, zoo was't zondag, en in den nuchtenstond trocken vele lieden naer Wervicke, en komende by de stede zoo hoorden zy luyden eenige clocken, en het waren de Walen die wederomme bin der stede waren en deden daer, zeyde men, misse doen; men slouch t'Ypre den trommele om dat alle gevluchte soldaten zouden vergaderen, en trocken uytter stede. Het liep in het woord dat de Walen meeninge waren de stede van Dixmude in te krygen, en daer trocken eenige gedeputeerde uyt Ypre om hun te adverteerene van zulks, en men zondt naer Dixmude 60 soldaten om de stede te bewaren, en het stond al in de wapenen dat stock dragen mochte, en het was belet; aldus hebben de Walen alleomme vele zaken voortgesteld; maendag, dyssendag, woensdag was men ten hove om dat Casemier zoude eenig volk zenden, 't zy te peerde ofte te voet. Op den 10^sten van deze maend, zoo waren vele landswerren vergadert met

[p. 79]

twee vendelen knegten, en de Walen zijn uyt Meenene gekomen met geweld, en hebben de landtlieden bevochten, en daer zijnder vele verslegen, en ook mede vele Walen; dit gebuerde ontrent eene prochie, genaempt Lauwe, en het maekte eene groote beroerte overal.

Op den 11^sten van october, door dien dat de Walen eensdeel gesommeert hadden de stede van Ypre, zoo was het vier in den meesten deel van de fourbourgen gesteken en verbrand, en men hielt sterke wachte, want de 4 mannen deden de waehte van der stede; maer Casemier, den palsgrave, kwam zelve in persoone met 1400 peerden en 1000 voetknegten, en de Walen hebben op den 13^sten van october, alle huysen afgebrand buyten Meenen, daer zoo menig duysent schoof coorn in was, en hebben hun sterck gemaekt jegens de kompste van Casimiers volk; want Casimier was tot Gend, zoo 't wel noodelijk was, en tot Corterycke waren gekomen wel 1400 peerden. Op den 14^sten van october, zoo kwamen de Walen tot Beselaer en haelden daer coyen en schapen, en namen ook eenige pachters gevangen, en kwamen ook tot Zonnebeke en tot Gelluvelt; aldus wasser alomme ontrent Ypre grooten noot. Op dezen zelven dach voornoemt zoo passeerden eenige knechten wel 300 ofte bet, zy kwamen van Thielt, en gingen liggen tot Waestene, want men vreesde dat de Walen daer ook zouden komen.

Op den 15^sten van october, zoo gingen dry poorten open, de Torrepoorte, Elverdinckpoorte en Meesepoorte, en de Walen hadden in den nacht gehaelt den prochiepape van Beselaer om dat hy preekte naer de Nieuwe Religie, en ook mede de peerden van mijnheere van Beselaer, en het volk kwam altijdts continueerelijk gevlucht; aldus ontrent den noene, door dien dat de landtslieden niet en obedieerden van

[p. 80]

het coorn in de stede te hringen, zoo hebbender eenige capiteynen van der poorterie de landtslieden bevolen hun coorn, havere en al hunne vruchten in de stede te bringen; indien zy dat niet en deden, zouden de soldaten van der stede met geweld de zelve koomen halen, en daer zijn ook op een ander kwaertier van der stede eenige soldaten uyt getrocken met eenen serjant, ontrent 12 met hem, en hebben wel 6 ofte 8 voeren vruchten ingebrocht; en dit was ook met 3 trommelen omme geslegen, by laste van de Heeren van der wet, en by laste van de 18 Mannen en capiteynen, dat op lijfstraffe alle soldaten die niet opgeschreven en waren zouden moeten vertrecken, bin 4 uren; aldus was't alle dage wat wonderlijks.

Op den 16^sten van october, zoo hebben de Walen, die tot Meenen waren, gekomen in den nuchtenstond, en hebben die van Waestene besprongen; daer waren in Waestene vele soldaten van onze zyde, en hebben door eenige huysen bin Waestene gerocht, en hebben Waestene ingenoemen, en vele volk vermoort; de soldaten, die in Waestene lagen, ziende dat zy niet en konsten houden, zijn gevlucht op het casteel, aldaer zy het gehouden hebben, en ook eenige inwoonderen van Waesten met hun; aldus kwam de maere t'Ypre ontrent den 8 uren, in den nuchtenstond. De gecooren knegten van Thielt, zijnde met de soldaten die by Waesten gelegen hadden, hebben zeer frayelijk hun geweird; maer zijn van de Walen zeer beschadigt geweest; alzoo dat er vele dood bleefven; nu meester wezende van Waestene deze Walen hebben getrocken naer het casteel; maer moesten daer zelve wijcken, en hebbender veel volk gelaten in eene dreve met boomen; ziende dat zy daer geen proffijt en deden hebben Waesten in vier gesteken, en hebben't zoo gebrand, datter niet veel en is blyven staen; aldus kwam het volk van Meesene, Nieuwkerke, Belle, Kemmele meest alle in de ste-

[p. 81]

den met hun goed en kinderen, 't welk druek was om te ziene.

