Nederlandsche historie

[1577]

Op den eersten dag van den jare 1577, zoo was, zoo men zeyde, de accoordance gemaekt en met elkander overeen gekomen, don Jan d'Austrice en de Staten, en kwam af van Luxemburch en kwam naer Luvene, en in het accoordeeren zoo was gesloten dat hy de Spaenjaerden zoude doen vertrecken op den Derthienavond, 't welke was den 5 van Lauwe, saterdag zijnde; zoo wasser justicie gedaen van een jongman en van zyne huysvrouwe, en hadden vele gestolen en huysbrake gedaen, en den man was van Capelle te Poele en en hadde maer in handen geweest en was gehangen voor de vangenisse aen eene potente, en mijnheere van Bellewaerde dede dat doen als souvereyn van Vlanderen, en het wijf was aen het pellerijn gesteld bin dat men justicie dede met een bast aen haren hals, en daer naer gegeselt voor de vangenisse aen de traillien ontrent daer haren man gerecht

[p. 38]

was, en was ook op haren ruch gebrand, en uyt de landen van Vlanderen gebannen, met groote gratie, want zy hadde alzoo veel kwaed gedaen als haren man.

Op den 10 van Lauwe, zoo waren de poorten al wederomme open gedaen, de welke hadden van dat Antwerpen van de Spaenjaerden ingenomen was, en daer noch te vooren maer 4 open gedaen geweest, en op dezen dag waren zy al open gedaen, en 't bleef continueerene.

Op den 15^sten van Lauwe, zoo wasser daer te vooren een generale monsteringe gedaen bin der stede van Ypre, nu op den 15^sten bovengenoempt, zoo hebben eerst de poorters de wachte gedaen naer de maniere, zoo die van Gend en ander steden geuseert hadden, en alle dage zoo kwamer te wachte 110 mannen met 50 man en capiteyn en sergant, en met trommels en met fifers en open vendels, en moest de wachte houden dach en nacht op de boete van 3 p.; en van de stadt en van den lande ten gink noch achter noch voort, want Don Jan die hielt hem altijds te Luxemborg, en de Spaenjaerden tot Antwerpen deden dagelijks de poorterie leet, en de staten die presenteerden Don Jan antwoorde op zynen heesch ontrent S^te Pauwelsdag; by eene langedurende vertooginge is het zoo verre gekomen dat de staten met Don Jan geaccoordeert waren, en dat de Spaenjaerden vertrecken zouden uyt alle fortressen, steden, casteelen, daer zy waren, en hun hielden en lange gehouden hadden, en het princenvolk hield hun altijdts tot Nieuwpoort en werd eensdeels stout met dat de soldaten voorzeyd alle stoutte gasten waeren; voort in de Ypremaert, zoo heeft men stercke wachte gehouden, want alle dage zoo waekte by de 400 mannen alle dage eenen nieuwen capiteyn Emeloot, Stock, Bellewaert, en Joncfrye, elk met zijn volk, nacht en dag.

Op den 6 van maert, 't welke was op eenen woensdag in

[p. 39]

de Ypre-maert zoo was den pays gepubliceert en uytgeroupen in de presentie van 't gemeente by den greffier ontrent den noene, tusschen onzen heer Jan van Oostenryck van d'een zyde, en onzen genadigsten Koning van Spaenjen, en van de andere zyde de generale staten met den Prince van Oranjen, dat de Spaenjaerden vertrecken zouden bin 20 dagen na de insinuatie hemlieden gedaen, latende alle fortressen, casteelen, sterckten en steden, daer zy hun gehouden hebben, latende alle provancie, municie, artillerie, en vertreckende uyt onze landen te lande naer Spaenjen, midts te ontfangen van de Staten eenmaels de penningen gegeven in de handen van heer Jan van Oostenrijck om hun te beschicken ses hondert duysent guldens; voort noch meer andere artikelen verhaelt in het zelve contrackt ofte pays; Godt geef datter duegt uyt komen moet! Voort de Yper-maert is redelijk wel vergaen naer den tijd.

Op den 20 van maerte, 't welke was op eenen woensdag, zoo zijn de laetste Spaenjaerden vertrocken van Antwerpen naer dat men dickwils gezeyd hadde, bin den middelen tyde, dat zy niet obedieren zouden, maer hebben verlaten het Casteel en den hertoge van Artschoot isser met zijn volk ingekomen en de Spaenjaerden hebben met hun gevoert den grave van Eggemont, Mon^s. De Cappers, en Mon^s. De Veye, als ostagiers voor hun tot Mastricht, en hebben ook ostagiers hun gelaten.

