|
| |
[1567]
Op den 4en dach van Lauwe, zoo trocken ontrent 20 saudaten van het vender van Carlo 't 's nachts, ontrent ten 10 uren, ende haelden eenen pachtere tot. Vlamertynghe van zynen bedden, denwelcken was by naemen Anceel den Raet ende meenden noch eenen te brenghen, maer die ontrochte en den clocken clopten, maer die soudaten deden huerlieder trommel slaen ende elck bleef in zyn huus.
[52] Op den 8 dach van Lauwe, 't 's nachts, ontrent den 9 uren, zoo trocken die helft van het vender van Mons de Vale naer Elverdynghen om eenighen daer te haelene, maer die van de prochie die stonden eyghen ende schooten naer henlieden, maer moesten loopen ende naemen de kercke an ende clopten die clocke, diewelcke zy inlieten ende liepen van achter uuten, maer daer wasser een ghedeel van 10 die liepen op de torre, maer en hielden 't niet zeer langhe, maer schooten een soudaet dat hy niet langhe daer naer en leefde, maer daer waerender 7 ghevanghen, daer in een was huerlieder predicant ende die soudaten liepen in veele huusen en naemen vele zaken, want die lieden waeren al wech gheloopen; ende quamen met die ghevanghen naer die steede, 't 's nuchtens, met 't ondoen van de poorte.
Op den 9 dach, 't 's nuchtens, ontrent den 4 uren, zoo trocken die helft van het vender van Carlo ende Carlo zelve met den proovost naer Nieukercken ende waeren daer ontrent de noene ende trocken naer Niupkercke om sommighe te vanghen, diewelcke noch gheloopen waren en kerden weder naer Nieukercke ende die van Nieukerke en wilden hem niet laeten passeeren, maer Carlo [53] die seide hy zouder duer ende quam met zyn volck ende stonden yetghen, maer liepen ende zy scooten van die kercke, maer die soudaten deden grooten foorse ende staken veel dueren op ende naemen sommich goet; ende die van Nieukercke quaemen achter ende die stelden Carlo zy volck in ooroem ende scooten teghen elckander, aldaer sommighen ghequest waeren ofte doot ende die van Nieukercke trocken naer hunlieder plecken ende Carlo met zy volck quam naer de steede.
Op den 14 dach van Januarius, ontrent den 12 uren en half, zoo quam sobyt een beroerte duer eenen droncke saudaet, diewelcke willende foortse doen in een huus bin der steede, zoo dat die ghebueren dat willende beletten ende naemen steenen ende dede hem loopen ende noch
| |
| |
drie of vier soudaten, diewelcke hij vondt willende werre byeden, alzoo dat zy moesten de vlucht annemen ende riepen: ‘Slaet aelaerme!’, alzoo dat die soudaten ter maert, niet wetende de zake, slaughen aelaerme, alzoo dat het volck zeere beroert wiert ende, bin min dan een half ure, zoo waren alle de venders ter maert ende elck sloot zyn huus toe ontrent ter maert ende oock alle die steede meeste duere. [54] Maer het verghinck al wel, want die eerst die beroerte maecte, dat was een soudaet van het vender van Carlo, die was ghevanghen en gheleyt in vanghenesse. Ende ontrent den twee uren, zoo trock elck soudaet naer zyn logyst.
Op den 15 dach, zoo dede Symon Uutenhove den hoep vergaeren van zyn vender om justicie te doene van eenen Lambert, een beeldesmyder, om die wille dat hy een lantsman ghewelt ghedaen hadde. Nu alle zyn knechten ter maert ghecommen zynde met den vender, zoo was die leerre ghestelt an die crycke voor het besant om hem daeran te rechten ende niemant en meende anders, maer zyn huusvrauwe commen met zes van zyne kinderen zeer al wenende ende byddende zeere om gracie, alzoo dat hy die doot ontghinck, maer was op die leere wel vyf ofte zes trappen ende riep zeere om gracie ende men gaf hem gracie, maer was ghebannen uut alle regimenten op zyn lyf.
Op den 16 dach, 't 's nuchtens, zoo was het trompet omme ghesleghen van den bende van den grave van Egmont, diewelcke bende lach in de stede; ende dat was om te gaen monsteren ende quamen al wel ghemonteert voor Monts de France ende daer, al vergaert zynde, trocken met den standaert ontwonden ter torrepoort uut en ghinghen monsteren bij de hoghe sieken ende al zy ghemonsteert hadde met die monsterheeren, quamen wederomme naer die stede.
[55] Op den 25 dach van Jannuarius, zoo zoude men de stroppade ghedaen hebbe van twee soudaten, maer die soudaten en wilden dat niet ghedoghen, want als den officier die coorde an den balcke dede, dewelcke balcke was ter venster van der halle uutghesteken, want zy zouden die stroppate ghehadt hebben; ende daer waeren soudaten die den officier wilden te lyve. Ende myn heere van Frenes was zeer gram ende Mons del Valle, huerlieder capyteyn; ende het volck was ter maert zeere vervaert, zoo dat die justicie niet ghedaen en was op tydt ende daer waeren twee of drie soudaten die rumden die d' eerste beroerte maecten.
Op den 28 dach, om dies wille dat die soudaten groot overlast deden den lantsman van te gaen eten ende drincken, zoo dat die zeere ghetraveilliert waeren ende sochten alle medelen om daeraf ghesecourts te zyne fende met dat die soudaten ooc somwylen de meester maecten, zoo was een oordonnantie ghemaect by die capyteynen ende myn heere van Frenes, dat gheen soudaten wy zy waeren, alzoo wel Vlaminghen als Walsch hemlieden zoude vervoorderen te gaene tot der poorte zonder consent van Frenes, op huerlieder lyf ende dat den lantsman hemlieden vindende zoude mughen vanghen ende by justicie doen sterven.
| |
| |
[56] Op den 29 dach, zoo waeren de guesen ontboden om dies wille of tzy preken wilden laeten by vriendtschap ofte niet; ende begherden hemlieden daerop te beraden ende het was hemlieden gheconsenteert.
Op den zelven dach, ontrent den drie uren en half, zoo waeren alle die saudaten vergadert, elck onder zyn capyteyn, wel opgherustich om den grave van Egmont in te gaen haelen, want hy quam van Ermentiers; ende alle die venderen waeren ter Zuudstrate en Carlo met alle zyn volcke was buuter poorte, daernaer Vales' volck in die poorte ende alzoo voort. Ende ontrent den IIII uren zoo quam den grave wel met hondert en vichtich perden, meest alle lichte perden, alle in 't incarnaert ghegreimt, wel voorzien van langhe roeren ende meest alle noch twee ofte drie pystoletten ende inghecommen zynde, zoo was die grave ghelogiert in de Montstrate, daer hy ghewoon was te logierene ende alle die roo rocken quamen ter maert end hemlieder forrier gaf hemlieden huerlieder bylletten ende elck trock naer zyn logyst; ende Carlo quam ter maert ende die Vlaminghe ende berry, elck op zy zelve ende maecten de slecke zeer triumphant.
[57] Op den 30 dach, zoo was den grave zeere besicht met die saudaten, die waeren ghevanghen om die storbance die zy maecten op den 25 dach daer te vooren; ende daer zouder drie ghehanghen hebben by lasten van den grave ende viere zouden die stroppade gehadt hebben, maer die soudaten, die baden zeere daer vooren ende noch veele heeren ooc mede, want men zoude 't terstond ghedaen hebben, maer het was verstelt tot 't 's anderdaechts; ende den bysschop ghinck 't 's noens eten metten grave ende daer quamen veele ghedipiteerde van buuten an den grave.
