Stukken maken

[p. 17]

Historisch besef

We leven niet één-dimensionaal: er ligt iets achter ons en er komt ons iets tegemoet.

We weten veel van dat verleden en wat we ervan weten, kan uitgroeien tot ‘historisch besef’.

Historisch besef bewerkt bij de mens een relativerende houding ten aanzien van de gebeurtenissen die hij meemaakt. Alles namelijk is er al eens geweest, alles is al eens doordacht, geformuleerd, op een rij gezet.

Die wetenschap, dat alles al eens geprobeerd is, maakt ons tegelijk bescheiden en tegelijk nieuwsgierig. Bescheiden omdat wij het niet alleen zijn die de wereld hebben trachten te verstaan. Nieuwsgierig omdat we willen weten welke nieuwe varianten van eeuwenoude gegevenheden onze tijd oplevert.

Iemand die historisch besef heeft, weet dat hij leeft in een verband, dat hij staat in een lange rij van lotgenoten. Hij is een tijdgebonden mens die denkt vanuit zijn tijd en aan die tijd zijn bestaan te danken heeft. Zijn historisch besef doet hem weten dat deze tijd uit een daaraan voorafgaande voortgekomen is en dat uit deze, zijn tijd, weer een andere volgt. Hij staat als het ware op de schouders van zijn voorouders, hij is geen eend die, op de kant kruipend, het water van het verleden van zijn veren schudt.

Alles wat gebeurt, is in een zinvol geheel gerangschikt, gezien vanuit de historische afstand. Heersers vallen, rijken storten in, maar dat alles ligt in de loop van de dingen. Dat is niet iets buitenissigs, iets dat gebonden is aan een bepaalde periode in de geschiedenis. Het is van alle tijden en omdat het van alle tijden is, dringt het zich in ons historisch besef als iets vol betekenis op. In het verleden ligt het heden, in het heden de toekomst.

[p. 18]

Het besef dat we ingebed zijn in een ‘historie’ geeft ons een gevoel van continuïteit. We waren er eens niet en straks zullen we er wéér niet zijn. We zijn allen meegevoerd door de stroom die ‘geschiedenis’ heet, we hebben ons deel eraan bijgedragen, we hebben ons deel ervan gehad. Maar waar we ook heengevoerd worden, we weten dat we drijven in een stroom die ononderbroken is en die op weg is naar een doel, naar een zinvol einde. Het historisch besef houdt ons in tijden van dreiging overeind. Het maakt dat we zijn wat we zijn en dat we ons daarin goed voelen. De geschiedenis leert ons dat er een ‘geschiedenis’ geweest is, iets wat ‘geschied’ is en dat er niets is wat er zo maar toevallig is komen aanwaaien, dat er niets is wat er zo maar toevallig is.

Het historisch besef is een stevig anker dat ons aan de oever vasthoudt zodat we niet op de stroom wegdrijven. Als het historisch besef niet méér dan dat bewerkt en als de lessen van de geschiedenis ons op school en elders dát leren, dan is dat niet voor niets geweest.