Naer de Spaenjaerden vertrocken waren van Antwerpen zoo zijn zy getrocken naer Mastricht, en daer een tijdt geweest, hebben den grave van Eggemont, en d'andere heeren ontslegen, en ontrent Passchen, zoo is Don Jan gekomen tot Brussele, en de gulden hebben hem met die van der wet ingehaelt, en het volk begonste te scheyden van de staten,

[p. 40]

want de 10 vendelen van den grave van Roulx kwamen naer West-Vlanderen, want op den 20^sten van april zoo kwamen 25 lichte peerden tot Ypre om daer te blyfven, en een gedeelte tot Brugge van de zelve companie. Op den 27^sten van april, zoo passeerde over de Leye buyten Ypre een vendel voetknegten van Rouls volk, en trocken om te gaen liggen tot Steenvoorde; noch een ander vendel trock om te Belle en te Poperinge te gaen liggen, en 't was het vendel van Ypre mijnheere Van Lockeghem.

Op den 27^sten van april, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn Bellewaerde, van eenen pacient by name Mallaert van Brugge, en hadde overlange zynen natuerelyken broeder dood gesteken, en gevangen zijnde zoo brack hy de banden van de vangenisse, daer naer wederomme komende wercken in zyne proghie was gevangen en hadde lange gelegen, wel 16 maenden, zoo was hy ten dage boven genoempt op een schavot gerecht met den sweirde.

Op den 25^sten van april, zoo was verpacht den nieuwen impost voor de tweede reyse, want zy was eerst verpacht voor 6 weken; nu voor de tweede reyse zoo wasse verpacht voor 4 maenden en half; maer indien de Staten zoo bevolen zoude te pachte wezen voor een alf jaer, dat alle sleete zoude moeten geven volgende de ordonnantie; het coorn zoude moeten geven: taerwe 4 groote en 4 oortjens van de rasiere, rogge 3 en 4 oordjens, voor al ander graen naer advenante; 't vleesch: een osse ofte stier 20 g., een verse ofte coy 12 g., schaep, zwijn, en alle andere naer advenante: bier, wijn, azijn, gebranden wijn en alle andre dranken, laken, juwelen, sijden, lijnwaet, alle zaken hier vooren verhaelt en noch meer hier gelaten voor de cortheyds wille.

Op den 9^sten van wedemaend, 't welke was op eenen zondag, zoo was de wet vermaekt by mijnheeren de commissarissen

[p. 41]

en waren met het luyden van de clocke uytgeroepen, present commissarissen en jonker Collaert Van Lichtervelde, voocht gecontinueert, en heer Clays Van de Kerkhove voorschepenen. Op dezen tijd heeft de wachte altijd tot Ypre onderhouden gezijn naer coustume, alle 100 mannen; voort zoo heeft Don Jan, den nieuwen gouverneur, het hof gehouden tot Brussele en men coute zeer van eene generale accoordatie tusschen Holland, Zeeland en de Staten; want men zeyde dat zy vergaren zouden tot Breda om de zaken te handelen; Godt geeft gratie dat 't wel gaen mach! Voort het coorn bleef altijd even diere, maer bueter en alle andere zaken waren redelijk, maer de neeringe was sobere.

Ontrent den Thundag daer vooren, zoo heeft er geweest eenige kwade maren van bedroch; want Don Jan hadde eenige edele geinfecteert, en meenden vele zaken voorengesteld te hebben, 't welke de lueden zouden jegen gegaen hebben; want Don Jan trock met den duck d'Aerschoot en meer andere naer Namen, en heeft het Casteel ingenomen zonder forse en bezet met volk en meer andere sterkten daer ontrent, zoo dat bleek openbaerlijk dat hy geen vriend en was van de landen, en tot Antwerpen zoo meenden de Duytsche met hulpe van capiteyn Tourlon, het casteel ingenomen te hebben, de weeke voor Thundag; maer het stond daer zeer kwalijk, want de Duytsche dochten meester te zyne van der stede, maer Tourlon was gevangen en gevoert naer Brussele, en sommige van zyne knechten dood gesmeten, en de reste gevangen. Aldus toochde Don Jan het kwaed voornemen, en die Duytsche zijnde tot Antwerpen hebben de vlucht genomen; want hunne zaken en kwamen niet ten affecte, en zy zijn van Antwerpen vertrocken zonder betalen, aldus stond het over al niet zeer wel.