Op den laetsten dach van Januarius, 't 's nuchtens ten zeven uren, dede den bysschop een sermoen naer costume, want hy preicte 't 's Wondaechts ende 't Vrydaechts, in welcke sermoen den grave was om hem te horen preken ende daer naer hoorde den grave messe; ende trock naer huus ende den trommel was omme ghesleghen van Vale, omdat die saudaten als den trommel noch eens slauch hemlieden zouden moeten vinden elck met zyn ghewerre, want men mende dat die saudaten tot justicie ghebrocht zoude zyn, maer daeraf en was niet ghedaen; op die dach waren zy verbeeden.
[58] Ontrent den neghen uren, zoo was een ghebodt ghedaen by laste van den grave, als dat een yeyghelyck, wy hy waere, bin der steede, niemant gheëscuseert, zoude moeten draghen alle zyn wapene ende ghewerre uutghenomen rapieren ende poniaerden ende claustocken, op lyvelyck ghepuniert te zyne die zy gebreken bevonden ware achter den tyt die daertoe ghestelt was, dat was tot 't 's anderdaechts te noene. Ende die guesen liepen zeere te gadere ende vergaerden in huerlieder temple ende een yeyhelyck drouch zyn ghewerre, alzoo dat een grun was om zien als 't al by een was.
| |
| |
(Uit DAMHOUDERE: Praxis rerum criminalium, 1554)
De ‘schuldig’ bevondene dient het verslag van de ondervragingen te ondertekenen.
| |
| |
Op den eersten dach van Sporkel, 't 's nuchtens ontrent ten 9 uren, zo was een leere ghestelt om recht te gaen doene van twee saudaten, eene van Carlo ende een hallebardier van Mons del Vale ende die saudaten deden groote neersticheyt met bidden an den grave ende Mons de France, maer men conste gheen grade ghecryghen, maer die was ghebrocht van Carlo by het gherechte om te gaen hanghen, maer men quam segghen van den grave, dat men zoude justicie met den sweerde ende was weder [59] gheleit in die vanghenesse; ende men dede een karre zant bringhen ende bin wie daernaer was hy met den sweerde gherecht; ende die saudaten hadden die beirie om het lyk ter eerde te draghen ende als den officier den slach ghegheven hadden, zoo vloghen die saudaten an het lichaeme ende droughen 't ter eerde naer sint Jacops. Ende Mons. del Vale ghinck met den provost ende met de serganten naer die sale om den anderen pacient, twelcke was zyn hallebardier ende quam corts daernaer met den officier ende zyn bichtvaerts ende quam de plaetse aldaer den anderen ghejusticiert was, twelcke was voor het bezant by die crycke ende was aldaer ooc onthalst. Ende die hallebardiers droughen hem ter eerde met drie trommelen, zeer compassivelyck ende veele saudaten daerachter met huerlieder bussen ende ghewerre al nederwaert ende was begraven te Predicaren.
Op den, tweeden dach van Sporkele, twelcke was op eenen Sondach, zoo dede den bysschop een sermoen aldaer den grave was ende noch veele edelen. Ende die guesen preickten ooc, twelcke veele lieden wonder gaf, maer daer waeren veele kinderen ghehouden om te doopen, maer en dussten dat niet bestaen, wat het en [60] was hemlieden noyt gheconsenteert ghelyck of henlieden die predicatiën toeghelaten was.
Op den 3 dach, zoo warende zommighe catholycke, diewelcke hadde een requeste gheoordonneert ende hadde die den bysschop ghetocht ende myn heeren van der wet, dewelcke requeste an den grave ghepresenteert was van zommighe catholycke, die welcke hem die requeste lazen in zyn presentie ende belovende hemlieden daerin te voorziene ende een ander middelte zouckene om die predicatie te werren. Ende 't 's nuchtens, van ten VI uren, zoo was den trommel ommeghesleghen van Carlo, om te gaen vertrecken ende vergaerden alle by een; ende ontrent ten 9 uren, zoo vertrocken alle zyn knechten te Torrepoorte uut, naer Oudenaerde ende men slouch 't trompet om den grave te gaen vertrecken; ende alle die roo rock vergaerden op die maert ende verbeiden den grave. Ende ontrent den 12 uren, zoo quam den grave te voet ende ghinck tot myn heere van Hollebekes in de Zuutstrate ende zadt daer op zyn pert ende reet alzoo over de maert [61] naer die Toorepoorte ende alle die perden volghede hem ende waren gheconvoyeirt van veele edelmannen ende quamen 't 's avents wederom in die stadt ende den grave trock naer Rouselaere.
Op den 6 dach, zoo heeft men wederomme gheforriert, maer meest alle de guesen.
Op den 7 dach, zo was den predicant Diophiles inghedaecht teghen den hoochbailliu in vierschare ende dat hy daer zoude compareren ende
| |
| |
hoore daer dat hem den hoochbaiulliu op segghen zoude, hoe dat hy in onbehoorelycke plaetsen zoo ghepreickt ende zaeken ghedaen die hem niet toeghelaten en waeren; ende myn heeren en wilden gheen andere predicant eet laeten doen voor zy compareerden.
Op den 9 dach, zoo zoude de guesen ghepreict hebbe, maer en consten gheen predicant ghecryghen die eet hadde die stede ghedaen. Ende daer quam eene predicant eenen dach te vooren, maer myn heeren en wilden hem gheen eet laeten doen. Ende op den 9 dach, zoo was den hoochbaiulliu gheseit, dat men preicte, maer hy ghynck naer de schuere met 50 soudaten ende 't en was niet waer; alzoo en preicten zy niet op dien Sondach.
[62] Op den 16 dach, twelck was op den eersten Zondach van den Vasten, zoo en preicte de guesen niet, maer songhen ende vergaerden in huerlieder tempel.
Op den 17 dach, zoo beghonst men alle de catholycke huerlieder ghewerre weder te ghevene, maer moeste eet doen den coninck, de stede ende de catholycke kercke ende 't gheven gheduerde wel vier ofte vyf daghen. Ende myn heeren van der wet waeren zeer besicht alle de weke om een goede oordonnantie te maken om d'Ypermaert, hoe dat men waken zoude; ende ontboden alle ambachten ende neeringhen om huerlieder eet te doen doene, maer daer waerder die den eet alzoo niet doen en wilde alzoo zy begherden.
Op den 22 dach, twelcke was op sinte Pietersdach, zoo was een ghebodt gheroupen van alle die oordonnantie van de maert ende alle die ghonne die huerlieder ghewerre hadden, dat die zouden moeten waken onder den hoochman, die men hemlieden oordonneren zoude ende noch meer ander zaken die dons uutgheroepen waeren.
Op den 23 dach, twelcke was op den Crakezondach, zoo moesten waken wel drie [63] hondert poorters catholycke, diewelcke alle vermaent waeren 't 's daechts te vooren; ende ter poorten en waecten maer twee Waels, acht poorters ende acht Vlaminghen; ende die hoochman hadde last van alle het ghewerre ter poorte te werrene ende pilletten daeran te doene, want niemant en mochte in die steede commen met pystoletten, spieten, maetsen ofte alzoo voort; ende achter de noene, zoo was een vender knechten gheforriert.
Op den 24 dach, zoo was diezelve wake ghecontinuirt alzoo zy beghonnen was ende met dat buuten Mesdach was, zoo quamer veel te meer volckx ende ontrent de noene, zoo quam een vender knechten van Belle capyteyn Norrem ende zy knechten ghynghen elck in zyn logyst; ende alle de maert duere, zoo wasser zeere groote wake ghehouden tot 't 's Donderdaechts; ende van diemaels voort, zoo ghinck 't wel zoetelyck, want de guesen vergaerden wel ende zonghen in de schuere, maer en lazen noch en dorsten niet preken ende den predicant was de derde reyse.
| |
| |
Op den eersten Vridach van Apriel ende op den 14 dach van Marten zoo was Carle de Selversmet uut der stede ende casselrie ghebannen een jaer; ende Platevoet was oock inghedaecht in Vierscare; [64] ende 't 's anderdaechts was hy inghedaechts met een ghebodt.
