|
| |
[1576]
Op den 9 van meye 1576, zoo is 't gebuert dat'er justicie gedaen was van een jongman van Mechelen, genaemt in de wandelinge Gues, om dies wille dat dezen zelven Gues hadde gedient den Prince van Oranjen, en als Viaene ofte Bommene ingenomen was, zoo was hy daer gevangen en hem gratie gegeven, nu aengeschreven zijnde onder het vendel van Ypre, heere van Lockeghem, heere Van Pamele; hy geen deugt vooren stellende, maer in alle kwaedt voortgaende, zoo op dezen tijdt de borgers van der stede slaende en stekende, groote clachten daer of komende, zoo was hy gevangen en noch twee met hem; zoo was dat mijnheer van Roulxzant zynen auditeur en zynen opperprovost om justicie te doene; zoo was er 's dachs te vooren eene galge op de mart gesteld voor het Besant en een houdt ter vangenisse uytgesteken om de stroppade te geven; nu op den 9sten van Meye, zoo was de leere aen de galge gesteld om justicie te doene metter coorde; zoo als dezen pacient hoorde dat hy moeste sterfven metten baste zoo en konste hy hem daer toe niet geven maer met alle onpatiencie betoogen ongewilligheyd, geen gehoor willende geven eenen priester om hem te stillen; maer indien hy hadde mogen dood geschooten zijn, zoo zoude hy
| |
| |
hem vougen, en als het by veel biddens by den lieutenant, werd toegestaen, zoo was hy ontrent den 12 huren aen de duere van het Besant gebonden met 3 mannen zyne aermen wijt open; en naer veele sprekens zoo hadde hy eenen soldaet verkosen om de eerste schoote te geven, 't welke was zynen corporael, en daer toe noch 12 andere soldaten; zijn oogen wezende verbonden zoo schoot zijn corporael de eerste schoote en alle daer naer; zoo 4 ofte 5 schooten ontfangen hebbende, zoo viel hy by af, en was alzoo dood geschooten en daer naer begraven: hy was oudt ontrent 24 jaer.
Ontrent de Assentionsdag-maert, zoo begonste het coorne wederomme te diersten, want al den winter zoo hadde men gecocht het beste om min dan 40 groote, maer het begonste wederomme te gelden 50 groote, en de bueter en eyeren waren redelyken coop, maer het was zeere crancke neiringe in alle ambachten.
Op den 11sten van wedemaend, 't welke was op Ste Barnabasdag, 's maendags in de Sinxen-Mesdagen, zoo was de wet vermaekt by commissarissen, en daer naer met uytroepinge het gemeente te kennen gegeven by den greffier ter Halle uytgeroepen in presentie van de commissarissen: heer Rollaert van Lichtervelde, voocht, Geleyn De Coorte, voorschepen, etc.
Ontrent den inganck van hoymaend, zoo hebben die van Ziricxzee hun overgegeven in de handen van de Magisteyt, want zy veraccoorden by apoyntement dat de soldaten daer uyt vertrocken, en de poorterie geven eene somme van twee ofte dry hondert guldens, en ontfangen het konings volk, en niet gepillieert wezen; want dit belech geduert hadde tot
| |
| |
groote coste van de Majesteyt wel 9 maenden ofte meer, en de Guesen begonsten wederomme de zee te roofvene, en de schepen van Duynkerke, zoo men zeyde, lagen beleyd tot Brauwershavene, en en mochten niet wel wech alzoo zy wilden, en in het land van Vlanderen zoo regneerde veel gebouften alomme, en haelden pachters en andere ingesetenen, en leyden die in eenige zekere plaetsen, en stelden die te gelde op groote sommen.
Op den 21sten van hoymaend, zoo wasser justicie gedaen by Geleyn Everaert, provost, uytten name van mijnheere van Bellewaert, souvereyn van Vlanderen, en was zijn eerste justicie binder stede, en was van eenen pacient, een jonckman van Rijssele geboeren, den zoone van den Prince Damours, en was gerecht aen eene potente voor het Sweirdeken metter coorde op eenen saterdag, Ste Maria Madalene avondt, en daer naer buyten gevoert en gerecht; hy hadde veel kwade fayten bedreven.