[p. 42]

Op den 6^de van oust, zoo wasser justicie gedaen van eenen francoys by den gouverneur Bellewaert, en 't was op den dysendag naer Thundag, en hy was met den viere verbrand, maer zijn tale genomen; hy hadde 6 moorden helpen doen, en was mette praghnaers gevangen, en was naer de justicie gerecht, maer beschout zijnde.

Ontrent den uytgank van oust, zoo heeft, zoo men zeyde, Don Jan groot opstel gemaekt by hem van volke op te nemen, als Italiaenen, Hooge-Bourgions en Namurosen en Duytsche, midts dat de Staten met hem niet en konsten accoorderen; want zyne zaken, alzoo het sceen, niet oprecht en waren; maer niet jegenstaende zoo hebben de Staten hem gezocht, daer hy was tot Namen, te brengen tot pays, maer niemand van de staten en hebben hem durven het rapport doen, maer hebben ontboden den bisschop van Ypre en Brugge om hem het vertooch en rappoort te doene, niet jegenstaende sommige zeyden dat hy den bisschop van Ypre gevangen hielt; maer de contrarie was dat het zoo niet en geschiede, maer kwamen wederomme tot Brussele by de staten.

Op den 23^sten van oust, zoo wasser justicie gedaen by den souverayn van eenen pacient van Wervycke en hadde gevangen gezijn op de heylige Trinetytdag by Meesene, by St. Yves, en hadde by eenen kwaden hoop geloopen en lieden ongelijk gedaen, en was gerecht mette coorde aen een potente voor het gasthuys; op dezen dag en den zaterdag hier vooren zoo slouch het coorn af wel 40 g. de rasiere.

Ontrent den uytgank van de maend van oust, zoo isser commissie gegeven geweest van de Staten om zeker cause, zaken van importantie, dat men alomme zoude de casteelen

[p. 43]

breken, 't welke op den staenden voet tot Antwerpen volkomen was; want zoo haest als men de commissie vertoocht hadde, zoo hebben de heeren van der stadt zelve het last van de Staten geopserveert en het gemeene hebben daer naer zoo gevierech geweest, datter wel 6000 ofte 8000 mannen gebroken hebben, zoo dat bin 3 ofte 4 dagen geheel te neder was jegens de stadt. Men heeft dit naer gevolcht tot Gend en in meer andere plaetsen, alzoo dat men eenen wonderlyken tijd verwachtende was; want don Jan meende zeker veel fortressen in zyne handen gekregen te hebben met fynesse; alzoo dat de Staten ziende zulks, zoo hebben die last gegeven liever dat men die breken zoude, en men zeyde dat don Jan hem zeer sterck maekte tot Mariaburch, dat hy ingekregen hadde, dat de soldaten hem gelevert hadden in handen, en ook mede, uytgank van oust, zoo waren de Staten vergadert tot Brussel, aldaer ontboden waren al het edeldom van den Lande om zekeren raed te houden wat zy best doen zouden; Godt geeft hun goeden raed!

Op den 5 van september, zoo was het groot gemeene vergaert, aldaer vertocht was die groote nootsakelijkheid van te vinden menigte van penningen, alwaer de Staten vertoochden de cause en redenen hoe dat don Jan vertrocken zijnde op het slot van Namen en hem sterck maekte van volk, de Staten ziende zulks zoo wasser gezonden in alle de landen dat men middel zoude vinden om eene groote menigte van penningen te vinden, en daer was geconsenteert naer het half jaer de dobbel impost op wijn, bier en gebranden wijn, en op het coorn, boven dien den hondersten penning van alle roerende en onroerende goeden, gelyk men die gegeven hadde in het jaer 69; zoo wasser noch geconsenteert by het gemeene maendgeld, elk naer zynen staet, geestelyke en het edeldom voor een alf jaer, ingaende den eersten van november 1577,

[p. 44]

't welke dragende was een groot nomber, want daer was vertoocht datter moeste gevonden zijn 708,040 guldens, en noch twee millioenen goud, dat is 20 hondert duyst guldens; 't saemen 27 hondert en 8000 guldens, waer af dat Vlanderen moeste konnen vynden een deel van 3 voor coote. Op den 7^sten van september zoo was den trommele ommegeslegen om knegten op te nemen tot Ypre; maer op den 8 van september, zoo kwamen goede maren, want men zeyde voorwaer dat don Jan vertrecken zoude uyt de landen.

Op den 14^sten van september, zoo was, aldoens zaterdag, den trommele was ommegeslegen, en daer wasser diversche die hun deden aenschryven, en men sprack datter in eenige kwartieren van Vranckrijck veel volk nederwaert kwam, want deze zelve soldaten, die hun hadden gedaen aenschryven, trocken naer Grevelyngen om te gaen liggen, zoo men zeyde te Mardyc, en men sprack noch altijdts van grooten oorloge tegen Don Jan.