Op den 20 dach van Marte, zoo hebben den knechten van capyteyn Norrem monster ghepasseert ende, 't 's anderdaechts, zoo trocken Berry's half vender om te gaen monstere naer Eversam. Ende op den 14 dach ofte op den 15 dach, zoo was by Antwerpen vergaert een grooten hoop guese knechten, diewelcke al meest afghesleghen ware van dat volck van den hove van Brussel en het garnisoen van Liere. 1566.
Op den 23 dach van Marte, zoo was Monseigneur Tamburge ghezonde van den grave, omdat alle die soudaten wederomme zoude monsteren; ende het halve vender van Berri dat te Vueren lach was oock ontboden; ende men zeide dat zy alle naer Valentyne zoude moeten trecken, maer op de 25 dach, zoo trock Berri maer dander niet.
Op den 5 dach van Apriel, twelcke was op den Saterdach van Beloken Passchen, twelck was in 't jaar 1567, zoo was die predicatie ende alle vergaderinghe verboden van de guesen ende van alle andere secten op het levende lyf, ende ooc alle predicanten waren ghestelt te ghelde, ende oock mede te singhen de psalmen diewelcke qualyck overstelt zyn.
[65] Ende myn Heeren van der wet ghinghen naer de schuere ende hebben die toe gheseghelt, maer die soudaten naemen die stoelen ende lieper mede achter strate ende hebben sommighe vercocht, twelck die guesen niet behaecht en hebben dat het zoo ghebuerde.
Op den 6 dach, twelcke was op den Beloken Passchen, 't 's nuchtens ontrent den 9 uren, zoo ghinghen sommighe saudaten naer de schuere ende creghen een venster open en ghingher in ende naemen de reste van de stoelen ende braken den preickstoel. Den capyteyn, veraverteert zynde, ghinck daerewaert ende die soudaten lieten 't als hy quam; ende, ziende, heft hy die laeten ghewerden, zoo hebbe die capyteynen wech ghegaen; die soudaten hebben doen die glasen uutghedaen ende hebben se in die steden ghebrocht ende hebben 't alle ghebroken ende ont steicken ghesmeten, want zy waerender wel 200 ofte meer; ende ghinghen in die pachters huusen ende die pachters quaemen met huerlieder waghens ende hebben 't alle het houdt in die steede ghebrocht, want ontrent den 4 uren, zoo was 't dat zy die zoo gheroert hadden, dat se viel; ende meest alle het volck van der stede ghinck meest alle wandelen om te sien breken; ende veele guesen oock maer niemant en zeide niet.
Het incarnation van desen:
De gueze schuere op 't Magdelen kerchof ghestelt
den zesten in April op de Beloken Passchen ghevelt.
| |
| |
[66] Op den 7 dach van Apriel, zoo haelden die soudaten die reste van den houte ende alle het strooy van de schuere ende leyden 't houdt op die maert in drie ofte vier plaetsen by pellorryn by de spyghel ende by de clierstrate ende vercochten, dat by hoopen ofte elck zyn gheryf ende gaven goeden coop ende dat om 't ghelt te ghecrygen.
Op den 11 dach, twelcke was op den eersten Dinghedach van der maent, zoo was inghedaecht Caerle Ryckewaert, ghenaemt Diopheles, voor die derde reyse ende met hem Jacop Platevoet ende Hans Tavernier, voor de tweede reyse al op den eersten Vridach van Meij ende ontrent dese tyt, zo liepen veele guesen wech.
Op den 12 dach, zoo track Symoen Uutenhove, capyteyn bin Ypere met een ghedeel van zyn soudaten naer Poperinghe om sommich ghevlucht goet, twelcke track om naer Inghelant te trecken, twelcke goet hem ghewraucht zynde, heeft dat al in handen ghecreghen ende zeer veel boucken die welck ooc ghearresteert waeren; ende als hy inquam bin der stede, 't was al avent, ende brachte twee ghevanghenen met hem; ende men zeyde dat hy 't 's anderdaechts wederomme naer Poperinghe trecken zoude om de schuere te breken.
[67] Op den 13 dach van Apriel, zoo vergaerde Symoen 't 's nuchtens wederomme knechten, ontrent den 6 uren ende 't was op den tweeden Sondach naer Passchen ende track naer Poperinghe; ende hebben de schuere al ghebroken al in stucken; ende men zeyde dat zy daer 't 's nachts ghebleven hebben, maer quamen 't 's avents thuus met de poortclocke. Ende op den zelven dach, zoo waeren soudaten op den lantstman gaen loopen ende quamen te Wielkin ende wilden rudesse bedryve, zoo dat ter twee ofte drie lantslieden doot ghebleven zyn ende noch drie ofte vier zeere ghewondt.
Op den 16 dach van Apriel, twelcke was op eenen Woensdach, 't 's nuchtens ontrent den acht uren, zoo beghonsten die soudaten te vergaderene op de maert, elck met zyn wapenen, want de provost Jan de Visch ghinck justicie doen doen van twee soudaten ende eenen predicant diewelcke ghevanghen was te Elverdynghe van die soudaten van Mons del Vale ende die soudaten waren van De Visch ghevanghen, diewelcke hadden angeschreven ghewyst onder Jan Denys. Aldus, ontrent den neghen uren, zoo beghonste het volck van der stede een yeghelyck ghinck ter maert om de justicie te zien doene, [68] zoo datter in menighen tyt niet zoo veele volckx en was ontrent den 10 uren, zoo de ghereetscap ghemaect was voor de casselrie an de crycke, zoo stonden alle die soudaten van den steede, elck met huerlieder ghewerre wals ende vlaminghen, zoo was den eenen soudaet ghehanghen; ende den officier gaende met die dienaers van De Visch naer de vanghenesse om den predicant ende bringhende uut de vanghenesse, zoo was hy van twee ofte drie ghecust voor een adieu; nu commende voor die leere, opgaende veele segghende
| |
| |
ende roupende op de broeders, zoo half de leere wesende, heeft eenen uut het volck hem toe ghesproken: ‘Hebt goet betrauwen!’ ofte alzoo voort; ende commende boven, zoo heeft hem den officier vastgemaect ende hy begherde te spreken, den officier zeide: ‘Ic en zal u niet verhasten, alzoo langhe spreict alzoo langhe als de heeren willen’. Zoo, den predicant hem wat omme kerde, vraghende den Visch, provost: ‘Myn heere, mach ic wel wat spreken?’, en antwoorde niet op, vraghende noch eens zeide: ‘Wel spreict’. Te was zoo rasch niet gheconsenteert, beghinnende te spreken, zoo heeft het volck beghonnen loopen ende niemant en wyste waeromme, die soudaeten ter stont schietende in den hoop, den trommel allaerme.