Op het casteel van Voormezele zoo lach een gedeelte poorters van Ypre, horende van Waestene en niet wel geprovancioneert en ook niet hebbende amonicie, alzoo 't wel betaemde, hebben eenige van hun komen vertoogen aen den hoogballiu, en de 18 Mannen. Zoo was hun gelast dat zy het verlaten, en het vier daer in steken zouden, 't welke alzoo geschiede; want metten avond is het vier daer ingesteken en het casteel verbrand. De Walen ziende dat tot Waesten al in viere stond hebben't verlaten, en hebben met hun genoemen 2 stukken artilerie, die die van Ypre gezonden hadden tot assistentie van die van Waestene, en zijn getrocken over de maert van Commene naer Wervieke. Die van het casteel van Waestene vreesende die Walen, hebben't verlaten, en zijn naer Ypre gekomen; aldus hielt men sterke wachte tot Ypre, want de 4 mannen moesten waken. Den palsgrave Casemier was tot Cortrijck, maer dede geheel weinig tot de Walen: hy verbeyde zyne voetknegten; aldus stond het land in roere.

Op den 18^sten, zoo hebben de soldaten genomen vele ossen, die de Noortmanders ingebrocht hadden, zy hebben die gehaelt in Vuerenambacht, en behoorden toe die Pypes van Armentiers; want men hadde kwaed gevoelen van alle de Walen.

Op den 22^sten van october, zoo hebben die van der stede by laste van de capiteynen gecocht jegens de cooplieden, die de Noordmanders, de zelve die noch binder stede waren, toebehoorden, en cochte 50 ossen, en men dede die slaen voor provysie van der stadt; aldus lagen de Walen noch tot Meenen en Casemier lach tot Cortryck met zijn volk, en daer en gink niet voor van eenige beteringe; het liep ook in

[p. 82]

het woort dat t'Ypre koomen zouden Schotten, voetvolk en peerdevolk, en alle prochien monsterden en moeste uyt den vyfsten; ook mede hebben de Walen die van Waestene en Roeselare gebrandschat, en moesten geven 50 ponden groote de weke, en moesten de penningen beschikken tot Meenen, en die van Waestene, Roeselare hebben 't gedaen by advise van Mijnheere van Ryhove en de commissarissen.

Op den 24^sten van october, in der nacht zoo zijn de Walen gekoomen tot by de poorte voor Ypre, een gedeelte peerden, en hebben 3 schueten geschooten op der stede, en zijn wederomme vertrocken naer Wervycke, en hebben 3 soldaten medegeleet die sliepen te Seleke Muelene.

Op den 25^sten van october, zoo hebben die capiteynen ordonnantie gehadt op te neemen, elk 100 mannen goetwillige, en zouden winnen 4 ℒ de maend, voor andere zouden die moeten betalen; voort zoo hebben eenige capiteynen gegaen in ander liedens huysen metten Serjant Major, en gehaelt het gewerre, waerdoor kwam groot rumoer onder het volk; want zy zeiden dat het was by laste van der wet, welke zoo niet en was, aldus zijnder vele poorters, hun gewerre gewert zijnde, principalijk roers, gegaen 's anderdaegs in de Camere by voocht en schepenen, en daer was geordonneert dat men eenjegelijk zoude wederomme geven zijn gewerre.

Op den laesten dag van october zoo kwam een groot gedeelte Francoysen omtrent Cortrijck en tot voor de stad, aldaer zy waren voor 4 poorten en waren assistenten van de Walen; aldus stond het noch kwalijk, want daer waren vergadert tot Gend vele van de Staten en hadden gerne gezien dat overal zou hebben geweest, eene generale liberteit; maer sommige steden en wilden dat niet hebben, aldus stond er noch een groote tribulatie overal.