In de maend van october, heeft het breken voortgegaen van de fortressen, van de casteelen by laste van de Staten, en den prince van Oranjen was ten hove met te Staten, en ontrent inkomen van october, was hy tot Brussele en kwam alf ter maent tot Antwerpen, en den oorloge gink voort jegens Don Jan, en men sprack van de compste van Mathias, den broeder van ons konings huysvrouwe, om hier in 't land te komene gouverneeren; maer de Staten schreven antwoorde, maer men wiste niet hoe; aldus stonden de landen noch niet wel, maer men hoopte het beste; daer was stercke wachte gehouden alomme, in alle steden by laste van de Staten, en men zont alomme ingyniaten om de steden te fortifieeren.

Ontrent uytgank van de maend van october, zoo is 't ge-

[p. 45]

buert dat alle de geestelyke prelaten waren gedacht tot Gend, om te communiqueerene dat noot was dat men penningen fynieren zoude. Den duck D'Arschoot en meer andere heeren van de Staten kwamen ook tot Gend; nu zoo isser groote eere gedaen geweest aen hun, maer twee ofte dri dagen daer naer, zoo isser eene groote beroerte geschiet onder het gemeene; want daer was by name Imbiese, voorschepen van Gend, die heeft het gemeene zoo verweckt dat zy de wapen in de hand genomen hebben, en zy hebben de hand aen de Staten die daer waren, geslegen, en hebben die gemaekt hunne gevangene, alzoo datter groote beroerte geschiet is overal het land; daer was gevangen den duck d'Arschot, den grave van Symay, zijn zoone, den bisschop van Ypre, den bisschop van Brugge, Masschron en beyde zyne zoons, mijnheere van Sweveghem, mijnheer van Rasyghem, mijnheere van Eeke by Gend, La Poorte, Hessele en noch eenen, t'samen 12, aldus hebben die van Gend gekosen 4 capiteynen, en men zeyde dat was om dies wille datter eenige waren die heymelyke communicasie hadden met Don Jan, en ook mede datter eenige briefven gevonden waren geschreven van den voorzeyden Hessele.

Op S^te.-Maertens dag, den 10^sten van november 1577, zoo was het groot gemeene vergaert tot Ypre, en was om een zeer grooten heesch, die welke de Staten begeerden van het gemeene van de 17 landen: een nomber boven noch eens den 5^sten penning van alle goed, boven dezen noch 400,000 guldens ter maend, 't welke geconsenteert was om de groote nootzakelykheyd, en voor een terme van 3 maenden, en was gevonden op maendgeld en eenjegelijk gesteld wezende naer zyne macht.

Op den 14^sten van november, zoo heeft huer vertoocht

[p. 46]

in den avondt eene vreeselyke commete-sterre met den stert, zittende in 't zuytwesten, en haren stert streckende naer het zuyt-oosten, 't welke was gruwelijk in de oogen van vele menschen, en vertoochde haer wel 5 ofte 6 weken.

Op den 15^sten van november, zoo was tot Ypre gepubliceert het augmenteeren van goud en zilveren geld, 't welke bin mans gedincke zoo hooge niet en was gesteld; want den gouden Roael dede 9 pond, en eenen Ph^s. daelder 4 pond 5 groote, en ynkels 3 groote stukken 4 groote en 3 oortjens, en alzoo voort, want in Vranckrijck, Holland, Zeeland, en in andere kwartieren zoo was het geld zeer hooge gaende, zoo dat alle het geld bevoer uytten landen. Voort op dezen tijd zoo was de victuaeille redelyken coop, als coorn, bueter en alle andere zaken, maer de wynen dierden. Den oorlooge gink altijdts voort tegen don Jan, en den prince van Oranjen was gekosen gouverneur van Braband, en het stond niet zeer wel tot Gend met de gevangene, want op den 14^sten van november, was den duck d'Arschoot ontslegen, maer de andere bleefven gevangen, want daer kwamen 3 ofte 4 vendelen van het princenvolk, en ontrent den 12^sten van december, zoo verwachte men tot Gend den prince van Oranjen en daer was groote gereedschap gemaekt om hem tegen te komen en te ontfangen; maer het veranderde zoo dat hy niet en kwam, maer trock naer Antwerpen en op den 7^sten van december, zoo was don Jan verclaert by placate en uytroepinge tot Brussele, vyand van den lande, en alle edele die by hem waren ook vyand en partie des Vaderlandts, en hun goed alle gebrocht in handen van de Staten.