[69] Daer was zulck jammere, zoo dat noyt bin menschen ghedincken in de stede ghezien en was, ja al hadde een mensche rycke ghewyst van 1.000 pont grooten, men hadden wel willen de helft gheven om ghesalveert te zynne, zoo vreselycke schooten die wals, zoo dat die best te beene was hadde voordeel ende oude crancke lyeden waren in de noot, zoo datter, doot bleef Jan Lamoot, dewelcke was ghehauwen in zyn hooft met een hallebarde, zoo dat zyn hersenen liepen op de maert recht an 't Waverhuus; Jacop Bouseel, messemaker, was duerschooten an de Hondstrate; Jacop Gheraert was doot geschooten op de middel van der maert; Willem de Lapper was doot geschooten an de Clierstrate; Gheleyn in 't Maentgen was doot gheschooten in de Hondstrate; Seghers de Barmentier was doot gheschooten voor zyn stallekin in de Aelstrate; een gheselle van Belle doot geschooten; de sone van Jacques de Bruune, dewelcke Jacques dicwils voorschepen van Belle ghewyst hadde; ende de soudaten diewelcke op de Halle waeren schooten zoo afgryselyck dat niet om schryven en es; ende hebber zoo wonderlycke veele ghequest ende het volck rumende zeer haslelyck de maert loopende in de huusen; ende die saudaten waer zy yemant op de maert noch saghen roeren, schooten daer naer ende loopende als dulle menschen ende als het volck van der [70] meestal was, zoo ghynghen die dienaers van den provost ende den officier ende haelden den derden zonder eenich letten, hebben hem ghehanghen, maer het jaemer dat daer ter maert was om zien en zoude men niet connen vertellen van die dooden ende van die ghewonde; ende op de maert laghen zoo zeer veele mantels, kerrels, bonetten, hoen, patouffen, mullen; ende in de Buetermaert daer laghe alle de panders met bueter, met eyeren ende alle de melck tuenne; alle de appelcramen laghen daer oock. Ende als alle die soudaeten ghelopen hadden, d'eene hier, d'ander daer pillieerde die dooden van keerel, mantel ende bonet ende ghelt; latende alzo ligghen, hebben, als daer niemant meer te
schieten en was, ghaen maken te Slecke lancks de maert.
Ende den liewetenant ghynck met 50 ofte 60 saudaten lancks den stede met huerlieder ghewerre om te besiene ofter nieuwers gheen vergaderynghe van volcke en was; ende alle de stede duere waren alle de huusen ghesloten; ende het allaerme gheduerde wel twee uren eer men bescheet wyste van de dooden.
| |
| |
Ende van de ghewonden aldereerst Wullen Rabant, ghesleghen op zyn hooft met een busse ende duersteken dat hy starf bin eenen dach daer naer; Elyas Lubaert gheschooten [71] ende ghewont dat hy starf bin den zelven daghe; Hans Witroot duerschooten, levende twee daghen; een gheselle in de Balance duerschoten in 't lichamen in twee daghen daer naer; Adriaen van Dusten, een oudt man gheschooten in zyn (sic) die starf den derden dach; zonder noch van buten lantslieden ende vrauwen die noch storven, overeeden zynde ende duerschooten; noch wasser veele ghewont in perycke zynde van der doot quest ende van gru; ende noch veele oude mannen ende ooc mede jonghen zeere ghewont: Gheeraerdt de Roy gheschoote in zyn been, Jacop Merghen ghehauwen in zyn hooft; Jan van Hernighen duerschooten, Jacop den Stercke staerf, Jacop de Bie, Clais Prie ende noch wel tot 80. Op den Sondach daer naer wasser overleden met dien bleven ter stede 19; ende over 14 daghen daer naer, zoo zynder noch ghestorven
Op den zesthiensten in April, doens zach
't Yper ter maert eenen derrelycken Woensdach
Op den 18 dach, zoo wasser wederomme een beroerte, want Symon, capyteyn van den lieden van der steeden, die sprack den capyteyn ende die soudaeten grooten schande, zoo dat zy by naest wederomme een allaerme ghemaect hadden, maer Symon seide tot de poorterie: ‘Ghy zult my bystaen’ ende zy zeiden: ‘Ja wij!’. Zoo vertrocken de capyteyn met de 20 oft 30 soudaten ende het verghinck. Ende men zeide alle die mantels verlooren hebben, dat zy die haelen zouden op de Halle, maer het waeren al quae voor goe.
[72] Op den laetsten dach van April, zoo heeft Symoen Uutenhove, capyteyn van de Vlaminghen alle zyn knechten ghecasseert, want zy hadden vier maenden betaelt ghewyst van het ghelt dat by de groote ghemeene ghestelt was te ghevene van de poorterie; ende op den 28 dach van April, zoo was wederomme het groote ghemeene vergaert om wederomme te verlanghene noch twee maenden; ten was niet gheconsenteert ende aldus want den capyteyn ten hove gheweist hadde om princelyck zyn vender te ghecryghen, maer men zeide dat dat niet passeren en conste. Zoo waren zy alle ghecasseert, twelcke duerelyck was om zien, want men vondt nieuwers niet te wercken.
In de Assencioenmaert, zoo was die wake van de poorterie vermaent, diewelcke huerlieder ghewerre hadden, die eet ghedaen hadden ende waeckten, alzoo zy in de Ypermaert dede. Ende op den Assencioendach, zoo waecte van elck vender de helft.
Op den 12 dach van Mey, zoo was die soudaten die halle ghenomen, diewelcke zy langhe ghepossedeert hadden om die wake te doene ende om het grooten gryf dat zy deden op den 16 dach van Apriel, zoo | |
| |
begherden mijn heeren an het Hof. Ende het was hemlieden gheconsenteert.
[73] Op den 17 dach, zoo waerender in de nacht zes of zeven persoonen van huerlieder bedde ghehaelt, diewelcke ghebrooken hadden: Pieter de Corle, Wouter Bevelen, Michiel in de Muelene, Wullekins Terouf ende noch twee vrouwen. Ende, 't 's anderdaechts, zoo liepender veele wech in die zake beschuldicht, wel ontrent een 100. Ende Pieter ende de ander waeren 't 's daechts daernaer boven gheleet ende weder in vanghenesse; ende daer was sommich goet ghearresteert dat te schepen ghedaen was ende en mochte niet wechvaere zonder billet.
Op den Dissendach, in de Psinschen Mesdaghen, zoo waeren die ghevanghen personnen boven voor myn heeren gheleet ende gheëxamineert ende wederomme in de vanghenesse gheleet; ende daer lieper noch daghelycx veele wech.
Op den laetsten Mesdach, 't 's nuchtens , als den bisschop ghepreict hadde, zoo ghinghen twee leeren rechten an het gherechte voor besant om te gaen hanghen twee soudaten, deweleke die moort hilppen doen te Wielken ende hadde noch bovendien huerlieder an doen schrijven onder een andere capyteyn zonder passpoort; aldus was die justicie ghedaen ontrent ten 10 uren; ende alle soudaten was verboot ghedaen, dat zy niet mochten ter maert commen met eenich ghewerren, want Mons de Tamburge, capyteyn van een correnael, dede die justicie doen ende moest hangen ; vier uren daernaer waeren zy begraven te Frereminueren.
[74] Ende achter de tsinschen Mesdaghen, beghonsten vele lantslieden wech te loopen, want op den 22 dach van Mey, zoo warender een waghen ghevanghen inghebrocht van den souverayne ende waeren meest allen van Westouter ende daer was een vrauwe ooc mede in den waghen.
Op den 24 dach, zoo was metten trommellen omghesleghen, by laste van Mons de Tramhuse ende Mons de Val ende Mons de Norrem, capyteynen, dat niemant, wie hy waere van den soudaten , hem en zoude vervoorderen uuter steden te gaene zonder paspoort van den capyteyn, op ghehanghen te zyne.
Op den 27 dach, 't 's nacht , zoo ghinck de hoochbauilliu met schepenen ende dienaers in diversche huusen, besouck doende, maer en crecht niemant meer dan eenen van Baelde, maer daer lieper van te lanst te meer wech, want alle brekers zeide men gheen gratie te verwachtene.
Op den 29 dach van Mey, zoo heeft. men, naer costume, het Helich Sacrament ommeghedreghen den bisschop zelve in persoone ende daer ghinck zoo veel volckx mede als noyt op ander tyden daer mede ghinck.