[p. 83]

Op Alle Heyligendag en heeft men voor de catholyke geen dienst gedaen, maer moesten nemen hunne pacientie; maer op Alderzielen 't welke was op een zondag, zoo luyde men in de kerke van St.-Maertens, maer het was om te predicken, Caerles Rykewaert; en de kerke was zoo geschonden dat men er niet vele in zouden vinden geheel, maer den oorghele stond noch ongeschonden.

Op den 2^den dach van november, zoo was 't Allerzielendag, zoo kwamer met den avond eene beroerte, want alle de goetwillige hadden de wachte, twee capiteynen Carle Velle en Jan Petit, en deze goetwilligen hadden de capiteynen opgenomen van de poorterie en zouden winnen een croone ter maend, en andere poorters die niet en wachten, zouden geven elc naer dat hy gesteld zoude zijn. Nu op Alderzielendag als de wachte afkwam, en d'ander aen, zoo haddender eenige gevangen geexamineert geweest, en moesten eenige zaken gekent hebben, zoo waren alle capiteynen vermaent, alzoo wel poorters als soldaten, en elc moeste hem vinden onder zynen capiteyn, en een jegelyk moeste uytsteken een lanterne met eene brandende kerse daer in, op de boete van 10 p. gr., en wederomme vernieuwen als het licht uit was; aldus zoo waren alle de 8 capiteynen van de poorters, en ook mede de soldaten en de companie van den hoogballiu in roere den geheelen nacht, en alle de vierpannen waren gedaen branden alle de stede duere, en men bestelde alle de straten met sinternellen, en het woord veranderde den zelven nacht; want men vreesde dat er eenige kwade menschen zouden het vier in der stede steken, en de Walen, zoo men zeyde, en waren niet verre, maer het vergink redelijk, maer daer was eenen gevangen bin der nacht en men zochte zeere.

[p. 84]

Op den 3^den van november, zoo was wederomme bevolen lanterns uittesteken, op de verbuerte van 6 ponden gr.; en te vernieuwen, alzoo dat men den nacht te vooren gedaen hadde, want daer was wederomme groote vreese, want de Walen waren zeer sterk ontrent Waestene; aldus vreesde men wederomme een allaerme, gelijk den nacht te vooren, maer daer en wachte maer twee capiteynen en 2 vendels soldaten.

Op den 4^den van november, zoo kwamen tot Meesene zeer veele Francoysen, maer het was arm volk, en hadden ook eenige peerden, en op den zelven nacht moeste men wederomme lanternen uitsteken, op de boete van 10 p. gr. met het licht te vernieuwen eer het uytgink.

Op den 4^den van november, zoo kwamer op den noene een allaerme, want de Walen met de Francoysen kwamen voor de poorte, en waren peerde-ruyters; zy vertoochden hun omtrent de Meesepoorte, en daer was ook een gedeelte omtrent de Antwerppoorte en daer werd naer hun geschoten met vier stukken artillerie, en het volk was al zeere beroert; want alle de trommelen slougen allaerme, en alle de soldaten kwamen ter maert, en stonden daer in slach-ordere wel 2 uren; en omtrent den 4 uren zoo vergink het noch redelijk, maer het volk was zeer beroert overal, want Case-miers volk lach tot Cortryck, en en deder niet toe maer liet hun gewerden.

Op den 6^en van november, zoo was donderdag, zoo in den morgenstond, zoo wiert men geware dat de Francoysen lagen stedevast omtrent de Muelene op de Meesestraet en ook omtrent de Peerde-maert, want zy hadden in den nacht

[p. 85]

diversche scheuten geschoten, en vertoochden hun in diversche plaetsen ontrent Sente Jan, op de peerde-maert; ook mede zoo hebben zy in den nacht ofte nuchtenstond alle de overdragten en sluysen gebroken ende Ypre zonder water gesteld; aldus zoo wasser groote beroerte binnen der stede, en men geboet dat men by een vergaderden zoude alle metsers en temmerlieden om hun te werke te stellene, daer het noot zoude wezen, en men dede de Boesink-poorte open en daer trocken een gedeelte poorters en soldaten uyt, en staken in brand noch eenige huysen, die by gratie ofte by aventure bleven stane; aldus zoo liepen de soldaten met blooten zweirde en daer kwam een gedeelte Francoysen, en hadden jegens elk andere scarmutsie, daer bleven eenige dood van de Walen, en de Walen schoten bin den dage dry ofte 4 soldaten, die zeer gekwest waren; maer daer en bleven geene ter stede dood. Op den noene was wederomme een gebodt gedaen, dat alle die peerden en wagens hadden, zouden moeten comen en vinden hun te Brielen om te halene steen dat de stede hinderlijk zoude wezen, en men vrochte overal zeere om te fortificeerene de stede, daer het noet was, en men schoot diversche scheuten met groot geschut naer hun, bin den daghe.

