Verzameling van kronyken, charters en oorkonden betrekkelijk de stad en meijerij van 's Hertogenbosch

[p. 779]

Balade op de belegeringhe ende verlossinghe vande stadt van t'sHertogen-bossche.

Carmina duo chronographica.
fVgIVnt rebeLLes bataVI,
tenebrIsqVe CaeCIs abdItI,
obsessa LInqVVnt MoenIa
bVsCodVCensIs oppIdI.
IterVM sVperbos bataVos
fregIstIs, o fortes VIrI,
bVsCodVCenses, nobILIs
InVICta CLaVstra beLgII.

Naer die Copye ghedruckt t'sHertogenbossche,
by Ian Scheffer.
Anno 1601. - Met consent.

[p. 780]

☞ Deze Balade is afgedrukt naar een zeldzaam voorkomend werkje in kl. 8^o., groot 8 ongepag. bladz., berustende in de boekerij van het Noord-Brabandsch Genootschap.

[p. 781]

 

Tsa, Fama, laet u trompetten nu clincken,

 

Maeckt alle landen ende steden bekent,

 

Hoe dat Mauritius t'sweirdt metten moet laet zinken,

 

Want hem Fortuna den rugge hier went,

 

My latende Sylva maecht ende ongheschent,

 

Wyens eer met gewelt hy meynden te croocken.

 

Een snelle blyschap, o Fama, soo brengt hem ontrent,

 

Want der vyanden macht door my is ghebroken;

 

Bootschapt de gene, die in droefheyt zyn gedoken,

 

Dat zy Godt toescryven d'eer, prys ende glorie,

 

Want in zyn hant staet beyde strydt en victorie.

 

 

 

Eest u niet indachtich, Maurits, oft zydis onvroet,

 

Oft heeft u een weynich voorspoet dit doen vergeten,

 

Hoe den iagher Hollack, met grooten hoochmoet,

 

In dese myn warande hem heeft ghequeten?

 

Hoe hem den rugghe met spiessen wert gemeten,

 

Colonellen, capiteynen hier bleven int velt?

 

Hoe zyn crychs-heyr wert ter neder ghesmeten,

 

Syn ruyters en peerden ter eerden ghevelt?

 

Meynde ghy beter te varen, o ionger helt?

 

Neen, neen, dus spigelt u aen hem, eer ghyt beclaecht:

 

Die hem aen een ander spigelt, die spigelt hem saecht.

 

 

[p. 782]

 

Niet nae d'auw gebruyck oft crychs manieren

 

Hebdy my opgeheyscht met ridderlyck bescheet,

 

Maer u heraulten waren, noyt vremder bestiren,

 

Slangen, cortouwen oft canonnen wreet;

 

U posten waren cogels ende vierballen heet.

 

Dit waren die boden aen my ghesonden.

 

Salmen soo een maecht op eyschen, die wyt en breet

 

Als een peirle vermaert is? Hoort myn vermonden:

 

Neen, dit en is den wech niet tot geender stonden:

 

Met soeticheyt salmen de maeghdekens aengaen:

 

Die als vrient niet en clopt, hem en wort niet open gedaen.

 

 

 

Als eenen roock zijdy opgeclommen,

 

Ende als eenen roock weer verdwenen. Ziet,

 

Maer beter waerdy voor my noeyt ghecommen,

 

Soo waerdy gebleven, hoort myn bediet,

 

In u respect en eere; want min dan niet

 

Worden u voorgaende tropheen nu geacht.

 

Te seer staedy op Fortuna, swack als een riet,

 

Niet denckende, die sy heden toelacht,

 

Sy morghen verneert en den rugh biet onsacht,

 

Soo blyckt aen u wtvlucht wt onse waranden:

 

Toch tis beter gevlucht, dan gebleven met schanden.

 

 

[p. 783]

 

Op hope van tweedracht onder myn borgerye,

 

Om dat wy hier waren sonder garnisoen,

 

Waerdy hier ghecomen, ende dat buyten tije,

 

Iae in des wreeden winters saysoen.

 

Neen, neen, o Mauris, wilt dit wel bevroen,

 

In tyden van noot soeck ick assistentie,

 

Hoe wel my verleent is, om mijn daden coen,

 

Dit princelyck voordeel ende preëminentie,

 

Mijn stadt te houden sonder vreemde defentie;

 

Maer d'oude spreecwoort luydt, wilt hier op letten:

 

De noot die breckt privilegien en. wetten.

 

 

 

Omberoemelyck mach ik, Silva, nu spreecken,

 

Dat ick noch maecht ben ende ongheschent,

 

Oock myn hooft als een peerle opsteecken,

 

Iae boven de alder vermaerste steden jent;

 

Want waer is die machtighe Troya excellent?