[75] Op den laetsten dach van Mey , zoo waeren van de ghevanghen bovengheleyt, die welcke 't 's dachts te vooren ghepynt waeren. Ende men zeide, dat zy ghestorven zoude hebben, maer waeren wederomme | |
| |
boven op de vanghenesse gheleit, dewelcke waeren Bevelkin ende Cabillau. Ende op de noene, zoo was een ghebodt ghedaen, dat niemant, wie hy waere, dewelcke zyn kinderen hadde doen doopen onder de walsche menissters, dat die huerlieder kinderen moesten bringhen, elck onder zyn prochie, om van den pastor het Helich Chrystendom te ontfanghen. Ende waerender eenighen, diewelcke niet ghedoopt en waeren, die zoude men moeten te kennen gheven om ghedoopt te zynne van stonden an ofte ombegrepen bin den derden daghe, op lyvelycke ghepuniert te zynne, die in ghebreke ghevonden waere. Ende op dezelve dach, zoo waerender veele ghebrocht om 't selve te ontfanghen ende noch die ander dach ende den derden dach ooc mede.
Op den tweeden dach van Wedemaent, zoo waeren die ghevanghenen boven ter Halle gheleit: Pieter de Cock, Bevelkin, Jan Baelde, Cabylliau; ende men meende dat se ghestorven zoude hebben, maer was verstelt tot 't 's anderdaechts.
Op den derden dach van Wedemaent, 't 's nuchtens, entrent den drie uren, zoo was den trommel ommeghesleghen, dat alle die soudaeten moesten ter maert commen van stonden an. Ende ontrent ten vyf uren, zoo vergaerde de wet ende die ghevanghen waeren boven ghebrocht, diewelcke waeren Bevelkin ende Wullekin Terouf ende Fransoys Capylliau; ende die soudaten dede al het volck van der maert gaen ende zy bestelden alle die straten, zoo dat niemant ter maert commen en mochte. Ende die pacienten, ghecondamineert wesende, ghehanghen ende verwrocht te zyne by den officier an de crycke by pelloryn. Zoo was Wullen Terouf eerst ende daer naer die ander een te gadere ende afghedaen eer den officier een ander haelde, ende waeren gheleit op een waghene ende ghevoert in de halle; ende daer naer zoo waerende zommighen die zeide, dat zy zouden gherecht wesen, maer daer was vooren ghesproken: Wullekin was begraven sinte Martens ende die ander Wouter Bevelen ende Fransoys buuter der steede.
Ende die soudaten zijn geschen ende daer warender noch drie daerachter bovenghehaelt achter dat die justicie ghedaen was, twelck was ten acht uren of daerontrent, [77] daer af dat een was Jan Baelden, Oblye Man ende de zone uut ‘de Galeye’ ende Michiel uut de wulmolene; ende huerlieder sententie was: Michiel die was ghebannen 50 jaer ende dach; ende de zone uut ‘de Galeye’ moeste gaen tot sinte Pieters met een torse tusschen twee dienaers ende verghevenesse bidden God van Hemelrycke voor het Helich Sacrament ende twee pont grooten gheven tot de refectie van der kerke ende een jaer ghebannen in de stede; Jan Baelde was drie jaer ghebannen in de stede ende met een torse te gaene bidden God van Hemelrycke voor't Helich Sacrament verghevenesse ende vierthien daghe te ligghen in 't Graukin.
Ende op de noene, zoo waeren inghedaecht alle de ouderlinghen van der nieuwe religie teghen de hoochbailliu om den 13 dach van Wedemaent in vierschaere te compareren om te anhooren zulcken heesch
| |
| |
ende callayne als hemlieden de hoochbailliu weet an te segghen; dese waeren alle by naemen ende toenaemen ghenompt, diewelcke waeren ontrent het ghetal van 21 persoonen; ende noch waeren inghedaecht wel 34 ander persoonen, diewelcke vluchtich waeren van breeken ende van ander meseusen; ende noch meester Robert ende Daniel Waleweyn, om die wille dat zy in Septembre de slotels van de stede begherden; dese persoonen waeren al inghedaecht te compareren den tweeden Vridach van de maent, dat was den derthiensten.
[78] Op den vierden dach, 't 's nuchtern, een half ure achter de middernacht, zoo dede den provost drie mannen hanghen an het gherecht voor het besant, alzoe in de rechter nacht, want hy dede se haelen uut de vanghenesse met twee torsen ende waeren ghebrocht in het besant ende want niemant en wyste; ende want die maert bestelt was met den ghette, alzoo zy alle nacht deden, zoo en wasser niemant anders dan den provost ende zyn dienaers met die soudaten; ende het waeren mannen diewelcke die sommighen van dien hadden gheweist te Waterloo ende brekers; ende hinghen alle drie tot ontrent den acht uren; ende waeren afghedaen ende begraven te Prediceren.
Ende ontrent de noene, zoo was die crycke van de Casselrie van der Zaele wederomme ghestelt voor het huus van der Casselrie op de maert; ende daer waeren zes ghevanghennen gheleit naer het huus van den Casselrie, vyf mans ende een vrauwe. Ende naer de noene, zoo wasser een man gehanghen diewelcke hadde gheweist in de slach te Waterloo; end twee waerender ghegheselt ende vichtich jaer ende 1 dach ghebannen, hetwelcke waeren brekers. Ende het volck liep wonderlycke zeere wech ende ooc mede meest alle die ouderlynghen hilden hemlieden oock unter baene, want zy hemlieden niet en betrauden.
[79] Op den VI dach, zoo was die wet vermaect by commisaren ende myn beere van Bellewaerde was vocht ende Handeroen was voorschepen. Ende op denselven dach, zoo was Carel Ryckewaert predicant wille tot Yper van der nieuwe religie, Diopheles ghenaempt, teghen den hoochbailliu inghedaecht, zynde drie ofte vier reysen, zoo hadde Diopheles wederomme dach voor vocht ende schepenen den 13 dach van der maent; ende Jacques Blatevoet met hem ende noch twee anderen.
Op den 14 dach van Wedemaent, om dat die ghedachvarde personnen niet en compareerden op desen 13 dach van Wedemaent, zoo was ten versoucke van de hoochbailliu gheweesen ende gheconsenteert wederomme dach te maeken voor te tweede reyse alle die ouderlynghe van der nieuwe religie ende noch wederomme Diopheles, meester Robert, Daniel Waeleweyn ende noch meer ander, diewelcken alle dach hadden; den 13 dach nu niet compareerende, waeren wederomme dach ghemaect teghen den XI dach van Hoymaent ende noch waerender vele dach ghemaect, diewelcke op sinte Jacopsdach 1566 laest leeden quamen van een predicatie, alle singhe de Psalmen van David, lanck de Zuutstrate
| |
| |
ende voor myn heeres van der Clyte stille staende, in dewelcke was Robert Cauwersyn een van de princepalen.
[80] Op den 21 dach van Wedemaent, zoo hebben alle die knechten ghemonsteert als Vaele ende Norrem in 't clooster sinte Maertens; ende achter de noene, zoo heeft de monster heere naer sinte Omaers ghetrocken ende men zeide dat zy vertrocken zoude hebben, maer het en gheschiede zoo niet.
Op den laetsten dach van Wedemaent, zoo was justicie ghedaen van een man, diewelcke een breker was, ghevangher wesende tot Hooghelee, onder die heerlychede van 't Noort-Vrije van Roselaere, van 't welcke heerlycheit zoo was bailliu Langhemersch. Ende als men die justicie ghinck doen, zoo waeren der diversche soudaten, die de straten van de maert bewaerden, want diewelcke ter maert waeren moesten daer blyven ende ander dieder niet en waeren en mochten ter maert niet gheraken maer men maecter ghun gheclop van trommelen, want daer was veele volckx die 't zelve niet en wysten; ende den pacient was gherecht met den baste voor de casselrie op de maert.