Op den 7^sten van november, in den nuchtenstond hebben de Walen de reveillie geslegen van den zes uren, en lagen by den Bilck van de sterfhuysekens op de Dixmudestrate, en daer en gink maer een wincket open op de geheele stede, dat was de Boesinck-poorte, en dat was om de werklieden van der stede uyt te gane, die alle de muren van de gebrande huyzen ommesmyten zouden, en daer ging een deel soldaten uyt van der stede, en hield scheutgeverten jegen elkanderen op den Bilck by het eerste Overdrag, en het was bevolen by de 18 mannen dat alle die bin der stede woenden van mans-

[p. 86]

persoonen, en die niet opgeschreven en waren als goetwillig, zouden moeten werken. Aldus vrochte groote menigte van menschen aen de forteressen op alle zyden, en de Francoysen zonden eenen tamborijn met eenen brief aen den hoogballiu, en ontrent den avondt, zoo was alomme in de huysen het vier gesteken, die het daechs te voren gebleven waren, buyten de Tempelpoorte, en buyten de Boesinckpoorte, den kalkoven en de zoutkeete; alzoo is dezen dag gepasseert met sterke wachte te houdene, en 's avondts gingen op de poorterie by laste van de 18 mannen, gewillige en andere, en 2 vendels soldaten, en metten avond zoo vertrocken de Walen van buyten de Boesinckpoorte, en gingen liggen ontrent de 3 muelens.

Op den 8^sten van november, zoo hebben de Walen de reveillie geslegen ontrent den 6 uren, en het trompet slouch ook mede, en ontrent den 9 uren zoo vertrokken zy van den Hoogen Zieken, en namen hun wech naer Vlamertinge en trocken voort met hun peerden, en alle die de wachte gehadt hadden, en niet en waren op de rolle, moesten wederomme gaen waken, en ontrent den noene was open gedaen de Boesinckpoorte en de Tourhoutpoorte; aldus zoo liepender eenige poorters beziende of de soldaten van de Walen wech waren, maer men wilde geene soldaten van bin der stede uytlaten; en de poorters liepen naer den Hoogen Zieken, aldaer zy niemand t' huys en vonden, maer zy vonden daer vele schapen geslegen, en ook verkens, en ook potten met veele gecokte spyzen, als coolen, rapen, vleesch te viere, brood en ander victuaillie, 't welke zy met hun brochten en liepen alomme tot groot achterdeel van de aldaer woonende persoonen; want alle dat de Walen niet met gedragen en hadden of dat de lieden niet gevlucht en hadden, brochten zy mede; aldus ontrent den 2 uren naer noene, zoo liet men

[p. 87]

de soldaten uyt, en zy vonden midts zoekende alomme zeere hier en daer, noch eenige Francoysen, en brachten eenige gevangene en ook eenige peerden, en ontrent den 2 uren zoo trocken de goetwillige uyt van der stede om coorn, en brochten 3 ofte 4 wagens mede; aldus vergink dezen dag, en men zeyde dat de Walen waren getrocken naer Reghenegels.

Ook op den noene was uytgeroepen dat niemand hem zoude vervoorderen te backen eenig witte brood, taerten, wavels, maer zoude backen goede huysbackten brood, en dat by provisie tot ander stond; ook mede was geroupen dat een jegelijk zoude moeten dragen een rapiere, van XVIII jaer tot LX, op de boete van 4 p. gr. ten proffyte van eenjegelijk, die dat executeren zoude, want elk zoude wezen calengierder van dit.

Op den 9^sten van november, zoo was't laet eer de poorten open gingen, en daer waren met het opendoen van de poorten in gebrocht 4 ofte 5 Francoysen, en ontrent 8 ure, zoo wasser gepubliceert dat men weirren zoude alle boomen en sommige huysen, die noch stonden bin de 2000 voeten op geabandonneert te zyne; noch wasser uitgeroepen alle de geene die welke wilden halen steen, brieken ofte ander matrialen van de kerke van S^te Jans, dat die dat halen zouden voor de vrecht. Op den noene ofte daer ontrent, zoo wasser ter Tourhoutpoorte ingebracht 2 Francoysen, hunne jonghers, by den Serjant Majoor; den eenen was versmoort in de vesten en den anderen was buyten de poorte doorsteken by laste van den Serjant Majoor, en daer waren noch ingebrocht vivandiers van de Francoysen. Op den zelven dag zoo was Mijnheer van Zillebeke 's avonds gevangen, en men zeyde dat hy hadde met de Walen complot gemaekt, en den Serjant Majoor smeet hem op de strate, en slouch hem zeere, een onzerelyk edelman van 70 jaer; en bin 3 ofte

[p. 88]

4 dagen daer naer zoo was hy uytgelaten, want hy onschuldig was van al dat hem opgeleyd was; in den nacht zoo kwamen 4 vendels voetknegten, en 50 peerden; aldus zoo was de stadt voorzien van 8 vendels voetknegten en 50 peerden jegens alle vyanden.

Op den 19^sten van November, op S^te Maertensavondt, zoo heeft men de 4 vendels geforriert, en men zeyde voorwaer dat de Francoisen waren versterkt en lagen tot Witschate en ontrent Meesene, en s'avonds soo gingen 2 vendels ter wacht van de nieuwe knechten, die ingekomen waren; bin dry dagen daer naer zoo vertrocken wederomme de 50 peerden en het waren de lichte peerden van Mijnheer van Assche.

Op den 11^sten van november, zoo was St.-Martensdag, en het was werckdag, want niemand en was bedwongen mesdag te houdene, maer eenjegelijk vrochte, want men geen mesdagen meer en vierde. Op dezen dag kwamen de Francoysen tot Cassele, en hadden op den zondag te vooren tot Steenvoorde gezijn, en slougen met het innemen wel 7 hondert te acht hondert menschen dood, 't welke noyt gezien en is, dat zulk vreed volc niet verclaert en was vyandt 's landts; zy liepen geheel West-Vlaenderen af, vangende en dood slaende vele menschen, en sommige plaetsen waren bedwongen complot te maken, want niemand en dede hun ontzet.

Op den 13^sten van november, zoo kwamer nog altijds eenige menschen gevlucht in de stede, want geheel Poperingen was zeere bezorgt, want zy waren gesommeert by de Francoyzen en men sprack van apointemente, aldus zoo kregen de Walen zoo veele schadts, dat ongelovelyk was, en men vreesde

[p. 89]

zeere van Lamoote, want hy veel volk by hem vergaerde, voetknechten en ook peerden.

Op den 14^sten van november, zoo was naer den noene die geheele stadt geslooten, want men zeyde dat er eenige peerden voor de stad geweest hadden, en elk zeyde zyn gevoelen; ook waerender eenige van de notable van der stede die hun goed vluchtten, en op den zelven zoo waren de poorten open gedaen met het verlaten van de clocke, een corten tyd, om de wagenen die buyten stonden in te koomen, en 't volk die binnen was uyt te gane, en in den nacht omtrent den 9 uren zoo vertrocken 3 vendels voetknechten naer Duynkerke, en men zeyde dat Lamoote hadde beschreven die van Duynkerke, Nieupoort en Oostende of zy hun wilden houden metten koning en met de Pacificatie van Gend.

Op den 16^sten van november zoo was het zondag, en daer was uitgeroepinge by laste van den hoogballieu, voocht, schepen en notable der stede van Ypre, dat alle vreemde die gevlucht waren binnen der stede en niet geprovanceert en waren principalyk van coorn om te levene met hun huysgezin 3 maenden ofte meer, die zoo niet voorzien en waren zouden moeten vertrecken, en indien zy niet en obedierden zouden zy uyt der stadt geleyd worden en geacht als rebellen; voort wasser geroupen dat eenjegelyk zoude moeten weiren alle hagen, glouten en ander zaken die stonden binder palen van 28 voeten van de mueren van der stede; indien zy niet en volgden het uytgeroupen van de heeren zouden geweert wezen t'hunnen coste.

Op den 17^sten van november ontrent den 6 uren zoo zyn ingekoomen met hun capiteyn het vendel van Costere en had gelegen tot Steghers op het Casteel van Mevrouwe van Glason; want de Francoysen van ontrent Cassele met

[p. 90]

groote menigte kwamen naer Stegers, aldus zoo vreesden de soldaten en verlieten het casteel, en kwamen t'Ypre, en men begonste t'Ypre zeere te vreesene, want de Francoysen hun vermeten dat zy Ypre hebben zouden, ofte het zoude hun gebreken in hunne macht. Op den noene zoo wasser uytgeroepen dat het 8^e deel van der stede zoude wereken of doen wereken aen de fortificatie t'hunnen coste.