Op S^te.-Thomasdag-avond, 't welke was op eenen zaterdag, zoo wasser justicie gedaen by den Sauverayn Bellewaerde van eenen pacient Ingelschman zijnde; maer hadde gewoent

[p. 47]

wel 20 jaer in Reningen, en hadde vrouwecracht gedaen; en was onthalst op een schavot voor het gasthuys.

Ontrent de kwatertempers voor Kersdag zoo was 't dat Don Mathias, den broeder van den keyser Rodolfus, den eedt gedaen heeft tot Antwerpen voor den koning en te wesen gouverneur van de landen, ook mede dede hy eedt den Staten en de heylige roomsche christene Catholyke Kerke, alwaer tot Antwerpen groote triomphe gedaen was, en den prince van Oranjen en den duck d'Arschoot was daer present, maer de gevangene bleefven noch altijdts tot Gend, en don Jan maekte hem sterck, en don Jan was tot Brussel uytgeroepen op den 7^sten van december openbaer vyand van den lande, en ook mede alle zyne heeren van deze landen waren ook gepubliceert vyand van hun Vaderlandt en ook hun goet opgeschreven en gebrocht tot confiscatie.

Op den 29^sten van december, zoo kwam den prince van Oranjen tot Gend, 't welke was op eenen zondag voor kersdag, en was met groote triomphe ontfangen en heeft daer binnen de stadt lange geweest, en die van Gend hebben vele spelen en genuchten bedreefven tot zijnder eere, en don Mathias, den zoone van Maximiliaen, den broeder van Rodolphus, keyser toens ter tijt, heeft gekosen by de Staten gouverneur over deze Nederlanden, en heeft tot Antwerpen lange geweest, en met den prince van Oranjen den eedt gedaen en de heylige Kerke besworen, en van daer is hy getrocken naer Mechelen, en het was een zeer jonck man van 17 ofte 18 jaer oudt, en don Jan hem zeer sterk maekte van volk om de landen te verkranken met menigte van peerden en voetknechten: Spaenjaerden, Italiaenen, Duytsche, Namuroysen en van alle soorten van volk, met diversche edele van de landen, die met hem waren wel tot 22 toe, graven, prineen en edele heeren,

[p. 48]

en de Staten hebbende gelijk een groot legere, hebben ook te velde gelegen. Het volk van den Grave van Holach, een clouk capiteyn van den prince, heeft met 14 vendelen knegten beleyd de stede van Ruermunde; maer daer lagen vele Duytsche binnen der zelve stadt; maer de legeren van don Jan is gekomen met groote macht, en hebben Ruermunde ontzet gedaen, en het princenvolk moeste wycken, en kwamen over de Maes en namen hunnen toevlucht onder Venloo. Daer naer is de legere van don Jan gekomen en hebben Artschoot ingenomen en zijn dieper in 't land getrocken, en zy hebben hun gevonden by den legere van de Staten, en het is geschiet dat door verraderie ofte cranke fortuyne dat don Jans legere heeft meester geweest en het legere van de Staten is gevlucht, zoo dat don Jan heeft gekregen groote hoope van victorie, en is gekomen in Braband en heeft gezoocht diversche steden of te loopen ofte gekrygen met vrienden ofte met verraderye, hem vermetende noch Brussele te raseeren, en niet eene ziele te laten leven. Don Mathias, den prince van Oranjen wesende tot Antwerpen, die van Mechelen hebben gezonden aen die van Antwerpen, en die van Antwerpen, hebben hun gezonden 800 poorters wel gemonteert om Mechelen te bewaren, en ook mede die van Liere hebben gecregen 400 poorters van Antwerpen om hun ook te behelpen jegens don Jan; maer die van Luevene hebben hun overgegeven in handen van don Jan, en hebben hem tegengegaen met processie, aldus stond het in Braband zeer kwalijk; maer men verwachte groote hulpe van Ingeland, van Schotland, van Duytsland casarnieren met 5000 peerden. Don Jan vertreckende, als nu hier, als nu daer, met dat hy hadt een vliegende vendele, is gekomen voor Mechelen, maer niet lange; is vertrocken voor een stedeken, genaempt Bouvynes, aen den kant van Henegauw, in Walsch-Braband, en heeft

[p. 49]

dat gekregen met apoyntement, is gekomen voor Vulvoorde, meenende hetzelve gekregen te hebben, maer zy hebben hem wederstaen; aldus stonden de landen zeer kwalyk.