Op den eersten dach van Hoymaent, om dies wille datter maeren ghezayet waeren, dat men wederomme preken zoude ende datter waeren predicanten overcommen ende meer ander quaede roupen, die onder 't ghemeene volck ghinghen, tot dien zoo wasser een ghebodt ghedaen, dat hem niemant vervoorderen en zoude eenighe quaede maeren te zayene onder 't volck, op criemeneelyck gheghezelt te zynne zonder eenighe gracie.
[81] Op den 7 dach van Hoymaent, zoo was een ghebodt ghedaen, dat niemant, wie hy waere en zoude meer hem vermyde te vertrecken naer Inghelant, op groote punicie ende zoude moeten eet doen den coninck, der stee ende de ghestelycke ende ter kercken gaen ende zoude blyven in payssen als den coninck commen zoude, hoopende op zyn goeden gracie ende oock mede alle die wech waeren, diewelcke begherden wederomme te commen met te doene zulckx als men ghedaen heeft over meer dan duusent jaer zoude moeghen hopen op de ghenaden des conincks van huerlieder mesdaet tegen die magisteyt ghedaen.
Op den 8 ende 9 dach, zoo waeren gheforriert alle in ander huesen alle die soudaten, het een vender de Mons de Vael in sint Nicolaesprochie meest ende Norrem in sinte Pietersprochie; ende men schreet niemant over ofte ten waere schamel lieden ende men forrierde se voor een maent.
Op den 10 dach, om de groote murmeratie, zoo was een ghebodt ghedaen, dat niemant eenighe quade worden gheven zoude die soudaten op den verbuerte van dire ghuldens ende dat men hemlieden zoude moeten gheven olie, zout, kerssen, azyn ende hout om huerlieder spyse te coken ofte hemlieden zelve die spyse bereden; ende die soudaeten waeren oock
| |
| |
verbonden gheen rudesse te bedryven op grooten corectie, want men zoude goet recht doen.
[82] Op den 12 dach van Hoymaent, zoo waeren wederomme inghedaecht alle die cosystorialysten van 't ghemeente van de nieuwe religie binnen der steede van Ypre met noch veele brekers ende meer andere, waeromme dat 't volck zeere verwondert was, want het blacaet dat uutgheroupen was op den 7 dach van der deser voorseyde maent het scheen luudende ghelyck zy wel hadden moeghen incommen zonder mesdoen.
Op den 16 dach, zoo waeren ghecasseert van elck vender 60 mannen by een commissaris daertoe ghecommitteert ende 't 's anderdaechts zyn der zommighe vertrocken.
Op den eersten dach van Oust, zoo hebben alle die soudaten, elck in huerlieder logyst ghegaen, want zy waeren al te samen gheforriert in nieu logyst, want alle maent zoo was 't gheordeneert te verlegghene in andere plaetsen. Ende ontrent desen tydt, zoo warende veele die wederomme uut Ynghelant ghecommen waeren, diewelcke hemlieden niet wel en betraude, want daer wasser in eenighe plaetsen ghevanghen.
Op den Thundach, twelcke was op den derden dach van Oust, zoo heeft men schoone processie ghedreghen van devocie, met dobbel was; ende den bisschop dede de messe vóór het ommegaen zeer solemneil.
[83] Daer naer, zoo drouch men processie van devocie, daer veele torsen waeren ende een upvaert was ghestelt; ende om den schaemelen tyt men speilder niet gheen spelen, maer het ghinck altyts bet dan deden het jaer voorleeden, want de guesen danne Thundach heilden. Ende achter Thundach, 't 's Maendaechts ende 't 's Disendaechts, zoo hebben den mestendeel van de volcke met elckandere wat verblydt. Ende op den Thundach, zoo ghinghen die vier oordene in processie: de augustynen ende de sinte Jansbroers ende d'ander twee.
Op den 6 dach van Oust, zoo was 't in 't woort, dat den Visch, provost, justicie ghedaen zoude hebben van een joncman ende men zeide dat het een predicant was, maer het was 't 's nachts ghedaen, want men dede die Anwerppoorte open ende men liet den provost uute met zyn dienaers; ende den pacient was ghehanghen by de Vironnycke, op de strate van Zonnebeke; ende men zeide dat het eene van zyn dienaers dede.
Op den 8 dach, zoo waeren alle die ghedaechden personnen van die consistorie en brekers wederomme in Vierscaere inghedaecht ende op den 9 dach zoo waren zy wederomme uutgheroupen ter Halle teghen den hoogbailliu te comparerene, alzoo zy op ander tyden inghedaechts waren, ende Diopheles, gheseyt by namen Carle Ryckewaert was ghebannen vichtich jaer en dach, op ghehanghen te zyne ende verwrocht.
| |
| |
[84] Op den 20 dach van Oust, zoo was den weert in ‘Renty’, by naeme Wulten, by den bailliu van der Zale ghedaen ter justicie bringhen metten swerde op een schavoot, voor het huus van den Casselrie, op gheweist hadden, diewelcke als hy ghevanghen was, was noch een dienaere van den Visch.
Ontrent desen tydt, zoo heeft men voor waer ghehouden by zeker brieven, hoe dat den duck d'Albe te hove was met veele volckx, met hem bringhende diewelcke men zeide in alle die landen te gaen legghen.
Op den 24 dach van Oust, zoo quamen die capyteynen Norrem ende Mons del Vael, diewelcke te hove ontbooden zynde, op het voyage wesende, zoo zynde een mille ofte twee ghereyst, wederomme ghekeert by zeker bode ende ander zaken, diewelcke hemlieden heeft doen keeren wederomme ende hebben zeker maere ghebrocht, dat zylieden met alle huerlieder knechten ghecasseert waeren; ende het ghelt es achter de noene inghecommen om de knechten te betaelen, om welcke zake zy zeere blijde waeren, maer omdat zy ghecasseert waeren, zoo was 't 't 's navents zeer quaet achter de strate te gaene, want zy naemen mantels, bonetten; ende ander hebben zy ghequest ende en hebben niet meer ghewaect.
[85] Op den 25 dach van Oust, zoo heeft men alle die knechten ghelt ghegheven ende betaelt; ende daer wasser zommighe diewelcke van stonden an vertrocken, maer den aldermeesten hoop die verbeiden tot 't 'sanderdaechts ende het 's daechts daernaer zoo lyepen zy vrouch met het opendoen van der poorte ende haelden waghens ende brochten die in de steede om huerlieder goet, cleeren ende vrauwen, kinderen ende ander zaken; ende daer waeren zommighe pachters, diewelcke met huerlieder peerden trocken, wel een mille van der steede, uut vrese dat zy oock huerlieder peerden haellen zouden. Aldus op den 25 dach van Oust, zoo trocken zy meestal duere ter Meesepoorte uut ende hebben veele schaede ghedaen in alle pachters huusen, neemende alle dat zy cryghen consten, van welcke den lantsman zeer verlast was.
Ende het was in 't woort, dal men Spaengiaers hebben zoude in de stede om welcke het volck groote vrese hadde, want zy waeren ontrent Gendt ende in Ghendt meer dan 19 venderen alle aerm volck. Maer daer quam wederomme goede maere, dat men gheen hebben en zoude.
Ende men deder een ghebodt, dat die wake wederomme zoude gaen, naer costume, by Jan Maillaert omme ghedreghen; ende daer waeren mannen ghestelt die voor tyts soldaten hadden ghezyn van Symon Uutenhove, die zoude die [86] die wake doen; ende zy zouden hebben van den dachwake IIII grooten ende van de nachtwake IIII groten; ende dat zouden gheven dies wake dat zyn zoude doen by Jan Mailliart omghedreghen; ende men werckte ter poorte ende ter maert met 28 al daghe ter poorte ende de zelve 't 's nachts ter maert.
| |
| |
Op den 30 dach van Oust, zoo wasser een ghebodt dat niemant, wie hy waere, en zoude moeghen eenighe brieven ontfaenghen nut Ynghelandt, hy zoude die moeten bringhen in handen van myn heeren van der wet eer hy die opendoet, op de boete van X lb. par. ende corectie van schepenen; en dat niemant ooc, op derghelyck punicie, en zoude moeghen disputeeren van zaken die aenghaen ons Helich kersten ghelove ofte der religie; voort dat niemant en zoude moeghen eenighe Psalmboucken ofte eenighe ander suspecte Testamenten, diewelcke niet ghepreingiert en zyn bevonden, zynde op dezelve boete ende punicie.