Op den 18^sten van november, zoo was den trommele omme geslegen dat al de soldaten ter maert koomen zouden, ontrent den 6 uren in den nuchtenstond, en het was maertdag, en zoo gingen alle soldaten ter maert, elk onder zynen capiteyn, en ontrent den 7 uren, zoo waren ook vermaend alle 8 de capiteynen van de Poorterie, dat zy moesten doen vergaderen hun lieder volk, elk onder zijn capiteyn; aldus zoo vergaerden alle de Poorterie voor de capiteyns duere, en alle poorten bleefven gesloten, en men stelde alle de straten af, met poorterie en de soldaten stonden in slachoordere ter maert tot de 6 vendels toe, en men slouch metten trommele omme, dat alle de gonne die niet en waren gerolleert onder eenige van de 8 vendelen, dat zy moesten blyfven in 't huys daer zy woenden, op de boete van 60 pond gr. Dit aldus gedaen zijnde heeft men alle vreemdelinge gaen bezouken in de acht kwaertieren van huyse tot huyse, en die niet geprovanceert en waren om te leven dry maenden ofte meer, dede men vergaderen in de kerke van St. Maertens, en in meer andere plaetsen, en men leydese uytter stadt met wijf en kinderen; aldus geduerde dit by naer geheel den dach, want het 's dachs te vooren zoo hadde geweest groote beroerte, want daer trocken uytter stadt 2 vendels van capiteyn Cappelle, en een vendel van den hoogballiu om te gaen breken de causie onder wege Waesten met 100 poorters, om te wereken, maer bin dat zy in het werek

[p. 91]

waren, vervolgden hun sommige Walen en kwamen wederomme.

Op den 19^sten van november, zoo was den serjant majoor gevangen van den hoogballiu en Jaques Simoen, capiteyn, want hy hooge woorden jegens hun hadde, en in de gevangenisse zijnde zoo leyde men hem ten laste dat hy t'onrecht Mijnheer van Seleke hadde alzoo gevangen, gelyk een verrader, en noch alzoo geslegen, en meer andere zaken, en bin 4 ofte 5 dagen daer naer, zoo wasser een ander in zyne plaetse gesteld. De Walen van Meenen hebben diversche plaetsen gebrantschat, en cergen groot gelt, en men verwachte den prince van Oranjen tot Gend, want hy hadde gemaekt 14 dagen voor dezen tijd een swaer protest tegen vele zaken die die van Gent gedaen hadden, dat zy het gedaen hadden zonder zijn last; aldus stond het al omme zeer kwalijk. Ook die van Dixmude en wilden geen garnisoen in hebben; maer hoorende dat de Walen de oogen daer op hadden, zoo hebben zy ontvangen 2 vendels Schotten en Hollanders; aldus de Francoysen versterkten alle dagen en kwamen tot diversche stonden voor de stede van Ypre, vangende en ten rentsoene stellende de arme landtslieden, en op den 2 ofte 3 dagen van december zoo kwam die Prince binnen Gend; want eenige zeyden dat hy van hun wilde geassureert wezen; zy haelden hem in met vele peerden, want hy was gekosen van de vier leden van Vlanderen en Ruwaert van 't land van Vlanderen.

Op den 5 van december, zoo wasser groote beroerte bin der stede, want men zeyde dat de Francoysen hun pijnden om binder stede te komen, maer waren wel voor de stadt, aldus zoo was 't alle dage te doene, en liepen in 't breed op het land, ruwinerende en geheel te niete

[p. 92]

doende, vererachtende de vrouwen, ja ook, jonge meyskens, dat compasselijk was dat men zulks niet en verclaerde als vyanden; zy hebben ook op den 9^sten van december Loo ingenomen, beletten ook datter geene schepen varen en mochten in de vaert; want zy lagen tot Steenstrate en ter Cnocke, hebben ook de vente van Nieuwpoort bynaest geplondert, zoo ook in 't Noortkwaertier al gerooft, want alle de landtslieden liepen wech die consten; daer hebben zy zoo vele peerden gekregen dat ongeloevelijk was, in Merckem, Langemaerck, Noortschoote, Zuytschoote, Bixschoote, Boesinge, Reninge, Oostvletere, Westvletere, Polynchove, Stavele, en alle ommeliggende dorpen daer ontrent, 't welke was de jammerlijkste zake, die noyt gezien en was bin menschen gedinken, dat men een zoo costelijk land zoo mochte rooven; en die van Diesmude maekten hun sterck jegens de Walen, en men zeyde dat die van Gend hun lieten gezeggen van den Prince, en dat zy zouden hun vougen naer de Religions Vrede, en die van Arthoys, zeyde men, maekten hun sterck en begeirden te houdene de Pacificatie van Gend, en geene Religions Vrede.

Op den 8 ofte 9^sten van december, zoo vertrocken van Brugge de gedeputeerden van den lande van Vlanderen naer Utrecht om met hun te communiquerene in het beste dat moegelijk ware, want zy begeerden te onderhoudene de Pacificatie van Gend.

Op den 14^sten van december, zoo was 't zondag, en men dede gene poorten open, want de Francoysen waren ontrent de stede, en voor de Meesepoorte stonden vele wagens met gevlucht goed, en ontrent den 9 uren kwamen zy zoo naer dat zy haelden vijf peerden van de zelve, die

[p. 93]

stonden voor de poorte en 3 landtslieden, en men schoot naer hun, en door den noot zoo clommer vele landtslieden over de barriere, en men schoot een groot stuk artillerie, en zy vloden met hun buyte; men dede de poorten open van ten 11 totten een uren naer noene, en ontrent den 3 uren kwamen ontrent 25 peerden wederomme voor de stad, en namen wederomme 2 peerden en diversche landslieden slaende en smytende die niet en bleven hunne cortegaerde, houdende ontrent het Cruys op de Meesestraet, en brandende daer een wagen met houdt en vruchten die meende te komen naer de stadt.

Op den 15^sten van december, zoo waren alle de soldaten ter maert doen komen, en stonden al elk onder zynen capiteyn en den serjant-majoor, die lange hadde gevangen gezijn om zekere cause; want hy hadde hem onderwonden, buyten het last van den hoogballiu, twee Francoysen dood te doen steken buyten der Tourhoutpoorte, en het geviel dat capiteyn Simoen en den hoogballiu waren in gezelschap van den serjant en daer gevielen woorden tusschen hun, alzoo dat den Serjant Majoor zeyde dat 2 verraders waren, en noch meer andere zaken en woorden die gebeurden, alzoo zy den Serjant aenvielen en hy was gevangen; maer hadden de hallebardiers van den hoogballiu daer niet geweest, zoude misscheef gebeurt hebben; aldus Jacques Simoen en Capelle en wilden geen sweerd dragen voor dat daer over aen den Serjant recht geschien zoude, aldus den Serjant riep hooge en overluyt voor hoogballiu en alle capiteynen, lieutenanten, serganten, corporaels, edele en landtspasaten, dat 't hem leet was, en hy meende daer mede gedaen te hebben, maer was wederomme in de vangenisse geleyd jegens zyne meeninge, en men zeyde dat de Francoysen wel

[p. 94]

30 vendels duere trocken met zeer veel buyt, en hadden met hun wel 800 landtspeerden, die zy gerooft hadden het gehcele land deur; ontrent dezen tijd zoo was het casteelken van Handsame van de vry-laten van het Noortvrye by apoyntement ingenomen; maer als zy uytkwamen, de Walen, zoo hebben zy die meest al vermoort. Op den Kersavond, zeyde men dat de Walen die tot Loo lagen en tot Poperinge, dat zy kwamen naer Boesinge, want het landtsvolk begonste wederomme te ruemene, en naer de stede te komene, en op den Kersdag zoo kwamen zy voor 't casteel van Boesinge, en hebben schuyt-geverte jegens elkandere gehouden, alzoo in den avond zoo hebben zy geparrelementeert en 's anderdaegs zoo heeft de capiteyn Coninck, die op het casteel lach, het overgegeven in handen van de Walen; en daer kwamen in den morgenstond op Ste. Stevensdag ontrent den 3 uren eenige Walen, en hebben 't vier in 't Overdrach gesteken, in het huys by de Brielen, aldus zoo maekte dit eene groote beroerte in de stede, maer noch en wiste men niet dat het casteel van Boesinge overgegeven was in de handen van de Walen, en ontrent den 10 uren zoo en warender noch geene poorten open, en den capiteyn Coninck met groote schande kwam voor de poorte met zyne soldaten om in de stede te komene, maer het gemeente murmureerde zeere om dat men die zoude ingelaten hebben, want daer waren sommige die van opinie waren dat den capiteyn van den vry-buyters, die op het casteel gelegen hadde, zoude complot gemaekt hebben mette Walen; maer de capiteyn was ingelaten ontrent den noene, maer alle zyne soldaten moesten buyten blyven, en voor den avond zoo was hy in vangenisse geleyd en alle soldaten waren gecasseert.