 

Is sy vanden Grieken niet tot den gront geraseert?

 

Waer is t'groot Cartago, die seer violent,

 

Van Scipio ghewonnen wert ende overheert?

 

Wert Saguntum niet van Hannibal gespolieert?

 

Fortuna verheft wel, maer slaet weer ter nere,

 

Maer ick, Silva, als maecht, noch triumphere.

 

 

[p. 784]

 

Een minlyck accoort heb ick sien blycken

 

Onder myn mede borghers int ghemeyn;

 

Sdaeghs sachmense spitten, graven en dijcken,

 

En des nachts sachmense waecken groot en cleyn.

 

Een wacker sorchvuldicheyt sach ick daer certeyn;

 

Geenen arbeyt, hoe groot, en mocht hen verdrieten,

 

Sy vochten voor Godt en haere princen reyn;

 

Sy en achten op svyants donderen ofte schieten;

 

Elck een wou des anders droefheyt genieten,

 

En was enen willich in allerm oft ghevecht:

 

Daer eendracht de peerden ment, gaet den wagen recht.

 

 

 

Al syn myn poorten ter neder ghesleghen

 

Door tgewelt van u canonnen swaer,

 

De miltheyt myns hertochs set ick hier teghen,

 

Die ick ghenieten sal voor oft naer:

 

Myn privilegien sal hy vermeerderen claer,

 

Om myn ghetrouwicheyt aen hem bewesen fyn.

 

Myn particulier schaden en acht ick niet een haer,

 

Nu ick weer in myn oude vryheyt mach syn.

 

Weynich profyts hebdy ghedaen op dit termyn.

 

Dus maeckt u vry door met al u vreemde gasten:

 

Silva en is geen cat, sonder hantschoen aen te tasten.

 

 

[p. 785]

 

Maer als ick overdencke hoe menigen aenstoot

 

Ick, Silva, weerstaen heb, een maeght delicaet;

 

Eens door borgherlycke tweedracht seer groot

 

In d'iaer van negenentseventich dit gade slaet,

 

Doen d'bloet mynder borgers liep over straet,

 

Wiens doot ick beschreye sonder vermyen;

 

Daer naer door Synons bedroch en verraet,

 

Doen Hollack met ghewelt my quam bestryen,

 

En nu de heircracht Mauriti aen alle syen;

 

Dies ick, Godt lovende, wel mach segghen altyt:

 

Heer, die ghy lief hebt, ghy vaderlyck castyt.

 

 

 

Over de negen oft thien duysent scheuten wreet,

 

Meeste van canonnen ofte cortouwen groot,

 

Met groote menichte van vierballen heet,

 

Heb ick vromelyc weerstaen, noyt wreeder exploot.

 

U trencheen zeer diep end' u grachten bloot,

 

Met u hooghe bolwercken, breet ende wyt,

 

U daeghelycxsche allarmen ende harden aenstoot,

 

Het vullen oock van myne grachten subijt,

 

Iae al u crijchspractycken ende orlochs gecryt,

 

U donderen en. schieten en deden my noyt flouwen,

 

Want seer vast hy bout, die op Godt stelt syn betrouwen.

 

 

[p. 786]

 

Soo d'oude Griecken, niet om vereelen,

 

Den dach celebreerden seer menich fout,

 

Doen Hercules instelde d'Olimpische spelen

 

Op den berch Olimpo, als een campioen seer stout;

 

Soo Alderheyligen dach, daer ghy niet af en hout,

 

Int iaer sestienhondert ende een ghetelt,

 

Den eersten dach Novembris onverflout,

 

Doen ghy my omrengde met al u ghewelt,

 

Den sevenentwintichsten der selver maent gemelt,

 

Dach mynder verlossinge door de hant des Heeren:

 

Dese twee daghen sal ick altijt houden in eeren.

 

 

 

Naest Godt moet ick d'eer mynder bescherming touschryven

 

Den heer van Grobbendoncq, als een ridder valliant,

 

Door wiens cloeckheyt ende oorloghs bedryven

 

Ick verlost ben wt der vyanden hant;

 

Dies hy verdient heeft, als een helt triumphant,

 

Een onsterffelycke eere tot allen tyen.

 

De sorge ooc myns bisschops en. herders constant

 

Moet ick loven en dancken met de clergye,

 

Die met bidden en waecken, soo ick belije,

 

Hem loflijc gequeten heeft als een herder gepresen,

 

Want inden noot wil Godt aengebeden wesen.

 

 

[p. 787]

 

De mannelycke cloeckheyt ende neerstichede

 

Van ioncheer Philips van Brecht seer plaisant,

 

Hoochschouteth van myn princelycke stede,

 

Met de vaderlycke sorghe abondant

 

Van mynen loffweerdigen magistraet vigilant,

 

Door wiens wijsen ende voorsienighen raet

 

Myn borgherije vertroost is aen elcken cant

 

En den ermen ghespijst vroech ende laet,

 

Den sergiant maiors cloeckheyt met wil en. daet,

 

Ick love ende pryse, dies seg ick als de vrye:

 

D'welvaren van een stadt is goede policije.

 

 

 

Hoe sal ick volprysen d'heroicque couragie

 

Van graef Adolph, die weirdich is vereert

 

Metten lauriren crans, want met manlicke rage

 

Hy lyf ende leven voor my heeft gheaventureert,

 

Iae als een leeuw hem voor den vyant gepresenteert

 

Op myn wallen en trencheen certeyn.

 

Des stadthouders lof dient verheven end'ooc vermeert.

 

Capiteynen, lieutenanten en. vaendragers reyn,

 

Der sergianten cloecheyt prys ick int gemeyn,

 

Metter schutteryen vromicheyt trou van maniren,

 

Ook bedanck ick die vrome en cloecke musquetiren.

 

 

[p. 788]

 

T'secours der stadt Graef moet ick bedanken claer,

 

Die om myn eere wonder hebben bedreven,

 

Alle vrome ende cloecke soldaten voorwaer,

 

Insgelycx den lieutenant colonnel Blyleven,

 

Wyens compst den vyant dede schudden en beven;

 

Maer ghy, al myn vrinden, die daer zyt verblyt

 

In dese myn verlossinge verheven,

 

Spigelt u aen my, al biedt u den vyant strydt,

 

Wilt daerom niet flouwen, maer cloec en neirstich zyt

 

Den vyant te wederstaen, nemende Godt te baten:

 

Die den Heer betrouwt, en sal hy niet verlaten.

 

 

 

Noch int besonder moet werden gecelebreert

 

Den lof Alberti, myns hertochs zeer zoet,

 

Want niet tegenstaende hy was gheoccupeert

 

In Vlaenderen voor de stadt van Oistende onvroet,

 

Nochtans heeft hy wt een vaderlyck ghemoet

 

Afgeveirdicht ondert ghebiet oft commandement

 

Van graef Frederick vanden Berghe goet

 

Ende comte Ian Iacomo diligent

 

Een princelyck ontset, dies ick, Sylva, jent,

 

Haeck en verlang nae myns hertochs comste net,

 

Want de herders ooge maeckt de schaepkens vet.

 

 

[p. 789]

 

Al die voor my haer bloet hebben ghestort

 

En haer leven gewaecht als crychsliden idoon,

 

Synde met tsweirt des gerechticheyts omgort,

 

En vromelick gestreden voor slants welvaert schoon,

 

Wensche ick, Sylva, voor recompense en loon,

 

De volmaeckte vreucht der hemelen zoet,

 

Daer alle haer traenen voor des Lammekens troon

 

Afgevaecht zullen worden, als martelaren goet.

 

Maer boven al, o myn Godt ende Heere vroet,

 

Die my beschermt en. verlost hebt telcken keere,

 

U gheef ick danck, loff, prys ende eere.

 

 

 

Tam Ducis obsessae servavit moenia Sylvae

 

Alberti gladius, frigida quam glacies.

 

 

 

Post nubila Phoebus.

☞ Ten archieve der stad 's Hertogenbosch wordt een register bewaard, in den Inventaris van boeken en losse stukken, rakende het Krijgswezen, n^o. 2, aldus omschreven: ‘2 Maart 1602. Opgave der schade aan de openbare en partikuliere gebouwen veroorzaakt door het vijandelijk vuur bij het beleg van 1601, opgemaakt door beëedigde paalmeesters (taxateurs) ten overstaan van een' openbaar notaris’ (origineel stuk, groot 68 bladen), waaruit blijkt, dat 610 kerken, kloosters, huizen enz.

[p. 790]

eene schade hebben geleden van 42450 gl., waaronder 3540 gl. voor de beschadigde molens, 1400 gl. voor een' afgebroken molen en 4000 gl. voor de St. Corneliskapel op het einde van den Vuchterdijk, geheel vernield. Bij zeer veel panden is tevens opgegeven hoeveel kanonschoten elk gebouw getroffen hebben. Op 433 gebouwen zijn te zamen 3317 kogels nedergestort. Voor de topographie der stad van dien tijd en voor de geschiedenis van dit beleg is genoemd register belangrijk. Van hetzelve bestaat een duplicaat en triplicaat, onder n^o 3 en 4 van gemelden inventaris, doch beide zijn veel onvollediger.