Op den eersten dach van Septembre, zoo dede den provost justicie van een pacient metten sweerden, dewelcke zyn schoonvadere ter doot ghebrocht hadde ende hy was onthalst voor de vanghenesse op de maert.
[87] Op den 5 dach van Septembre, twelcke was op den eersten Vrydach van der maent, zoo waeren wederomme inneghedaecht alle de cosistorialisten ende veele breker, ten corste gheseit alle diewelcke op andere tyd daer te vooren ghedaecht hadde ghezyn, diewelke 't 's anderdaechts ter Halle uutgheropen waeren by naemen. Enle op denzelven dach, zoo warender veele Psalmen ende ander suspecte boucken by den officier verbrant op de maert.
Op den 6 dach, zoo waeren alle inghedaechden persoonen wederomme inghedaecht teghen den hoochbaiulliu te compareeren. Ende ontrent den 5 uren achter de noene, zoo was justicie ghedaen by den provost Jan de Visch van eenen patient, diewelche 14 daghen hadde ghevanghen ghezyn ende was, zoo men zeid een breker ende was ghehanghen voore het besant, dewelcke patient zeere beclachde dat hy mensche raet ghevolcht hadde ende met een leetschep van zonden ende met schoone kennesse es hy ghestorven ende begraven, alzoo hy zeere begherde in de Helighe eerde.
Op den 16 dach van Septembre, zoo was Pieter de Cock voor myn heeren bovengheleet, dewelcke noyt voor hemlieden en hadde ghezyn, want hy hadde in de vanghenesse altyts gheweist van den tyt dat Bevelkin ende Cabiliau ende Wullekin Terrouf ghejusticiert waeren, welcke was noch by de oude wet ghedaen. Ende op desen 17 dach, zoo was de vrauwe in 't ‘Roo Leeukin’, diewelcke op den nacht dat Pieter ghevanghen was medeghehaelt, ende was ooc voor de wet, want zy zeide dat zy kindt drecht.
[88] Op den 17 dach van Septembre, zoo en waeren die poorten van der steede, naer costume, niet open ghedaen, maer ontrent den zes uren zoo was ghestelt in elcke straete van der maert van alle de ghezellen die de wake hielden, diewelcke waren 56 ende men lieter niemant ter maert commen. Maer als die maert alzoo bestell was, zoo was Pieter de Cock ghehaelt uute vanghenesse ende gheleet op de Halle ende was verwesen van levende lyve ter doot metten baste, an het gherechte voor de nieuwe
| |
| |
camere. Ende corts daer naer was hy ghebrocht by den officier ende ghehanghen. Ende het geschieden al voor den VIII uren. Ende als de justicie ghedaen was, zoo waren die poorten open ghedaen.
Op desen tyt, zoo zeide het volck veele van het vanghen van veele edelen ten Hoven, want de duck d'Albe hadde commissie van den coninck alle zaken te doene, naer het uutwysen van zyn brieven.
Ontrent desen tydt, heeft De Visch, den provost, tot diversche stonden veele ghevanghenen inghebrocht, diewelcke hy vinck, al nu tot Nieukercken tot ontrent Messene, al nu 16, al nu 18, maer op den 20 dach van Septembre zoo heefter De Visch van Meteren ende van Steenvoorde ende daerontrent inghebrocht 22, te gadere onder mannen ende vrauwen.
[89] Op den 21 dach van Septembre, twelcke was op eenen Sondach, achter de Hoochmesse, t' sinte Martens, zoo heeft De Visch, provoost, doen gherectscap maken an het gherechte, voer het besant, om te gaen doen hanghen een man, diewelcke hadde achter het verbot gaen hooren preken twee ofte drie reysen. Ende corts daernaer, heeft men de justicie ghedaen van denzelven pacient ende was ghehanghen voor den XII uren ende hadde biechtvaders ende was begraven t' sinte Martins op het kerchof; de naeme van den pacient was: Henderyck Crues, van Gootsvelde.
Op den 24 dach van Septembre, 't 's nuchtens, ontrent den 8 uren, quam er een zeker maere, diewelcke die van Poperinghe sonden an myn heeren van der wet, hoe dat in het busch van Loo ofte daerontrent laeghen zeere veele quaet volck byeen vergaert, vreesende datter zoude moeghen wat quaets of gheschieden, bidden dat myn heeren zouden hemlieden willen bystaen. Ende corts daernaer, zoo waeren alle die wakers ontbooden, dat zy hemlieden zoude verzien van cruut ende loot. Ende den hoochbauilliu met den bauilliu van der Zaele met zyn dienaers trock naer Poperinghe. Ende Symon Uutenhove met alle die wakers trock achter, ontrent den 10 uren ende meest alle de provostknechten trocken met Jorys van Halle ook met; ende noch twee wethouders van der steede reden oock achter, hetwelcke een groot beroerte was in den steede, zoo datter veele volckx ter poorte was om hemlieden te zien vergaderen by de nieuwe muelen buuter de Bueterspoorte.
[90] Ende trocken alzoo naer Poperynghe ende van daer naer het busch, maer alle het gheboufte was wech gheloopen, maer vonden sommighe hutten die zy braken aldaer zy in laghen, maer, en vonden anders niet dan een busse ende een mes dat zy achter ghelaten hadden; die van Belle en die van Vuerene waren oock in de werre op een ander quartier van den bussche ende men zeide datter die van Vuerene twee vinghen, maer dit quaet volck nam een ander busch an, treckende naer die berghen, maer die van Casselle vingher drie; ende men leide hemlieden te lassten
| |
| |
dat zy van dat volck waeren. Maer ons volck van Ypere bleven slapen tot Steenvoorde ende quamen 't 'sanderdaechts naer Poperynghe, want aldaer dat volck was in den busch, men mocht se niet wel cryghen.
Ende op den 25 dach van Septembre, zoo quaemen zy thuus 't 's avents, ten VII uren, een ure achter de poortclocke, waer zy in ghelaten ter Bueterpoorte. Op desen tydt, zoo waecte eerste sinte Barbel ghilde, daer naer sint Jorys ende sinte Bastiaen ghilde ter poorte ende 't 's nachtens ter maert, maer sinte Bastiaan ghilde en waecte maer 't 's nuchtens twee uren.
[91] Op den 27 dach van Septembre, twelcke was op eenen Saterdach, zoo wasser een placaet uutgheroupen, dat alle soudaten, diewelcke den coninck ghedient hadden, ghecaseert wesende niet en mochten achter lande reysen met eenich ghewerre, ghereserveert een rapiere ende poniaert, bevonden wesende met eenich ander wapene op ghestraft te zynne als vaghebonden; ende dat zy hemlieden zouden ghaen stelle te wercken ende niemant anders te dienen bunten den lande, waer 't oock waere, op lyvelyck ghestraft te wesende ende waerender eenighe die angheschreven waeren bin 14 daghen weder in te commen, op dezelve corectie.