Op S^te Stevens-dag, zoo wasser raed gehouden wat men mette Walen maken zoude, die laegen op 't casteel van

[p. 95]

Boesinge, midts datter van den hove gekomen was eene treve van 8 dagen jegens de Walen, aldus zijnder getrocken 2 schepens, 2 raden, 2 van de 18, en hebben genomen een trompille, en gingen aldus naer Boesinghe, en hebben 't de Walen vertoocht, en de Walen hebben geobedieert. Aldus zoo bestonden eenige te reysene naer Dixmude, Nieuwpoort en elders, deze 5 ofte 6 dagen, niet wetende watter af komen zoude, en men zeyde dat Lamotte lach tot Hekelbeke met 1500 soldaten, en 3 vendels van S^te Omaers met hem, verwachtende of die van Vlanderen zouden accoorderen met die van Arthois; want zy waren vergadert tot Lanoot, want die van Arthois wilden hebben dat men onderhouden zoude de Pacificatie van Gend, en niet anders; aldus zoo verwachte eenjegelijk goet ofte kwaed, en den Prince was altijdts tot Gend, en de Palsgrave met noch eenige edelen en Mathies met de Staten tot Antwerpen, en stond alzoo t' elker zyde niet wel te vergane.

Op Alderkinderendag, zoo was 't zondag, en op S^te Jansdag in den nacht, zoo wasser groote schade gedaen by de Walen tot Loo, want het vier van Ypre zeer wel gezien was; aldus gink het overal zeer kwalijk, want het platte land ginck geheel te kwiste, want zoo het scheen dat het geabandonneert was; want men 't niet verweren cost jegens de Walen. Op den Kinderendag zoo wasser eene ordonnantie uytgeroepen dat men moeste wercken aen de fortificatie 2 dagen te weke, uyt elk huys een soufysant persoon, op groote boete. Eer men dit gebodt dede zoo was dat de ses vendels gemonstert hadden op den Kersdagavond en geen geld ontfangen en hadden; naer het monsteren zoo dede men eedt doen die soldaten altemacl Mathias, den Prince en de Staten en de Stede, en daer waren eenige soldaten op den Kindersdag, die mouveerden andere, prince-

[p. 96]

palyk van Jaques Simoen en van Cappelle, en zeyden onder elkander dat Jaques Simoen zoude ontfangen hebben hun geld, en hun niet dat zelve was gevende. Aldus zoo kwam dat zy aen de corporalen liepen, en zeyden: ‘Gaet met ons voor de Heeren, en zegget.’ Hoewel datter eenige corporalen vreesden, maer de soldaten dwongen hun, en gingen in camere en de soldaten bleefven op de Halle, en als zy voor de Heeren kwamen, zoo vraegden hun die van der wet of zy eenige zaken begeerden te vertoogene, en zeyden hoe datter eenige soldaten waren die murmureerden dat men hun maer eene maend en betaelde, en dat zy zeyden dat hun capiteyn ontfangen hadde twee maenden, en men zeyde hun dat zoo niet en was, maer dat men hun wel betalen zoude, alzoo haest als het mogelijk was, en Mijnheeren vrachden hun de corporaels of zy niet en wilden obedieren het mandat van Mathias, dat zy zouden doen hunnen cost en elk poorter die hun den cost gaf zoude verbeuren iij guldens, en dobbel geforriert zijn; zy zeyden: jae; aldus zeydemen hun vertreck. Komende buyten de camere alle de soldaten vraegden hunne antwoorden, en men zeyde zulks of zulks als men hun gezeyd hadde: ‘En zijt gy lieden niet te vreden, zoo loop voor de Heeren, en zegt zulkx als gy zeggen wilt.’ Zoo liepen in de camere wel 100, en daer warender 3 ofte 4 die het woort voerden, en wilden al op betaelt zijn, en meer andere zaken die daer gezeyd waren; zoo gaven Mijnheeren contentement voor die reyse, en 's avonds zoo warender eenige gevangen en in de vangenisse geleyd, en 's anderdags zoo vergaerde de crysehraed en daer bleker zulke zaken t' hunnen laste datter op den dijssendag, den 30 van december, 's nuchtens metten dagen dry soldaten ghehangen waren, eenen van het vendel van Cappelle en 2 van Simoen voor het Bezant, aen eene galge.