Op Ste Jacopsdag, 't welke was op den 25sten van hoymaend, zoo is 't gebuert dat vele Spaenjaerden, de welke gelegen hadden langen tijd voor Ziricxzee, naer dien dat overgekomen was, zoo zijn zy uyt het land van Braband gekomen, en hebben begonnen veel kwaed te doene, den landtsman groot geweld en overlast; zoo hebben zy gerooft Herentals en Tournout, daer naer gekomen zijnde voor Mechelen, en ook voor Brussele; nievers in gerakende, zoo zijn zy op Ste Jacopsdag ontrent Aelst gekomen, en de landtsweirre houdende wachte op eene brugge, staende een halfve myle ofte daer ontrent wel 1200 man ofte meer, en hadden 2 stukken artillerie om hun deffence; maer den grooten hoop van de Spaenjaerden aenkomende hebben op de landtswerre geschooten; deze begonsten te loopen, en de Spaenjaerden haestelijk
| |
| |
komende voor Aelst, zoo hebben zy de zelve stadt besprongen; want op d'een zyde waren de vesten drooge, en naer 4 ofte 5 stormen hebben die van een ander zyde ingekregen, en alzoo 's avondts ontrent den 8 huren daer ingekomen, en hadden de maert; en de poorterie naer de zelve maert loopende, hebben verloren hunnen balliu die dood geschooten was van de Spaenjaerden; aldus dat gebuert zijnde hebben meester geweest van de zelve stadt, 't welke eene groote beroerte geweest heeft in geheel Braband en Henegauw, Vlanderen en alomme, dat zy dat zelve fait gedaen hadden.
Op den 27sten van hoymaend, zoo was't tot Brussele uytgeroepen metten trompette, dat alle Spaenjaerden, die welke waren in Aelst ofte daer ontrent, wesende geacht als vyanden van de Majesteyt, en rebellen der overheyd, als bederfvers van 't lant, en gehouden zijnde aldus dat niemand hun en zoude assisteeren met wapene ofte victaillie ofte eenige andere zaken op lijf en goed, maer men zoude hun verkranken als vyanden. Der naer wiert deze uytroepinge gedaen tot Antwerpen, Gend, Cortrijk, en op den laetsten dag van hoymaend tot Ypre; aldus wasser alomme groot opstel om hun te gaen beleggen, want uyt Henegauw kwam een groot partie volk met den grave van Lalain en mijnheere Van Reulx met 4 ofte 5 vendelen knegten, en alle zijn carrebyns trocken derrewaert; en uyt Gend, Brussel, uyt Antwerpen verwachte men ook veel volk, aldus stond alle het land in roere, want alzoo men zeyde zoo waren de Spaenjaerden sterck, met een gedeelte Walen, Duytsche, die met hun waren, wel ontrent de 3000 ofte meer, en naer dien dat zy aldus by een waren niet dan voetknegten, zoo hebben zy zekere boden gezonden om alle Spaenjaerden en Italiaenen, Hooge-bourgijons, dat zy zouden komen met diligentien om hun te assissteren; nu
| |
| |
sommige steden, dit verneemende, zoo hebben getrocken zekere gedeputeerden om deze zelve peirderuyters te vragen waer zy begeirden te zijn, en zeyden dat zy ontboden waren van den grave van Reulx, 't welke zoo niet en was, en alzoo zijn zy gerocht in 't Westkwaertier, en 't was de bende van Bergen en van noch twee ofte dry andere plaetsen, nemende eenen wech over Leye naer Doornike, en alzoo voort; tot Ypre was den trommele omme geslegen om knegten, want Simoen Uyttenhove was gemaekt capiteyn van de zelve, en dede den trommele omme slaen tot Cassele, en op den 8 van oust, zoo was den trommele omme geslegen om te vertrecken; en tot Nieuwpoort en stond 't ook niet wel, want in langen tijd en hadden de visschers niet mogen uytvaren om te levene, waer door het schamele gemeente zeer gehindert was. En ontrent den thundag zoo waren daer veele Guesen-schepen ontrent, dat men vreesde van eenige kwade zaken, want Sales half vendele van Duynkerke was ontboden tot Nieuwpoort; alzoo en stond het overal niet zeer wel, want geheel het land was in roere; ook bleefven de Spaenjaerden in Aelst, want daer was groot opstel jegens hun, en princepalijk die van Brussel van hun zeer gedreecht waren met briefven en andersins, want die van Brussele dagelijks hielden groote wachte wel 1000 mannen alle dagen. Voort op den lasten dag van oust, zoo zijn gekomen de Guesen voor Oostende wel met 22 schepen van oorloghe, en niet bedryvende zijn gekomen met hoogen stroom en goeden wind voor Blankenberghe, ontrent den 10 hueren voor den noene, en hebben hun te lande gesteken met booten wel 600 mannen; die van Blanckenberghe meenden hun dat te beletten, maar het faillieerde hun zoo dat elk moeste loopen en hebbent gepillieert en berooft, en daer naer verbrand en den Burgmeester dood geschoten, en daer naer vertrocken, en daer bleefven zeer luttel huysen staen: daer
| |
| |
verbranden wel 500 huysen ofte by. Ontrent den 4 van september, zoo gebuerde dat men tot Brussele den raed gevangen nam, van 't welke op den 7 en 8 dag van september tot Ypre de mare kwam, zoo dat'er wederomme maer vier poorten open en gingen; maer men sprack diversche er af, want op den 8 ofte 9 dach daer naer, zoo waren mijnheeren van Ypre en alle Vlanderen duere, gevraecht of zy wilden met de Staten van Brabant, Henegauw, Namen, Luyk en Vriesland hanteekenen om te doen vertrecken het vreempde volk, en dat om zekere cause dat de Spaenjaerden en meer ander vreempt volk in 't land zijnde groote schade dagelijks doende waren, want vele kwaed daer komen mochte en de landen meer en meer armer worden, waer over gehandelt wiert by geestelyke en weirelyke tot Gend, daer den dag gesteld wiert, en op den 15, 16 en 17 dag geaccoordeert wiert dat men middel zouken zoude om hun uyt den lande te gekrygen en oordere daer in te stellene.
Ontrent alf september, zoo isser sommige van den raed, de welke gevangen geweest hadden, ontslegen, en men stelde allomme oordere om de Spaenjaerden te wederstaen, en zylieden hun sterck makende zoo wasser geoordonneert midts dien, dat'er clare informatie op hun beleet was, dat zy zochten te treckene alle andere soldaten, als Duytsche, Italiaenen, Walen, en alle middelen zoukende om hun te verstercken, zoo hebben die heeren van den Raed van State, willende daer jegens voorzien, want zy sommige steden zeere verdreecht hadden hunne handen te wasschen in het bloed, principalijk die van Brussele, 't welke niet redelyk en is, zonder hun daer af te straffen; zoo hebben zy wederomme geabandonneert geweest, op den 22sten van september tot Brussele, en alle omme daer naer in alle steden, daer men gewoone is de publicatien te doene, en op den 28sten van sep-
| |
| |
tember zoo was t'Ypre gedaen dat men hun niet en mochte sustineeren met wapenen, gelde, vituaillie of eenige andere zaken op lijf en goet, hun houdende als vyanden van de landen en rebellen; voort was op hun geconsenteert den cloopslach en hun te wederstaen met alle gewelde, voort alle soldaten, die onder hun dienden, als Walen, Duytsche ofte andere te vertrecken van hun op gehouden te zyne als rebellen, gelijk zy zijn; maer indien zy hun verlieten, zouden ontfangen wezen in gratie van den Raed van State; voort alle persoonen wesende machtig gewerre te dragen, zouden hun bereyden om eene gemeene monsteringe te doene, indien 't noodig ware, op de verbuerte van eenen gouden Roael; voort was het Casteel van Gend zeer sterkelijk beleyd van Simon Uytenhove, en van die van Gend, en daer waren gezonden van den Prince van Oranjen by toelaten van den Raed van State, 9 vendelen clouke knegten ter assisstencie van die van den lande tegen de Spaenjaerden, met 20 stukken artillerie, en kwamen tot Gend in op den 26sten ofte 28sten dag van september, en die van Vlissinge consenteerden de visschers van deze zyde te voeren ter zee en te komen visschen voor Vlissinge, hopende dat daer door zoude mogen komen eenen goeden pais.
Op Ste Michiclsdag, zoo wasser geboden Processie Generael op den sondag daer naer, 't welke was op den lasten van september, te dragene, om Godt van hemelrijck te bidden om zyne genade en gratie, dat het voornoemde van de staten mochte komen tot Godts glorie en tot de gemeene ruste en vrede.
Op het uytgaen van october, heeft altijdt gecontinueert het belech van het Casteel van Gend, want daer vergaerden zeer veel volk onder voetknegten en peerden, en onder- | |
| |
tusschen zoo bleefven, waer hier, waer daer, vele van de Spaenjaerden, en daer wasser groote vreese onder het gemeene, want het zeer clagelijk voortgink, en in 't land van Vlanderen was een groote somme van penningen gelicht by vorm van leninge, rente-wijs den penning sesthiene, om alle ruyters en soldaten te betalen; want dezen oorloge jegen de Spaenjaerden, rebellen, soldaten, niet doenelijk was, zonder 't gemeene zeer te lasten om te vinden groote sommen van penningen, en de stadt van Antwerpen was zeere benauwt, want de Duytsche van binnen die stadt waren eens met de Spaenjaerden, die in 't Casteel lagen; want binnen de stadt lagen wel 5000 Duytsche, en in 't laeste van october hielden zy de stadt gesloten, zoo dat het gemeene zeere benauwt was, en ook mede zoo hebben de Spaenjaerden de clouke stadt van Mastricht by verraderie van de Duytsche die lagen binnen de stadt meester geworden, en hebbender zeer vele dood geslegen van het gemeene, 't welke zeer geclacht was over alle landen hier ontrent, en ook mede heeft men zeere gehandelt over het accoord van den Raed van State en van den Prince, en was geaccoordeert tot Gend, en daer naer geconfirmeert by den Raed van State tot Brussele, maer en was noch op den 5 van november tot Ypre niet geroupen.
In het beginsel van november, zoo wasser een nieuwe oordonnantie gemaekt by den Raed van State, een augmentagie van het geld tot het gemeene proffijt, de stuyvers doende eenen braspenning, de grootjens vijf zeskens, dobbel stuyvers 5 g. 4 stuyvers penningen, 10 ge stukken van 7 stuyvers 15 g. en half, en vierendeelen naer advenante; cruysdaelders en diversche daelders van 32 srs 34 stuyvers, Phs daelder 37 en alf, Carolus gulden 26 stuyvers en half, den zelveren 35 stuyvers, Phs. gulden 33 stuyvers, Gelderschen
| |
| |
ridder 27 stuyv., alfven wale 40 stuyvers, gheele walen 8 Pt. en Rijnsch guldens en Andries guldens ook mede; maer alle fransche munte als onsaeyns in troysaeyns tot Lichmisse zouden afgezet wezen; want den Raed van State en begeerde maer te houden de gemeene munte binden lande.
Op den eersten dag van november, zoo maekte men groot opstel om het Casteel van Gend te vercranken, want te dage te dage zoo kwam'er altijdts soldaten aen, van den Raed van State aengenoemen; want de Spaenjaerden van het Vlamsch Hooft kwamen op den 24sten van october, en staken het vier in de Kerke van Hasdonck op twee mylen naer Antwerpen, waer in dat zy verbranden 46 soldaten van het vendel van Mons. De La Croix, en slougen al dood dat zy vonden, naer het pillieeren van de dorpen en de Duytsche van Dermonde accoordeerden met de Spaenjaerden van Aelst, en waren al van hun betaelt.
Op den 3 van november, zoo is 't gebuert dat binnen Antwerpen gerocht zijn zekere vendelen Walen, wel 20 vendelen, en op dezen tijd zoo hebben hun zeere de borgers van Antwerpen blydelijk ontfangen, en hopende midts de hulpe van hun de Spaenjaerden met het Casteel te wederstaen; maer het is kwalijk vergaen, dat noyt zulk een jammer en gebeurde; want de Spaenjaerden hier op hun voorziende, zoo hebben zy op den 4 van november, daegs naer het inkomen van de Walen, zeer groot geweld gedaen in de stadt, midts zekere verraders die hun assisteerden, als een vreemde natie die binnen Antwerpen lagen, en mits grooten brand dat zy in de stadt staken, dat zy door zulk een gruwel-tiranie binnen Antwerpen doende zijn tot groote verliese van de geheele Nederlanden, meester van der stadt geweest en meest alle de Walen en vele Duytsche zijn daer dood gebleefven, en vele
| |
| |
edele mannen hun bloed gestort, en zeer vele poorters wel 8 ofte 10 duysent zeer vele versmoort, die hun meenden te solveren met booten; zulk een clagelyke zake noyt gezien en was, dat de Spaenjaerden daer bedreven, want zy waren meest al by een, want zy hadden Aelst verlaten wel 3 dagen van te vooren, en ook mede Liere, Diest, Herentals, en alle andereplaetsen, en hadden binnen Antwerpen in de Goele wel 16 hondert peerden, die de meeste moort deden, en op den 5 van november, zoo zijn de Spaenjaerden vertrocken uyt het Casteel van Valencyne, midts te ontfangen 12 duysent guldens, en het zelve verwachtende zijn geconvoyeert naer Vranckrijck door het verlies van Antwerpen, daer menig mensch verre van daer gezeten vele goet verlosen, want de Spaenjaerden al pillieerden zoo datter over al grooten druck was, en ook mede dat Antwerpen de schaprade van alle goed van coopmanschap was.
Noch zoo continueerde altijdts het belech van het Casteel van Gend, daer vele volk vooren lach, en zeer beschoten werd, zoo dat het princenvolk wilde het Casteel bestormen, so dat mijnheere van Rues en andere edele er vooren liggende, op Ste Maertendag, eenen sondag zijnde, het Casteel begonsten te bestormen; maer de Spaenjaerden ziende het apparentelijk verlies van het Casteel, zoo hebben zy dat overgegeven, midts te hebben lijf en goed, en zijn daer uyt gekomen en zijn geconvoyeert naer Vrankrijck; er zijn 3 vendelen knegten in het Casteel gegaen, een van het volk van mijnheer Van Rues, een vendele Walen en een vendel van 's Princen volk, en men zeyde dat zy zouden trecken, de reste van het legere, naer Antwerpen, en ook mede zijn eenige knegten getrocken naer Aelst, want de Spaenjaerden hadden dat verlaten. Op den 2 dach naer het accoordeeren van de Spaenjaerden van het Casteel zijn zy
| |
| |
vertrocken naer Vrankrijk en in het ommekomen zoo stelde men altijds 3 Spaenjaerden tusschen 3 Walen, en verlieten het geweirre en hun dat bevolen, en zijn wechgegaen, en daer waren 120, en hadden verloren bin het belech 27 mannen.
Naer het groot verlies van de stadt van Antwerpen tot groote schade van het land, zoo hebben de Spaenjaerden gaen rensonneren alle cooplieden, die zy bevindende waren binder stadt, naer dat zy gepillieert hadden hunne huysen en goet, altijdts houdende gevangen den Grave van Eggemont en Mons. de Cappers en meer edele, de welke zy binnen Antwerpen gevangen hadden, en stelden stercke wachte aen alle poorten en lieten andere cooplieden, die welke waren woonende in andere plaetsen, komen om hun goet tegen hun te koopen, en begonsten volk op te nemen om hun te versterken om meer kwaed te doene; want zy zoo machtig waren midts den roof van der stadt, dat men niet en zoude gelooven, want sommige stelden de cooplieden noch op 3000 ofte 4000 guldens, zoo min zoo meer, en kwamen somtijdts over in Vlanderen over het veer, princepalijk 11 vendelen Walen, die welke kwamen uyt Ziricxzee en dienden capiteyn Dragon en kwamen voor Rupelmonde en deden 4 assauten daer op; ziende dat zy niet konsten gedaen, zoo zijn zy vertrocken naer Antwerpen; maer de Spaenjaerden, die de wachte ter poorte hielden en wilden deze Walen niet in laten t' hunnen eersten wille, waer duer deze Walen, ziende deze zake, overgetrocken zijn met de landen en hebben hun apoyntement gekregen met den Raed van State en zijn de Spaenjaerden afgeweken.
Op den 24 van november, op eenen saterdag, 't welke was op eenen Ste Catharina-avond, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn, mijnheer Van Bellewaerde, van drie jonge
| |
| |
gasten, en hadden gediend den provost van Cassele en hadden lange gevangen gelegen, en wel seven ofte acht maenden, en hadden by nachte gelopen op den landtsman en hun getaxseert, en waren hun 7 gevangen, waerof datter 4 op den 23 van november gegeselt waren, en de ander 3 waren gerecht als boven metten basten, en hadden schoone kennisse en met groote leetschap gestorfven.
Op den 29 van november, 't welke was op Ste Andries, ontrent den noene, zoo was den pays uyt, en de accoordantie gemaekt tusschen den Raed van State en den Prince van Oranjen, midts de staten van Holland en Zeeland 't welke lange begeirdt geweest hadde van het gemeene; want van in 't jaer 74 zoo warender vergadert tot Breda, maer niet alsdan geaccoordeert; maer Godt lof nu geaccoordeert, hoopende eenen goeden gedurenden pays en vrede tusschen deze Nederlanden, en luyt in lange en brede inhoudende 20 ofte 22 artickelen; maer het princepaelste dat alle heeren met den trouble zouden gesteld wezen in hunnen eersten staet, gelijk zy waren eer dezen tijdt aenkwam, en wederkeerden hunne goedinge en vergeven en vergeten gelijk of het noyt gebuert en hadde, en ook alle ballingen ter voorseyde oorsake ook het zelve en hunnen raed.
Op den 8 van december, 't welke was op eenen saterdag, wezende Onze Vrauwendag, zoo isser hier t'Ypre geschied een generale monsteringe over de geheele stede 't welke noyt man, hoe oudt dat hy was, noyt en zach, en daer waren 4 capiteynen, mijnhr. Van Bellewaerde, souverayn van Vlanderen, mijnh. Van Jonckxvrye, P. Emeloot en mijnheer Van Coudeschuere, by name Stock, en 's nuchtens begonsten zy ontrent den 10 uren, en men sloot alle de poorten toe tot dat 't gedaen was, en elk poortere hadde hem voorzien alzoot
| |
| |
bevolen was van te vooren, want het was placaet van den raed ons konings, dat elk man hem voorzien zoude van geweirre op de verbuerte van eenen gouden Roael, en elk monsterde onder zynen capiteyn en vendele, en men hadde niet verwacht zoo veel geschut bin der stede alzer gevonden was.
Op den Kersavond 1576, zoo wasser justicie gedaen by den souvereyn voor de vangenisse van eenen pacient, Wale wesende van Roey, en was gerecht metter coorde aen eene potente, en daer naer uyter poorte gehangen.
Ontrent Kersdag, zoo hebben de Spaenjaerden hun beraet gehad binnen Antwerpen zijnde, of zylieden vertrecken wilden ofte niet, en den Raed van State hadde groote veranderinge ontrent Antwerpen, en verwachte hun antwoorde, zulks als zy daer bin 8 dagen hun beraden zouden. |
|
Auteursrechtvrij