End noch een ander placaet toucierene 't volck dat wech gheloopen was ter cause van der nieuwe religie ende predicatie, dat zy wederomme commen zouden by redelycke excusen, men zoude ghenadelyck met hemlieden tracteeren, doene alle zake dat men van hemlieden begherende waere den coninck, de kercke ende alle zaken onderdanelyck te obedieren. Ende voort dat hem niemant en zoude meer vervoorderen te trecken in Ynghelant, als fugityf met eenich goet op lyvelyck ghepuniert te zynne ende alle waghenaers, schyppers ende ander dewelcke het goet zouden voeren, denzelve punicie ende perden, waghens ofte schip verbuert.
Op denzelven dach, zoo deden den Visch vier persoonen van Westwaert stellen op een schavot met den stroppe an den hals ende daer naer gheselen met scherppe roeden ende ghebannen in huerlieder prochie. Ende daer waerender in die moste gheven 't 's coninckx tafel 300 guldens. Dese justicie was ghedaen voor de vanghenesse.
Ontrent desen tyt, zoo was dat men zeide dat de graven van Hoerne ende Egghemont tot Ghent op castel ghebrocht was met 400 perde.
[92] In 't beghinsel van de maent van Octobre, zoo ghinck een maere hoe dat in Vranckerycke niet zeer wel en ghinck, want men zeide dat de conte Condeit hadde zeer veele volckx byeen in Picardiën, ontrent Soyson, waerom dat men zeide datter veele van de ghevluchte edelen by hem ontheilden, ander zeiden dat zy waeren in Loreynen, maer watter waer af was en wyst men niet zekere, maer altyts zoo warender veele edelen ghevlucht. Ende alle inghedaechde persoonen, diewelcke waren tot drie ofte vier reysen inghedaecht als cocistorialisten, brekers ende ander diewelcke dach hadden op den eerst Vrydach van Octobre. Ende op den- | |
| |
zelven Vrydach, zoo was den dachvart verstelt tot op den eersten Vrydach van Novembre te compareren teghen den hoochbauilliu, maer het veranderde, want op den 11 dach van derzelve maent, twelcke was op den tweeden Saterdach, zoo waren zy wederomme inghedaecht alle concitorialysten, alle brekers ende die quamen zynghen op sinte Jacopsdach, wel verstaende gheen andere brekers dan die twee ofte drie reysen inghedaecht hadden gheweist. Ende waren inghedaecht alle de verseyde persoonen teghen den eersten Vrydach van Novembre te comparerene om te hooren zulcken sententie als men hemlieden wysen zouden by zeker invermatie ende oorconscepe.
[93] Ontrent alder Helighendach, zoo zeide men veele van de conte Condeit van zyn grooten vergaderynghe in Vranckerycke ende van zyn verraderie, diewelcke hy meende te doene an den coninck, maer den coninck maecte oock groote vergaderynghe om den conte Condeit te verzaghene ende t' onder te bringhen ende men zeide van die groote alliancie ende verbondt dat ghemaect was tusschen Koninclijke majesteit van Spangien ende van Vranckerycke ende van Portugaele, hertoghe van Savoye, hertoghe van Bayeren ende met den paus ende alle cardinaels, bisschoppen. Ende dit was generael accordeert by voorseide persoonen.
Ende den grave van Egghemont bleef altyts noch ghevanghen in 't casteel te Ghendt.
Ende op deser tyt moesten alle de benden van oordonnantie te Camerycke wesen om te monstreren ende men zeide, dat zy alle naer Vranckeryck trecken zouden.
Le duck d'Albe, monseigneur Noirquermes, le prince d'Arthois, maistre Jan de Blasere, monseigneur de Berlaimont, monseigneur le precident de Flandre, le prince de Groenynghe, mester Jan de la Porte, meester Jan du Bois, pensionaris de Gandt et generael-procureur audict estat 1567. Dese voorseide persoonen, boven ghedenomeert hebben ghehadt het princepale regiment van alle de landen [94] ghehadt. Ende daer zyn vier ofte vyf benden van coordinantien ghetrocken naer Vranckerycke ende eer zy naer Vranckerycke trocken, hebben dat volck van den coninck ende van Condeit teghen elckander ghesleghen, aldaer veel volckx bleef over beden de syden.
Bin desen middelen tyden van alder Helighendach, zoo en heeft hier in de steden niet gheschiet wert om schryven, dan den Visch dickwils recht ghedaen heeft van volck, diewelcke nochter predicatie gheweist hadden, naer het verbot, diewelcke ghegheselt waren, by drie viere te samen, meest alle weke eens ofte twee reyse.
Op den eersten Maendach van Decembre, zoo waerender twee gherechten van der maert gheweert, eenen voor het besant ende het ander voore de nieuwe Camere. Ende ontrent desen tydt, zoo warender twee
| |
| |
ofte drie van de Visch' dienaers van gheboufte doot ghesteken, ontrent Oudtkercke ende de Visch, dat hoorende, trock daerewaert met VIII perden ende vele dienaers.
Op den eersten Vrydach van Decembre, zoo waren wederomme inghedaecht alle den ghonne, diewelcke in diversche ander tyden ghedaecht gheweist hadden. Ende Jan Dickaert die compareerde ende was ghewesen in 's heeren handen ende was in vanghenesse gheleet.
Up den 7 dach van Deembre, zoo quamer twee comissarissen van den hove, dewelcke hadden t'Yper infiermatie ghehoort langhe daer te vooren ende quamen hooren naer alle ghevluchte persoonen, wie die waeren diewelcke ghevlucht wesende. Ontrent desen tydt hadde de prochiepape zeer veele te lyden, want daer wasser de ooren afghesneden ende berooft.
Op 11 dach, zoo was tot Ghendt een groote beroerte van een Spaengaers, want men deder justicie. Ende en vergincker niet zeer wel, want daer bleven veel poorters doot ende veel ghequest.
Op den 16 dach van Decembre, zoo trocken uut Ypere ontrent 50 ofte 60 mannen met Symon Uutenhove ende met den bauilliu van den Zale ende trocken naer het alve om dien quaeden hoop, diewelcke daer veele quaet deden, want het was meest al volck dat het leven verbuert hadden. Ende de gouvernantie van Ryssele was oock in die werre met den grooten provost van Bethune ende zochten alle omme over Leye, maer den hoop heilden hemlieden in het bosch van Neypde. Ende als het volck hadde wech gheweist drie ofte vier daghen, quaemen weder naer huus ende maer daer was allomme wake ghehouden op alle kercken ende dat om dien quaden hoop, diewelcke die kercken ende die prochiepapen veel hynders deden.
[96] In 't laetste van Decembre, zoo heeft men beghonnen conviscatie te doene van die cocistorialysten, by laste van den Hove ende gheplieirt by eenen duerewaerde met schepenen ende bauilliu dat niemant, wie hy waere, die eenighe transpoort ontfanghen hadde van werde bin twee jaeren haerewaert; ende dat niemant, wie hy waere, en zoude moeghen transpoorteeren ofte vercoopen eenighe goeynghe van ghevluchte persoonen.
Ende op den laetsten dach van Decembre, zoo hadde Jan Dyckaert ende Joos, een metsere, ende noch eenen man van Oudt-Cappelle sententie in vierschare, elck van hemlieden te gaene met een onghebrande toorse in huerlieden lywaet, tusschen twee dienaers, te gaen bidden verghevenesse, d'eene als Dyckaert te sinte Niclaes ende Joos sinte Pieters ende elck van hemlieden drie jaer ghebannen bin der steede, op seven jaer ghebannen te zynne uut den lande ende grafscap van Vlaendere ende noch moeste zy elck wat gheven tot reparatie van de kercke.
| |
| |
Ende op dezelven laetsten dach van Decembre, zoo was die prochiepape van Oudtkercke, dewelcke was een maent voor desen tydt zyn oore af ghesneden van dat gheboufte ende berooft, diewelcke zy nu op desen laetsten dach van Decembre jaemerelycke vermoort hebben als aermen ende beenen af ghehauwen ende alzoo ghedoot.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd